1-2)بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3)اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………..6

1-4) اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..8

1-4-1) هدف اصلی پژوهش………………………………………………………………………………………………….8

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش………………………………………………………………………………………………..8

1-5) سؤالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………9

1-6) فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………….10

1-7) تعاریف مفهومی متغیرها و اصطلاحات……………………………………………………………………………12

1-8) تعاریف عملیاتی شاخص‌ها……………………………………………………………………………………………18

فصل دوم: ادبیات نظری و تجربی پژوهش

2-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….28

2-2) تعریف سیستم یا نظام …………………………………………………………………………………………………..29

2-3) آموزش و پرورش به مثابه یک سیستم یا نظام…………………………………………………………………..29              

2-4) اهمیت آموزش و پرورش………………………………………………………………………………………………32        

2-5) نقش آموزش و پرورش در ابعاد مختلف توسعه ………………………………………………………………32          

2-5-1) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اجتماعی………………………………………………………33          

2-5-2) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه فرهنگی………………………………………………………..34          

2-5-3) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اقتصاعی……………………………………………………….35          

2-6) آموزش و پرورش و برابری فرصت‌های آموزشی……………………………………………………………..35

2-7) نظام آموزشی……………………………………………………………………………………………………………….38

2-7-1) انواع نظام آوزشی و سطوح آن ………………………………………………………………………………….39

2-8) ساختار آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………….39

2-9) آموزش ابتدایی و جوانب مختلف رشد…………………………………………………………………………..40

2-9-1) رشد ارزش‌ها…………………………………………………………………………………………………………..42

2-9-2) رشد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………..43

2-9-3) رشد   عقلانی……………………………………………………………………………………………………………..43

2-10) آموزش ابتدایی در سند تحول بنیادی…………………………………………………………………………….44

2-11) اهداف آموزش ابتدایی…………………………………………………………………………………………………44

2-12) نظام های آموزشی در جهان…………………………………………………………………………………………46

2-13) چالش‌های اصلی نظام آموزشی در جهان و ایران……………………………………………………………..50

2-14) نارسایی‌های مقطع آموزش و پرورش ابتدایی ایران…………………………………………………………..52

2-14-1) مفهوم برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………….53

2-14-2) تعاریف برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………..53

2-15) كارایی………………………………………………………………………………………………………………………..55

2-15-1) معنی و مفهوم كارایی……………………………………………………………………………………………….56

2-15-2) تعاریف كارایی……………………………………………………………………………………………………….57

2-16) بهره ‌وری……………………………………………………………………………………………………………………58

2-17) رابطه كارایی با بهره وری و اثربخشی…………………………………………………………………………….59

2-18) كارایی در نظام‌های آموزشی…………………………………………………………………………………………60

2-19) كارایی درونی و كارایی بیرونی……………………………………………………………………………………..61

2-19-1) كارایی درونی………………………………………………………………………………………………………..62

2-20) برنامه ‌ریزی‌های توسعه بین‌المللی………………………………………………………………………………..65

2-20-1) برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره یا اعلامیه هزاره ……………………………………………………………………65

2-20-1-1) آرمان و اهداف برنامه ریزی آموزشی در برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره ……………………………..67

2-20-2) برنامه ریزی آموزش برای همه………………………………………………………………………………….67

2-20-2-1) تاریخچه……………………………………………………………………………………………………………67

2-20-2-2) اهداف و چارچوب برنامه ریزی در برنامه ملی آموزش برای همه…………………………….69

2-20-2-3) تدوین برنامه آموزش برای همه………………………………………………………………………….71

2-20-2-4) برنامه ملی آموزش برای همه در ایران…………………………………………………………………..72

2-20-2-5) استراتژی‌ها……………………………………………………………………………………………………….76

2-20-2-6) معرفی گروه‌های هدف برنامه در ایران…………………………………………………………………80

2-20-2-7) برنامه آموزش برای همه از منظر برنامه توسعه ملی…………………………………………………81

2-20-2-8) ارتباط برنامه های عمرانی و توسعه با برنامه ملی آموزش برای همه………………………….83

