1-2-تعریف مساله. 2

1-3- اهداف وکاربرد نتایج تحقیق. 3

1-4- فرضیات پژوهشی. 4

1-5-ضرورت و اهمیت تحقیق. 4

1-6- محدودیت‌ها‌ی تحقیق. 7

1-7- فصل بندی تحقیق. 8

1-8- شرح واژه‌ها‌ و اصطلاحات به کار رفته در تحقیق. 8

فصل دوم. 10

مروری بر ادبیات موضوع. 10

2-1-  مقدمه. 11

2-2- ادبیات تحقیق نگهداری وتعمیرات.. 11

   2-2-1- بررسی استراتژ یهای مختلف تعمیرات.. 13

      2-2-1-1- تعمیرات اصلاحی. 13

      2-2-1-2-تعمیرات مبتنی بر زمان. 13

      2-2-1-3-تعمیرات مبتنی بر شرایط 13

      2-2-1-4-تعمیرات پیشگویانه. 14

      2-2-1-5- نگهداری و تعمیرات مبتنی بر وضعیت.. 15

       6-1-2-2مرور مدل‌ها‌ی پیشنهادی. 18

      1-6-1-2-2سیستم کاملا قابل مشاهده 18

      2-6-1-2-2 -سیستم‌ها‌ی قابل مشاهده  جزیی. 20

2-3- نقد ادبیات.. 23

2-4- استراتژی تعمیرات در شرکت فولاد آلیاژی ایران. 26

   2-4-1- استراتژی تعمیرات در طراحی اولیه. 28

2-5- مرور ادبیات تحقیق معیارهای تصمیم گیری. 29

   2-5-1- ایمنی. 29

   2-5-2هزینه. 30

   2-5-3- کیفیت محصول. 31

   2-5-4- درجه اهمیت دستگاه 31

   2-5-5-قابلیت تعمیرپذیری. 32

   2-5-6- قابلیت اطمینان. 32

   2-5-7- قابلیت دسترس.. 33

   -8-5-2ارزش افزوده 33

   -9-5-2توجیه پذیری. 34

2-6- مدل‌ها‌ی تصمیم‌گیری ریاضی. 38

   2-6-1- تکنیک‌ها‌ی تصمیم‌گیری ریاضیMCDM.. 38

   2-6-2- ارزیابی و بررسی مدل‌ها‌ی MADM.. 38

2-7-علم مدیریت فازی: 40

   2-7-1- اعداد فازی و عملیات جبری. 42

   2–72- اعداد فازی نوع LR.. 43

   2-7-3- اعداد فازی ذوزنقه ای ومثلثی. 44

2-8- ادبیات تحقیق  مبانی نظری فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP. 45

   2-8-1-  معرفی تکینیک ANP. 45

   2-8-2- تکینکANP فازی. 53

2-9- معرفی تکنیک TOPSIS. 56

   2-9-1- ادبیات تحقیق در مورد   TOPSIS فازی. 57

2-10- جمع بندی. 60

فصل سوم. 61

طراحی چارچوب تحقیق. 61

3-1- مقدمه. 62

3-2- الگوریتم پیشنهادی. 63

   3-2-1- تشکیل تیم خبرگان شرکت.. 63

   3-2-2 – خصوصیات افراد خبره 63

3-3 مشخص نمودن معیارها 67

3-4- محاسبه اوزان هر یک ازمعیارهای تصمیم‌گیری از روش خبرگی. 75

3-5- رتبه بندی تجهیزات.. 80

3-6- تصمیم‌گیری نهایی در خصوص انتخاب تجهیزات.. 80

3-7- روش انجام تحقیق. 80

3-8- روش شناسی پژوهش… 83

   3-8-1- سوالات پژوهشی : 83

   3-8-2- ابزار‌ها‌ی مورد استفاده در گرد آوری اطلاعات.. 83

3-9-  روایی وپایایی پژوهش… 85

3-10- جمع بندی. 86

فصل چهارم. 87

اجرای مدل و تحلیل نتایج. 87

4-1- مقدمه. 88

4-2- نتایج مربوط به مشخصات عمومی مصاحبه شوندگان. 88

   4-2-1- سن مصاحبه شوندگان. 88

   4-2-2- تحصیلات مصاحبه شوندگان. 89

   4-2-3-سابقه کار مصاحبه شوندگان. 90

   4-2-4- نوع استخدامی مصاحبه شوندگان. 91

   4-2-5- پست سازمانی مصاحبه شوندگان: 92

 

4-3- تعیین وزن معیارها با رویکرد ANP  فازی. 93

   4-3-1-محاسبه وزن هریک از مناظر 93

   4-3-2- محاسبه وزن هریک از شاخصهای منظر مالی. 99

   4-3-3-محاسبه وزن هریک از شاخصهای منظر فنی. 103

   4-3-4- محاسبه شاخصهای مربوط به ایمنی. 110

   4-3-5- محاسبه وزن منظر انسانی. 113

4-4- محاسبه وزن نهایی هر یک از شاخص‌ها‌ 113

4-5- اولویت بندی تجهیزات با رویکرد TOPSIS فازی. 115

   4-5-1- تبدیل ماتریس میانگین به ماتریس بی مقیاس.. 134

   4-5-2- تبدیل ماتریس نرمالایز شده به ماتریس موزون. 135

   4-5-3- تعیین راه حل ایده آل مثبت فازی و راه حل ایده آل منفی فازی : 135

   4-5-4- اولویت بندی نهایی گزینه‌ها‌ 136

4-6- اولویت بندی گزینه‌ها‌ از روش دیگر 140

4-7- تصمیم‌گیری نهایی در خصوص انتخاب تجهیزات.. 143

4-8- جمع بندی. 143

فصل پنجم. 144

نتیجه گیری وپیشنهادات.. 144

5-1- مقدمه. 145

5-2-نتایج ویافته‌ها‌ی  تحقیق. 145

5-3- نتایج حاصل از پیاده سازی مدل پیشنهادی. 147

5-4- مزایای الگوریتم پیشنهادی. 149

5-5 – پیشنهاداتی به منظور بهبود کاربرد الگوریتم پیشنهادی در اولویت بندی تجهیزات.. 150

5-6پیشنهاداتی جهت کاربرد نتایج تحقیق. 150

5-7- پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی. 151

5-8-جمع بندی. 152

منابع ومأخذ فارسی. 153

منابع ومأخذ خارجی: 155

ضمائم. 159

[1]Condition Monitoring

[2]Fuzzy Analytic network process

[3] Fuzzy Technique For Order Preference By Similarirty To Ideal Solution 

-مقدمه
 مدیران نگهداری و تعمیرات  شرکتهای مختلف همیشه با این مسئله روبرو هستند که چگونه می توانند معیارهایی را برای تشخیص اولویت قطعات در نگهداری و تعمیرات بدست آورند و چگونه می توانند این قطعات را براساس این معیارها اولویت بندی نمایند در این پروژه سعی شده است تا با استفاده از متدهای تصمیم‌گیری  به روز دنیا و همچنین استفاده از خبرگان شرکت فولاد آلیاژی ایران که بزرگترین شرکت تولید کننده فولاد‌ها‌ی آلیاژی در کشور می باشد معیارهایی برای اولویت بندی تجهیزات این شرکت بدست آمده و سپس این تجهیزات با استفاده از تکنیکهای تصمیم‌گیری اولویت بندی نمود . امید است که این تحقیق بتواند کمک هر چند کوچکی به صنعتگران این مرز وبوم بنماید.

1-2-تعریف مساله
نگهداری و تعمیرات نقش مهمی در حفظ قابلیت اطمینان، در دسترس بودن، کیفیت تولیدات، کاهش ریسک، افزایش بازدهی و امنیت تجهیزات بر عهده دارد. بنگاه‌ها‌ی تولیدی همواره درصدد کاهش هزینه‌ها‌ی تولید هستند. یکی از هزینه‌ها‌ی اساسی این بنگا ه‌ها‌ هزینه تعمیرات است که عمدتاً با توجه به نوع صنعت، 15 تا 75 درصد هزینه‌ها‌ی تولید را تشکیل می‌دهد. سیاست مناسب تعمیرات می تواند نقش بسیار مهمی در دسترس پذیری  و پایایی ، کیفیت تولید، و ایمنی سیستم داشته باشد. اما متأسفانه، در مقایسه با مباحث تولید که بسیار مورد توجه محققان و نویسندگان است ، به نگهداری و تعمیرات چندان اهمیت داده نشده است . همین مسأله یکی از دلایل کارآیی پایین تر بخش نگهداری وتعمیرات نسبت به سایر بخش‌ها‌ست. بعنوان مثال در حدود یک سوم هزینه‌ها‌ی تعمیرات صرف فعالیتهای زائد می‌شود. (Mobley،2002)

همانطور که قبلا ذکر شد یکی از روشهای نگهداری وتعمیرات CMمی باشد که با توجه به استفاده از تجهیزات خاص روش بسیار هزینه‌بری است و شرکتهای مختلف سعی دارند تا تجهیزاتی که واقعا نیاز به پایش مداوم دارند تحتCM  قرار دهند. مشکلی که در اینجا وجود دارداین است که معیار‌ها‌ی کاملا تبیین شده‌ای که بتوان بر اساس آن تجهیزات را انتخاب نمود وجود ندارد وهمچنین اهمیت تجهیزات مختلف در مقایسه با تجهیزات دیگر مشخص نمی‌باشد .و تجهیزات امتیاز خاصی بر اساس اهمیت دارا نیستند.

