فهرست مطالب:

1-1- مقدمه. 2-4

1-2 – بیان مساله. 6

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق. 6-7

1-4- اهداف تحقیق. 7-8

1-5- واژه­های کلیدی.. 8

فصل دوم:  بررسی و مرور پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه. 10-11

2-2- بیماری­های گیاهی.. 11-12

2-2-1- بیماری­های برنج.. 12

2-2-2- بلاست برنج.. 12-14

2-2-3- مطالعه بیولوژیکی قارچ عامل بیماری بلاست.. 14-15

2-3-روشهای کنترل بیماریهای گیاهی.. 15

2-3-1- روشهای کنترل بلاست برنج.. 15

2-3-1-1- پیش­آگاهی.. 16-17

2-3-1-2- کنترل زراعی.. 17-19

2-3-1-3- کنترل بیولوژیکی.. 19-21

2-3-1-4- کنترل شیمیایی.. 21-23

2-3-1-5- استفاده از ارقام مقاوم. 23-25

2-4- مقایسه اقتصادی روشهای کنترل بیماری بلاست برنج.. 25-29

فصل سوم مواد و روشهای تحقیق

3-1- منطقه مورد مطالعه. 31-33

3-1-1- معرفی استان گیلان. 31-32

3-1-2- برنج در استان گیلان. 32

3-2-1- شهرستانهای استان گیلان. 32

3-2-2- شهرستان لنگرود. 32-33

3-3 – روش تحقیق. 33

3-4- جامعه و نمونه آماری.. 33

3-5- ابزار گردآوری داده­ها 34

3-5-1- ابزار پژوهش… 34-35

3-6- روایی و پایایی ابزار اندازه­گیری.. 35-36

3-6-1- روایی. 35

3-6-2- پایایی.. 36

3-7 – متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی.. 36-37

3-7-1- متغیر مستقل. 36

3-7-1-1- ویژگی­های فردی. 36

3-7-1-2- ویژگی­های نظام زراعی.. 36

3-7-1-3- ویژگی­های اقتصادی.. 36

3-7-1-4- دانش کنترل بلاست برنج.. 37

3-7-1-5- نفوذپذیری اجتماعی.. 37

3-7-1-6-  مشارکت اجتماعی.. 37

3-7-1-7- فعالیتهای آموزشی- ترویجی.. 37

3-7-1-8- دانش فنی. 37

3-7-1-9- اثرات زیست­محیطی کنترل بیماری بلاست برنج. 37

3-7-2- متغیر وابسته. 37

3-8- فرضیه­های تحقیق. 38

3-9 – روش تجزیه تحلیل داده­ها. 38-39

3-9-1- آمار توصیفی. 38

3-9-2- آمار استنباطی. 39

فصل چهارم: تجزیه تحلیل داده­ها

4-1- مقدمه. 41

4-2- یافته­های توصیفی 41-57

4-2-1- ویژگیهای فردی 41-42

4-2-2- ویژگیهای نظام زراعی 43

4-2-3- ویژگیهای اقتصادی 44

4-2-4- دانش کنترل بلاست برنج 45-53

4-2-4-1- دانش کنترل شیمیابی بلاست برنج.. 45-47

4-2-4-2- دانش کنترل زراعی برنج 48-53

4-2-5- نفوذپذیری اجتماعی 53-54

4-2-6- مشارکت اجتماعی 54

4-2-7- فعالیتهای آموزشی- ترویجی 55

4-2-8- دانش فنی 56-56

4-2-9- اثرات زیست­محیطی کنترل بلاست برنج 56-57

4-3- آمار استنباطی 57-60

4-3-1- مقایسه ویژگیهای فردی، زراعی و اقتصادی کشاورزان دوگروه با استفاده از آزمون کای­دو 57