2-20-2-8-1) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه چهارم…………………………………………80

2-20-2-8-2) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه پنجم……………………………………………84          

2-20-2-8-3) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند برنامه راهبرد…………………………………..84         

2-20-2-8-4) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند تحول بنیادین…………………………………..85

2-21) ارتباط بین برنامه آموزش و پرورش و برنامه توسعه ملی………………………………………………….85

2-22) برنامه‌ها و اهداف دوره ابتدایی در طول برنامه در استان ………………………………………………….86

2-23) قوت‌ها و ضعف‌های توسعه آموزش ابتدایی استان………………………………………………………….87

2-24) تعریف شاخص آموزشی…………………………………………………………………………………………….88

2-25) نشانگرهای آموزشی برنامه ملی آموزش برای همه………………………………………………………….88

2-26) مروری بر تحقیقات انجام گرفته………………………………………………………………………………….90

2-26-1) پژوهش‌های داخلی………………………………………………………………………………………………90

2-26-2) تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………….96

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1) روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….104

3-2) جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………….104

3-3) ابزار گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………..104

3-4) شیوه تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات…………………………………………………………………………..104

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق

4-1)مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..106

4-2)یافته‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 106

4-2-1)تجزیه و تحلیل داده های مربوط به پرسش‌های پژوهش……………………………………………….106

3-4) فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….167

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..177

5-2) بحث ونتیجه‌گیری از پرسش‌های پژوهش……………………………………………………………………….177

5-3) نتایج کلی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………… 195

5-4) خلاصه نتایج………………………………………………………………………………………………………………205

5-5) محدودیت‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..206

5-6) پیشنهادهای كاربردی …………………………………………………………………………………………………208

5-7) موضوعات پژوهشی برای تحقیقات بعدی……………………………………………………………………..209

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………..212

فهرست منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………..221

چكیده لاتین……………………………………………………………………………………………………………………….223

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه    

جدول 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                          107

جدول 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                      113

جدول4-3) بررسی نرخ ترک تحصیل  بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                 119

جدول4-4) نرخ ماندگاری، …..نسبت اتلاف وضریب کارایی                                                125

 جدول4-5) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                  127

جدول4-6) درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                             130

 جدول4-7) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل                             133

جدول4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                           135

 جدول4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                        138

 جدول4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                 141

 جدول4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      144

جدول4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                147

جدول4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             150

جدول4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       153                              

 جدول4-14) نسبت دانش آموز به معلم، میزان تحصیلات معلمان                                        156

جدول4-15) تراکم دانش آموز در کلاس دایر و…                                                           161

جدول4-16) آزمون t مقایسه میانگین نرخ ارتقا ، نرخ مردودی و نرخ ترک تحصیل                  167

جدول شماره 4-17: آزمون t مقایسه میانگین نسبت اتلاف و ضریب کارایی                           168

جدول شماره 4-18: آزمون t مقایسه میانگین نرخ فارغ التحصیلی                                        168

جدول شماره 4-19: آزمون t مقایسه میانگین درصد رشد و هدف برنامه                                169

جدول شماره4-20: آزمون t میانگین سهم دانش آموز دختر، غیر انتفاعی با  هدف برنامه             170

جدول شماره4-21: آزمون t مقایسه میانگین سهم دانش آموز روستایی با  هدف برنامه               171

جدول شماره4-22: آزمون t مقایسه میانگین پوشش تحصیلی ظاهری و هدف برنامه                 171      

جدول شماره4-23: آزمون t مقایسه نسبت دانش آموز به معلم با هدف برنامه                          172

جدول شماره4-24: آزمون t مقایسه میانگین تحصیلات معلمان با هدف برنامه                         173

جدول شماره4-25: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی و هدف برنامه            174

جدول شماره4-26: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از سرانه فضای آموزشی با هدف برنامه    175

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                          صفحه