واین امردر حالی است که در صورت عدم دقت در انتخاب تجهیزات شرکت هزینه اضا فه‌ای را برای CM  به همراه  داشته و این مساله نیزباعث می‌شود که تجهیزاتی که واقعا باید تحتCM  قرار گیرند انتخاب نمی‌گردند ودر حقیقت این کار باعث هم به هدر رفتن سرمایه شرکت شده و هم اینکه در بعضی از مواقع خسارات جبران ناپذیری را به خاطر توقفات ناگهانی تجهیزات به شرکت تحمیل می‌نماید که با توجه به وضعیت تامین قطعات یدکی تجهیزات این لطمه چندین برابر تا ثیر از خود نشان می‌دهد.

1-3- اهداف وکاربرد نتایج تحقیق
هدف از این پروژه  این است که با معیارهای علمی‌ و تکنیکهای تصمیم‌گیری که هم اکنون درجها ن مرسوم است اولویت بندی برای تمام تجهیزات حساس کارخانه انجام گرفته و طبق آن مشخص کنیم که چه تجهیزاتی نیاز به پایش مداوم دارند و چه تجهیزاتی در مرحله بعدی اولویت قرار می‌گیرند.به گونه‌ای که برای تمام تجهیزات حساس امتیاز بندی انجام گردد.لازم بذکر است که این هدف در حقیت لازمه اجرای یک سیستم نگهداری و تعمیرات بر اساس پایش مداوم می باشد زیرا هیچگاه نمی توان تمام تجهیزات حساس یک شرکت را تحت پایش مداوم قرار داد بلکه باید یک اولویت بندی از آنها صورت گیرد تا بتوان بر اساس بودجه و همچنین زیر ساختها تجهیزاتی که دارای بیشترین اولویت هستند انتخاب نمود.

1-3-1- اهداف کلی:

کاهش توقف تجهیزات خط تولید
کاهش هزینه‌ها‌ی نگهداری و تعمیرات
افزایش راندمان تجهیزات)منظور از راندمان قابلیت دسترسی به تجهیزات می باشد )
1-3-2- اهداف جزیی

شناخت شاخصهای مهم نگهداری وتعمیرات
تهیه لیستی از تجهیزات حساس شرکت
اولویت بندی تجهیزات مهم
شناخت خبرگان سطوح مختلف شرکت
1-4- فرضیات پژوهشی
     هدف اصلی این پژوهش اولویت بندی تجهیزاتی است که باید تحت پایش وضعیت گیرند.در همین راستا سه سوال پژوهشی به ترتیب ذیل مطرح می‌شود:

معیارهایی که برا ساس آن می‌ توان تجهیزات را اولویت بندی نمود کدام است ؟
وزن معیارهایی که برای اولویت بندی مشخص می‌ گردد چه مقدار است ؟
اولویت بندی تجهیزاتی که باید تحت CM قرار بگیرند با استفاده از معیارهای وزن داده شده چگونه است؟
1-5-ضرورت و اهمیت تحقیق
در حال حاضر در شرکت فولاد آلیاژی ایران یکی از روشهایی که برایPM[1] از آن استفاده می‌گردد روش CM می‌باشد. این روش که یکی از روشهای پیشرفته درعلم نگهداری و تعمیرات محسوب می‌شود دارای مزیتهای زیادی نسبت به روشهای گذشته نگهداری و تعمیرات که قبلا توضیح داده شد می باشد این روش دارای قابلیت اطمینان بسیار بالایی است. به این معنی که احتمال توقف تجهیزی که تحت این روش نگهداری و تعمیرات قرار گیرد، بسیار پایین می آید و در ضمن باعث افزایش عمر اینگونه تجهیزات نیز می‌گردد البته مطلب حائز اهمیت این است که این روش به هزینه‌ زیاد نیاز دارد و برای اجرای آن می بایست  بر آوردهای اقتصادی لازم صورت پذیرد. اجرای این روش در شرکت فولاد آلیاژی ایران از سال 1383 شروع گردید و به طور کلی به پیمانکار واگذار شد. رو‌شهایی که برایCM  درفولاد آلیاژی ایران انجام می‌گردد شامل موارد ذیل می‌باشد:

آنالیز روغن
آنالیز ارتعاش تجهیزات دوار
حرارت سنجی
ضخامت‌سنجی شبکه سیالات
در شرکت فولاد آلیاژی ایران انتخاب تجهیزاتی که باید تحت CM قرار بگیرند در ابتدا بر عهده واحد بازرسی کارخانه بود وا ین واحد نیز با مشخص نمودن9 معیار زیر از واحدهای مختلف خواستار اعلام لیست تجهیزاتی که با‌ید تحت CM  قرار بگیرند شد که این 9 معیار‌به شرح ذیل می‌باشند :

میزان اهمیت تجهیزوتاثیر توقف تجهیز در خط تولید
توان موتور
میزان کارکرد در شبانه روز
میزان کارکرد در سیکل کاری
میزان خسارت تجهیز در اثر توقف ناگهانی
میزان استعداد تجهیز برای نابالانسی (به عنوان مثال فن‌هااستعداد بالایی برای نابالانسی دارند).
میزان سرمایه‌گذاری یا قیمت تجهیز
محدودیتهای موجود نظیر تعداد تجهیز طرف قرار داد ،نفرات پرسنل پیمانکار ،تعداد دستگاه اندازه گیری ،مبلغ قرارداد
میزان استعداد تجهیز برای ناهم محوری[2]
در واحدهای مختلف برای  انتخاب این تجهیزات از معیار‌ها‌ی فوق الذکر در بالا وسایر معیارها استفاده می شود.

درمورد ضرورت انجام این تحقیق با توجه موارد زیر امر نگهداری وتعمیرات تجهیزات  بسیار مهم  می‌باشد:

وجود فلز مذاب در داخل سیستم‌ها‌ی تولیدی که در صورت خرابی ماشین و سیستم‌ها‌ی انتقال و انجماد فلز در مسیر ،تخلیه فلز منجمد را مستلزم صرف وقت وهزینه زیاد می‌نماید.
وجود مواد با حرارت‌ها‌ی بالا و دارای خواص خورندگی ،چسبندگی ،که روند فرسایش تجهیزات را افزایش می‌دهد.
پیوستگی خط تولید ودرنتیجه رکوددر مراحل تولید در اثر از کار افتادگی یکی اززیر سیستم‌ها‌
وسعت سطح کارگاه‌ها‌ و فواصل زیاد بین کارگاه‌ها‌ که امکان دریافت سریع خدمات اضطراری را کاهش می‌دهد.
کاریکنواخت وشبانه روزی که نیاز به وجود گروه‌ها‌ی آماده به کار نگهداری وتعمیرات وهمچنین دسترسی سریع به خدمات مهندسی وخدمات پشتیبانی نظیر دسترسی به نقشه‌ها‌ و قطعات یدکی که نیاز به برنامه ریزی و مهیا نمودن زیر ساختها دارد.
با توجه به مراتب یاد شده باید اذعان نمود که در شرکت فولاد موقعیت امور نگهداری وتعمیرات حداقل در سطوحی همسان با امور تولید قرار می‌گیرد.

با توجه به استفاده از تجهیزات خاص روشCM بسیار هزینه بر است  و شرکت‌ها‌ی مختلف تجهیزاتی راکه واقعا نیاز به پایش مداوم دارند تحت CM  قرار می دهند مشکلی که در اینجا وجود دارداین است که معیار‌ها‌ی کاملا تبیین شده ای  که بتوان بر اساس آن تجهیزات را انتخاب نمود وجود ندارد وهمچنین اهمیت تجهیزات مختلف در مقایسه با تجهیزات دیگر مشخص نمی‌باشد .و تجهیزات امتیاز خاصی بر اساس اهمیت دارا نیستند.

