1-5. پیشینه پژوهش .. 5

1-6.مدل مفهومی 8

1-7. فرضیه های تحقیق .. 9

1-8.روش تحقیق 9

1-9. روش‎‌های گردآوری اطلاعات.. 10

1-10. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 10

1-11. قلمرو تحقیق.. 10

1-11-1. قلمروموضوعی.. 10

1-11-2.  قلمرو زمانی تحقیق.. 10

1-11-3.  قلمرو مکانی تحقیق.. 10

فصل دوم ادبیات و مبانی نظری.. 12

2-1 مقدمه.. 13

2-2 تعاریف جو سازمانی.. 13

2-2-1 اهمیت جو سازما نی در کارکردهای سازمان : 15

2-2-2 مفهوم جو سازمانی از نگاه صاحب نظران : 15

2-2-3 عوامل موثر بر جو سازمانی : 17

2-2-4 روشهای بهبود جو سازمانی.. 19

2-2-5 انواع جو سازمانی و ویژگیهای آن : 20

2-2-5-1 جو باز.. 20

2-2-5-2 جو کنترلشده.. 21

2-2-5-3 جو خودمختار .. 22

2-2-5-4 جو پدرانه.. 22

2-2-5-5  جو بسته.. 23

2-2-5-6  جو آشنا یا دوستانه.. 23

2-2-6  ابعاد جو سازمانی.. 24

2-3 رفتار شهروندی سازمانی.. 24

2-3-1 تاریخچه رفتار شهروندی سازمانی.. 25

2-3-2 تعریف رفتار شهروندی سازمانی(OCB) 25

2-3-3 مفهوم سازی اولیه رفتارهای شهروندی سازمان.. 27

2-3-4  دو رویکرد اصلی رفتار شهروندی سازمانی.. 28

2-3-5  فرضیات مربوط به رفتار شهروندی سازمانی.. 30

2-3-6  ایجاد شهروندی سازمانی.. 30

2-3-7  هسته اعمال شهروندی.. 32

2-3-8  دیدگاه‎های مختلف و ابعاد در مورد رفتار شهروندی سازمانی   33

2-3-9  ابعاد رفتار شهروندی سازمانی.. 34

2-3-9-1 پودساکف و همکاران.. 34

2-3-9-2 نت میر .. 35

2-3-9-3 لیوبا ماکوزی.. 35

2-3-9-4 اسمیت.. 36

2-3-9-5 ارگان.. 36

2-3-6  گراهام.. 37

2-3-10 الگوهای دوگانه رفتار شهروندی سازمانی.. 37

2-3-11  تفاوت رفتار شهروندی سازمانی با سایر رفتارهای سازمانی.. 37

2-3-12 عوامل موثر در بروز رفتارهای شهروندی سازمانی.. 38

2-3-13 متغیرهای تأثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی.. 41

2-3-14 پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی.. 43

2-3-14-1 رفتار شهروندی و تأثیرش بر عملکرد سازمانی.. 43

2-3-14-2 رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد تیمی.. 44

2-3-14-3 رفتار شهروندی سازمانی و کیفیت خدمات.. 44

2-3-15  ابعاد رفتارهای شهروندی.. 45

2-3-15-1  رفتارهای مساعدتی یا کمک کننده.. 53

 