4-4- مقایسه هزینه­های کنترل شیمیایی با کنترل زراعی 60-61

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مرور کلی بر تحقیق 63-64

5-1-1- مقدمه 63

5-1-2- اهداف تحقیق. 64

5-1-3- محدوده تحقیق. 64

5-1-4- محدودیت تحقیق 64

5-1-5- روش و نوع تحقیق 64

5-1-6- متغیرهای تحقیق. 64-65

5-1-7- فرضیه­های تحقیق 65

5-2- نتیجه­گیری 65-73

5-2-1- یافته­های توصیفی 65-70

5-2-2- یافته­های استنباطی 70-71

5-2-2- مقایسه هزینه­های کنترل زراعی و شیمیایی.. 71

5-3- بحث 71-73

5-4- پیشنهادها 74-75

5-4-1- پیشنهادهای پژوهش حاضر 74

5-4-2- پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده 74-75

منابع. 76-84

پیوستها 85-96

چکیده انگلیسی 97

صفحه عنوان انگلیسی 98

فهرست جداول

جدول 1-1- تولید برنج در کشورهای اصلی صادر­……………….………………………………………..5

جدول  2-1- سرانه مصرف برنج در آفریقا و برخی کشورهای در حال توسعه………………………..11

جدول  3-1- ارزشهای عددی گویه های پرسشنامه…………….……..…………………………………35

جدول  3-2- ارزشهای عددی گویه های پرسشنامه………………………….……………………………35

جدول  3-3- ارزشهای عددی گویه های پرسشنامه………….……………..……………………………35

جدول 3-4- میزان اعتماد (پایایی) پرسشنامه با استفاده از روش آلفای كرونباخ………….…..……….36

جدول 4-1- توزیع فراوانی ویژگیهای فردی شالیکاران (320=n)….…………..………………….41-42

جدول 4-2- توزیع فراوانی ویژگیهای نظام زراعی شالیکاران……………………….…&hell ip;………………43

جدول 4-3- توزیع فراوانی ویژگیهای اقتصادی شالیکاران……………………………………………….44

جدول 4-4- توزیع فراوانی شالیکاران و کارشناسان براساس دانش کنترل بلاست برنج………….……46

جدول 4-5- توزیع فراوانی شالیکاران براساس دانش کنترل شیمیایی بلاست ر برنج…………….46-47

جدول 4-6- توزیع فراوانی شالیکاران براساس دانش کنترل زراعی بلاست ر برنج……………….49-53

جدول 4-7- میزان نفوذپذیری اجتماعی شالیکاران به ترتیب اهمیت موضوع (367n= )…..………..53

جدول 4-8- توزیع فراوانی شالیکاران مورد مطالعه برحسب میزان نفوذپذیری اجتماعی (367 =…( n 54

جدول 4-9- میزان مشارکت اجتماعی شالیکاران به ترتیب اهمیت موضوع (367n= )………..……..54

جدول 4-10- توزیع فراوانی شالیکاران مورد مطالعه بر حسب میزان مشارکت اجتماع.………………54

جدول 4-11- میزان فعالیتهای آموزشی- ترویجی شالیکاران به ترتیب اهمیت موضوع (367n= )…..55

جدول 4-12- توزیع فراوانی شالیکاران مورد مطالعه بر حسب میزان فعالیتهای آموزشی (367n= )….55

جدول 4-13- میزان دانش فنی شالیکاران به ترتیب اهمیت موضوع (367n= )…………….…………56

جدول 4-14- توزیع فراوانی شالیکاران مورد مطالعه بر حسب میزان دانش فنی………….……………56

جدول 4-15- اثرات زیست­محیطی کنترل بلاست برنج به ترتیب اهمیت موضوع (367n= )….……56

جدول 4-16- توزیع فراوانی شالیکاران مورد مطالعه بر حسب میزان اثرات زیست­حیطی…..………..57

جدول 4-17-مقایسه ویژگی فردی، زراعی واقتصادی کشاورزان دو گروه بااستفاده ازآزمون کای­دو…60

جدول 4-18- مقایسه ویژگی فردی، زراعی و اقتصادی کشاورزان……………………………………………….60

جدول 4-19- محاسبه هزینه های کنترل زراعی و شیمیایی…………………………………………………………61

جدول 4-20- مقایسه اقتصادی روش کنترل زراعی و شیمیایی بر اساس نسبت منافع به هزینه­ها……..61

جدول الف- 1- نفوذ­پذیری اجتماعی………………………………………………………………………………………90

جدول الف- 2-. مشارکت اجتماعی………………………………………………………………………………………..90

جدول الف-3- فعالیت­های آموزشی-ترویجی …………………………………………………………………………91

جدول الف- 4- دانش فنی……………………………………………………………………………………………………..91

جدول الف- 5- اثرات زیست­محیطی کنترل بلاست برنج…………………………………………………………..92

 