در حالیکه در صورت عدم دقت در انتخاب تجهیزات شرکت هزینه اضا فه ای را برای CM  متحمل شده واین در حالی است که تجهیزاتی که واقعا باید تحت CM  قرار گیرند انتخاب نمی‌گردند ودر حقیقت این کار باعث هدر رفتن سرمایه شرکت شده و در بعضی از مواقع خسارات جبران ناپذیری را به خاطر توقفات در تجهیزات به شرکت تحمیل می‌نماید که با توجه به وضعیت  تا مین قطعات یدکی تجهیزات این لطمه چندین برابر تا ثیر از خود نشان می‌دهد.

1-6- محدودیت‌ها‌ی تحقیق

1-3-3- جنس Thymus 12

1-3-3-1- گونه‌های جنس Thymus در ایران 13

1-3-3-1-1- گونه‌های موجود در استان‌های شمالی 13

1-3-3-1-2- گونه‌های موجود در غرب ایران 13

1-3-3-1-3- گونه‌های موجود در کوه‌های البرز و اطراف تهران 14

1-3-3-1-4- گونه‌های موجود در جنوب ایران (فارس و کرمان) 15

1-3-3-2- گونه‌های مهم جنس Thymus 15

1-3-3-2-1- .Thymus serpyllum L 15

1-3-3-2-2- T.mastichina 16

1-3-3-2-3- T.hirtus 16

1-3-3-2-4- T. kotschyanus Boiss. & Hohen 16

1-3-3-2-5- T. zygis L. 17

1-3-3-2-6- T. vulgaris 17

1-4- اهمیت گیاه آویشن 18

1-5- ویژگی های فیتوشیمیایی 18

1-5-1- مشخصات فیتوشیمیایی گیاه آویشن 18

فصل دوم مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق 20

2-1- بررسی منابع مورفولوژیكی 21

2-2- بررسی منابع سیتوژنتیکی 24

2-3- بررسی منابع فیتوشیمیایی 25

2-3-1- تیپ های شیمیایی آویشن 30

2-3-2- برنامه‌های اصلاحی آویشن 32

2-3-3- اساس ژنتیکی و اکولوژیکی بیوسنتز ترپنهای فنولی کارواکرول و تیمول 33

2-4- كاربرد نشانگرها در تمایز گیاهان 34

2-4-1- نشانگرهای مورفولوژیکی 35

2-4-2- نشانگر های مولکولی DNA 36

2-5- کاربرد نشانگرهای مولکولی در گیاهان دارویی 37

2-5-1- كاربرد نشانگرهای RAPD در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 40

2-5-2- كاربرد نشانگرهای AFLP در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 43

2-5-3- نشانگرهای ISSR 44

2-5-3-1- PCR آغازگرهای ریزماهواره ای قلاب شده (AMP- PCR) یا تکثیر بین SSR (ISA یا ISSR) یا PCR بین ریزو ماهواره (IM-PCR) 44

2-5-3-2- كاربرد ISSR در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 45

2-6- سایر كاربردهای نشانگرهای مولکولی در گیاهان دارویی 47

2-6-1- شناسایی و تایید مواد گیاهی 47

2-6-2- نشانمند کردن ژن ها و انتخاب به کمک نشانگر همراه 50

2-6-3- تعیین مکانیزم گرده افشانی و باروری 51

فصل سوم روش اجرای تحقیق 52

3- 1- بررسی های مورفولوژیكی 53

3-1-1- مواد گیاهی 53

3-1-2- ارزیابی صفات مورفولوژیک 53

3-1-2-1-صفات کمی 53

3-1-2-2- صفات کیفی 54

3- 2- بررسی های فیتوشیمیایی 56

3-2-1- مواد گیاهی 56

3-2-2- استخراج اسانس 57

3-2-3- روشهای تجزیه دستگاهی 57

3-2-3-1- دستگاه کروماتوگرافی گازی 57

3-2-3-2- دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیفسنج جرمی 57

3-3- بررسی های مولکولی 58

3-3-1- نمونه برداری و استخراج DNA 58

3-3-2- محلول های لازم جهت استخراج DNA 58

3-3-3- مراحل استخراج DNA 59

3-3-4- تعیین غلظت و کیفیت DNA 60

3–3–5- انگشت نگاری DNA با استفاده از تكنیك ISSR 60

3-3-5-1- انتخاب آغازگرها 60

3–3–5-2- آماده سازی مخلوط PCR و تكثیر قطعات DNA 61

3-3-3- محلول های مورد نیاز در الکتروفورز ژل آگاروز 63

3-3-6-1- بافر(10X)TBE 63

3-3-6-2- محلول اتیدیم برماید 63

3-3-6-3- محلول بافر بار گذاری(6X) 63

3-3-6-4- الکتروفورز محصولات PCR 63

3-3-3- تجزیه و تحلیل آماری 63

3-3-7-1- رتبه بندی داده های حاصل از الكتروفورز 63

3-3-7-2- میزان اطلاعات چند شكل(PIC) 64

3-3-7-3- ضریب كوفنتیك 64

3-3-7-4- تجزیه به مولفه های اصلی و محورهای اصلی (PCA) و (PCOA) 64

3-3-7-5- نسبت چند گانه موثر(EMR) و β (درصد باند چند شكل) 65

3-4- تجزیه رگرسیون گام به گام صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و داده های مولکولی 65

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها(یافته ها) 66

 

4-1-1- بررسی صفات كمی 67

4-1-1-1- ضرایب همبستگی 77

4-1-1-2- تجزیه خوشه ای 79

4-1-1-3- تجزیه به مولفه های اصلی 80

4-1-2- بررسی صفات كیفی 84

4-1-2-1- تجزیه خوشه ای 84

4-2-ارزیابی فیتوشیمیایی 87

4-2-1- تجزیه واریانس 87

4-2-2- ترکیبات شیمیایی اسانس 93

4-2-2-1- طبقه بندی ترکیبات شیمیایی جمعیت ها 95

4-2-3- ضرایب همبستگی ترکیبات اسانس 96

4-2-4- تجزیه خوشه ای 100

4-2-5- تجزیه به مولفه های اصلی 100

4-3- نتایج مولكولی (ISSR) 104

4-3-1- مشخصات آغازگرها، باندها تولید شده و مقدار PIC 104

4-3-2- ماتریس ضرایب تشابه 105

4-3-3- تجزیه خوشه ای 106

4-3-4- ضریب کوفننتیک 106

4-3-5- تجزیه به محورهای اصلی (PCOA) 110

4-4- تجزیه رگرسیون صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و داده ای مولکولی 111

4-4-1- تجزیه رگرسیون صفات مورفولوژیک و معرفی آلل های آگاهی بخش 111

4-4-2- تجزیه رگرسیون صفات فیتوشیمیایی و معرفی آلل های آگاهی بخش 112

4-5- نتایج مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 115

4-5-1- مقایسه تجزیه خوشه ای مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 115

4-5-2- مقایسه تجزیه به مولفه های اصلی مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 117

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات 118

5-1- نتیجه گیری كلی 119

5-2- پیشنهادات 121

منابع و مآخذ 126

فهرست منابع فارسی 125

فهرست منابع انگلیسی 130

ضمائم و پیوست ها 142

 

فهرست جداول      

جدول 3- 1- جمعیت ها مورد بررسی با مشخصات جغرافیایی 55

جدول 3-3- اطلاعات مربوط به نحوه ارزیابی صفات کیفی 56

جدول 3-4- توالی آغازگرهای مورد استفاده در این تحقیق 62

جدول 3-5- درجه حرارت و مدت زمان بهینه شده در چرخه PCR 62

جدول 1-4- نتایج تجزیه واریانس صفات کمی در 15 جمعیت آویشن کوهی 74

جدول 4-2- مقایسه میانگین صفات کمی ارزیابی شده در 15 جمعیت آویشن کوهی 75

جدول 4-3- ضرایب همبستگی بین صفات کمی 15 جمعیت آویشن کوهی. 78

جدول4–4- مقادیر واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی 83

جدول4-5- اطلاعات مربوط به صفات كیفی ارزیابی شده در 15 جمعیت آویشن کوهی 86

جدول4-6- تجزیه واریانس ترکیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 91

جدول4-7- آزمون مقایسه میانگین ترکیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 92

جدول4- 8- طبقه بندی نوع ترکیب های شیمیایی اسانس در جمعیت های آویشن کوهی 96

جدول4-9- ضرایب همبستگی بین تركیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 98

