1-9- تعریف عملیاتی واژه ها …………………………………………………………………………………………………………… 9

 

 

فصل دوم : ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………..10

2-2- هوش ………………………………………………………………………………………………………………………………… 10

2-3- انواع هوش هاواردگاردنر……………………………………………………………………………………………………….. 11

2-4- هیجان ………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-5- تاریخچه هوش هیجانی ………………………………………………………………………………………………………… 13

2-6- تعاریف هوش هیجانی ………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-7- هوش هیجانی و هوش عقلی …………………………………………………………………………………………………. 18

2-8- مقایسه هوش هیجانی وهوش عقلی ……………………………………………………………………………………….. 20

2-9- تفاوت هوش هیجانی با هوش عقلی ………………………………………………………………………………………. 21

2-10- اهمیت هوش هیجانی …………………………………………………………………………………………………………. 21

2-11- نظریه های هوش هیجانی …………………………………………………………………………………………………… 22

2-12- مدل های هوش هیجانی …………………………………………………………………………………………………….. 23

2-13- چارچوب چهار وجهی استنتاجی هوش هیجانی …………………………………………………………………… 38

2-14- اصطلاحات مرتبط باهوش هیجانی …………………………………………………………………………………….. 39

2-15- هوش هیجانی در سازمان ومدیریت ……………………………………………………………………………………. 42

2-16- هوش هیجانی وشغل ………………………………………………………………………………………………………… 44

2-17- کاربردهای هوش هیجانی در محیط کار ………………………………………………………………………………… 45

2-18- ضرورت توجه به رشد هوش هیجانی کارکنان ……………………………………………………………………….. 46

2-19- تقویت هوش هیجانی …………………………………………………………………………………………………………. 47

2-20- جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………… 48

بخش دوم : سرمایه انسانی

2-21- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………… 49

 

2-22- مفهوم سرمایه ………………………………………………………………………………………………………………….. 50

2-23- انواع سرمایه ……………………………………………………………………………………………………………………. 50

2-24- مفهوم سرمایه فکری ………………………………………………………………………………………………………… 51

2-25- عناصر سرمایه فکری ………………………………………………………………………………………………………… 53

2-26- تاریخچه سرمایه انسانی …………………………………………………………………………………………………….. 55

2-27- مفاهیم وتعاریف سرمایه انسانی ……………………………………………………………………………………………. 55

2-28- خاستگاه و منشأ اصطلاح سرمایه انسانی ……………………………………………………………………………….. 59

2-29- فرآیند تشکیل سرمایه انسانی ……………………………………………………………………………………………….. 60

2-30- اهمیت سرمایه انسانی …………………………………………………………………………………………………………. 61

2-31- طبقه بندی مفاهیم سرمایه انسانی ………………………………………………………………………………………….. 62

2-32- مدل های سرمایه انسانی ……………………………………………………………………………………………………… 65

2-33- تقسیم بندی سرمایه انسانی …………………………………………………………………………………………………. 67

2-34- اهمیت سنجش سرمایه انسانی ……………………………………………………………………………………………… 67

2-35- اهمیت سرمایه اسانی در تحلیل اقتصادی ………………………………………………………………………………. 69

2-36- برنامه ریزی نیروی انسانی …………………………………………………………………………………………………… 73

2-37- تعریف برنامه ریزی نیروی انسانی ……………………………………………………………………………………….. 74

2-38- – مراحل برنامه ریزی نیروی انسانی ……………………………………………………………………………………… 75

2-39- فرآیند برنامه ریزی نیروی انسانی …………………………………………………………………………………………. 75

2-40- اهداف و مزایای برنامه ریزی نیروی انسانی ………………………………………………………………………….. 77

2-41- توانمند سازی نیروی انسانی …………………………………………………………………………………………….. 77

2-42- ضرورت و اهمیت توانمند سازی نیروی انسانی …………………………………………………………………. 79

2-43- مزایای توانمند سازی نیروی انسانی ………………………………………………………………………………….. 80

2-44- موانع وچالشهای توانمند سازی نیروی انسانی ……………………………………………………………………. 81

2-45- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………. 82

2-46- مدل عملیاتی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………… 82

2-47- پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………. 84

فصل سوم : روش تحقیق

3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 89

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….. 89

3-3- متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….. 94

3-4- روش های جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………… 95

3-5- روایی و پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………….. 99

3-6- جامعه و نمونه آماری ………………………………………………………………………………………………………. 100

3-7- روش های تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………….. 103

فصل چهارم : تجزیه تحلیل داده ها

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 106

4-2- توصیف داده ها …………………………………………………………………………………………………………………. 106

4-3- تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………. 107

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 119

5-2- نتایج ویافته های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………. 119

5-3- بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………. 122

5-4- محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….. 124

5-5- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………. 124

پیوست ها ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 125

منابع ومأخذ

فهرست منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………. 131

فهرست منابع غیر فارسی ……………………………………………………………………………………………………………. 134

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………….141

 

 

فهرست جداول

2-1- جدول چهارچوب منسجم شناخت مؤلفه های هوش هیجانی …………………………………………………….. 38

3-1- شکل و امتیازبندی پرسش نامه هوش هیجانی و سرمایه انسانی …………………………………………………. 97

3-2- گویه های مرتبط با هر یک از ابعادهوش هیجانی و سرمایه انسانی…………………………………………….. 98

4-1- جدول توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب ویژگی های جمعیت شناختی …………………………………. 107

4-2- جدول بررسی رابطه بین هوش هیجانی و سرمایه انسانی کارکنان ……………………………………………..108

4-3- جدول نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین هوش هیجانی و ابعاد سرمایه انسانی …………………… 109

4-4- جدول نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین ابعاد هوش هیجانی و سرمایه انسانی …………………… 111

4-5- جدول همبستگی بین ابعاد هوش هیجانی با ابعاد سرمایه انسانی ………………………………………………. 113

4-6- جدول عناصر اصلی تحلیل چند متغیره به روش گام به گام برای پیش بینی  سرمایه انسانی …………. 116

4-7- جدول عناصر متغیرهای درون معادله برای پیش بینی متغیر وابسته سرمایه انسانی ………………………. 117

4-8- جدول آزمون رابطه ابعاد هوش هیجانی و سرمایه انسانی (متغیرهای خارج از معادله) …………………. 118

5-1- جدول بررسی رابطه بین هوش هیجانی و سرمایه انسانی کارکنان ……………………………………………. 120

5-2- جدول نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین هوش هیجانی و ابعاد سرمایه انسانی …………………… 120

5-3- جدول نتایج ضریب همبستگی برای رابطه بین ابعاد هوش هیجانی و سرمایه انسانی ………………….. 121

5-4- جدول نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین ابعاد هوش هیجانی و ابعاد سرمایه انسانی ………. 121

5-5- جدول عناصر اصلی تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش گام به گام برای پیش بینی  سرمایه انسانی122

 

 

فهرست نمودارها

2-1- ابعاد هوش هیجانی در مدل مایر وسالووی ………………………………………………………………………………. 25

2-2- مؤلفه های هوش هیجانی به زعم بار- آن ………………………………………………………………………………… 29

2-3- مؤلفه هوش هیجانی از نظر گلمن …………………………………………………………………………………………… 35

2-4- مولفه های هوش هیجانی دو لویکس و هیگس ………………………………………………………………………… 37

2-5- مولفه های سرمایه انسانی  بکر ………………………………………………………………………………………………. 69

2-6- مولفه های سرمایه انسانی لسلی و ذرلی …………………………………………………………………………………… 65

2-7- مدل عملیاتی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 66

 

 

چکیده

سرمایه انسانی از اساسی ترین منابع استراتژیک هرسازمانی است. بدون تردید موفقیت سازمان ها ومحیط های کاری به استفاده کارآمد از سرمایه انسانی بر پایه علوم رفتاری وابسته است. برای رویارویی با چا لش استفاده کارآمد از این سرمایه ، شناخت هر چه بیشتر وجامع تر مفاهیم وسازه های مربوط به سرمایه انسانی وابزارهای خاص آن لازم است. ودرنهایت مهارت استفاده از این سازها وابزار ها امری ضروری است.دردهه آخر قرن بیستم ، شاهد کاربرد جدیدی از روانشناسی در محیط های کار، سازمان ها ، شرکت ها وسرمایه انسانی بوده ایم . طرح پدیده هوش هیجانی واثر بخشی آن در حل معظلات ومشکلات سرمایه انسانی این پدیده را به یکی از پر بحث ترین موضوعات روانشناسی در حیطه مدیریت در طی سالیان گذشته تبدیل کرده است. در شرکت های  امروزی ، جایی که گروه های کاری برای کسب موفقیت ، عنصر حیاتی هستند ، مدیران وکارکنان می توانند روحیه تلاش جمعی وتوانمندسازی محیط کاری را با بهبود مشخصه های هوش هیجانی تقویت کنند.

به لحاظ اهمیت این مقوله پژوهش حاظر با عنوان ، بررسی تأثیر هوش هیجانی بر سرمایه انسانی در شرکت نفت شهرستان گچساران و با هدف برسی تأثیرهوش هیجانی برسرمایه انسانی ، انجام گرفته است. برای آزمون فرضیه ها پس از پردازش اطلاعات به کمک نرم افزار SPSS، ضریب همبستگی پیرسون محاسبه و تحلیل رگرسیون انجام شده، از تعداد 1000نفر به طور تصادفی با استفاده از فرمول کوکران ، تعدا 285نفرانتخاب شده ، نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها حاکی از این است که  هوش هیچانی بر سرمایه انسانی تأثیر دارد.ولی دربعضی از موارد مولفه های هوش هیجانی برمولفه های سرمایه انسانی هیچ گونه تأثیری وجود ندارد.