فهرست تصاویر

شکل 1- 1 تولید برنج در آسیا-  آمار سازمان خوار و بار جهانی سال ٢٠١٣……….………….…………………….4

شکل 3- 1 نقشه استان گیلان……..………………………………………………………………………………31

شکل 4- 1 توزیع فراوانی شالیکاران بر اساس روش کنترل بیماری…………………….…………………45

 

چکیده

برنج یکی از محصولات زراعی عمده استان گیلان بوده و نقش مهمی در درآمد خانوار روستایی دارد. میزان محصول برنج هر ساله توسط عوامل مختلفی همچون آفات، بیماری­ها و علفهای­ هرز مورد تهدید قرار می­گیرد. بیماری بلاست یکی از خسارت­زا­ترین بیماریهای­ برنج بوده و هر ساله موجب کاهش کمیت و کیفیت محصول در مزارع شمال کشور می­گردد و در این میان زارعین بیشتر از روش شیمیایی برای کنترل بیماری استفاده می­کنند. امروزه با توجه به خطرات سموم شیمیایی روی سلامت انسان و محیط­زیست بیشتر بر روشهای زراعی و بیولوژیک جهت کنترل بیماری بلاست برنج تاکید می­گردد و از آنجایی که در استان گیلان از کنترل بیولوژیک استفاده نمی­شود در این تحقیق مقایسه اقتصادی دو روش شیمیایی و زراعی رایج در شالیزارهای استان گیلان (شهرستان لنگرود)، مد­نظر قرار گرفته است. مقایسه اقتصادی دو روش کنترل زراعی و شیمیایی بین 33 نفر از کارشناسان و 373 نفر از شالیکاران شهرستان لنگرود انجام شد که برای این کار از روش نمونه­گیری تصادفی استفاده شد. روش جمع­آوری داده­ها به صورت پرسش­نامه­ای بوده و داده­های جمع­آوری شده توسط نرم­افزار    SPSSمورد ارزیابی قرارگرفتند. همچنین میزان نفوذ­پذیری اجتماعی، دانش فنی، مشارکت اجتماعی، فعالیت­های ترویج و میزان اهمیت به محیط ­زیست پاسخگویان بررسی و در بخش اقتصادی از روش نسبت منافع به هزینه­ها جهت تعیین اقتصادی­ترین روش کنترل بیماری استفاده گردید. همچنین مقایسه ویژگیهای فردی، زراعی و اقتصادی دو گروه کشاورزان استفاده­کننده از روش زراعی و شیمیایی توسط آزمون آماری کای­دو نشان داد که بین جنسیت، سن و سابقه برنجکاری با روش کنترل انتخابی توسط پاسخگویان ارتباط معنی­داری وجود ندارد ولی بین سطح زیر­کشت و روش کنترل در سطح 05/0 آماری، ارتباط معنی­داری وجود دارد. علاوه بر این بین نظرات کارشناسان و کشاورزان در مورد روش کنترل بیماری بلاست برنج، اختلاف معنی­داری وجود داشت به­طوری که کارشناسان ترکیبی از روشهای کنترل را توصیه می­کنند ولی بیشتر کشاورزان از روش شیمیایی استفاده می­کنند. ضمناً تحقیقات حاضر نشان داد بر اساس قیمتهای سال 1392 و با توجه به هزینه­های کنترل زراعی در مقایسه با کنترل شیمیایی در هر هکتار شالیکاری، کنترل زراعی از نظر اقتصادی قابل جایگزین با کنترل شیمیایی خواهد بود.