جدول 4-10- واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی صفات فیتوشیمیایی، در 15 جمعیت آویشن کوهی 102

جدول4 -11- میزان همبستگی بین ترکیبات فیتوشیمیایی و مولفه ها اصلی 103

جدول 4-12- تعداد نشانگر، دمای اتصال، تعداد باند تولیدی هر آغازگر، تعداد باند های چند شكل، PIC (میزان چند شكلی نشانگر)، β(درصد تعداد باند های چند شكل)،EMR (نسبت چندگانه موثر)، حاصل از آغازگرهای ISSR در بررسی 15 جمعیت آویشن کوهی. 107

جدول 4-13- ماتریس تشابه به روش دایس برای 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از داده های آغازگرهای ISSR. 108

جدول 4-14- مقادیر واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی با استفاده از داده های نشانگر ISSR. 111

جدول 4- 15- مشخصات آلل های آگاهی بخش و اثرات آن ها (صفات مورفولوژیک) 113

جدول 4- 16- مشخصات آلل های آگاهی بخش و اثرات آن ها (صفات فیتوشیمیایی) 114

فهرست اشکال

شکل2-1- پراگندگی گونه های جنس تیموس در ایران، به تفکیک مناطق و تعداد گونه ها (جم زاد،1373). 9

شکل 2-2- کنترل ژنتیکی مونوتر پن ها در شیمیوتیپ های آویشن T. vulgaris (Vernet, 1986)…………..32

شکل4–1- تجزیه خوشه ای 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از صفات کمی، بر اساس الگوریتمUPGMA 80

شكل 4-2- پراکنش 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس مولفه اول و دوم صفات کمی. 82

شکل4-3- گروه بندی 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس صفات کیفی با استفاده از الگوریتم UPGMA 87

شکل4-4- گروه بندی 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از ترکیبات فیتوشیمیایی و بر اساس ضریب شباهت وارد و الگوریتم UPGMA. 100

شكل4-5- پراکنش 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس مولفه اول و دوم صفات فیتوشیمیایی. 102

شكل4-6- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS10 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 109

شكل4-7- دندروگرام 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از داده های مولكولی (ISSR) بر اساس الگوریتم UPGMA و با استفاده از ضریب دایس(نی و لی) 109

شكل4-8- نمودار پراكنش جمعیت های آویشن کوهی بر اساس مولفه های اول و دوم با استفاده از داده های حاصل از نشانگرهایISSR. 111

شکل7 -1- نمایی از گل در جمعیت آویشن7 (زنجان3) 142

شکل7-2- نمایی از رگبرگ های پشت برگ در جمعیت آویشن 23 (کردستان2) 142

شکل 7-3 – نمایی از گل جمعیت آویشن 47 (لرستان) 143

شکل 7-4- نمایی از سطح برگ در جمعیت آویشن 7 (زنجان3) 143

شکل 7-5 – نمایی از گل در جمعیت آویشن 10 (آذربایجانغربی4) 144

شکل 7-6 – نمایی از سطح ساقه در جمعیت آویشن 56 (کرمان) 144

شکل 7-9 – نمایی از ریخت گل در 15 جمعیت آویشن کوهی 145

شکل 7-10- نمایی از شکل برگ در جمعیت ها 146

شکل7-11- نمودار کروماتوگرام GC/MS در جمعیت 7( زنجان3) را نشان می دهد. 147

شکل 7-12- نمودار کروماتوگرام GC زمان خروج پیک ها در جمعیت 7 (زنجان3) نشان می دهد. 148

شکل 7-13- نمودارکروماتوگرامGC، زمان خروج پیک ها در جمعیت 70(آذربایجانغربی3) را نشان می دهد. 149

شكل7- 14- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر826 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 150

شكل7- 15- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر903 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 150

شكل7- 16- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر827 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 151

شكل7- 17- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر840، در 15 جمعیت آویشن کوهی 151

شكل7- 18- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر834، در 15 جمعیت آویشن کوهی 152

شكل7- 19- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر836، در 15 جمعیت آویشن کوهی 152

شكل7- 20- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS2 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 153

شكل7- 21- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر 841 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 153

شكل7- 22- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS5 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 154

شكل7- 23- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS8 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 154

شكل7- 24- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS3 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 155

شكل7- 25- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS1 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی.( 155

 

 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

چکیده

آویشن کوهی Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.)) یکی از گونه های بومی جنس آویشن در ایران است. با توجه به اهمیت اقتصادی گیاه دارویی آویشن، بررسی و مقایسه كارایی نشانگر های مولكولی، بیوشیمیایی و مورفولوژیكی در تفكیك جمعیت های آن اهمیت دارد. در این مطالعه 15 جمعیت‎ آویشن کوهی متعلق به هفت استان کشور(تهران، کرمان، زنجان، قزوین و …)، مورد ارزیابی قرار گرفتند.

نتایج تجزیه واریانس صفات کمی نشان داد كه جمعیت ها از نظر كلیه صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری با هم)01/0(p≤، دارند. در این تحقیق 32 صفت مورفولوژیک بررسی شد که، تجزیه خوشه ای صفات كمی(20 صفت) جمعیت های آویشن کوهی را به سه گروه تقسیم بندی کرد. بر اساس صفات کیفی(12 صفت) جمعیت ها در پنج گروه طبقه بندی شدند. ضرایب همبستگی بین صفات كمی نشان داد كه بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار)01/0(p≤، مربوط به وزن تر بوته با وزن خشک بوته (99/0+=r) و طول شاخه گلدار با طول میانگره (66/0+= r) می باشد.

نتایج فیتوشیمیایی نشان داد جمعیت‎های مختلف آویشن کوهی از نظر میزان اسانس دارای تفاوت معنی‎داری در سطح آماری یک درصد هستند. به طوری که بیشترین میزان اسانس (85/0 درصد) مربوط به جمعیت تهران، آذربایجان غربی (1) و آذربایجان غربی (4) و بالاترین درصد اسانس متعلق به جمعیت کردستان (1) به میزان 42/40 درصد بود و نیز بالاترین میزان کارواکرول اسانس به ترتیب در جمعیت کرمان (08/33 %) و زنجان (3) به میزان (49/30 %) یافت شد. به غیر از ترکیب کارواکرول، جمعیت­های آویشن کوهی از نظر سایر ترکیبات مورد مطالعه نیز دارای تفاوت معنی داری )01/0(p≤، بودند، در مجموع 23 ترکیب شیمیایی در اسانس جمعیت­ها شناسایی شد که عمده آن­ها به ترتیب کارواکرول، تیمول، 1و8- سینئول، اورتوسایمن، کارواکرول متیل اتر، زد- کاریوفیلن، کامفر و لینالول بود. تجزیه خوشه ای ترکیبات شیمیایی اسانس، جمعیت های آویشن کوهی را به دو گروه تقسیم بندی كرد.

در بررسی تنوع ژنتیكی بین جمعیت های آویشن کوهی 15 آغازگر ISSR استفاده شد، که در مجموع 132 باند تولید شد که از این تعداد 110 باند چند شكل بودند، كه بیشترین تعداد باند مربوط به آغازگرهایIS8 و 903 با 12 باند و كمترین آن آغازگر IS9 با 6 باند بود. بیشترین تشابه (85/0( بین جمعیت های کردستان(2) و قزوین(2) مشاهده شد. كمترین مقدار PIC (09/0) مربوط به آغازگرIS5 و بیشترین مقدار PIC (358/0) مربوط به آغازگر IS10 بود، متوسط PIC در این تحقیق 253/0 بود. تجزیه خوشه ای داده های مولکولی بر اساس الگوریتم UPGMA، جمعیت های آویشن کوهی را در سطح تشابه 76/0 به پنج گروه تقسیم بندی کرد که جمعیت های قزوین، کردستان و آذربایجان غربی از هم تفکیک شدند. نتایج نشان داد که تنوع در بین جمعیت بالاست ولی هیچ ارتباط معنی داری بین تنوع ژنتیکی و اندازه جمعیت و یا ناحیه پراکنش بدست نیامد.

داده های مولكولی و داده های فیتوشیمیایی در بین 15 جمعیت آویشن کوهی، جمعیت های آذربایجان غربی، کردستان و قزوین را از هم تفکیک کرد. نتایج نشان داد که جمعیت های آذربایجان غربی (1 و4) و تهران بیشترین میزان عملکرد اسانس و در اکثر صفات مورفولوژیک هم بالاترین میانگین را داشتند.