 

واژگان کلیدی : هوش هیجانی ، سرمایه انسانی ،سرمایه فکری

 

 

 

فصل اول

کلیات

 

 

1-1مقدمه

سرمایه انسانی ازاساسی ترین منابع استراتژیک هرسازمانی است.بدون تردیدموفقیت سازمان هاومحیط های کاری به استفاده کارآمدازسرمایه انسانی برپایه علوم رفتاری وابسته است.برای رویارویی باچالش استفاده کارآمدازاین سرمایه،شناخت هرچه بیشتروجامع ترمفاهیم وسازه های مربوط به سرمایه انسانی وابزارهای خاص آن لازم است.ودرنهایت مهارت استفاده ازاین سازه هاوابزار ها امری ضروری است.( هرسی وبلانچارد ،1385 )

دردهه آخرقرن بیستم،شاهدکاربردجدیدی ازروانشناسی درمحیط های کار،سازمان ها،شرکت هاوسرمایه انسانی بوده ایم.طرح پدیده هوش هیجانی واثربخشی آن درحل معظلات ومشکلات سرمایه انسانی این پدیده رابه یکی ازپربحث ترین موضوعات روانشناسی درحیطه مدیریت درطی سالیان گذشته تبدیل کرده است.(کنراد وکاپلان ،2005)

روانشناسی به نام دانیل گلمن اظهار می دارد که هوش شناختی دربهترین شرایط فقط 20درصد ازموفقیت ها راباعث می شودو 80درصدازموفقیت هابه عوامل دیگروابسته است وسرنوشت افراددربسیاری ازموقعیت ها درگروعواملی دیگری است که بخش عمده ای ازآنها بعدهابه نام هوش هیجانی شناخته شدند.هوش هیجانی ناکامی افرادباضریب هوش بالاوهمچنین موفقیت غیره منتظره افراددارای هوش متوسط راتوجیه می کند.از بسترهایی که پیش بینی می شود هوش هیجانی می تواند نقش موثری درآن ایفا کند،اجتماع ومحیط کارفرد است.( دانیل گلمن ،2006 )

در شرکت های امروزی،جایی که گروه های کاری برای کسب موفقیت،عنصر حیاتی هستند،مدیران وکارکنان می توانندروحیه تلاش جمعی وتوانمندسازی محیط کاری رابابهبودمشخصه های هوش هیجانی تقویت کنند. رهبری یک شرکت برای انطباق پذیری باتغییرهاوبه منظوربقاءرشددرمحیط های جدیدکسب وکار،ویژگی های خاصی رامی طلبدکه عموماًمدیران برای پاسخ به آنهابامشکلات زیادی روبروهستند.دراین زمینه از مهمترین مولفه های شخصیتی که می تواند به رهبران ومدیران کمک کند،هوش هیجانی است.باتوجه به اینکه هوش هیجانی توان استفاده ازاحساس وهیجان خودودیگران است دررفتارفردی وگروهی به منظور دستیابی به حداکثر مطلوبیت بنابراین،تلفیق دانش مدیریتی وتوانایی های هیجانی درمدیریت،می توانددر سوق دادن افراد به سمت هدف ، کارساز ومفید باشد.درک واداره هوش هیجانی به شکل مؤثر، نه فقط بینش های جدیدی درباره برانگیختن افراد ارائه می کند ، بلکه این امکان را فراهم می آورد که درخصوص احساسات ، واداره آنها به شکل سازنده عمل شود.( علامه ، 1385 )    

این تحقیق  به  بررسی تأثیر هوش هیجانی بر سرمایه انسانی  در شرکت نفت گچساران می پردازد. در این فصل به ارائه مفاهیم کلی پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است.

1-2- معرفی ماده مورد آنالیز………………………………………………………………………………………… 4

1-2-1- بیس فنول آ………………………………………………………………………………………………….. 4

1-3- بیان مسئله تحقیق……………………………………………………… 5

1-4- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………….. 6

1-5- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 7

1-6- فرضیه­های تحقیق………………………………………………… 7

1-7- تعریف اصطلاحات و متغیرها……………………………………………………………………………….. 8

فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………… 10

2-1-مقدمه­ای بر مواد غذایی: …………………………………………………………………………………… 11

2ـ2ـ ساختار و کاربردهای بیس فنول آ……………………………………………………………………………. 11

2-3- سمیت.. 11

2-4- خواص فیزیکی و شیمیایی بیس فنول آ……………………………………………………………….. 12

2-5- روش های مرسوم جهت اندازه گیری BPA در غذاها و نمونه های زیستی…………………… 14

2-5-1- روش استخراج حلال……………………………………………………………………………………… 14

2-6- آماده سازی نمونه……………………………………………………………………………………………….. 15

2-7- مروری بر روش های اندازه گیری بیس فنول آ تا کنون………………………………………………… 15

2-7-1- اندازه‌گیری بیس فنول آ در نمونه‌های غذایی……………………………………………………… 15

2-7-2- اندازه گیری BPA در نمونه های غذایی و بیولوژیک به روش های دیگر: 19

2-7-3 اندازه گیری بیس فنول آ در نمونه های بیولوژیک به روش ECD.. 20

2-8- روش های مرسوم در آنالیز مواد غذایی……………………………………………………………………. 20

2-8-1- GC……………………………………………………………………………………………………………. 21

2-8-2- روشهای اسپکتروسکوپی………………………………………………………………………………….. 22

2-8-2-1- طیف سنج مرئی- فرابنفش……………………………………………………………………………. 22

2-8-3- روش الکتروشیمی………………………………………………………………………………………….. 25

2-8-3-1- اضافه ولتاژ و انواع آن……………………………………………………………………………………………26

2-8-3-1-الف- اضافه ولتاژ انتقال جرم…………………………………………………………………………. 27

2-8-3-1-ب- اضافه ولتاژ واكنش………………………………………………………………………………… 27

2-8-3-1-ج- اضافه ولتاژ فعال سازی…………………………………………………………………………… 27

 

2-8-3-2- ولتامتری چرخه­ای……………………………………………………………………………………… 28

2-8-3-3- ولتامتری موج مربعی…………………………………………………………………………………… 29

2-9- سلول های الکتروشیمیایی…………………………………………………………………………………….. 31

2-9-1- اجزای سازنده سلول……………………………………………………………………………………….. 32

2-9-2- رسانش در سلول الکتروشیمیایی ……………………………………………………………………….. 32

2-9-3- آند و کاتد:…………………………………………………………………………………………………… 32

2-9-3-1- واکنش در کاتد:…………………………………………………………………………………………. 32

2-9-3-2- واکنش در آند: …………………………………………………………………………………………. 33

2-9-4- انواع جریان در سلول……………………………………………………………………………………… 33

2-9-4-1- جریان مستقیم در سلول الکتروشیمیایی:…………………………………………………………… 33

2-9-4-2- جریان متناوب در سلول: …………………………………………………………………………….. 34

2-9-4-3- جریان نافاراده‌ای: ……………………………………………………………………………………… 34

2-9-5- سلول‌های برگشت‌پذیر و برگشت ناپذیر: ……………………………………………………………. 34

فصل سوم: روش تحقیق……………………………………………………………………………………………… 36

3-1- مواد شیمیایی…………………………………………………………………………………………………….. 37

3-2- وسایل و تجهیزات……………………………………………………………………………………………… 37

3-3- محلول­های مورد نیاز…………………………………………………………………………………………… 38

3-3-1- تهیه محلول­های بافر ………………………………………………………………………………………. 39

3-4- الکترودها…………………………………………………………………………………………………………. 39

3-5- روش تهیه الکترود خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی و نانوکامپوزیت نانو لوله کربنی/اکسید روی   39

3-6- بررسی توانایی الکترود خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی و نانوکامپوزیت نانولوله های کربنی/اکسید روی برای اندازه­گیری بیس فنول آ……………………………………………………………………………………………………………….. 40

3-6-1- بهینه­سازی درصد نانوکامپوزیت نانولوله های کربنی /اکسید روی………………………………… 40

3-6-2- بهینه­سازی درصد مایع یونی……………………………………………………………………………… 40

3-6-3- تعیین pH بهینه……………………………………………………………………………………………… 40

3-6-4- بررسی اثر سرعت روبش پتانسیل بر رفتار کاتالیزوری بیس فنول آ با استفاده از روش ولتامتری چرخه­ای   42

3-6-5- بررسی­های کرونوآمپرومتری پله پتانسیل دوگانه………………………………………………… 42

3-6-6- تعیین محدوده رنج خطی بیس فنول آ با استفاده از روش ولتامتری موج مربعی…………. 42

3-6-7- مطالعه اسپکتروسکوپی امپدانس الکتروشیمیایی………………………………………………….. 42

3-6-8- بررسی اثر گونه­های مزاحم بر فرایند کاتالیزوری بیس فنول آ………………………………… 43

3-6-9- تصویر برداری میکروسکوپی الکترونی و پراش پرتوی X……………………………………………………….43

3-7- بررسی امکان بکارگیری روش پیشنهادی برای اندازه­گیری بیس فنول آ در نمونه­های واقعی 43

3-7-1- آماده نمونه سازی ……………………………………………………………………………………… 44

3-7-1-1- کنسرو قوطی رب گوجه فرنگی ……………………………………………………………….. 44

3-7-1-1-1- روش استخراج قوطی رب گوجه فرنگی…………………………………………………. 44

3-7-1-1-2- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه شاهد بیس فنول آ…………………………………. 45

3-7-1-1-3- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از قوطی رب گوجه فرنگی: ….. 45

3-7-1-1-4- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از قوطی رب گوجه فرنگی به همراه محلول استاندارد        45

3-7-1-1-5- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از شیشه رب گوجه فرنگی: …………..46

3-7-1-2- کنسرو تن ماهی……………………………………………………………………………………. 46

3-7-1-2-1- روش استخراج کنسرو تن ماهی …………………………………………………………… 46

3-7-1-2-2- بررسی ولتامتری چرخه ای نمونه شاهد بیس فنول آ………………………………………………47

3-7-1-2-3- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از قوطی کنسرو تن ماهی قبل از حرارت   48

3-7-1-2-4- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از قوطی کنسرو تن ماهی بعد از حرارت   48

3-7-1-2-5- برررسی ولتامتری چرخه ای نمونه استخراج شده از قوطی کنسرو تن ماهی به همراه محلول استاندارد بیس فنول آ………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………. 49

4-1- بهینه­سازی ساخت الکترود در الکتروکاتالیز بیس فنول آ……………………………………………….. 50

4-2- بررسی صحت سنتز نانوکامپوزیت سنتزی و مورفولوژی آن…………………………………………… 52

4-3- تعیین سطح فعال الکترود……………………………………………………………………………………… 54

4-4- بررسی تاثیر نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی و مایع یونی در اکسایش بیس فنول آ….. 54

4-5- بررسی­های ولتامتری الکترود اصلاح شده برای کاتالیز بیس فنول آ در pH های مختلف………. 55

4-6- بررسی اثر سرعت روبش…………………………………………………………………………………….. 57

4-7 – تعیین ضریب انتقال(a)………………………………………………………………………………………. 58

4-8- مطالعه کرنوآمپرومتری…………………………………………………………………………………………. 59

4-9- مطالعه امپدانس الکتروشیمیایی………………………………………………………………………………. 61

4-10- تعیین محدوده خطی و حد تشخیص بیس فنول آ با استفاده از الکترود اصلاح شده………….. 62