نمودار 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                         108

نمودار 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                     114

نمودار 4-3) بررسی نرخ تکرار بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                        120

نمودار 4-4) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                 128

 نمودار 4-5) بررسی درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                 131

 نمودار 4-6) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل بر اساس جنسیت     133

نمودار 4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                         136

 نمودار 4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                      139

 نمودار 4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                142

 نمودار 4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      145

نمودار 4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                148

نمودار 4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             151

نمودار 4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       154                                  

 نمودار 4-14) نسبت دانش آموز به معلم،                                                                     157

نمودار 4-15) نسبت معلم به کلاس دایر                                                                        159

نمودار 4-16)میزان تحصیلات معلمان                                                                          160

نمودار 4-17) تراکم دانش آموز در کلاس دایر                                                                162

نمودار4-18) تراکم کالبدی،                                                                                      163                                                                          

 نمودار4-19) سرانه فضای آموزشی                                                                            164

 نمودار 4-20)ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی                                                                            165

                        

 

چکیده:

     برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، در کشورهای جهان، تفکر هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد. در کنفرانس جهانی جامتین تایلند در سال 1990 میلادی چارچوب و شاخص‌های کیفیت نظام‌های آموزشی مشخص گردید. با توجه به عدم وجود تحقیقاتی مبنی بر سنجش کیفیت مقطع ابتدایی در استان ایلام در مقایسه با یک چارچوب بین المللی، محقق برآن شده تا پژوهشی تحت عنوان بررسی کارایی درونی آموزش ابتدایی استان ایلام طی سالهای 84 تا89 در مقایسه با شاخص‌های برنامه ملی آموزش برای همه(E.F.A) انجام دهد. و با دسته بندی و بررسی شاخص‌های مربوطه، میزان تحقق اهداف پیش بینی شده در برنامه استانی آموزش برای همه را مشخص نماید. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ کنترل متغیر از نوع غیر آزمایشی است. جامعه و نمونه آماری به شیوه سرشماری انتخاب شده و شامل کلیه دانش آموزان مقطع ابتدایی استان در سال 84 تا 89 است. برای تحلیل داده‌ها از روشهای آمار توصیفی استفاده شده است.یافته‌های آن نشان می‌دهد که: نرخ‌های قبولی، مردودی، ترک تحصیل، ماندگاری، فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف، ضریب کارایی، سهم دانش آموزان دخترو سهم دانش آموزان غیرانتفاعی، بهبود یافته است. نرخ رشد دانش آموزان ، سهم دانش آموزان روستایی کاهش و  پوشش ظاهری در مقایسه با میزان پیش بینی در سند برنامه ملی آموزش برای همه طی دوره مذکور بیشتر است که نامطلوب است. مقدار نسبت دانش آموز به معلم، تقریباً برابر با هدف برنامه است. شاخص معلم به کلاس دایر همسو با هدف برنامه است. میزان سطح تحصیلات معلمان از هدف برنامه کمتر است. تراکم دانش آموز در کلاس دایر، کمتر از هدف برنامه بوده،تراکم کالبدی، در طول برنامه بالا بوده و سرانه فضای آموزشی پایین تر از هدف است، ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی برابر با هدف برنامه است.

 

کلید واژه ( کارایی درونی، برنامه ملی آموزش برای همه)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