نتایج رگرسیون نشان داد آلل های IS2-02 و IS7-03 با صفت وزن تر بوته و آلل های 826-10 و 827-01 با صفات کامفن و کاریوفیلن اکساید بالاترین همبستگی را دارد. در میان آلل های مربوط به آغازگرهای 903 و IS8، آلل های آگاهی بخش متعددی مشاهده شد که با صفات زیادی همبستگی داشتند بنابراین می توان نتیجه گرفت که این دو آغازگر ISSR در بررسی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی و نمایش تغییرات آن ها بسیار موثر و مفید است.

با این حال استفاده همزمان از این سه گروه نشانگرها جهت دست یابی به بهترین گروهبندی در جمعیت های آویشن مفید به نظر می رسد، با توجه به اینکه جمعیت­های آویشن کوهی مورد مطالعه در شرایط زراعی یکسان کشت شده بودند از نظر صفات مورفولوژیکی، ترکیبات شیمیایی اسانس و ژنتیکی تفاوت قابل توجهی نشان دادند که این مسئله می­تواند ناشی از عوامل ژنتیکی باشد که در برنامه های اصلاحی کاربرد دارد.

کلمات کلیدی: آویشن کوهی، تنوع ژنتیکی، تنوع مورفولوژیکی، تجزیه خوشه ای، جمعیت، اسانس، تیمول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول
کلیات تحقیق
 

 

 

 

 

1-1- مقدمه
آویشن از دیر باز به علت داشتن عطر و خواص دارویی در همه جای دنیا مورد استفاده قرار گرفته شده است، در سیر تكاملی این گیاه، تكامل آن از طریق طبیعت و انسان انجام گرفته است. با انجام مطالعات فلورستیكی حدود 250 گونه آویشن در جهان و 18 گونه آویشن در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است (جم زاده، 1388) كه از این تعداد، قبلا 14 گونه و زیرگونه توسط رشینگر[1] (1982) گزارش شده بود.

ایران با وجود داشتن 11 اقلیم از 13 اقلیم جهانی، دامنه تغییرات دمایی بالا (50 درجه) شرایط متفاوت اکولوژیکی، زیست محیطی، 300 روز آفتابی در سال و همچنین با وجود آن که 6/22 درصد از 7500 گونه گیاهی فلات بزرگ ایران، دارویی و صنعتی است ولی به دلیل نبود آگاهی کافی مردم و عدم وجود مطالعات کمی و کیفی مناسب حداکثر از 300 گونه استفاده می شود، میزان 7500 گونه تقریباً سه برابر پوشش گیاهی قاره اروپا است(بی نام، 1388).

به طوری که در جهان، به ویژه در کشورهای توسعه یافته با مضرات داروهای شیمیایی شناخت کافی دارند و گرایش به مصرف گیاهان دارویی در حال افزایش است. در ایران پیشرفت چشم گیری در تولید و مصرف آنها دیده نمی شود. بررسی ابعاد اقتصادی– اجتماعی تولید و مصرف گیاهان دارویی موید نکات بسیار مهمی است با وجودی که برآورد می شود حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده های آن 100 میلیارد دلار در سال است ولی فقط حدود 07/0 درصد آن سهم ایران است( 60 میلیون دلار) کشوری با بیش از 2300 گونه گیاهی با ظرفیت بالقوه گیاهی بسیار بالا که حدود 800 گونه آنها دارویی است و از این تعداد نیز 100 گونه از اقلام قابل توجه در امر تولید دارو، لوازم آرایشی و … می باشد که چنین وضعیتی قابل قبول نیست (بی نام، 1388).

اسانس آویشن در ردیف 10 اسانس معروف دنیاست که جایگاه اقتصادی خاصی در تجارت جهانی دارد، در بین داروهای تولید شده گیاه آویشن در جهان بعد از نعناع در رتبه دوم قرار دارد (فخرطباطبایی، 1385).

کشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی، گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، وجود تنوع گونه ای و ژنتیکی فراوان و وجود 600 گونه گیاه دارویی از خانواده های مختلف در ایران که این رقم بیش از پنج برابر کل گیاهان دارویی تمامی کشورهای قاره ی اروپاست (قاسمی، 1389)، شرایط بسیار مطلوبی برای توسعه دانش گیاهان دارویی در جهان برخوردار است. به رغم این توان بالقوه سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سال 1388 حدود 40049 هکتار بوده است، بر اساس این آمار میزان تولید گیاهان دارویی در عرصه ها، 65876 تن می باشد. از نظر تنوع گونه های زیر کشت، این ارقام به حدود 40 گونه محدود می شود( بی نام، 1388).

گیاهان دارویی منبع غنی از مواد مؤثره اصلی برای ساخت بسیاری از داروها می باشند. این مواد اگرچه اساساً با هدایت فرایندهای ژنتیکی ساخته می شوند، ولی ساخت آن ها به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد. کیفیت و میزان متابولیت های یک گیاه در رویشگاه ها و مناطق مختلف تغییر می یابد که دلیل این امر نوسان فعالیت های متابولیکی گیاه در اثر عوامل مختلف محیطی است. زمانی که برخی عوامل محیطی تغییر یابند، باید موجود زنده به هر نحوی با محیط جدید سازگار شود که این سازگاری بر فرآیندهای بیوشیمیایی و فنوتیپی استوار است (امیدبیگی، 1388). در پی این اصل، همچنان این روند سازگاری ادامه دارد و در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت این متابولیت ها در گیاهان مختلف کم و بیش دستخوش تغییر می شوند، لذا گونه های یکسان و متفاوت این گیاهان در شرایط اقلیمی و اکولوژی خاص از نظر کمیت و کیفیت مواد موثره تیپ ها و مونه های متفاوت و متنوعی را تشکیل می دهند، که این تنوع خود منجر به تفاوت در دامنه فعالیت های دارویی و بیولوژیک نیز می شود. انعطاف پذیری ژنتیکی جمعیت های گیاهی بروز این تنوع را امکان پذیر ساخته چنان که به تدریج تحت تاثیر نیروی تکامل، در مناطق جغرافیایی مختلف جمعیت هایی از یک گونه بوجود می آیند که از نظر فعالیت های بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، شیمیایی، بوتانیکی و نهایتاً ژنتیکی از یکدیگر متمایزند. زمانی که گیاه در ابتدا با تغییرات محیطی خاص روبرو می شود، تغییراتی در رفتار فیزیولوژیکی آن در جهت سازگاری به محیط جدید ایجاد می شود که این تغییرات معمولاً ناپایدارند ولی اگر اوضاع محیطی مذکور در محل رویش گیاه پایدار شود، نسل های بعدی در جهت سازگاری به محیط جدید انتخاب می شوند و این سازگاری به تدریج به صفات موروثی و قابل انتقال به نتاج تبدیل می شوند. اکثر عوامل محیطی ابتدا روی متابولیسم اولیه گیاه تأثیر می گذارند و متعاقباً متابولیسم ثانوی نیز تحت تأثیر قرار می گیرد که نحوه تأثیر عوامل مختلف می تواند به شکل تغییر در تناسب اندام های گیاهی، عملکرد متابولیت ها در واحد وزن خشک و نسبت اجزای متابولیت های ثانویه در گیاه باشد (برنات[2]، 2008).

لذا همان طور که گفته شد جمعیت های وحشی یک گونه در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت از نظر مورفولوژی، تیپ رشدی و شیمیایی ناهمگن هستند. بنابراین برای استفاده اصولی و صنعتی از این گیاهان لازم است که هویت و ماهیت آنان از مناظر مختلف ژنتیکی، شیمیایی و تولیدی بررسی شود. اگر نیاز است یک گونه دارویی بنا به اهمیت اقتصادی و بویژه در معرض خطر قرار گرفتن جمعیت های آن گونه، به سیستم های کشاورزی وارد شود و اهلی گردد، باید در نظر داشت که اولین و مهمترین استراتژی اهلی کردن شامل بررسی دقیق جنبه های شیمیایی، ژنتیکی، اکوفیزیولوژیکی و همچنین پتانسیل تولید جمعیت های گیاهی گونه مورد نظر می باشد. شناسایی جمعیت های مختلف و گزینش افراد برتر از لحاظ خصوصیات رشدی و تیپ شیمیایی در بین جمعیت های طبیعی گیاهان دارویی اولین و مهمترین مرحله در طی اهلی کردن این گیاهان است. در مورد گیاهان دارویی باید اذعان داشت که 75-60 درصد ارقامی که امروزه در کشت و صنعت ها کشت و تولید می شوند از طریق روش های ساده انتخاب در بین جمعیت های وحشی یا توده های بومی بدست آمده اند که البته کارایی انتخاب به وجود و شناخت دقیق تنوع بستگی دارد (برنات، 2002؛ نمت[3]، 2000).