2-3-15-2  راد مردی و گذشت.. 53

2-3-15-3  وفاداری سازمانی.. 53

2-3-15-4  اطاعت سازمانی` 53

2-3-15-5  ابتکار شخصی:‌.. 54

2-3-15-6  ‌رفتارهای مدنی.. 54

2-3-15-7  توسعه شخصی.. 54

2-3-16 عوامل مؤثر در بروز رفتارهای شهروندی.. 56

2-3-16-1 نگرش:.. 56

2-3-16-2 رضایت شغلی.. 56

2-3-16-3 برابری.. 57

2-3-16-4 عدالت رویه‌ای.. 57

2-3-16-5 تعهد سازمانی.. 58

2-3-16-6 حمایت سازمانی درک ‌شده.. 59

2-3-16-7 اثرات حالت روحی مثبت.. 59

2-3-16-8 شخصیت.. 60

2-3-16-9 تفاوت‌های فردی.. 61

2-3-17 پیامدهای فردی و سازمانی رفتارهای شهروندی سازمانی.. 62

2-3-18 مروری بر تحقیقات مربوط به رفتار شهروندی سازمانی.. 65

فصل سوم طرح تحقیق.. 67

3-1 مقدمه .. 68

3-2 نوع تحقیق.. 68

3-3 روشهای ابزار گردآوری اطلاعات .. 69

3-3-1 روش بررسی اسناد و مدارک .. 69

3-3-2 روش میدانی.. 70

3-4 مقیاسهای اندازه گیری متغیرها.. 70

3-5 مقیاس اندازه گیری نگرشها .. 70

3-6 طرح تحقیق .. 70

3-6-1 هدف مطالعه .. 70

3-6-2 نوع مطالعه .. 70

3-6-3 افق زمانی : بررسی مقطعی در برابر بررسی دوره ای .. 71

3-6-4 جامعه و نمونه آماری مورد پژوهش .. 71

3-6-5 حجم نمونه آماری .. 72

3-6-6 روشها و فنون آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل مشاهدات    72

3-7 روایی و پایایی.. 73

3-7-1 روایی پرسشنامه.. 73

3-7-2 آزمون پایایی پژوهش .. 73

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها .. 75

4-1 مقدمه .. 77

4-2 بررسی توصیفی ویژگی های جمعیت شناختی .. 77

4-2-1 سمت پرسنل .. 77

4-2-2 رتبه علمی .. 77

4-3 آزمون فرضیات تحقیق.. 78

4-3-1 آزمون فرضیه فرعی اول .. 78

4-3-2 آزمون فرضیه فرعی دوم .. 79

4-3-3 آزمون فرضیه فرعی سوم .. 80

4-3-4 آزمون فرضیه فرعی چهارم.. 81

4-3-5 آزمون فرضیه فرعی پنجم .. 82

4-3-6 آزمون فرضیه فرعی ششم .. 83

4-3-7 آزمون فرضیه فرعی هفتم.. 84

4-3-8 آزمون فرضیه فرعی هشتم.. 84

4-3-9 آزمون فرضیه اصلی پژوهش.. 85

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات.. 87

5-1 مقدمه.. 88

5-2 خلاصه یافته های پژوهش .. 88

5-3 نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها .. 90

5-3-1 نتیجه فرضیه اصلی .. 90

5-3-2 نتیجه فرضیه فرعی اول .. 91

5-3-3 نتیجه فرضیه فرعی دوم .. 91

5-3-4 نتیجه فرضیه فرعی سوم .. 91

5-3-5 نتیجه فرضیه فرعی چهارم.. 91

5-3-6 نتیجه فرضیه فرعی پنجم.. 91

5-3-7 نتیجه فرضیه فرعی ششم.. 91

5-3-8 نتیجه فرضیه فرعی هفتم.. 91

5-3-9 نتیجه فرضیه فرعی هشتم.. 91

5-4 پیشنهادات تحقیق.. 92

5-4-2 رهنمودهایی برای عمل .. 92

5-5 پیشنهادات برای تحقیقات آتی .. 94

5-6 محدودیتهای پژوهش .. 94

چکیده

در این تحقیق ضمن بیان اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، به معرفی کلی موضوع پژوهش پرداخته شد. در فصل دوم ابتدا اشاره ای به تعاریف و عناصر تشکیل دهنده هرکدام از مفاهیم گردید و در نهایت به معرفی کامل مدل پژوهش پرداخته شد. در فصل سوم ضمن معرفی  جامعه آماری و نمونه آماری، روش های جمع آوری اطلاعات و شاخص های پرسشنامه بطور کامل شرح داده شد و نوع آزمون آماری مورد استفاده تشریح گردید. در فصل چهارم به آزمون سوالات تحقیق پرداخته شد. در  فصل پنجم نیز به تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از تجزیه و تحلیل داده ها با توجه به فرضیات پژوهش پرداخته می­شود.

تحقیق حاضر از لحاظ موضوعی به تحلیل رابطه جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در دانشکده مدیریت می پردازد که دراین راستا دو مؤلفه تحت عنوان”جو سازمانی” ، “رفتار شهروندی”  در قالب  هشت فرضیه مورد بررسی قرار گرفتند . در این بررسی رابطه متغیر مستقل  “رفتار شهروندی”  با “جو سازمانی” مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . «درک و آگاهی مدیران از مفهوم جو و تحلیل و عملکرد مدیریت بسیار مهم تلقی  می­شود: چرا که جو سازمان­ها بر رفتار کارکنان تأثیر می­گذارد. جو سازمان­ها بر شکل­گیری خود انگاری کارکنان، نگرش آن­ها به کارها و برقراری روابط متقابل مطلوب با دیگران اثر دارد» (شیرازی، 1373، 156)

کلید واژه ها: جوسازمانی ، رفتار شهروندی، سازمانی، دانشگاه تهران

مقدمه

بیش از یک قرن است که تفکر غالب مدیریت بر این محور چرخیده و می چرخد که تمامی تلاش های سازمان باید در جهت بهبود مستمر باشد. تلاش برای بهبود عملکرد از روزهای اولیه شکل گیری رشته مدیریت به عنوان اصل خدشه ناپذیری بوده است که هر روز وارد مباحث جدیدتری می شود و حوزه های بیشتری را تسخیر می کند.