طرح تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:
     عصری که در آن زندگی می‌کنیم عصر دگرگونی‌های متعدد و متنوع و عرصه‌ی خرد ورزی و پویایی اندیشه‌هایی است که بتوانند راه روشن گسترش و شکوفایی را فراهم آورند و تصویری گویا از آینده‌ی درخشان علم و دانش عرضه نمایند. لازمه این تلاش، تربیت انسان‌هایی است که خود به خوبی محیط پیرامونشان را بشناسند و با رویکردهای علمی روز آشنا باشند. که در این راستا آموزش و پرورش نقش خود را به عنوان عامل اساسی در سرشتن آینده افراد ایفا نموده است. زیرا آموزش و پرورش باید انسان‌ها را برای همساز شدن با تغییر و تبدیل، این خصیصه بارز هزاره‌ی سوم آماده سازد. دست یابی به آموزش و کیفیت بخشی به آن، آموزش در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها و حفظ محیط زیست، بهداشت، دموکراسی، حقوق بشر و خلاصه دست یابی به حقوق انسانی همه‌ی افراد به ویژه در کشورهای عقب نگه داشته شده و در حال توسعه، سازمان بین المللی یونسکو را بر آن داشته است تا برنامه‌ی ملی آموزش برای همه [1] را برای دستیابی انسان‌ها به موارد یاد شده تدارک ببیند و از طریق تعهدات جهانی حکومت‌ها را ملزم به تلاش در راستای این اهداف نماید.

     مقطع ابتدایی پایه و شالوده‌ی نظام آموزش عمومی کشور است و افراد تحت تعلیم این مقطع در آینده کشور تاثیر شگرف خواهند داشت. در برنامه ملی آموزش برای همه، نیز اساس و مبنای برخورداری از سواد، تکمیل تحصیلات این مقطع برای افراد می‌باشد. لذا بررسی کارایی آن نیز خالی از اهمیت نخواهد بود.و تحقیق در این زمینه نتایج ذیل را درپی خواهد داشت  :

1- نمایان ساختن جایگاه نظام آموزشی در جهان 2- کمک کردن به پژوهندگانی که در این باب تمایل به پژوهش دارند، به طوری که به آنان این امکان را می‌دهد که با شناخت و سرعت بیشتری مصالح کار و اطلاعات مورد نیاز خود را فراهم آورند و کار تحقیق را شروع کنند و بر حسب هدف و زمینه‌ی کار، از این اطلاعات بهره گیرند. چه بسا این اطلاعات آنان را از مطالعه‌ی بعضی کتب بی نیاز کند یا به عکس به مطالعه‌ی کتاب‌های دیگر رهنمون سازد و مصالح تازه‌ای در اختیار آن‌ها بگذارد.

 

بیان مسئله:
     درجهان امروز، آموزش و پرورش کلید رشد و توسعه‌ی کشورهاست. و این در صورتی محقق خواهد بود که به رشد و توسعه‌ی همه جانبه و از جمله به زیر ساخت‌های آن توجه شود. اولین ساختار رسمی نظام آموزش و پرورش  در کشور ما دوره یا مقطع آموزش ابتدایی می‌باشد. این سطح از آموزش، با توجه به رشد و تربیت و تکوین شخصیت انسان‌ها در دوره کودکی- 6تا10سالگی- دوره مهمی است( عصاره، 1386).

     اهمیت این مقطع آموزشی به عنوان یک خرده سیستم، شناخت موقعیت کنونی، تعیین اهداف و ارزیابی عملکرد آن جهت سنجش موفقیت برنامه‌ها و هم چنین برنامه‌ریزی جهت افزایش اثر بخشی در آینده و کیفیت آموزشی، بر کمتر کسی پوشیده است. لذا در چند سال اخیر، کیفیت آموزشی به طور جدی در اکثر کشورهای در حال توسعه و بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد سؤال واقع شده است. این مسئله فقط دغدغه والدین، معلمان و کارفرمایان نبوده، بلکه سیاست گزاران و برنامه ریزان نیز نگران این مسئله هستند. این عبارت به خوبی نمایان گر مسئله و اهمیت گسترش مطالعات در خصوص کارایی نظام‌های آموزشی است و مشخص می‌سازد که این موضوع به صورت یک مسئله مهم جهانی مطرح است.