بطور كلی برنامه های اولیه بهنژادی یك رقم، ایجاد یا اطلاع از میزان تنوع موجود در ارقام زراعی و خویشاوندان وحشی گونه می باشد. با توجه به ماهیت صفات ارزشمند، متخصصین بهنژادی استراتژی خود را بر اساس میزان تنوع، ماهیت و وراثت پذیری صفات مورد نظر انتخاب می كنند. خاصیت تركیب پذیری مواد ژنتیكی این فرصت را فراهم می كند تا بهنژادگر بتواند به شناسایی والد برتر در یك تلاقی پی ببرد (اهدایی، 1370 ؛ عبد میشانی و همكاران، 1378).

روش های مختلفی برای برآورد تنوع ژنتیکی[4] در گونه های گیاهی وجود دارد که شامل صفات مورفولوژیکی و در ضمن استفاده از نشانگرهای مولکولی نیز به عنوان ابزاز قوی بسیار مناسب است. با توجه به اینکه روش های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود را دارند. لذا در خصوص كم و كیف استفاده آن ها برای بررسی تنوع ژنتیکی، بین محققین اختلاف نظر وجود دارد. برخی عقیده دارند که اکثر نشانگرهای مولکولی عمده تغییرات ژنومی را در قسمت های غیر رمز کننده ژنوم تعیین می كنند. بنابراین از این نظر ممکن است نتوان ارتباط مستقیم بین تنوع مولکولی و مورفولوژیکی ایجاد کرد (محمدی، 1385 و احمد زاده، 1386). بعضی دیگر معتقد هستند که تعیین تنوع فقط بر اساس صفات مورفولوژیکی اطلاعات كافی در جهت برآورد تشابهات و یا اختلافات بین ژنوتیپ ها و یا جمعیت های مختلف را ممكن است، فراهم نكند اگر چه در جای خود ارزشمند است. با این وجود استفاده داده های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی می تواند توصیف و تفسیر مناسب و جامعی از تنوع بیولوژیکی ارقام، گونه ها و جنس های گیاهی را فراهم نماید (محمدی، 1385).

بر اساس شرایط اكو- جغرافیایی بسیار متنوع ایران، برای بسیاری از گونه های گیاهی تنوع ژنتیكی فراوانی بین ارقام بومی و خویشاوندهای وحشی آن ها وجود دارد. البته این تغییرات برای گونه های كه مركز ژنتیكی آن ها ایران می باشد، اهمیت بیشتری دارد. البته شناسایی صفاتی كه در تنوع گونه هایی مختلف نقش مؤثری دارند، و تعیین ارتباط و همبستگی بین صفات و همچنین تببین ارتباط بین الگوی تنوع و پراكنش جغرافیایی برای بهنژادگران بسیار حائز اهمیت است. بنابراین تعیین روابط خویشاوندی فنتیك[5] و فیلوژنتیك[6] گونه‌های جنس آویشن به منظور ایجاد تلاقی بین گونه‌ای و تهیه گونه های حد واسط به منظور ایجاد ارقام تجاری ارزشمند جدید بسیار اهمیت دارد. در این ارتباط بررسی و مقایسه كارایی نشانگر های مولكولی، بیوشیمیایی و مورفولوژیكی در تفكیك جمعیت های آویشن کوهی و شناسایی صفات مورفولوژیكی، بیوشیمیایی و مولكولی که در تمایز جمعیت ها و اندازه گیری مقدار تشابهات آن ها در مسیر تكاملی این جمعیت ها مورد توجه قرار گرفته و همچنین پیشنهاد خطی مشی مناسب برنامه های بهنژادی برای بهبود تیپ های شیمیایی موجود از اهداف مهم این پژوهش می باشد.

 

1-2- ویژگی های مورفولوژیکی
جنس آویشن[7] (تیموس) به عنوان یکی از جنس های خانواده نعنا و زیر خانواده نپتوایده[8] ، گیاهی چوبی، کوتاه قد، کپه­ای چند ساله با برگ­هایی واجد کناره های صاف و بدون دندانه است. در اکثر گونه­ها سطح برگ، کاسبرگ و گلبرگ­ها پوشیده از کرک­های ترشحی متراکم به رنگ­های قرمز، زرد و گاهی بی رنگ است. مجموعه گل شامل تعداد زیادی گل است که معمولاً در انتهای شاخه­ها به حالت کپه­ای قرار می­گیرند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص می­باشد که لبه بالایی دارای سه قسمت کوتاه و پهن و لبه پایینی دارای دو لبه کاملاً مشخص است. جنس آویشن از نظر شکل ظاهری، رنگ برگ­، رنگ گل­، روغن اسانس و ترکیبات فیتوشیمیایی بسیار متنوع است (جم­زاد، 1373).

آویشن در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا می­روید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید می شود (عزیزی، 1383). مبدا پیدایش این جنس دوران سوم زمین شناسی است و در فلور خشکی پسند این دوره آن را یافته اند و به دنبال توسعه مناطق خشک به خصوص در دوره پلیوسن و بعد از آن تا به امروز تکامل این جنس صورت گرفته است (مورالس[9]، 2002). در مورد تعداد گونه های آویشن از نظر علم رده بندی گزارش های متفاوتی وجود دارد، تعداد گونه های آن در بعضی از گزارش ها به 800 گونه می رسد، اما با در نظر گرفتن کمترین مقدار تنوع مورفولوژیکی 215 گونه از این جنس توسط مورالس (2002) گزارش گردیده است.از میان گونه های آویشن 18 گونه از ایران شناسایی شده است که از این تعداد قبلا 14 گونه و زیرگونه توسط پروفسور رشینگر در فلور ایرانیکا گزارش گریده بود (ریشنگر[10]، 1982). گونه­های وحشی موجود در ایران، 10 گونه در استان­های شمالی (گرگان، گیلان، مازندران)، 11 گونه در استان­های غربی (آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، همدان، کردستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و اصفهان)، هفت گونه در مرکز (تهران، سمنان، قزوین، اراک، یزد)، یک گونه در فارس و دو گونه در کرمان وجود دارد (جم­زاد، 1373؛ شکل 2-1).

 

شکل2-1- پراگندگی گونه­ های جنس تیموس در ایران، به تفکیک مناطق و تعداد گونه­ها (جم زاد،1373).

 

چهار گونه شاملT. carmanicus ، T. daenensis، T. trautvetteri وT. persicus انحصاری کشورمان هستند. آویشن بومی اروپا و آسیا است و به دلایل متعدد شناسایی و تعیین موقعیت تاکسونومیکی گونه­های آن دشوار می­باشد. یکی از این دلایل هیبریداسیون بین گونه­ای در این جنس و تنوع مورفولوژیکی موجود در گونه­هاست.

 

1-3- انواع آویشن ها
دانشمندان و گیاهشناسان مختلف، جنس آویشن را در سه جنس مختلف تقسیم بندی کردند (نوویکو و کاپلو[11]، 1984) که شامل:

1- جنس Zataria

2- جنس Ziziphora

1-4-2- اهداف اختصاصی تحقیق……………………………………………………………………………..7

1-5- فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………………………………………………7

1-6- محدودیت‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………8

1-6-1- محدودیت‌های تحت كنترل………………………………………………………………………….8

1-6-2- محدودیت های خارج از كنترل…………………………………………………………………….8

1-7- تعریف واژه‌ها و اصطلاحات…………………………………………………………………………………….8

فصل دوم (مبانی نظری و مرور پیشینه)…………………………………………………………………….11

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..11

2-2- مبانی نظری تحقیق………………………………………………………………………………………………….11

2-2- 1- ابهام نقش…………………………………………………………………………………………………11

2-2-2- مفهوم ابهام نقش در سازمان و ارتباط آن با پرخاشگری……………………………….14

2-2-3- مفهوم ابهام نقش در ورزش……………………………………………………………………….17

2-2-4- ابعاد ابهام نقش………………………………………………………………………………………..18

2-2-5- رابطه‌ی ابهام نقش با عملكرد ورزشی…………………………………………………………20

2-2-6- پرخاشگری………………………………………………………………………………………………21

2-2-7- نظریه‌های پرخاشگری………………………………………………………………………………24

2-2-8- رابطه‌ی پرخاشگری با عملکرد ورزشی………………………………………………………27

2-3- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………..28

2-3-1- تحقیقات مربوط به ابهام نقش……………………………………………………………………28

2-3-2- تحقیقات مربوط به پرخاشگری…………………………………………………………………35

2-4- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ادبیات تحقیق…………………………………………………………………..37