1- 1- مقدمه

برنج یکی از محصولات غذایی درجه یک جهان است. در انگلیسیIce/paddy ، در عربی به آن Irz، در فارسی برنج و در زبان اردو چاوال می­گویند. نام علمی آنOryza sativa  است. برنج گیاهی از خانواده گرامینه است .(Wasim, 2002) کشت برنج که امروزه در تغذیه صدها میلیون انسان در سراسر جهان نقش مهمی را عهده­دار است در چین و هندوستان سابقه هفت هزار ساله دارد. اعتقاد بر این است که منشا متداول­ترین گونه برنج، قاره آسیا است. برنج محصول عمده گیاهان زراعی مهم کشورهای در حال توسعه است و قوت غالب بیش از یک سوم جمعیت دنیا را تشکیل می­دهد. ٩٠%  کل تولید برنج از آسیا­ست و تمدنهای این ناحیه پیوند عمیقی با برنج دارند. دانه­ی برنج دارای ٧/٧% پروتئین، ٢/٧٥% مواد غیر ازته، ٤/٠% چربی، ٢/٢% سلولز و ٥/٠% خاکستر می­باشد. قابلیت هضم برنج به مراتب بیش از سیب­زمینی، گندم، شیر و سایر محصولات غذایی است (نورمحمدی و همکاران، ١٣٨٩). از نظر ارزش غذایی و میزان کالری تولیدی، برنج بر اکثر مواد غذایی مورد مصرف انسان برتری دارد. ضریب هضم مواد آلی دانه بدون پوسته در حدود ٩٢% و ضریب هضم پروتئین آن در حدود ٨٦% می­باشد. بیش از ٧٠% برنج دنیا در مناطق نیمه­گرمسیری مرطوب آسیا کشت می­شود و تنها نقاط کوچکی از مناطق خشک به کشت آن اختصاص دارند، با این حال تولید برنج در بعضی مناطق نیمه­خشک، به ویژه در کشورهایی که آب و هوای مدیترانه­ای دارند، مانند ایالات متحده آمریکا، مصر، یونان، اسپانیا، ایتالیا حائز اهمیت است، زیرا در این مناطق برنج گذشته از اهمیت اقتصادی که دارا می­باشد، به لحاظ آنکه می­تواند در خاکهای شور و نمکزده کشت شود، در روند اصلاحی این خاک­ها نقش مهمی را ایفا می­کند (نورمحمدی و همکاران، ١٣٨٩).

نخستین اقداماتی که در پایان قرن نوزدهم در استرالیا برای برنجکاری دیم به عمل آمده با شکست مواجه شد. بعدها شالیکاری نقش عمده­ای در عمران و آبادانی این مناطق ایفا می­کرد. شرایط اقلیمی حاد نیز به ایجاد گونه­های خاصی از برنج از قبیل برنج کوهستانی یا برنج نشا­شده در آبهای عمیق انجامید. در اثر دخالت عوامل انسانی و انتخاب محیطی، انواع مختلفی که در برابر شوری آب یا قلیایی­بودن آن یا سردی هوا در شب مقاوم بود به تدریج به وجود آمد. انواع متعدد برنج که بدین ترتیب بدست آمده به منزله­ی گنجینه ژنتیکی ارزشمندی از ژرم­پلاسم بود که باید با برنامه اصلاح نژاد فعلی و آینده، حفظ شود (نورمحمدی و همکاران، ١٣٨٩). در آفریقا برنج غذای اصلی مردم گینه­بیسائو، گینه، ساحل­عاج، لیبریا، سنگال و سیرالئون بوده و جایگزین غلات دیگری همچون سورگوم، ارزن و ذرت شده است. بنابراین افزایش تقاضا برای آن وجود دارد. این افزایش تقاضا همراه با افزایش جمعیت بوده و میزان تولید جوابگوی نیاز مردم نیست .(Seck et al., 2010)

بهترین منطقه رشد برنج بین ٤٥ درجه عرض جغرافیایی شمالی و ٤٠ درجه عرض جغرافیایی جنوبی است. برنج در دمای بالا و رطوبت بالا رشد بهتری دارد. درجه حرارت مطلوب 20 درجه سانتی­گراد در طول دوره رشد مورد نیاز است .(Wasim, 2002)

در روسیه برنج با توجه به گسترش روش­های پیشرفته آبیاری اتوماتیک به طور اصولی و علمی توسعه­ یافته است. عملکرد برنج به ٤-٥/٣ تن در هکتار رسیده ­است. در گذشته هزینه کارگر تنها هزینه تولید بود. هزینه­های کنترل شیمیایی بیماری­ها، آفات و علف­های ­هرز منجر به افزایش عملکرد به ٨/٤-٣/٤ تن در هکتار و کاهش مصرف نیروی کار به ١٢٠-٦٠ نفر ساعت در هکتار شد. اما استفاده از آفت­کش­ها و سموم، خطرات زیست­محیطی زیادی دارد. جهت بهبود رشد برنج، باید به طور کامل از کاربرد آفت­کش­ها بوسیله­ی هواپیما جلوگیری و از روش­هایی مانند استفاده از ارقام مقاوم به آفات و بیماریها استفاده شود (Tchebotaryov et al., 2004).