     نظام آموزش و پرورش به زعم گلابی(1368)، در جوامع امروز به مثابه عامل اصلی و مؤثر در تحولات اقتصادی- اجتماعی وظیفه اساسی خود را بر آموزش و پرورش همه جانبه فرد و شکوفایی و رشد استعدادهای کلیه افراد جامعه و تربیت نیروی کار ماهر و متخصص و انتقال ارزش‌های فرهنگی و علمی و فنی متمرکز نموده است. از جمله اهداف کیفی نظام تعلیم و تربیت از نظر صاحب نظران (محسن پور، 1389)، افزایش کارایی در همه سطوح و انواع آموزش‌ها می‌باشد. پس لازم است اطلاعات و داده‌ها در این خصوص فراهم گردد و با ارائه تصویری روشن و واضح از وضع موجود نظام آموزشی، با استفاده از شاخص‌ها و معیارهای مربوط به تهیه یک برنامه توسعه، و گذراندن وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب اقدام کرد. با توجه به این که نظام آموزش و پرورش خیل کثیری از جمعیت کل کشور را زیر پوشش قرار می‌دهد، بدون برنامه ریزی نمی‌تواند از کارایی درونی و بیرونی برخوردار شود و در جهت بهبود بخشیدن به فعالیت‌هایش گام بردارد. از این رو به کارگیری شیوه‌های برنامه‌ریزی (مشاوران یونسکو،1379) امری اجتناب ناپذیر است. در این اثنا ارزیابی کارایی درونی، یکی از شیوه‌های برنامه‌ریزی است، که از طریق گردآوری داده‌های نرم و سخت در باره اثربخشی آن چه برنامه ریزی کرده‌اند، قضاوت می‌کند. آن چه باید تغییرکند و آن چه باید ادامه یابد، را مشخص می‌کند( کافمن[2] وهمکاران، 1387).

     مشاوران یونسکو(1379)، کارایی را اصطلاحی دانسته‌اند که برای توصیف داده‌ها و ستاده‌ها به کار می‌رود و اساسا” با توجه به بازده حاصل از یک نظام در مقایسه با درون داد آن محاسبه می‌شود. در تحلیل‌های نظام آموزشی علاوه بر جنبه كمّی باید جنبه‌های كیفی از جمله نحوه یادگیری و موفقیت دانش آموزان در درون نظام باید مد نظر قرار گیرد كه تلفیق این دو« كارآیی درونی نظام» نامیده می‌شود. از آن جا که نظام آموزشی اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دارد، کارایی نظام آموزشی از نظر درونی و برونی مطرح می‌شود. کارایی درونی نظام آموزشی طی سال و در پایان مقطع آموزشی و با توجه به اهداف تعیین شده مشخص می‌شود و منظور از کارایی درونی این است که دریابیم با توجه به امکانات، منابع و مدت زمانی که برای تحصیل دانش آموزان در هر پایه تحصیلی در نظر گرفته شده است، نحوه‌ی عبور دانش آموزان به چه صورت است، و از لحاظ اقتصادی چه تاثیری بر بازده نظام آموزشی دارد. برای سنجش کارایی نظام آموزشی از شاخص‌های گوناگون استفاده می‌شود. صراف اسماعیلی(1371)، شاخص را میزانی می‌داند که اگر در تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزشیابی مورد توجه قرار نگیرد باعث از هم پاشیدگی برنامه ریزی می‌گردد.

     با وجود پیشرفت‌هایی که نظام‌های آموزشی در دهه‌های پایانی قرن بیستم در توسعه فعالیت‌هایشان و تحت پوشش بردن لازم التعلیم‌ها و واجدین شرایط استفاده از خدمات آموزشی داشته‌اند، شاخص‌ها یا نشانگرهایی که حاکی از عملکرد فعالیت‌های آموزشی می‌باشند، در حوزه‌های برابری فرصت‌های دستیابی به آموزش، وضعیت سواد، کیفیت آموزش، آموزش‌های مادام العمرو… وضعیت نگران کننده‌ای را به ویژه در کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهند. آسیب شناسی نظام‌های آموزشی( موسوی، 1383) به منظور بررسی عوامل به وجود آورنده‌ی این وضعیت حاکی از آن است که مهم‌ترین عامل، حاشیه‌ای شدن فعالیت‌های آموزشی در مقایسه با فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی است. هم چنین ایجاد تغییرات قابل توجه در نشانگرهای آموزشی(حتی در کشورهای توسعه یافته) نیز مستلزم تغییر برخی زیر ساخت‌های عملکردی نظام‌های آموزشی و فعالیت‌های مربوط به آن می‌باشد.