در مکاتب اولیه مدیریت افراد با رفتارهایی ارزیابی می شدند که در شرح شغل و شرائط احراز، از شاغل انتظار می رفت. امروزه اکثر مدیران خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت می کنند. آنها به دنبال کارکنانی هستند که به فراسوی انتظارات می روند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست می زنند که جزو وظایف رسمی شغلی شان نیست.

بر این اساس امروزه رفتار شهروندی سازمانی در ادبیات مربوط به سازمان و مدیریت توجه خاصی را به خود جلب نموده و تعاریف، عوامل تعیین کننده و پیامدهای آن در محیط کار مورد بررسی قرار گرفته است. بعضی از این رفتارها عبارتند از داوطلب شدن برای انجام کارهایی که ضروری نیستند، ارائه پیشنهادهای جدید برای بهبود سازمان، ضایع نکردن حق همکاران، شرکت داوطلبانه در کمیته های تخصصی گروه و … . توانایی مدیران در ایجاد شرایط مطلوب در سازمان خواهد توانست رفتارکارکنان را در جهتی سوق دهد که به سمت داشتن ویژگیهای رفتار شهروندی سازمان حرکت نمایند.

 

1-1 مقدمه

در این فصل از تحقیق، محقق به طور خلاصه و با توجه به موضوع تحقیق، به بیان مساله اصلی پژوهش، ضرورت انجام تحقیق، فرضیه­‎‌های تحقیق، اهداف اساسی از انجام تحقیق، روش تحقیق، روش ‎‌های گردآوری اطلاعات پرداخته مطرح می‌گردند.

1-2  مساله اصلی تحقیق

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط باتمان و ارگان در اویل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه شد. تحقیقات اولیه ای که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیت ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند ولی اغلب نادیده گرفته می شدند. نتایج تحقیقات نشان داده که رفتار شهروندی سازمانی در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بوده است. (رضایی کلید بری و باقر سلیمی،1387). این اعمال و رفتارها که در محل کار اتفاق می افتند را اینگونه تعریف می­کنند:

« مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقشهای سازمان می شوند » (اسلامی،1387 ).

درباره ابعاد رفتار شهروندی سازمانی مابین محققان توافق نظر وجود ندارد. در این زمینه در تحقیقات مختلف به ابعادی نظیر رفتارهای کمک کننده، جوانمردی، گذشت، وفاداری سازمانی، پیروی از دستورات، نوآوری فردی، وجدان، توسعه فردی، ادب و ملاحظه، رفتار مدنی و نوع دوستی اشاره شده است. (مستبصری و نجابی،1387؛ رضایی کلیدبری و سلیمی،1387؛ اسلامی،1387 )

بررسی­های فرا تحلیلی در خصوص ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و عوامل اثرگذار بر آن نشان دهنده تأکید بر4 دسته عوامل زیر بوده است :

ویژگی های فردی کارکنان
ویژگی های شغلی
ویژگی های سازمانی
رفتارهای رهبری
در این میان جوسازمانی به عنوان یکی از ویژگی­های سازمانی می­تواند نقش موثری در بهبود رفتار شهروندی سازمانی داشته باشد.جو سازمانی مربوط به تعیین ویژگی های قابل اندازه گیری محیط کار است که بطور مستقیم یا غیرمستقیم توسط کسانی که در این محیط کار می‌کنند درک شده است و فرض می‎شود که روی انگیزش و رفتارشان تأثیر می گذارد. همچنین به عنوان منبعی موثر و بانفوذ جهت شکل دهی رفتار عمل می‌کند. ویژگی­های زیر را برای جو سازمانی برشمرده­اند:

–  یک برداشت جمعی کارکنان درباره‎ی ویژگیهای خاص سازمان مثل اقتدار، اعتماد، انسجام، حمایت، تقدیر، نوآوری و عدالت؛

–  برآیند تعامل اعضای یک سازمان؛

–  پایه ای برای تفسیر شرایط؛

–  تداعی کننده هنجارها و ارزشها و نگرش­ها راجع به فرهنگ سازمان؛

–   منبع تأثیرگذار بر رفتار (گاردنر و همکاران، 2005)

هالپین و کرافت در تعریف جو سازمانی می گویند: « ویژگی های درونی که یک سازمان را از سازمان دیگر متمایز ساخته و روی رفتار افراد آن تأثیر می گذارد، جو سازمانی نامیده می‎شود. این جو سازمانی به وسیله ادراکات کارکنان و توصیف های آنان از ویژگی های درونی سازمان سنجیده می‎شود

به نظر می رسد در اغلب سازمان ‏ها و به طورخاص سازمان ‏های آموزش عالی جوسازمانی مناسبی جهت تعامل وشکل مناسب رفتارسازمانی وجود ندارد.