4-11- بررسی اثر مزاحمت………………………………………………………………………………………….. 63

4-12- نتایج حاصل از رب گوجه فرنگی وکنسرو تن ماهی 63

4-12-1- ولتاموگرام مربوط به نمونه شاهد………………………………………………………………….. 63

. 4-12-2- ولتاموگرام های نمونه رب گوجه فرنگی……………………………………………………… 64

4-12-2-1- ولتاموگرام مربوط به نمونه استخراج شده و تغلیظ شده از قوطی رب گوجه فرنگی: 64

4-12-2-2- ولتاموگرام مربوط به نمونه ای که به 5 سی سی محلول تغلیظ شده حاصل از استخراج به ترتیب 300،400 و600 میکرومولار بیس فنول آ اضافه شده است به همراه 5 سی سی بافر 9…………………………………… 65

4-12-2-3- ولتاموگرام مربوط به نمونه استخراج شده از شیشه………………………………………… 66

4-12-3- ولتاموگرام های نمونه کنسرو تن ماهی که از بازار مصرف شهر ساری تهیه گردیده و به روش شرح داده شده در فصل 3 استخراج و تغلیظ شده است…………………………………………………………………………………… 67

4-12-3-1- ولتاموگرام نمونه تن ماهی قبل از حرارت دهی…………………………………………… 67

4-12-3-2- ولتاموگرام نمونه تن ماهی بعد از عملیات حرارت دهی………………………………… 68

4-12-3-3- مقایسه ولتاموگرام های مربوط به نمونه تن ماهی قبل و بعد از عملیات حرارت دهی 69

4-13- مقایسه آنالیز نمونه های حقیقی با روش HPLC………… 70

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری……………………………………………………………………………………… 73

5-1- اهمیت بهینه­سازی ساخت الکترود در کاتالیز بیس فنول آ 74

5-2- بررسی تاثیر مورفولوژی سطح الکترود…………………………………………………………………….. 74

5-3- بررسی اثر تعیین سطح فعال الکترود……………………………………………………………………….. 74

5-4- بررسی تاثیر نانوکامپوزیت و مایع یونی در اکسایش بیس فنول آ…………………………………….. 75

5-5- بررسی­های ولتامتری الکترود اصلاح شده برای کاتالیز بیس فنول آ در pH های مختلف 75

5-6- بررسی اثر سرعت روبش…………………………………………………………………………………….. 75

5-7- تعیین ضریب نفوذ……………………………………………………………………………………………… 76

5-8- نتایج امپدانس الکتروشیمیایی…………………………………………………………………………………. 76

5-9- تعیین رنج خطی و حد تشخیص……………………………………………………………………………. 77

5-10- بررسی اثر مزاحمت………………………………………………….. 77

5-11- آنالیز نمونه­های حقیقی………………………………………………………………………………………. 77

5-12- نتیجه گیری کلی………………………………………………………………………………………………. 77

5-13- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………… 78

منابع………………………………………………………………………………………………………………………… 80

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………….. 84

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                      صفحه

جدول (2-1): خواص فیزیکوشیمیایی بیس فنول آ……………………………………………………………… 13

جدول (3-1): مشخصات مواد شیمیایی……………………………………………………………………………. 37

جدول (4-1): بررسی مزاحمت گونه­های خارجی در اندازه­گیری 0/5 میکرمولار از بیس فنول آ…….. 63

جدول (4-2): جدول 4-2: آنالیز بیس فنول آ در نمونه های حقیقی………………………………….. 70

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                      صفحه

شکل (1-1): مکانیزیم سنتز بیس فنول آ…………………………………………………………………………. 4

شکل (1-2): نمونه ای از کاربرد بیس فنول آ در ظروف یکبار مصرف…………………………………… 6

شکل (1-3): نمونه ای از کاربرد بیس فنول آ در بطری های نوشیدنی ها………………………………… 7

شکل (2-1): پودر بیس فنول آ 12

شکل (2-2): شمای کلی از مقایسه کروماتوگرافی مایع و کروماتوگرافی گازی در آنالیز مواد غذایی 22

شکل (2-3): مدل مرز مشترك الكترود-محلول……………………………………………………………… 26

شکل( 2-4): مسیر كلی مراحل یك واكنش الكترودی…………………………………………………………. 27

شکل (2-5): نمودار تغییر پتانسیل –زمان در ولتامتری چرخه­ای]20[……………………………………… 28

شکل (2-6): ولتاموگرام چرخه­ای نمونه­ای یك سیستم برگشت پذیر]20[………………………………… 29

شکل (2-7): پروفیل پتانسیل زمان و پتانسیل غلظت به روش ولتامتری موج مربعی……………………. 30

شکل (3-1): شمایی از دستگاه اتو لب………………………………………………………………………… 38

شکل (3-2): شمای یک ظرف آزمایش (سل) برای اندازه‌گیری‌های الکتروشیمیایی…………………. 38

شکل (3-3): شمایی از یک الکترود خمیر کربن…………………………………………………………… 40

شکل (3-4): تصویری از رب در مرحله عبور از صافی ………………………………………………….. 44

شکل (3-5): تصویری از مرحله تغلیظ بر روی هیتر محلول رب گوجه فرنگی صاف  شده ……… 45

شکل (3-6): تصویری ازدستگاه اتولب در حین آنالیز بیس فنول آ از نمونه درون سل حاوی 5 سی سی نمونه استخراج شده از رب گوجه فرنگی و 5 سی سی بافر فسفات 1/0 مولار ………………………………………………………… 46

شکل (3-7): تصویری از مرحله تغلیظ محلول تن ماهی استخراج شده بر روی هیتر……………….. 47

شکل (3-8): تصویری ازدستگاه اتولب در حین آنالیز بیس فنول آ از نمونه درون سل حاوی 5 سی سی نمونه استخراج شده از تن ماهی و 5 سی سی بافر فسفات 1/0 مولار ………………………………………………………………….. 48

شکل (4-1): منحنی تغییرات جریان خالص آندی بر حسب درصد مایع یونی اضافه شده به الکترود 50

شکل (4-2): منحنی تغییرات جریان خالص آندی بیس فنول آ بر حسب درصد نانوکامپوزیت سنتزی اضافه شده به الکترود   52

شکل (4-3): تصاویر پراش پرتوی x برای نانوکامپوزیت نانولوله کربنی/نانوذره اکسید روی …….. 53

شکل (4-4): تصاویر TEM مربوط به نانوکامپوزیت سنتزی ……………………………………………… 53

شکل (4-5): ولتاموگرام­های چرخه­ایa) الکترود اصلاح شده با نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی و مایع یونی در غلظت 300 میکرو مولار بیس فنول آ b) الکترود اصلاح شده با مایع یونی در غلظت 300 میکرو مولار  بیس فنول آ c) الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی در غلظت 300 میکرو مولار بیس فنول آ و (d الکترود خمیر کربن ساده الکترود در غلظت 300 میکرو مولار بیس فنول آ در0/7 pH=، شکل داخلی منحنی تغییرات دانسیته جریان بر حسب نوع الکترود………………………………………………………………………………………………………………………… 55

شکل(4-6): ولتاموگرام­های چرخه­ای بیس فنول آ در سطح الکترود اصلاح شده pH ها مختلف .. 56

شکل(4-7): منحنی تغییرات جریان بر حسب pH برای 250 میکرومولار بیس فنول آ …………… 56

شکل(4-8): منحنی تغییرات پتانسیل اکسایش بیس فنول آ جریان بر حسب pH برای 250 میکرومولار بیس فنول آ نشان داده شده در شکل (4-6)…………………………………………………………………………………………………….. 57

شکل(4-9): نمودار تغییرات جریان بر حسب جذر سرعت روبش برای اکسیداسیون بیس فنول آ در سطح الکترود اصلاح شده است. در محلول بافر فسفات 1/0 مولار، 0/7 pH= ، شکل داخلی: ولتاموگرام­های چرخه­ای بیس فنول آ در سرعت اسکن­های مختلف 50، 60، 80، ، 140، 110،160 و 200 میلی­ولت بر ثانیه در محلول بافر فسفات 1/0 مولار، 0/7 pH=       58

شکل(4-10): نمودار تافل برای الکترود اصلاح شده با نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی و مایع یونی در بافر فسفات0/1 مولار(0/7pH= …………………………………………………………………………………………………….. 59

شکل(4-11): کرونوآمپروگرام به دست آمده برای الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانوکامپوزیت و مایع یونی در حضور غلظت­های(a 200 (b ;300 (c ; 400 میکرومولار بیس فنول آ در محلول بافر فسفات 0/7pH=  . نمودار داخلی: منحنی­های کاترل به دست آمده از کرونوآمپروگرام……………………………………………………………………………………. 60

شکل(4-12): منحنی نایکوئیست a) الکترود خمیرکربنb ) الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی c) الکترود خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی d) الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی و مایع یونی در حضور 300 میکرومولار بیس فنول آ در شرایط بهینه………………………………….. 62

شکل(4-13): ولتاموگرام­های موج مربعی الکترود اصلاح شده در سطح الکترود اصلاح شده در غلظت­های در محلول بافر فسفات 1/0 مولار، 0/7 .pH=از پایین به بالا ولتاموگرام ها مربوط به غلظت های 2/0، 0/2، 0/20، 0/50، 0/70، 0/100، 0/120، 0/140، 0/160، 0/200، 0/250، 0/350، 0/450، 0/600 و 0/800 میکرومولار از بیس فنول آ        63

 

 

چکیده

در این کار، یک روش ساده و سریع برای اندازه­گیری بیس فنول آ در نمونه­های غذایی با استفاده از روش ولتامتری موج مربعی در سطح الکترود خمیر کربن اصلاح شده با مایع یونی و نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی توضیح داده شده است. برای این منظور، پارامترهای مختلفی مانند نسبت مایع یونی، درصد نانوکامپوزیت و pH محیط مورد مطالعه قرار گرفت. ولتاموگرام چرخه­ای یک پیک اکسیداسیون برگشت ناپذیر در پتانسیل 455 میلی ولت که مربوط به اکسایش بیس فنول آ می­باشد را نشان می­دهد. در مقایسه با الکترود خمیر کربن ساده پاسخ الکتروشیمیایی بیس فنول آ به شدت افزایش می­یابد. تحت شرایط بهینه، جریان پیک اکسایش بیس فنول آ یک محدوده خطی در گستره 20 نانومولار تا 700 میکرومولار با حد تشخیص 9 نانومولار را نشان می­دهد. حسگر پیشنهادی با موفقیت برای اندازه­گیری بیس فنول آ در نمونه­های غذایی از مورد آنالیز قرار گرفته و داده ها با یک روش استاندار مورد ارزیابی قرار گرفت.

 

کلمات کلیدی: آنالیز نمونه­های غذایی، بیس فنول آ، ولتامتری، مایع یونی، نانوکامپوزیت اکسید روی/نانولوله کربنی

 

مقدمه:
توجه به سلامت غذایی یکی از مهمترین موضوعاتی است که در صنایع غذایی بدان توجه شده است. وابستگی مستقیم تغذیه و سلامت آن به مسائلی مانند بهداشت و طول عمر انسان ها و کاهش هزینه­های درمان باعث شده است که کیفیت محصولات مورد استفاده و آنالیز مواد مضر و مفید آن در دستور کار انجمن­های وابسته به صنایع غذایی قرار گیرد. یکی از مهمترین موضوعات در این راستا توجه به موضوع بسته­بندی مواد غذایی است. زیرا استفاده از مواد غذایی بسته­بندی شده برای مصرف دستورات مخصوص به خود را داشته و احتمال آلوده شدن نمونه­های غذایی به مواد تولید کننده بسته­ها وجود دارد. از طرفی وجود مواد مضر­ در بسته­بندی­های غذایی باعث آلودگی‌های زیست محیطی شده و اثرات زیانباری برای جامعه به ارمغان خواهد آورد.

برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد «مواد زاید خطرناک» را به صورت زیر تعریف نمود:

مواد زیاد خطرناک به مواد زاید اعم از جامد، لجن، مایع وگاز موجود درمخزن، به جز مواد رادیواکتیو و عفونی اطلاق می شود که دارای فعالیت شیمیایی، سمیت، خاصیت انفجاری، خورندگی و یا سایر ویژگی هایی است که برای سلامتی انسان یا محیط زیست، چه به صورت تنها و یا هنگامی که با سایر مواد زاید مخلوط گردند، ایجاد خطرنماید ]1[.  میزان تولید مواد زاید خطرناک درطی چند دهه اخیر، رشد بسیار فزاینده ای داشته است به طوری که طی دو دهه گذشته در حدود 50% از بازار مربوط به کل مسائل زیست محیطی را به خود اختصاص داده است. در این بین بیس فنول آ ماده ای شیمیایی است که در پلاستیک های سبک اما سخت و سفت که به نام پلی کربنات نامیده می شود، یافت شده و بروی عملکرد غدد درون ریز انسان و هورمون ها اختلال ایجاد می‌کند. شاخص‌ترین تاثیر این مواد بر هورمون استروژن (هورمون جنسی زنانه) است که می‌تواند بر عملکرد جنسی و تولید مثل زنان تاثیر منفی بگذارد. یافته های پژوهشی نشان داده است، جنین‌هایی که درمعرض بیس فنول آ حتی با مقدار کم قرار می‌گیرند، سالها بعد با احتمال بیشتر به سرطان سینه مبتلا می‌شوند. لذا توجه به این ماده در سال­های اخیردر ظرف­های پلاستیکی مورد توجه قرارگرفته است. لذا در این کار ما با توجه به اهمیت این ترکیب به پیشنهاد یک راهکار سریع برای آنالیز بیس فنول آ با استفاده از تکنیک­های الکتروشیمیایی پرداخته شد. بدین منظور از یک الکترود خمیر کربن اصلاح شده با نانومواد و مایع یونی استفاده شده است.

معرفی ماده مورد آنالیز:
1-2-1- بیس فنول آ

بیس فنول آ محصول واكنش ‌تراكمی (كندنزاسیون) دو مول  فنول ‌و یك ‌مول استون در مجاورت سولفوریك اسید غلیظ می­باشد (شکل 1-1). توضیحاً اینكه حرف‌ آ از استن ناشی می­شود. بیس فنول آ ماده شیمیائی بسیار پر مصرفی است که در ساخت اكثر رزینهای اپوكسی، مواد مصنوعی پلی كربنات و …… كاربردهای فراوانی داشته و میزان تولید و مصرف سالیانه آن در ابعاد میلیون تن می­باشد.

 

شکل (1-1): مکانیزم سنتز بیس فنول آ ]2[

 

ماده شیمیائی بیس فنول آ با ویژگیهای شبه هورمونی که دارد تعادل هورمونی را (قبل ازتولد) دچار اختلال می­کند. یکی ازآثار احتمالی این اختلال، افزایش طول انگشتان جنس مذکرمی­باشد، خصلتی که بیش از این که مردانه باشد، زنانه است! مهمتر اینکه این اختلال هورمونی در نسلهای بعدی موجود تحت تأثیر قرار گرفته نیز مشاهده می­گردد. محققان فرانسوی به موش های آزمایشگاهی باردار بیس فنول آ در دوزهای اندک وارد کرده و در نوزاد نر این موش ها انگشتانی بلندتر ازمعمول برای نرها-و متناسب با طول انگشت ماده ها مشاهده کردند. مشخص گردیده است که ترکیبات شبه هورمونی مانند بیس فنول آ از محیط خارج از بدن مادر نیز قادر به اثرگذاری روی جنین می­باشد. به این ترتیب می توان گفت که بررسی عدم آلاینده بودن مواد و بخصوص مواد غذایی به این نوع ترکیب سمی و سرطان­زا یک مبحث مهم و حیاتی است. لذا طراحی روش­های سریع و ارزان برای بررسی عدم آلودگی گونه­های غذایی به این نوع ماده که در دیواره برخی از کنسروها استفاده می­شود می­تواند مورد توجه قرار گیرد.

 

 

بیان مسئله تحقیق:
یافته های پژوهشی نشان داده است، جنین‌هایی که در معرض بیس فنول آ حتی با مقدار کم قرار می‌گیرند، سال ها بعد با احتمال بیشتر به سرطان سینه مبتلا می‌شوند. مطالعات دانشمندان کانادایی نشان داده، کسانی که میزان بیس فنول آ در ادرار آنان بیشتر است، احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری دیابت، مشکلات کبدی و بیماری‌های قلبی دارند. همچنین افرادی که به صورت مزمن در تماس با بیس فنول آ هستند، بیش از سایر افراد به اضافه وزن و چاقی مفرط مبتلا می‌شوند. بیشترین موارد استفاده از

چکیده : ‌1

فصل اول(کلیات پژوهش) 2

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مساله. 4

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش… 8

1-4 اهداف پژوهش… 10

1-5 فرضیه های پژوهش… 11

1-6 متغیرهای پژوهش: 11

1-7 تعریف عملیاتی و مفهومی متغیرها 12

فصل دوم(ادبیات و پیشینه پژوهش) 14

2-1  مقدمه. 15

2-2 پیشینه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..15

2-2-1 تعصب… 15

2-2-2  عزت نفس… 28

2-2-3  خلاقیت… 37

2-3 رابطه متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………………..47

2-4 پیشینه پژوهش های انجام شده 54

فصل سوم(روش پژوهش) 66

3-1 مقدمه. 67

3-2 روش پژوهش… 67

3-3 جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری پژوهش… 68

3-4 روش جمع آوری اطلاعات… 69

3-5 ابزار اندازه گیری پژوهش… 70

3-6 روش کار …………………………………………………………………………………………………………….78

3-7 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………78

فصل چهارم(تجزیه و تحلیل داده ها) 79

4-1 مقدمه. 80

4-2  اطلاعات جمعیت شناختی.. 80

4-3 یافته های توصیفی.. 86

4-4 یافته های مربوط به فرضیه ها 88

فصل پنجم(بحث و نتیجه گیری) 95

5-1 مقدمه. 96

5-2 نتایج پژوهش: بررسی فرضیه ها 97

5-3 بحث و نتیجه گیری کلی.. 110

5-4 محدودیت ها و مشکلات پژوهش… 111

5-5 پیشنهادهای پژوهش… 111

5-6 مروری بر مطالب… 112

فهرست منابع. 114

منابع فارسی.. 114

منابع لاتین.. 119

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………….122

 

 

فهرست جداول

  عنوان                                                                                                              صفحه

 

       جدول4-1 :فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سن…………………………………….. .80

       جدول 4-2: فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک جنسیت………………………………..82

       جدول 4-3: فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سطح تحصیلات…………………….84

جدول 4-4:  میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش… 86

جدول 4-5:  نتایج همبستگی متغیرهای عزت نفس و تعصب… 88

جدول 4-6: اثر و ارتباط متغیرهای عزت نفس و تعصب 89

جدول 4-7: ضرایب رگرسیونی متغیرهای عزت نفس با تعصب 89

جدول 4-8:  نتایج همبستگی متغیرهای خلاقیت و تعصب… 90

جدول 4-9: اثر و ارتباط متغیرهای خلاقیت و تعصب… 90

جدول 4-10: ضرایب رگرسیونی متغیرهای خلاقیت و تعصب 91

جدول4-11: نتایج همبستگی متغیرهای خلاقیت وعزت نفس… 91

جدول 4-12 : اثر و رابطه متغیرهای خلاقیت و عزت نفس… 92

جدول4-13:ضرایب رگرسیونی متغیرهای خلاقیت و عزت نفس 92

جدول 4-14: نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری و واریانس متغیرهای پژوهش ……………….93

جدول4-15: ضرایب رگرسیونی متغیرهای پژوهش………………………………………………………..93

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                        صفحه

نمودار 4-1: فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سن…………………………………………………………………..81

نمودار 4-2: درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سن………………………………………………………….82

نمودار 4-3: فراوانی آزمودنی ها به تفکیک جنسیت ……………………………………………………………83

نمودار 4-4: درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک جنسیت……………………………………………………84

نمودار4-5: فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سطح تحصیلات …………………………………………………85

نمودار4-6: درصد فراوانی آزمودنی ها به تفکیک سطح تحصیلات…………………………………………86

نمودار4-7: مقایسه میانگین متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………….87

 

چکیده :
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه عزت نفس وخلاقیت با تعصب در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرجاسک انجام گرفته است. روش پژوهش همبستگی است. روش نمونه گیری این پژوهش نمونه گیری خوشه ای است. حجم نمونه این پژوهش 290 نفراست که از بین دانشجویان با رشته های تحصیلی مختلف انتخاب شده اند. ابزاراندازه گیری این پژوهش پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت(58سؤالی)، پرسشنامه خلاقیت عابدی(1362)، و پرسشنامه محقق ساخته تعصب بود. برای بررسی فرضیه های پژوهش از آزمون MANOVA، آزمون t تک گروهی وهمبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که بین عزت نفس وتعصب رابطه معنادار وجود دارد. بین خلاقیت وتعصب رابطه معنادار وجود دارد اما همبستگی میان دو متغیر منفی است. بین عزت نفس وخلاقیت نیز رابطه معنادار وجود دارد. خلاقیت و عزت نفس پیش بینی کننده تعصب در دانشجویان می باشند.

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

1-1 مقدمه

یکی از صفات رذیله انسانی تعصب ناروا و وابستگی غیرمنطقی به چیزی است که اانسان را از درک حق و برتری دادن آن بر باطل، باز می دارد. تعصب‌های ناروا در طول تاریخ بشر مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورده است. سد راه هدایت انبیا شدن، درگیری‌های ناروا و طولانی و برتری دادن عده‌ای به ناحق و بدون لیاقت، همه ریشه در تعصب‌های ناروا دارد. امروزه نیز در جهان، تعصب باعث درگیری‌ها، سلب آزادی‌ها و خودمحوری‌های نابه‌جا می شود. تعصب جاهلی، انسان را کور و کر نموده، از دیدن حق و قبول آن در هر جا و هر زمان باز می دارد(حسینی، 1386، ص 47). برای دوری از تعصب بی‌جا و عقاید ابلهانه‌ای که معمولاً گریبان‌گیر نوع بشر می شود، هیچ نیازی به نبوغ فوق بشری نیست. بلکه با رعایت نکاتی می توان از بسیاری اشتباهات مضحک و نه همه اشتباهات بر حذر بود (راسل[1] ، 1950،ترجمه یوسف زاده، 1378، ص 56). به نظر می رسد برای دوری از تعصب بی جا عواملی مانند عزت نفس و خلاقیت می توانند مفید باشند.

عزت نفس، متأثر از عوامل درونی و بیرونی است. منظور از عوامل درونی، عواملی است که از درون نشأت می‌گیرد یا خود شخص آن را ایجاد می کند که از آن جمله می توان به نظرها، باورها و اعمال یا رفتار اشاره کرد. عوامل بیرونی همان عوامل محیطی اند. پیام هایی که کلامی و غیرکلامی انتقال پیدا می کنند و تجربه هایی که بانی و موجب آن والدین، آموزگاران، اشخاص مهم در زندگی و سازمان دهندگان فرهنگ‌اند. صفات ناپسندی از قبیل لاف زدن، فخرفروشی، برتری طلبی، خودبزرگ بینی، بلندپروازی، قلدری، زیان رساندن به دیگران و …، به نوعی فقدان عزت نفس را نشان می دهد (خورند، 1383، ص 162).

یکی از ویژگی‏های بارز انسان و محور اساسی و حیاتی او، قدرت اندیشه است. انسان‏ در طول زندگی خویش هرگز از تفکر و اندیشه فارغ نبوده و با نیروی تفکّر صحیح‏ تصمیم گرفته، توانسته است به حل مسائل و مشکلات بپردازد و به رشد و تعالی نایل‏ گردد. بدین ترتیب تمام موفقیت‏ها و پیشرفت‏های انسان در گرو اندیشه بارور، پویا و مؤثر اوست. از پیچیده‏ترین و عالی‏ترین جلوه اندیشه انسان، تفکر خلاق است. خلاقیت ایجاد طرحی جدید با ارزش و متناسب است، به بیان دیگر خلاقیت بکارگیری‏ تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است. خلاقیت دارای عناصر تشکیل دهنده‏ای مانند: قلمرو مهارت‏ها، مهارت‏های تفکر خلاق و انگیزه است. برای ظهور و تقویت خلاقیت در افراد باید نقطه تلاقی این سه‏ عنصر مشخص گردد، زیرا این نقطه تلاقی، ترکیب پر قدرتی است که شخص را به‏ سوی خلاقیت سوق می‏دهد. رشد و توسعه خلاقیت، وابسته به عوامل مختلف فردی و اجتماعی، مانند: هوش، خانواده، ویژگی‏های شخصیتی و . . . است.(خورشیدی، آزادبخت و دیلمقانی، 1385). حال با توجه به وجود انواع تعصب ها (قومی، مذهبی، جنسی و …) خصوصاً در استان هرمزگان این پژوهش با هدف بررسی رابطه عزت نفس و خلاقیّت با تعصب در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی جاسک انجام ‌گردید.

1-2 بیان مسأله

تعصب[2]  از نظر لغوی به معنای جانب‌داری کردن، حمایت و سخت گرفتن است (معین، 1362، ص 11). تعصب در روان شناسی و رشته های مرتبط آن معادل پیش داوری و منظور از آن نگرشی منفی و خصمانه نسبت به فرد یا گروهی خاص است که بر اساس اطلاعات ناقص یا نادرست و بدون داشتن تجربه مستقیم در مورد آن فرد یا گروه، شکل گرفته باشد و بر پایه آن، قضاوت شود(صلیبی، 1382، ص 259).

اما در کل می توان تعصب را این‌چنین تعریف نمود: تعصب یعنی موضع‌گیری قبل از کسب اطلاعات کافی که ممکن است مربوط به یک چیز، عقیده، یا شخص معیّن و یا حتی درباره وجهی از یک کار علمی باشد(کاپلان و سادوک،1996،ترجمه پورافکاری، 1372).

فرد متعصب، از نظر شناختی، دچار خطایی بنیادین است؛ او اجازه نمی دهد محتوای دانش و آگاهی های جدید با محتوای دانش و آگاهی های پیشین ویی درگیر شوند و در تعامل باشند. از نظر پیاژه  ذهن، اطلاعات رسیده از جهان خارج را بازسازی و تفسیر و تعبیر مجدد می کند تا آن را با چارچوب درونی خود منطبق گرداند. بیان این مسئله مهم، ما را با مهم ترین خطای فرد متعصّب، آشنا می سازد؛ این گونه افراد، به ذهن خود اجازه چنین تفسیری را نمی دهند و تلاش می کنند تا آن را متوقّف سازند؛ البته همان گونه که اشاره شد، ممکن است فقط در زمینه ای خاص چنین رفتاری را بروز دهند(فلاول[3]  ،1928،ترجمه ماهر،1377، ص 19).

افراد متعصب می ترسند که با پذیرش تغییر نفوذ اطلاعات و آگاهی های جدید، خود و موجودیتشان در معرض خطر قرار گیرد؛ کنترل اوضاع و شرایط را از دست بدهند و دیگر نتوانند بر اوضاع جدید مسلّط گردند. آنها با این که خود تجربه ای و آگاهیِ دقیقی از یک مسئله خاص ندارند، به محض شنیدن آن از فرد مقابل، با آن مخالفت می کنند؛ مخالفتی نه از روی آگاهی، بلکه صرفاً بدان دلیل که با سازه های شخصی آنها جور در نمی آید (راس[4]،1992، ترجمه جمالفر، 1373، ص 160).

بنابراین تعصب یک باور یا رفتار است که با حرارت بی‌چون و چرا، به ویژه برای اهداف یا دینی یا در برخی موارد ورزشی، یا با شور و شوق وسواسی برای تفریح یا سرگرمی انجام شود. جرج سانتایانا تعصب را اینچنین تعریف کرده‌است: تلاش خود را مضاعف‌کردن وقتی هدف را فراموش کرده‌اید(دانشنامه آزاد ویکیپدیا، 1392).

تعصب یک گرایش است و این گرایش با عوامل مختلفی در ارتباط است (ارونسون[5]،2008،ترجمه شکرکن، 1382، ص 340). عزت نفس از جمله عواملی هست که ممکن است در جلوگیری از بروز این رفتار نقش داشته باشد یا بنحوی با این متغیر در ارتباط باشد(رومان، 1387).

عزت نفس[6]  جنبه ای از خودپنداره است که از قضاوت هایی که فرد درباره ارزش خود و احساس های مرتبط با این قضاوت ها ناشی می شود(شیهیان[7]،1964،ترجمه مهدی گنجی،1384). عزت نفس سازه ای است که بر نحوه ی ارزشیابی شخص از خود و اندازه گیری احساس وی از خود ارزشی‌اش در مقایسه با این که چگونه است و آرزو دارد چگونه باشد، دلالت دارد. ارزیابی مثبت از خود که در قالب عزت نفس بیان می شود برای بهزیستی ذهنی مثبت و ضروری است. عزت نفس به عنوان یک سپر و محافظ در مقابل ناسازگاری روانشناختی عمل می کند و باعث ارزیابی مثبت فرد از زندگی می شود (زانگ[8] ، 2005، ویلیام جیمز[9] 1980)،عزت نفس را به عنوان احساس خودارزشی که از نسبت موفقیت های واقعی بر موفقیت های ادعا شده به دست می آید تعریف کرده است. منظور او از موفقیت های ادعا شده، برآورد موفقیت های بالقوه ای است که بوسیله ارزش ها، آزمان ها و آرزوهایمان از آن آگاهی پیدا می کنیم (کار[10] ، 2004؛ ترجمه پاشاشریفی و نجفی زند، 1385). احساس بیچارگی و ناتوانی و مورد تبعیض و تعصب قرار گرفتن منجر به کاهش عزت نفس افراد می گردد(ارونسون، 2008،ترجمه شکرکن،1387). در تحقیقی که  توسط شرمن وجفری[11](2011)، بر روی57نفر از دانش آموزان انجام شد. نتایج نشان داد که عزت نفس پایین می تواند تعصّب نژادی را افزایش دهد و تعصب نژادی نتیجه ی عزت نفس پایین است. همچنین در پژوهشی که توسط جردن، اسپنسر وزانا[12]  (2005)، از دانشگاه واترلو انجام شد نتایج نشان داد که افراد دارای عزّت نفس بالا از افراد دارای عزت نفس پایین، تعصب وتبعیض قومیّتی بیشتری دارند و از آن به عنوان تکنیکی دفاعی استفاده می کنند.همچنین بامیستر  و همکاران [13](2003)، در بخشی از پژوهش خود نشان دادند که عزت نفس بالا ممکن است که تعصب و تبعیض را افزایش دهد. از طرفی تحقیقات انجام شده در خصوص آسیب شناسی روانی حكایت از آن دارد كه علت بسیاری از رفتارهای آسیب زای فرزندان در خانه و مدرسه مانند پرخاشگری، اضطراب، بزهكاری، مصرف سیگار، افت تحصیلی و مواردی از این قبیل، ریشه در كمبود یا ضعف«عزت نفس» آنان دارد. در واقع هرچه فرد از خودباوری و عزت نفس بالاتری برخوردار باشد از موقعیت و كارآمدی بالاتری برخوردار بوده و از آسیب های روانی- اجتماعی نیز مصون خواهد ماند(بیابانگرد،1372).