     بدین ترتیب عمده کردن مسائل آموزش و پرورش و ضرورت بسیج امکانات عمومی یک کشور برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، تفکرایجاد هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد و تمامی کشورهای عضو یونسکو متعهد شدند تا در زمینه توجه به گروه‌های هدف، فعالیت‌های آموزشی و ارتقاء کیفیت فعالیت‌ها همکاری نمایند. براین اساس کنفرانس آموزش برای همه در سال  1369 (1990میلادی) در جامتین تایلند به همت پنج سازمان بین المللی یونسکو[3]، یونیسف[4]، صندوق جمعیت سازمان ملل[5]، بانک جهانی[6] و برنامه عمران ملل متحد[7] با هدف گسترش سواد در جهان، افزایش فرصت‌های یادگیری برای همگان و بهبود کیفیت یادگیری برگزار شد و شاخص‌هایی نیز برای آن تعیین گردید. سپس در اردیبهشت 1379 مصادف با2000 میلادی در داکارسنگال، سران و وزیران آموزش و پرورش کشورها، جملگی متعهد شدند که با بسیج تمامی توان خود، در راه دست یابی به اهداف این اعلامیه بکوشند و تا سال 1394(2015میلادی) تمامی مفاد آن را در کشورهای خود جامه‌ی عمل بپوشانند (سند ملی آموزش برای همه،83).

 

اهمیت و ضرورت تحقیق:
     مهمترین عامل از میان عوامل متعدد توسعه منابع انسانی، آموزش است زیرا، بر سایر عوامل نیز تاثیر فراوان دارد. ژاک هلک[8](1371) در این باره می‌گوید: منابع نیرو با یکدیگر مرتبط بوده و به هم وابسته‌اند. اما، آموزش شالوده و بنیان سایر منابع شمرده می‌شود، و عامل اساسی در بهبود تغذیه و بهداشت، حفظ محیط زیستی با کیفیت بالا، بهبود ذخیره نیروی کار و حفظ و ارتقای مسئولیت پذیری، توسعه سیاسی و اقتصادی است.

     امروزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از سیستم‌های جامعه و متولی اصلی امر آموزش، نقش مهمی در فرآیند توسعه دارد، و با توجه به سرمایه گذاری در آموزش و پرورش انتظار می‌رود دانش آموزانی که وارد یک مقطع تحصیلی می‌شوند بدون تاخیر طی یک زمان معین آن دوره را با موفقیت به پایان برسانند. اما این آرزو هیچ گاه صد در صد محقق نشده و تعداد زیادی از دانش آموزان قبل از اتمام دوره دچار افت، مردودی و یا شکست تحصیلی می‌شوند که وقوع هر یک از موارد ذکر شده خسارت اقتصادی عظیمی برای کشورهاست. لذا سازمان تربیتی علمی و فرهنگی ملل متحد( یونسکو) از همان اوان تاسیس، کوشش‌هایی را در جهت تعمیم آموزش و پرورش و ریشه کنی بی سوادی در کشورهای در حال توسعه آغاز نمود و با ارائه کمک‌های فنی و مشورتی به کشورها و برگزار ی کنفرانس‌ها و دوره‌های کار آموزی، زمینه‌ی استفاده از فنون و روش‌های برنامه ریزی در کشورهای مختلف را فراهم نمود که برنامه‌ی ملی آموزش برای همه از این نمونه است. اجرای برنامه ملی آموزش برای همه باعث برنامه ریزی برای یک مشارکت فراگیر در کشور می‌گردد که علت بسیاری از تحولات مثبت در کشور، همگام با سایر کشورهای هدف خواهد شد. و به تبع آن حساسیت مسئولان و برنامه ریزان ارشد چه در سطح ملی و چه در استان‌ها را برانگیخته و به جذب بودجه کلان جهت صرف در مدارس منجر خواهد شد. و در قدمی فراتر جایگاه نظام آموزشی کشور را در بین نظام‌های آموزشی کشورهای جهان مشخص می‌سازد. فقدان چنین برنامه‌ی منسجمی باعث می‌شود که سه شاخص عمده یعنی سواد آموزی و پوشش تحصیلی و سهم دختران در مناطق مختلف کشور افت نموده و رتبه‌ی کشور را نیز در مقایسه با کشورهای دیگر دچار افت نماید. لذا بررسی کارایی مقاطع مختلف تحصیلی( در این پژوهش مقطع ابتدایی) آن هم در مقایسه با شاخص های یک برنامه بین المللی ودر استان محرومی همانند ایلام که چنین تحقیقاتی کمتر در آن صورت گرفته است، ضروری به نظر می‌رسد. تا با تشخیص کم و کاستی‌های این مقطع از نظام آموزشی، مسئولان از کارایی و میزان شاخص‌های آن اطلاع دقیق یافته و در جهت بهبود وضع موجود و رفع موانع به برنامه ریزی بپردازند.