در این پژوهش تلاش خواهد شد تا نقش جوسازمانی براساس مدل هالپین و کرافت بر رفتار شهروندی اعضای هیات علمی و کارکنان دانشکده مدیریت دانشگاه تهران بررسی شود و رابطه آن‏ها تبیین گردد.

1-3  ضرورت انجام تحقیق

امروزه بر خلاف گذشته محققان اکثراً بر اهمیت و تأثیر عملکردهای فرانقشی به جای عملکردهای درون نقشی بر روی اثر بخشی سازمان تأکید می ورزند. این نقش­های اختیاری که در سیستم پاداش رسمی سازمان در نظر گرفته نمی­شوند، فراتر از نقش­های رسمی سازمان بوده و تأثیر به سزائی در موفقیت و اثر بخشی یک سازمان دارند (Organ, 1988).

رفتارهای شهروندی سازمانی (OCB) از جمله مفاهیم عملیاتی در ارتباط با رفتارهای فرا نقشی بوده که در حدود یک دهه و نیم پیش برای اولین بار توسط ارگان و همکارانش بر اساس مفاهیمی چون تمایل به همکاری  barnard, 1938))، رفتارهای نو آورانه و… مطرح گردید.

با توجه به اهمیتی که  OCBدر کشورهای پیشرفته، به دلیل تأثیر این گونه رفتارهای کارکنان بر عملکرد سازمان، اثربخشی سازمان، موفقیت سازمان، رضایت مشتری، وفاداری مشتری و کیفیت خدمات و… از آن برخوردار است، لازم است اقدامات سازمانی که موجب به وجود آمدن چنین رفتارهایی در کارکنان می­شود شناسایی شوند.

از طرفی جوسازمانی نیز منعکس کننده نگرش افراد از سازمانی است که نسبت به آن احساس دلبستگی می‌کنند و مجموعه‌ای از ویژگی‎هایی است که توسط کارکنان سازمان وجود دارد و به عنوان نیروی اصلی در تعیین رفتار کارکنان موثر است (علاقمند، 1376). اکول[1] (1996) جو سازمانی را جلوه ای از فرهنگ، حاصل ترکیبی از احساسات، نگارش­ها، رفتارهای شکل­دهنده زندگی سازمانی و یک واقعیت سازمانی با یک مفهوم عینی تعریف می‌کنند. جو سازمان با ادراکات اعضای سازمان از عناصر بنیادی سازمان اشاره دارد (وسات و فار[2]، 1989). از آنجا که جو، مبتنی بر چشم اندازهای فردی است، تغییرپذیری سریعی دارد ضامن اینکه روی رفتار افراد هم تأثیرگذار است (پاین وپاق[3]، 1969). لذا ضرورت پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که چه رابطه معناداری بین جو سازمانی بهره وری نیروی است.

1-4.  اهداف اساسی از انجام تحقیق

هدف اصلی انجام تحقیق حاضر شناسایی جوسازمانی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و ارتباط آن با رفتار شهروندی کارکنان و اعضای هیات علمی این دانشگاه است.

شناسایی ارتباط میان جوسازمانی و رفتارشهروندی سازمانی
کمک به مراکز آموزشی و علمی جهت بهبود فضای کاری
1-5. پیشینه پژوهش

تحقیقات اولیه صورت گرفته توسط ارگان و همکاران عمدتاً بر نگرش های کارکنان و گرایشها و رفتار حمایتی رهبر متمرکز بوده است. پادساکف و همکاران، قلمرو رفتارهای رهبری را به انواع مختلف رفتارهای رهبری ، تعاملی و تحولی گسترش داده اند . اثرات ویژگی های شغلی و سازمانی عمدتاً در تئوری های مربوط به جایگزین های رهبری مطرح شده که توسط صاحب نظران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است .

پژوهش های اولیه در بر گیرنده ویژگی های فردی بر دو محور اصلی رضایت کارکنان و تایید حالت روحی مثبت کارکنان متمرکز است. اورگان و ریان عامل کلی مؤثر بر روحیه را