از طرفی خلاقیت[14]  نیز یکی از مؤلفه های موثر بر تعصب می باشد که فرایندی روانی است که منجر به حل مساله، ایده سازی، مفهوم سازی، ساختن اشکال هنری و نظریه پردازی می شود که بدیع و یکتاست (حائری زاده، 1381). به طور کلی خلاقیت فرایندی فکری و روانی است و محصول خلاقیت، پدیده ای نو و جدید و در عین حال دارای ارزش نیز می باشد. البته خلاقیت یک توانایی عمومی است و در همه ی افراد کمابیش وجود دارد (سلیمانی، 1384). و افراد خلاق نیز دارای ویژگی هایی نظیر انگیزه پیشرفت سطح بالا، کنجکاوی فراوان، علاقه زیاد به نظم و ترتیب، قدرت ابراز وجود و خودکفایی، شخصیت غیرمتعارف و کامروا، پشتکار و انضباط در کارها، استقلال و دارای طرز فکر انتقادی و افکر شهودی می باشند(سیف، 1388). دیوید بوهم در کتابی با نام«درباره خلاقیت»برای نشان دادن‌ خلاقیت چند نکته کلیدی را مطرح می‌کند.او می‌گوید تعصب داشتن، بت کردن یک اندیشه یا پارادایم و به دام دوئیت‌هایی مانند انتزاعی و ذهنی،تضادها،عقل و شهود،مطلق و نسبی و…افتادن باعث کور شدن خلاقیت می‌شود.او می‌گوید برای رسیدن به خلق و ابداع تازه‌ها باید به ادراک‌هایی توجه کنیم که برای آنها تعریفی نداریم(بوهوم،1998).

نتایج برخی تحقیقات نشان داده که عزت نفس با خلاقیت رابطه دارد ( باتلر[15]، 1998، میرعلی یاری، 1379)؛ اما تحقیقات زیادی نیز مبنی بر عدم رابطه بین این دو متغیر می

2-4-1 ماهیت فعالیت­ها ………………………………………………………………….. 18

2-4-2 نوع منبع ……………………………………………………………………………………. 19

2-4-3 نوع روابط پیش نیازی ……………………………………………………………….. 20

2-4-4 نوع تابع هدف ………………………………………………………………………. 21

2-4-5 تعداد تابع هدف ……………………………………………………………………………22

2-4-6 تعداد پروژه­ها ………………………………………………………………………. 22

2-5 مدل پریتسکر ……………………………………………………………………………………….. 24

2-6 مدل کلین …………………………………………………………………………………………….. 25

2-7 مدل آلوارز و تاماریت ……………………………………………………………………………… 26

فصل سوم: الگوریتم بهینه ­سازی مبتنی بر آموزش­ یادگیری

3-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………… 29

3-2 الگوریتم­های فراابتکاری ………………………………………………………………………….. 29

3-3 الگوریتم مبتنی بر آموزش- یادگیری ………………………………………………………. 32

3-3-1 فاز معلم …………………………………………………………………………………………. 34

3-3-2 فاز فراگیر ……………………………………………………………………………………… 35

3-3-3 الگوریتم TLBO نخبه سالارانه ……………………………………………………… 36

فصل چهارم: حل مسئله

4-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………….. 41

4-2 سوابق اخیر حل مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود ………………………………… 42

4-3 حل مسئله زمانبندی با الگوریتم­های فراابتکاری سازنده ………………………………. 47

4-3-1 روش تولید زمانبندی سری …………………………………………………………… 50

4-3-2 روش تولید زمانبندی موازی …………………………………………………………. 52

4-3-3 روش زمانبندی پسرو و پیشرو …………………………………………………….. 54

4-4 حل مسأله زمانبندی پروژه با منابع محدود به وسیله الگوریتم فراابتکاری بهبود

دهنده مبتنی بر آموزش- یادگیری ………………………………………………………………. 56

4-4-1 ایجاد جمعیت اولیه ……………………………………………………………………….. 57

4-4-2 زمانبندی اولیه با الگوریتم­های سازنده ………………………………………….. 60

4-4-3 زمانبندی با الگوریتم TLBO نخبه­ گرایانه ……………………………………… 60

فصل پنجم: نتایج عددی و نتیجه‌گیری

5-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………66

5-2 کتابخانه PSPLIB ………………………………………………………………………………

5-3 نتایج آزمایش اجرای الگوریتم با پیکربندی­های مختلف …………………………………. 69

5-3-1 تاثیر اندازه جمعیت با تعداد تکرار ثابت ………………………………………….70

5-3-2 تاثیر اندازه جمعیت با تعداد تکرار متغیر ………………………………………. 72

5-3-3 تاثیر اندازه نخبه …………………………………………………………………………….. 73

5-3-4 تاثیر تاثیر روش زمانبدی سریال و موازی بر الگوریتم TLBO ……..

5-4 مقایسه نتایج با دیگر الگوریتم­های فراابتکاری در حل مسئله RCPSP ………….

5-5 نتیجه ­گیری ………………………………………………………………………………………..82

فهرست منابع ……………………………………………………………………………………….. 83

چکیده:

مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود، در سال­های اخیر مورد تحقیق بسیاری از محققان در رشته­های مختلف بوده­است. در این مسئله هدف زمانبندی فعالیت­های پروژه با توجه به روابط پیشنیازی و محدودیت منابع در کمترین زمان می­باشد. در این مسئله فضای جستجوی بسیار بزرگی جهت دست­یابی به جواب بهینه وجود دارد و نیازمند انجام محاسبات طولانی بخصوص برای ابعاد بزرگ مسئله با محدودیت­های زیاد می­­شود و الگوریتم­های دقیق برای آن موثر نیستند. الگوریتم­های فراابتکاری بعنوان جایگزین روش­های دقیق برای حل آن، پیشنهاد شده­است. در این پایان نامه الگوریتم فراابتکاری مبتنی بر آموزش- یادگیری برای حل این مسئله استفاده شده­است. این الگوریتم مبتنی بر جمعیت است که اخیرا معرفی شده است و فرایند آموزش و یادگیری در کلاس درس را شبیه سازی می­کند. همچنین برای جلوگیری از محلی شدن پاسخ­ها از رویکرد نخبه­گرایی در این الگوریتم استفاده شده­است. از ویژگی­های این الگوریتم این است که نیازی به پارامترهای کنترلی اختصاصی الگوریتم، ندارد و فقط پارامترهای کنترلی عمومی مانند اندازه جمعیت و تعداد نسلها را شامل می­   گردد. الگوریتم داری دو فاز، فاز معلم و فاز فراگیر است. ابتدا تعدادی زمانبندی را بطور تصادفی بر اساس جمعیت اولیه الگوریتم ها تولید می کنیم، سپس فازهای الگوریتم را روی زمانبندی ­ها اعمال می­کنیم بطوریکه جمعیت اولیه به طور تکراری بهبود می­یابد تا به شرط توقف برسیم. همچنین تاثیر عواملی مانند اندازه جمعیت و اندازه نخبه و تعداد زمانبندی­ها بر الگوریتم، بررسی شده است. کارایی الگوریتم ارائه شده با دیگر الگوریتم­های بکار گرفته شده در حل این مسئله، مقایسه شده است و نتایج موثر با قابلیت رقابت بالا با دیگر الگوریتم­ها حاصل شده ­است.

فصل نخست: مقدمه

1-1- مقدمه

امروزه، جهانی شدن تجارت، تغییرات سریع تكنولوژیك، بازارهای شدید رقابتی و رایزنی فشرده و قدرتمندانه شركتها سازمانها و بنگاههای اقتصادی را وادار به تغییر سیستم مدیریتی خود می­نماید، برای تطبیق و سازگاری با این تغییرات، مدیریت پروژه و پروژه محوری در مدیریت از اهمیت بالایی برای سازمانها برخوردار است. تولید کنندگان در بازار رقابتی امروز باید هزینه های تولید را تا حد امکان کاهش دهند تا بتوانند کالاهای خود را با قیمتی مناسب و قابل رقابت با دیگر رقبا به بازارها عرضه کنند. بنگاههای اقتصادی چاره­ای جز بالا بردن بهره­وری و انجام کارهای بیشتر و بهتر با صرف منابع و زمان کمتر ندارند. از همین جاست که مفاهیمی همچون پروژه، کنترل پروژه، زمانبندی پروژه و … مطرح شده­اند.

دنیای ارتباطی امروز به کمک فناوری اطلاعات و اینترنت امکان مشارکت بیشتر بنگاههای اقتصادی را فراهم آورده است و این خود امکان تعریف پروژه هایی بزرگتر را تسهیل کرده­است. تاخیر در ساخت یا توزیع، گاهی به از دست رفتن یک بازار می­انجامد و از این روست که حداقل کردن زمان انجام پروژه­ها در کنار کیفیت و قیمت اهمیت بیشتری می­یابد.

تاریخچه مدیریت پروژه در دنیای جدید به سالهای ابتدایی دهه 1900 میلادی باز می­گردد؛ هنری گانت با توسعه نمودار میله‏ای ابداعی خود آغازگر حركت پرشتاب بعدی طی سالهای دهه 1950 و 1960 میلادی در پروژه‌های نظامی و هوافضای آمریكا و سپس انگلستان گردید. هرچند نام پرآوازه هنری گانت به عنوان پدر تكنیك‏های برنامه‌ریزی و كنترل پروژه در تاریخ ثبت گردیده است لیكن سالهای دهه 1950 و 1960 به عنوان سالهای آغازین رشد و توسعه مدیریت پروژه در دنیای معاصر شناخته می‌شود. این سال­ها سرآغاز تكوین و توسعه بسیاری از روش­ها و دانش­های مربوط به مدیریت پروژه است كه سال­ها بعد توسط نرم‌افزارهای مختلف عملیاتی و در پروژه‌ها بكار گرفته شدند.

با توجه به همین مفاهیم، به دنبال طرح و زمانبندی برای انجام یک پروژه خواهیم بود که مسلما تاثیر به­سزایی در موفقیت پروژه و رسیدن به اهداف آن بازی خواهد کرد. این زمانبندی از طرفی باید با توجه به محدودیت­های منابع باشد و از طرف دیگر ممکن است به دلایل مختلف به دنبال حداقل کردن مدت زمان انجام پروژه باشیم و یا به دلایل اقتصادی به دنبال بیشینه کردن ارزش خالص فعلی پروژه باشیم.

یك پروژه مجموعه‌ای از فعالیت­هاست كه برای دستیابی به منظور یا هدف خاصی انجام می‌گیرد. پروژه‌ها شامل فعالیت­هایی هستند كه باید در تاریخ­های معین، با هزینه‌هایی معین و كیفیت تعیین‌شده‌ای به انجام رسند. بین این فعالیت­ها روابط پیش­نیازی برقرار است و روابط تقدم- تاخر بین آنها وجود دارد، به این معنی که برخی فعالیت­ها وابسته به برخی دیگر هستند و برای اجرای یک فعالیت باید فعالیت­های پیش­نیاز آن پایان یافته باشند یا حداقل تا مرحله لازم پیش رفته باشند. برنامه ریزی پروژه عبارت است از تعیین ترتیب زمانی یا برنامه زمانبندی جهت انجام فعالیت­های وابسته که تشکیل دهنده پروژه هستند. لازمه موفقیت هر پروژه، دستیابی توام به هر سه عامل زمان، هزینه و كیفیت معین است و خارج شدن هر یك از سه عامل مذكور از حدود تعیین شده، می‌تواند به انجام پروژه‌ای ناموفق و غیراقتصادی منجر شود. از فاکتورهای مهم موثر در زمان و هزینه پروژه منابع مورد استفاده در پروژه از قبیل پول و مواد اولیه و تجهیزات و نیروی انسانی است. برخی منابع تجدیدپذیر هستند یعنی مصرفی نیستند و بارها می­توان از آنها استفاده کرد مانند نیروی انسانی و برخی دیگر مانند مواد خام مصرفی هستند و تجدیدناپذیر می­باشند. معمولا این منابع محدود هستند و بین فعالیتها بصورت مشترک استفاده می­شوند که این خود باعث ایجاد محدودیتی دیگر در اجرای فعالیتها و زمانبندی پروژه می­شود. یک فعالیت برای­ اجرای خود باید تمام منابعش مهیا باشد تا به فعالیت اختصاص یابد. گاهی می­توان یک فعالیت را می­توان با تخصیص بخشی از منابع مورد نیازش، شروع کرد ولی برای خاتمه آن باید همه منابع مورد نیازش تامین شود. در اینجا فرض براین است که در ابتدای شروع هر فعالیت از پروژه همه منابع مورد نیازش به آن فعالیت تخصیص داده شود و پس از اجرای فعالیت، منابع باقیمانده آزاد گردند. منابع مورد نظر نیز تجدیدشدنی هستند.

بطورکلی انجام پروژه به پنج فاز تقسیم می‌شود. فاز اول، تعربف پروژه است که بر چگونگی پیدایش دید نسبت به پروژه و تعیین اهداف تاكید دارد. در این فاز، برخی عناصر كلیدی مجزا گردهم ‌آمده و به تخمین اینكه پروژه چه‌چیز را باید ارائه‌دهد، می­پردازد، فعالیتهای پروژه مشخص می­گردد و اهداف ‌كلی پروژه تعریف می­شوند. فاز دوم، برنامه‌ریزی پروژه است که شامل تعیین منابع ‌لازم برای انجام پروژه، برنامه‌ریزی، زمانبندی و تهیه‌ بودجه‌ پروژه است. در این مرحله اهداف به فعالیت‌های ملموس تبدیل می­گردند و گروه‌های كاری برای انجام این فعالیت­ها تشکیل می­شود. در این مرحله است که محدوده پروژه واقعی می­شود و توالی فعالیت­ها تعیین می­شوند و زمانبندی موقت انجام می­گیرد و برنامه تخصیص منابع به فعالیت­ها تهیه می­شود. این تحقیق نیز در این فاز انجام می­گیرد و به زمانبندی پروژه با توجه به محدودیت منابع می­پردازد و در تلاش است تا با استفاده از روشهای بهینه سازی و الگوریتم­های فراابتکاری[1] بهترین توالی انجام فعالیتها را که کمترین زمان اجرا دارند را تعیین کند. فاز سوم، اجرای پروژه است که فعالیت‌های هماهنگ‌سازی و راهبری تیم ‌پروژه به‌سوی انجام موثر فعالیت‌های پروژه را شامل می­شود. نامین منابع مورد نیاز مانند پول، نیروی‌انسانی، تجهیزات در این مرحله انجام می­گیرد. فاز چهارم، هدایت و كنترل پروژه است که در آن بر چگونگی انجام پروژه نظارت ‌می‌شود. مرحله سوم و چهارم همزمان انجام می­گیرند. تاكید این فاز بر روی چگونگی برخورد موثر مدیر با تاخیرات ناخواسته،‌ تخطی از سقف بودجه یا تغییر محدوده‌ پروژه است. ممکن است در این فاز پروژه دوباره برنامه ریزی و زمانبندی شود. آخرین فاز پروژه، بستن پروژه است؛ زمانی كه بازتاب همه‌ فعالیت‌ها و تلاش‌های انجام‌شده را می‌توان ‌دید بی‌شك مهم‌ترین فاز پروژه ، بستن و اتمام آن است. فازهای دو تا چهار یعنی‌ برنامه‌ریزی، اجرا و كنترل در یك‌ چرخه قرار دارند؛ این به ‌دلیل ماهیت وابستگی درونی این فازها به‌ یكدیگر است. مثلا گاهی لازم ‌است تا برنامه‌ پروژه با توجه به تجربیات بدست‌آمده در حین اجرا، یا بواسطه‌ تغییرات پدیدآمده در طول پروژه، اصلاح شود و نتایج اصلاح مجددا برای اجرا ارسال‌ گردد.

زمانبندی پروژه در صنعت و کارخانجات و حمل و نقل و فروش و پرداخت و … استفاده می­گردد و کمتر سازمانی است که اهمیت آن را درک نکرده باشد. دسته­ای از مسائل برنامه­ریزی پروژه که محدودیت­های منابع در آنها وجود ندارد یا در نظر گرفته نمی­شود به مسائل برنامه ریزی پروژه بدون محدودیت منابع و آن دسته که دارای محدودیت منابع می­باشند و این محدودیت­ها در برنامه­ریزی پروژه در نظر گرفته­می­شوند به مسائل برنامه­ریزی پروژه با محدودیت منابع[2] معروفند. زمانبندی پروژه با در نظر گرفتن محدودیت منابع از جمله مسایل با ادبیات غنی در حوزه مسائل تحقیق در عملیات و مدیریت پروژه است. این مسئله با توجه به شرایط متفاوت کاربردی و صنعتی از نظر تابع هدف، خصوصیات فعالیت ها، منابع و روابط پیش نیازی بسیار متنوع اند و محققین همواره به دنبال ارائه راه حل های کاراتری برای حل این مسئله بوده­اند. با توجه به اینکه در تمام سطوح پروژه با محدودیت منابع مواجه هستیم، لذا لزوم ایجاد و بکارگیری روش­هایی که انواع محدودیت­های منابع را در نظر بگیرند، مشخص است.

1-2 اهداف پژوهش

معمولا در مسئله زمانبندی پروژه با محدودیت منابع، هدف زمانبندی فعالیت­ها با توجه به روابط پیش­نیازی و محدودیت منابع در کمترین زمان می­باشد. در این تحقیق نیز، راه­حلی جدید برای مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود ارایه می­شود که از الگوریتم بهینه­سازی مبتنی بر آموزش- یادگیری TLBO استفاده می­شود. به علت کاربردهای عملی فراوان و همچنین پیچیدگیهای خاص، این مسئله بسیار مورد توجه محققین بوده است و در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری بر روی آن صورت گرفته است. در این تحقیقات معیارهایی برای تشخیص و تعیین مطلوبیت یک زمانبندی برای پروژه­های تحت بررسی بکار گرفته شده است. از جمله این معیارها نرخ موفقیت و میانگین زمان پردازش و میزان انحراف از پاسخ بهینه یا میزان انحراف از مسیر بحرانی پروژه است. در این پایان نامه معیارهای نرخ موفقیت و میزان انحراف از پاسخ بهینه یا میزان انحراف از مسیر بحرانی پروژه برای بررسی و مقایسه در نظر گرفته شده است. به علت اهمیت این مسئله محققین کتابخانه­هایی از مسایل نمونه را ایجاد کرده­اند و در اختیار کاوشگران قرار داده­اند. برای حل این مسئله بصورت دقیق با استفاده از مدلهای ریاضی تلاشهای زیادی انجام گرفته است که با بزرگ شدن اندازه مسئله یعنی افزایش تعداد فعالیت­ها و منابع این الگوریتم­ها موثر نیستند.

2-4- تاریخچه صنعت برق در جهان و ایران . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2-5- زنجیره­ی عرضه­ی برق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2-5-1 تولید . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .16

2-5-2- انتقال . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2-5-3- توزیع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

2-5-3-1- مصرف برق در ایران و جهان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2-5-3-2- مشترک . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2-5-3-2-1- مشترکین بخش خانگی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2-5-3-2-2- مشترکین بخش تجاری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2-5-3-2-3- مشترکین بخش صنعت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

2-5-3-2-4- مشترکین بخش عمومی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 19

2-5-3-2-5- مشترکین بخش حمل­و­نقل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2-5-3-2-6- مشترکین بخش کشاورزی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

2-6 مطالعه و پیش­بینی بار . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

2-6-1- الگوی مصرف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2-6-2- پیش­بینی مصرف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2-6-3- عوامل موثر بر مصرف برق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

2-6-3-1- شرایط آب­و­هوایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2-6-3-2- متغیرهای زمانی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

2-6-3-3- ویژگی­های محل اقامت مشترک . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2-7- داده­کاوی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2-7-1- اهداف داده­کاوی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2-7-2- روش­های داده­کاوی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

2-7-2-1- دسته ­بندی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2-7-2-2- خوشه­بندی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

2-7-2-3- تحلیل وابستگی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

2-7-3- فرآیند داده­کاوی ( مدل CRISP-DM ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2-8- چکیده فصل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

فصل سوم: مروری بر ادبیات تحقیق

3-1- پیشینه تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

3-2- چکیده فصل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

فصل چهارم: روش تحقیق

4-1- مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

4-2- فرآیند داده­کاوی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

4-3- استاندارد CRISP-DM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-3-1- مرحله درک تجاری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

4-3-2- مرحله درک داده­ها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

4-3-3- مرحله پیش­پردازش داده­ها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

4-3-4- مرحله ساختن مدل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

4-3-4-1- الگوریتم C&R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-3-4-2- الگوریتم CHAID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

4-3-4-3- الگوریتم رگرسیون خطی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4-3-4-4- الگوریتم شبکه عصبی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

4-3-4-5- الگوریتم کوهونن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

4-3-5- مرحله ارزیابی مدل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4-3-6- بکارگیری مدل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

4-4- چکیده فصل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

فصل پنجم: نتایج و ارزیابی

5-1- مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

5-2- نتایج . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

5-2-1- نتایج حاصل از پیش­بینی مصرف برق مشترکین با در نظر گرفتن “تعطیلات” به عنوان عامل موثر  . . . . . 64