 

اهداف پژوهش
1-4-1) هدف اصلی پژوهش:

      هدف اصلی این پژوهش، بررسی کارایی درونی مقطع آموزش ابتدایی استان ایلام طی سال‌های 1384 تا 1389 در مقایسه با اهداف پیش بینی شده در سند استانی برنامه ملی آموزش برای همه می‌باشد. در همین رابطه اهداف دیگری نیز مد نظر است که به اختصار بدین شرحند:

 

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش:

الف) تعیین میزان شاخص‌های نتایج امتحانات( نرخ قبولی، مردودی و ترک تحصیل) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با اهداف برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظر.

ب) تعیین میزان شاخص‌های جریان دانش آموزی (نرخ ماندگاری، نرخ فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف و ضریب کارایی) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و انطباق میزان آن‌ها با پیش بینی های برنامه ملی آموزش برای همه در این شاخص‌ها طی دوره مورد بررسی.

ج) تعیین میزان شاخص‌های ترکیب دانش آموزی (نرخ رشد دانش آموزان، سهم دانش آموزان دختر و پسر، سهم دانش آموزان شهری و روستایی، سهم دانش آموزان غیر انتفاعی) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با اهداف برنامه ملی آموزش برای همه استان، طی دوره مورد نظر.

د) برآورد میزان شاخص پوشش تحصیلی ظاهری ( پوشش ظاهری) مقطع ابتدایی استان ایلام و مقایسه آن با میزان پیش بینی شده در سند برنامه ملی آموزش برای همه طی دوره مذکور.

هـ) تعیین میزان شاخص‌های منابع انسانی( نسبت دانش آموز به معلم، معلم به کلاس دایر و میزان سطح تحصیلات معلمان) مدارس مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با میزان پیش بینی‌های برنامه ملی آموزش برای همه در استان طی دوره مورد بررسی.

ی) تعیین میزان شاخص‌های فضای آموزشی(تراکم دانش آموز در کلاس دایر، تراکم کالبدی، سرانه فضای آموزشی و ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی) مقطع آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها بامیزان پیش بینی شده این شاخص‌ها در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد بررسی.

 

1-5) سؤالات پژوهش:

میزان نرخ قبولی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ مردودی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ترک تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ماندگاری مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ فارغ التحصیلی پایه پنجم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ میانگین طول تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نسبت اتلاف مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ضریب کارایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ رشد دانش آموزان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان به تفکیک پسر و دختر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان روستایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان غیر انتفاعی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ پوشش ظاهری تحصیلی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت دانش آموز به معلم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت معلم به کلاس دایرمقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سطح تحصیلات معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم دانش آموز در کلاس دایر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم کالبدی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سرانه فضای آموزشی مقطع ابتدایی آموزش وپرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه