آگاهی داشتند، اما کشاورزی آنها در 2500 سال پیش در اثر مشکلات ناشی از پاتوژنهای خاکزی، بخصوص نماتدها به شدت آسیب دیده و نهایتاً موجب افول تمدنشان گردیده است. نکته قابل توجه این است که تنها کشاورزی تمدنهای قدیمی در معرض آسیب نماتدها نبوده بلکه کشاورزی مدرن قرن بیستم نیز در معرض آسیب نماتدها قرار دارد.

نماتدها از نظر شکل ظاهری باریک و نخی، دوکی، کیسه ای یا سوسیسی شکل می باشند. نماتدها بعد از حشرات، بزرگترین گروه جانوران را تشکیل می دهند، سازگاری مناسبی با شرایط اقلیمی مختلف دارند و به صورت آزاد یا انگل (حیوانات، گیاهان و قارچها و غیره) زندگی می کنند.

خسارت ناشی از حمله نماتدها، نقش آنها در بهم زدن فیزیولوژی گیاه میزبان خود، تسریع و تشدید بعضی بیماریهای گیاهی مخصوصاً بیماری های پوسیدگی ریشه با همکاری سایر عوامل بیماری زا، انتقال تعدادی از ویروس های مهم گیاهی، توانایی آنها در از بین بردن حشرات مضر و حشرات مفیدی که در کنترل آفات نقش مهمی دارند و بالاخره اهمیت نماتدها به عنوان قسمت مهمی از فون خاک در مطالعات اکولوژیکی، مجموعه دلایلی هستند که ضرورت انجام تحقیقات مداوم و گسترده درباره ی نماتدهای گیاهی را نشان می دهند (پورجم، 1378). طبق آخرین برآوردهای موجود، میانگین کل خسارت سالانه نماتدها اعم از کاهش میزان محصول و هزینه های مربوط به کنترل آن ها در سطح جهان حدود 12 درصد می باشد(Stirling et al., 2002) . در حقیقت عدم شناخت و مطالعه کافی در مورد این موجودات، ما را از اثرات تخریبی و نیز اهمیت آنها در ایجاد بیماریهای مهم و خطرناک گیاهی غافل ساخته است.

با توجه به اهمیت اقتصادی درختان میوه به عنوان محصولات دائمی در تأمین نیازهای غذائی و سلامت انسان از ابتدای خلقت تاکنون، نماتدهای انگل گیاهی یکی از عوامل مهم بیماری زا بر روی این گونه محصولات محسوب می شوند که در صورت استقرار در داخل خاک و ریشه درختان کنترل آنها مشکل است. با توجه به عدم اطلاع کافی از وضعیت نماتدهای موجود در استان قم با در نظر گرفتن وسعت منطقه و وضعیت کشاورزی آن لازم بود تا به عنوان اولین گام موثر یک مطالعه اساسی به منظور شناسایی و تعیین پراکنش انواع نماتدهای زیان آور درختان میوه این منطقه صورت گیرد.

امید است که از این طریق با شناسائی نماتدهای انگل گیاهی بتوان در جلوگیری از خسارت اقتصادی ناشی از آنها به سودآوری بخش کشاورزی استان قم کمکی کرده باشیم.

1-1- استان قم:

استان قم تا سال 1356 جزء استان تهران بوده و سپس با تشکیل استان مرکزی (اراک) تا سال 1365 جزء آن استان بوده است و در سال 1365 مجددأ به استان تهران ملحق گردیده است. در سال 1375 رسمأ به عنوان استان اعلام شده است.

1-1-1- موقعیت جغرافیایی استان:

استان قم با وسعتی معادل 11238 کیلومتر مربع در بخش مرکزی ایران واقع است.این استان با اختصاص 68 صدم درصد کل مساحت کشور ( کمتر از یک درصد) بیست و هشتمین و در واقع کوچکترین استان کشور محسوب میشود. این استان بین مدار 30 درجه و 50 دقیقه تا 30 درجه و 51 دقیقه طول شرقی . 15 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و از شمال به استان تهران (ورامین و ری) و از غرب به استان مرکزی (شهرستانهای ساوه، تفرش، آشتیان، دلیجان و محلات) و از جنوب به استان اصفهان و از شرق به دریاچه نمک و استان سمنان (شهرستان گرمسار) محدود است (تصویر 1-1) و بر اساس تقسیمات کشوری دارای یک شهرستان (شهرستان قم)، 5 شهر ( شهر قم ، شهردستجرد، شهر جعفریه، شهر كهك، شهر قنوات)، 9 دهستان ( قنوات، قمرود، راهجرد شرقی، نیزار، كهك، فردو، دستجرد، قاهان، جعفرآباد) و تعداد 356 آبادی داری سكنه و تعداد 580 آبادی خالی از سكنه می باشد. استان در منطقه دشتی- كوهستانی قرار گرفته كه در پست ترین نقطه در حاشیه كویر 700 متر ارتفاع و بلندترین نقطه آن قله اردهال با ارتفاع 3463 متر در جنوب استان است.

تصویر 1-1: نقشه استان قم

1-1-2- آب و هوا و وضعیت جوی:

آب و هوا به علت مجاورت با كویر در تابستان گرم وخشك و در زمستان تا حدودی ملایم است،به طور کلی دارای دو اقلیم كوهستانی و نیمه كویری است.

وضعیت جوی: میانگین بارندگی در استان145 میلیمتر بوده و حرارت از 13- (در ضمن حد اقل دما در زمستان 86 به 23- درحه سانتی گراد می رسد) دما در زمستان تا حداكثر 46 درجه سانتی گراد در تابستان متغیر است تعداد روزهای یخبندان به طور متوسط 84 روز كه در ماههای دی و بهمن می باشد(سایت جهاد کشاورزی استان قم).

جدول (1-1:( مساحت استان به تفكیك اقلیم آب و هوا

عنوان
مساحت (هكتار)
درصد
گرم و خشك
929300
7/82
نیمه خشك
130300
6/11
مدیترانه ای
45900
4
نیمه مرطوب
18300
7/1
جمع
1123800
100
 

1-1-3- منابع آب استان:

منابع آب در استان به دو صورت سطحی و زیرزمینی قابل بررسی است. منابع آبی استان شامل 1053 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، 993 دهنه چشمه و قنات و دو رودخانه دایمی قمرود و قره چای بوده كه مجموع آب استحصالی، بالغ بر 1152 میلیون متر مكعب بوده كه 93% آن در بخش كشاورزی به مصرف می رسد (جدول2-1). مهمترین رودخانه در بخش مرکزی استان قم قمرود می باشد که با طول 228 کیلومتر از کوه های داران و خوانسار سرچشمه می گیرد و به همراه رودخانه قره چای به مسیله می ریزد. در قسمت جنوب و جنوب غربی (ارتفاعات اردهال) قرار دارد و کوه غلیق بلندترین قله و تخت سرحوض، گلستان، کوه خضر و دو برادران از کوه های مهم استان و اطراف شهر قم می باشند.

دریاچه حوض سلطان یا دریاچه شاهی به صورت یک حوضه ی کویری است که در گوشه دریاچه نمک واقع شده، در تابستان سفید مایل به قهوه ای و کویر کامل می باشد و در زمستان و بهار به صورت دریاچه ای ظاهر می شود. در گذشته این دریاچه بخشی از دریاچه نمک (مسیله) بوده ولی امروز از آن جدا افتاده است و در کنار اتوبان قم – تهران قرار دارد.

دریاچه نمک (مسیله) محصور بین ارتفاعات می باشد و میزان نمک آن بسیار زیاد است. رودهای جاجرود، کرج، حبله رود و شور به آن می ریزند. در این دریاچه فقط در فصل زمستان آب یافت می شود و در فصل تابستان به جای آب ورقه های نمک جلب نظر می کند. هوا در این ناحیه خیلی خشک است و اختلاف دما در شب و روز به 70 درجه سانتی گراد می رسد.

رودهای استان عموماً از غرب به شرق و از جنوب به شمال جریان دارد كه مهمترین آنها عبارت است از:قره چای، قمرود، بیرقان، بیدهند، قره سو و طغرود و همچنین رودهای شور، كرج و جاجرود از شمال استان وارد شده و در نهایت همه آنها به دریاچه نمك (مسیله) میریزند.

متوسط بارنگی استان به میزان 145 میلی متر و حداقل درجه 13- درجه سانتی گراد (كه این دما در زمستان سال 87 به 23- درجه سانتی گراد رسید) و حداكثر آن 46 درجه سانتی گراد می باشد.

مناطق عمده كشاورزی استان به شرح ذیل می باشد:

دشت جعفرآباد با 20644 هكتار و 140 میلیمتر بارندگی
دشت قم (حومه) با 39874 هكتار و 136 میلیمتر بارندگی
دشت قمرود با 17587 هكتار و 110 میلیمتر بارندگی
دشت قنوات با 12079 هكتار و 110 میلیمتر بارندگی
جدول(1-2): منابع آبی استان