5-2-2- نتایج حاصل از پیش­بینی مصرف برق مشترکین با در نظر گرفتن “میانگین ارتفاع سقف ابر” به عنوان عامل موثر . . .  .66

5-2-3- نتایج حاصل از پیش­بینی مصرف برق مشترکین با در نظر گرفتن “کمینه دما و بیشینه دمای موثر” به عنوان عوامل موثر .. . .67

5-2-4- نتایج حاصل از پیش­بینی مصرف برق مشترکین با در نظر گرفتن “تعطیلات، میانگین ارتفاع سقف ابر، کمینه دما و بیشینه دمای موثر” به عنوان عوامل موثر . . . . . . . . .68

5-2-5- مقایسه عملکرد حالت­های مختلف بر اساس معیار ارزیابی میانگین درصد قدرمطلق خطا . . . . . . . . . 71

5-2-6- خوشه­بندی رفتار مصرفی مشترکین برق با در نظر گرفتن عوامل موثر . . . . . . .72

5-3- چکیده فصل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

فصل ششم: نتیجه­گیری و پیشنهادات

6-1- مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

6-2- یافته­های تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

6-3- پیشنهاد برای تحقیقات آتی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

منابع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

چکیده:

در عصر حاضر به جرات می­توان گفت بشر برای انجام فعالیت­های روزمره و افزایش رفاه زندگی خود، بیش از هر انرژی دیگر از انرژی الکتریکی بهره می­برد. با توجه به مشکل ذخیره­سازی انرژی الکتریکی، پیش­بینی میزان بار مورد نیاز به منظور داشتن یک شبکه توزیع برق مطمئن و پایدار حیاتی است. مشترکین برق یکی از اصلی­ترین ارکان زنجیره عرضه برق می­باشند. هدف این تحقیق پیش­بینی برق مصرفی مشترکین و تحلیل رفتار مصرفی آن­ها تحت تاثیر عوامل آب­و­هوایی و متغیرهای زمانی می­باشد. در صورت داشتن یک پیش­بینی مناسب و دقیق می­توان از هدررفت منابع مالی ناشی از افزایش هزینه­های عملیاتی جلوگیری نمود. از سوی دیگر، با توجه به حجم انبوه داده­های مصرف مشترکین و عوامل موثر، تنها می­توان با استفاده از ابزارهای نوین فن­آوری اطلاعات همچون داده­کاوی به تجزیه­وتحلیل داده­ها پرداخت. ابزار داده­کاوی به استخراج الگوها و دانش پنهان از داده­ها جهت یک پیش­بینی درست می­پردازد.

در این تحقیق، به بررسی و پیش­بینی میزان مصرف برق مشترکین شرکت توزیع نیروی برق آذربایجان غربی می­پردازیم. برای این منظور و با در اختیار داشتن داده­های مصرفی 5595 مشترک طی 12 دوره دوماهه، الگوریتم­های پیش­بینی کننده همچون CHAID، C&R،Regression ،Neural Networks را بر روی داده­های موجود اجرا نموده و نتایج حاصل از اجرای هر الگوریتم بر اساس معیارهای ارزیابی خطای پیش­بینی مانند میانگین درصد قدرمطلق خطا مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نیز با خوشه­بندی مشترکین با استفاده از الگوریتم Kohonen به بررسی رفتار مصرفی آن­ها پرداخته شد. در نهایت، به نتیجه­گیری و ارائه ­پیشنهادات پرداختیم.

فصل اول: مقدمه و طرح مسئله

1-1- مقدمه

انرژی به طور عام و انرژی الکتریکی به صورت خاص، از ارکان مهم رشد و توسعه اقتصادی جوامع می­باشد. صنعت برق در اقتصاد ملی و تامین رفاه اقتصادی و اجتماعی کشورها ارزش زیادی دارد و جزء صنایع مهم زیربنایی است. اصولا انرژی الکتریکی تمیزترین و بهترین نوع انرژی است که به آسانی می­توان آن را به هر نقطه­ای انتقال داد.

تأمین انرژی الکتریکی همواره یکی از نیازهای جوامع پیشرفته کنونی بوده است. با توجه به پیشرفت­های صورت گرفته در حال­حاضر تقریبا اکثر فعالیت­های روزمره­ی تجاری، پزشکی، صنعتی و … با استفاده از این انرژی صورت می­گیرد. با در نظر گرفتن رشد سریع جوامع، نیاز به تأمین انرژی برق هر چه بیشتر احساس می­گردد.

یکی از مسائلی که در این رابطه حتماً باید مد­نظر قرار گیرد، زمان­بر و هزینه­بر بودن ساخت تأسیسات بزرگ تولید و انتقال انرژی الکتریکی می­باشد. همین امر لزوم پیش­بینی میزان انرژی الکتریکی مورد نیاز در دوره­های بعدی را هر چه بیشتر مشخص می­کند. بنابراین برای داشتن یک شبکه­ی قابل اطمینان باید یک دید کلی از مصرف انرژی در دوره­های مصرف بعدی داشت و با توجه به آن برنامه­ریزی ساخت و نصب تجهیزات گوناگون شبکه­های تولید، انتقال و توزیع را انجام داد. در این راستا مسأله­ی برآورد انرژی الکتریکی از اهمیت بالایی برخوردار می­باشد که دقیق­تر بودن آن به معنی استفاده بهتر از امکانات و جلوگیری از به هدر رفتن سرمایه می­باشد .

در ایران نیز با توجه به نیازهای روزافزون كشور به انرژی و رشد سریع مصرف انرژی، بخصوص انرژی الكتریكی، نیاز به مدیریت و برنامه­ریزی مناسب در جهت تامین این انرژی برای مشتركین از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.

از سوی دیگر با توجه به تاثیر عوامل متعدد و پیچیده بر میزان مصرف انرژی الکتریکی، شناخت این عوامل و بررسی میزان تاثیر هر گروه از عوامل می­تواند در تدوین الگوها­ی مصرف مطلوب کارا باشد. استفاده از روش­های آماری سنتی با توجه به حجم عظیم اطلاعات کارکرد مشترکین و تعدد عوامل موثر بر مصرف در زمینه برآورد انرژی الکتریکی مورد نیاز بسیار دشوار می­باشد، بنابراین ابزار­ها­ی نوین فن­آوری اطلاعات همچون پایگاه­ داده و داده­کاوی می­تواند با پیش­بینی دقیق میزان مصرف برق و استخراج الگوها و دانش پنهان در اطلاعات مصرفی مشترکین راهکار مناسبی در زمینه­ مدیریت مصرف انرژی الکتریکی باشد.

2-1- بیان مسئله تحقیق

امروزه اهمیت انرژی بر هیچ کسی پوشیده نیست. انرژی در حیات جوامع، نقش زیربنائی را ایفا می­کند و به عنوان عامل اصلی هرگونه فعالیتی به شمار می‌رود. یكی از ویژگی­های دنیای امروز ، استفاده گسترده از انرژی الكتریكی است. انرژی الکتریکی ما را قادر به استفاده از لوازم الکتریکی از جمله لوازم خانگی، رایانه­ها، تجهیزات مخابراتی، پزشکی و حمل­و­نقل، و همه­ی آنچه که کیفیت زندگی را افزایش می­دهد، می­سازد؛ مسلما بسیاری از این لوازم، در زندگی روزمره­ ضروری و حیاتی می­باشند ]6[.

سهولت تبدیل انرژی الکتریکی به سایر انواع انرژی و امکان انتقال سریع آن به نقاط مختلف بر اهمیت استفاده از آن در دنیای مدرن امروزی افزوده وآن را به مهمترین منبع تامین انرژی تبدیل کرده است. این امر موجب گستردگی و مقبولیت استفاده از برق در مصارفی همچون خانگی، تجاری، صنعتی، کشاورزی و سایر مصارف گردیده است. بنابراین سهم و میزان مصرف برق هر یک از بخش­های مصرف­کننده از اهمیت ویژه­ای برخوردار است ]1[. در سراسر جهان، مشترکین خانگی درصد قابل توجهی از مصرف برق را به خود اختصاص می­دهند ]7[. در سال 1390، بخش خانگی 9/30% از کل انرژی برق کشور را مصرف نموده و بعد از بخش صنعت در رتبه دوم مصرف انرژی الکتریکی قرار گرفته است ]5[

علیرغم مزایای فراوان، توانایی ذخیره­سازی انرژی الکتریکی وجود ندارد، لذا شناسایی الگوی مستمر عرضه و تقاضا و پیش­بینی میزان برق مصرفی مشترکین برای تامین انرژی الکتریکی با قابلیت اطمینان بالا، امری ضروری است ]8[. مصرف انرژی الکتریکی تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که از آن جمله می­توان به شرایط آب­و­هوایی، متغیرهای اقتصادی-اجتماعی، جمعیت، قیمت برق، دوره­های تعطیلات و … اشاره کرد.

بنابراین شناخت الگوهای رفتاری مصرف برق مشترکین برای اتخاذ سیاست­های مناسب به منظور مدیریت پایدار در شبکه برق امری مهم و ضروری است. با توجه به میزان مصرف بالای انرژی الکتریکی در بخش خانگی، پیش­بینی صحیح تقاضای انرژی الکتریکی مشترکین خانگی یکی از جنبه­های مهم در مدیریت شبکه برق می­باشد ]9[. استخراج الگوها و دانش پنهان در اطلاعات مصرفی مشترکین برق و پیش­بینی میزان مصرف با توجه به عوامل تاثیرگذار، می­تواند برای هر یک از شرکت­های تولید، انتقال و مدیریت توزیع برق کارا باشد. تجزیه و تحلیل داده­های انبوه از مصرف برق مشترکین با استفاده از روش­های آماری سنتی، برای این منظور کارآمد نبوده و به نظر می­رسد استفاده از تکنیک­های داده­کاوی می­تواند ابزاری راهگشا در جهت پیش­بینی و شناخت الگوهای پنهان رفتاری مصرف برق مشترکین باشد]10[.

3-1- ضرورت و اهداف تحقیق

با توسعه سریع اقتصادی و بهبود استاندارد زندگی مردم، تقاضای برق به سرعت در حال رشد است، که این امر نیاز شدید به طرح­های مدیریت منابع برق را ایجاد می­کند ]11[. در بازار رقابتی برق، هر یک از شرکت­های توزیع خواهان شناسایی دقیق رفتار مصرف برق مشترکین خود به منظور ارائه خدمات رضایت­بخش با حداقل هزینه و داشتن یک سود عادلانه است]12[.

مشترکین برق با الگوهای رفتاری خاص به شبکه برق متصل می­شوند. استفاده همزمان مشترکین از وسایل سرمایشی و گرمایشی در فصول مختلف سال و نیز همزمانی انواع