فصل سوم (روش‌شناسی تحقیق) …………………………………………………………………………..39

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………40

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………….40

3-3- جامعه‌‌ی آماری………………………………………………………………………………………………………40

3-4- نمونه آماری و روش نمونه‌گیری……………………………………………………………………………….40

3-5-متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………41

3-5-1- متغیر پیش‌بین………………………………………………………………………………………….41

3-5-2- متغیر ملاك……………………………………………………………………………………………..41

3-6- تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………..41

3-7- ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………………….42

3-7-1- پرسشنامه ویژگی‌های فردی بازیکنان………………………………………………………..42

3-7-2- مقیاس ادراک نقش………………………………………………………………………………….42

3-7-3- چك‌لیست پرخاشگری……………………………………………………………………………42

3-8- روایی ابزار تحقیق………………………………………………………………………………………………..43

3-9- پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….43

3-10- نحوه‌ی گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………….44

3-11- روش‌های آماری……………………………………………………………………………………………………45

فصل چهارم (یافته‌ها)……………………………………………………………………………………………46

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2- بررسی توصیفی یافته‌های تحیق…………………………………………………………………………47

4-2-1- سن و تجربه بازی…………………………………………………………………………………….47

4-2-2- پست بازیکنان……………………………………………………………………………………….48

4-2-3- میزان پرخاشگری بازیکنان در پست‌های مختلف……………………………………..48

4-2-4- میزان پرخاشگری بازیكنان در بازی‌های میزبان و میهمان………………………….49

4-2-5- آمار توصیفی مقیاس ادراك نقش…………………………………………………………….49

4-3- بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها………………………………………………………………………50

4-4- آزمون فرضیه‌های   تحقیق…………………………………………………………………………………..51

4-4-1- فرضیه اول…………………………………………………………………………………………..51

4-4-2- فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………52

4-4-3- فرضیه سوم……………………………………………………………………………………….53

4-4-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………..54

فصل پنجم (بحث و نتیجه‌گیری)…………………………………………………………………………..55

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………56

5-2- خلاصه‌ی پژهش……………………………………………………………………………………………….56

5-3- بحث و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………..57

5-3-1- ابهام نقش و میزان پرخاشگری……………………………………………………………57

5-3-2- پیش‌بینی پرخاشگری از طریق ابهام نقش…………………………………………..58

5-3-3- تفاوت ابهام نقش بازیكنان باتجربه و كم‌تجربه…………………………………….59

5-3-4- تفاوت پرخاشگری بازیكنان باتجربه و كم‌تجربه…………………………………..62

5-4- نتیجه‌گیری نهایی……………………………………………………………………………………………63

5-5- پیشنهادهای برگرفته از تحقیق……………………………………………………………………….64

5-6- پیشنهادات برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………..65

منابع…………………………………………………………………………………………………………………66

منابع داخلی………………………………………………………………………………………………………………. 67

منابع خارجی……………………………………………………………………………………………………………… 69

پیوست‌ها…………………………………………………………………………………………………………..73

پیوست 1.: پرسشنامه اطلاعات و ویژگی‌های فردی بازیکنان………………………………………..74

پیوست 2 : مقیاس ادراک نقش بیوکامپ و همکاران…………………………………………………….75

پیوست3: چک‌لیست ثبت پرخاشگری بازیکنان فوتبال……………………………………………..78

پیوست 4: خطاها و رفتارهای ناشایست……………………………………………………………………..79

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین ابهام نقش و میزان پرخاشگری در بازیكنان فوتبال لیگ برتر ایران انجام شد. با استفاده از تحقیق توصیفی-همبستگی سه تیم (72 بازیكن)، از تیم‌های حاضر در لیگ برتر فوتبال، فصل 92-93 به صورت در دسترس، که حاضر به همکاری با محقق بودند، به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابهام نقش بازیكنان با استفاده از مقیاس ادراك نقش بیوكامپ و همكاران اندازه‌گیری شد. برای ثبت میزان پرخاشگری بازیكنان، فیلم بازی‌های تیم‌های انتخاب شده، در نیم‌فصل اول مشاهده و پرخاشگری آنها در چك‌لیستی محقق‌ساخته با الگو گرفتن از چك‌لیست پرخاشگری رابرتس و همكاران ثبت شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون‌های ضریب همبستگی اسپیرمن و رگرسیون خطی استفاده شد. به طور كلی یافته‌ها نشان دادند بین ابهام نقش (ادراک نقش) هجومی و میزان پرخاشگری بازیکنان فوتبال ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد که ابعاد ابهام نقش (ادراک نقش) هجومی دارای توان پیش‌بین معناداری برای پرخاشگری بازیکنان فوتبال است. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت هر چه بازیکنان ادراک نقششان بیشتر باشد و از مسئولیت‌ها، جایگاه و نقش خود در تیم به خوبی آگاه باشند، میزان رفتارهای پرخاشگرانه‌ی آنها به همان نسبت کاهش خواهد یافت.

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی، در جوامع مدرن امروز جایگاه خاصی در مطالعات اندیشمندان علوم مختلف پیدا کرده است. ابعاد گوناگون این پدیده، آن را از یک امر رقابت‌انگیز صرف خارج ساخته و دامنه آن را به اغلب موضوعات اجتماعی مرتبط کرده است. در میان رشته‌های مختلف ورزشی، رشته فوتبال به لحاظ برخورداری از جذابیت‌ها و هیجانات زیاد توجه آحاد افکار عمومی جوامع را به خود معطوف ساخته و جنبه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی مترتب بر فوتبال، آن را به عنوان یک صنعت مطرح کرده است (حاج‌بیگی، 1385).

امروزه استفاده از علم روانشناسی در ورزش توسط تیم‌ها یک ضرورت به ‌شمار می‌رود. در واقع مربی برای انتخاب یک بازیکن جوان همان‌گونه که به توان و شرایط فیزیکی، تجربی و غیره می‌نگرد، به همان نسبت نیز می‌بایست به آمادگی ذهنی و روانی وی توجه کند. اطمینان از آمادگی ذهنی بازیکنان در تمرین و مسابقات و استفاده از حداکثر توان روانی آنان همانند توان جسمانی و توان تاکتیکی برای مربیان و تیم از اهمیت بالایی برخوردار است (حجت‌پور، 1390). بدون شک موفقیت و پیروزی در ورزش قهرمانی امروز، خواهان انتظارات بالاتری از آنچه پیش‌تر وجود داشته است، می‌باشد. لذا رفع این توقعات و نیازهای خاص، متخصصان ورزشی را بر آن داشته تا بیشتر به جنبه‌های وجودی ورزشکاران توجه کرده و در جهت ارتقاء و افزایش مهارت‌های آنها كوشش نمایند (سلحشوری، 1390).

فوتبال نیز همانند سایر رشته‌های ورزشی به سطح بالایی از تمرکز، توجه، دقت، آمادگی روانی و غیره نیازمند است. یک مسابقه فوتبال 90 دقیقه است، ولی ذهن بازیکنان و مربیان را گاهی چندین هزار دقیقه به خود مشغول نگه داشته و سایر فعالیت‌ها و حوزه‌های زندگی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و شکست یا پیروزی، تصمیمات و اشتباهات داوری، اخراج، حذف تیمی، از دست دادن پنالتی، سقوط به دسته پایین‌تر و غیره می‌تواند روزها و حتی هفته‌ها و بلکه سال‌های سال فکر، ذهن و روان بازیكنان را به خود

1-6فرضیات تحقیق.. 8

1-6-1فرضیه اصلی تحقیق.. 8

1-6-2فرضیه های فرعی.. 8

1-7 تعریف متغییرها (ممفهومی و عملیاتی) 8

1-8 قلمرو پژوهش… 10

1-8-1 قلمرو زمانی، مکانی، موضوعی.. 10

1-8 مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….11

فصل دوم. 12

ادبیات پژوهش… 12

1-2مقدمه. 13

2-2- بیان مسئله. 15

3-2- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 17

4-2- پیشینه تحقیق.. 19

5-2- بررسی عوامل موثر بر ایجاد تمایل به خرید الکترونیکی در فضای مجازی.. 27

6-2- عوامل موثر بر ایجاد تمایل به خرید و خرید الکترونیکی.. 31

1-6-2- حریم خصوصی.. 33

2-6-2- ادراکات از امنیت وب.. 35

3-6-2- درخور بودن محصول. 36

4-6-2- خودکفایتی اینترنتی.. 38

5-6-2- نوآوری شخصی کاربر در بکارگیری فناوری اطلاعات.. 41

7-2- مدل. 43

8-2- جمع بندی.. 44

فصل سوم. 47

روش‌شناسی پژوهش… 47

1-3- مقدمه. 48

2-3 روش پژوهش… 49

3-3 فرایند پژوهش… 50

4-3 جامعه آماری.. 50

5-3حجم نمونه و روش محاسبه. 50

6-3روش نمونه گیری.. 51

7-3 ابزار گردآوری.. 52

1-7-3 مطالعات کتابخانه ای.. 52

2-7-3مصاحبه. 52

3-7-3پژوهش های میدانی.. 53

8-3  روایی و پایایی.. 53

1-8-3  پایایی.. 53

2-8-3روایی ( اعتبار ) 54

فصل چهارم. 55

تجزیه‌وتحلیل دادهها 55

1-4 مقدمه. 56

4-2- آمار توصیفی.. 57

4-2-1- توصیف ویژگی‌های جمعیت شناختی.. 57

4-2-1-1- جنسیت.. 57

4-2-1-2- سن.. 58

4-2-1-3- تحصیلات.. 59

4-2-2- آمار توصیفی متغیرهای پژوهش… 61

4-3- آمار استنباطی.. 62

4-3-1- بررسی نرمال بودن داده‌ها 62

تحلیل جدول 4-5 بر اساس آزمون کلموگروف – اسمیرنوف.. 64

4-3-2- محاسبه همبستگی بین متغیرهای پژوهش… 64

4-3-3- مدل یابی معادلات ساختاری و آزمون فرضیه‌های پژوهش… 67

4-3-3-1- تحلیل عاملی تائیدی.. 67

فصل پنجم. 72

بحث و نتیجه‌گیری.. 72

1-5 مقدمه 73

2-5 تفسیر نتایج حاصل از اطلاعات دموگرافیک نمونه پژوهش… 74

3-5 تفسیر یافته های پژوهش با سایر پژوهش ها 75

4-5 فرضیه فرعی اول. 75

5-5 فرضیه فرعی دوم. 76

6-5 فرضیه فرعی سوم. 76

7-5 فرضیه فرعی چهارم. 77

8-5 فرضیه  فرعی پنجم. 78

5-9- محدودیت های پژوهش… 78

10-5 پیشنهادات.. 78

1-8-5 پیشنهادات پژوهشی.. 78

2-8-5 پیشنهادات اجرایی.. 79

منابع و ماخذ. 81

 چکیده:
اینترنت پدیده ای است که در عصر کنونی جایگاه ویژه ای را  به خود اختصاص داده است و شمار کاربران آن در سطح جهان افزایش چشم گیری داشته است . این رسانه جدید ،   موجب تغییر رفتارهایی شده است که مشتری در هنگام خرید از خود بروز می دهد.  بررسی فرایند خرید و رفتار مصرف کننده در اینترنت، برای شرکت های تجارت الکترونیکی در جهت جذب مشتری، بالابردن فروش و افزایش سودآوری، اهمیت فوق العاده ای دارد .خرید اینترنتی براساس تجربه واقعی از خرید کالا صورت نمی گیرد، بلکه براساس ظواهر  مانند تصویر، شکل، اطلاعات کیفی و تبلیغات از کالا استوار است؛ به همین دلیل جلب اعتماد مشتری برای انجام مبادلات از طریق اینترنت، مورد توجه بسیاری از سازمانها و مشتریان قرار گرفته است. و بنا بر ضرورت این پژوهش که از نوع توصیفی همبستگی (پیمایشی) است با یک فرضیه اصلی و پنج فرضیه فرعی مورد سنجش قرارگرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان کارشناسی ارشد مدیریت دانشگاه آزاد واحد کرمانشاه می باشد. آلفای کرونباخ پرسشنامه پایایی آن و اساتید، خبرگان و مکتوبه­های معتبر روایی آن را تأیید می­کند. پس از جمع­آوری داده­ها از متن پرسشنامه توزیع‌شده و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها از طریق آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم‌افزار spss و Amos انجام پذیرفته است. به طور عوامل موثر بر خرید الکترونیکی تاثیر مثبت بر نگرش خرید دانشجویان دارد.

واژگان کلیدی: خرید الکترونیکی، نگرش خرید.

1-1مقدمه:
اینترنت پدیده ای است که در عصر کنونی جایگاه ویژه ای را  به خود اختصاص داده است و شمار کاربران آن در سطح جهان افزایش چشم گیری داشته است.  این رسانه جدید ، موجب تغییر رفتارهایی شده است که مشتری در هنگام خرید از خود بروز می دهد.  بررسی فرایند خرید و رفتار مصرف کننده در اینترنت، برای شرکت های تجارت الکترونیکی در جهت جذب مشتری، بالابردن فروش و افزایش سودآوری، اهمیت فوق العاده ای دارد)عزیزی و نگهداری، 1391 ). مطالعات در ایالات متحده آمریکا نشان می دهد که 81 درصد کسانی که وب سایت ها را برای محصولات و خدمات جست وجو می کنند، به صورت اینترنتی خرید نمی کنند و با وجودی که بسیاری از کاربران وب برای آغاز خرید از وب تحریک شده اند، 75 درصد آنها تراکنش را لغو می کنند. این امر نشان می دهد که کاربران وب، فرصت های جذاب خرید از وب را می شناسند، اما موانع و عواملی موجب می شود که از انجام خرید جلوگیری کنند )سوپرامانین و رابرتسون[1]، 2007 (. پذیرش خرید اینترنتی و انجام آن، تا حد زیادی به ارتباطات مصرف کننده و چگونگی تعامل افراد با رایانه بستگی دارد. برای جذب مشتری باید فعالیت های اینترنتی شرکت برای او سودآور باشد، هم چنین باید خدمات متنوعی به او ارائه شود. بنابراین محتوای وب سایت و خدماتی که در وب سایت ارائه می شوند، باید خواسته ها و علایق شخصی مشتری را در نظر گرفته و حتی امکاناتی برای ایجاد بخش های شخصی او فراهم آورد. مطالعات پیشین زمینه تجارت الکترونیک نشان داده اند که خصوصیات مصرف کنندگان، یکی از مهمترین عوامل در پذیرش خرید اینترنتی از سوی آنان است. البته اکثر مطالعات در این حوزه، روی یک محصول یا محصولات مشابه تمرکز داشته اند و تأثیر تنوع محصولات در پذیرش خرید اینترنتی نادیده گرفته شده است. برای مقابله با چنین محدودیتی، پژوهش پیش رو در نظر دارد تا به بررسی تأثیر انواع مختلفی از محصولات بپردازد.

1-2تشریح و بیان موضوع
با توجه به اینکه 31 درصد ایرانی ها کاربر اینترنت هستند، نرخ خریدهای اینترنتی در کشور نمی تواند در حد قابل قبولی باشد(عابدی، 1388 .( خرید اینترنتی براساس تجربه واقعی از خرید کالا صورت نمی گیرد، بلکه براساس ظواهری مانند تصویر، شکل، اطلاعات کیفی و تبلیغات از کالا استوار است؛ به همین دلیل جلب اعتماد مشتری برای انجام مبادلات از طریق اینترنت، مورد توجه بسیاری از سازمان ها و مشتریان قرار گرفته است )ساجدیفر و دیگران، 1391  .(درواقع تا زمانی که کاربران یک فناوری ازآن استفاده نکنند، هدف از طراحی آن، یعنی تسهیل انجام امور مربوطه و دست یابی به صرفه جویی های زمانی و هزینه ای، محقق نخواهد شد. چِئونگ و همکاران معتقدند که پذیرش فناوری از جانب مصرف کننده، به موفقیت کلی منجر خواهد شد و شرکت های الکترونیکی که در پذیرش اولی موفق بوده اند، می توانند روابط بلندمدتی با مشتریان ایجاد کرده و آن را حفظ کنند(یون[2]،2007 .( فرایند پذیرفته شدن فناوری از سوی کاربران شامل آگاه شدن، ایجاد علاقه، ارزیابی، امتحان کردن و پذیرش است. پذیرش اینترنت برای خرید نیز، در آغاز توسط پذیرش عمومی مصرف کننده از اینترنت، به منزله رسانه جدید ارتباطی و تعاملی متأثر می شود. هم چنین نگرش به محیط خرید برخط، به ادراکات مصرف کننده از فعالیت خرید اینترنتی در مقایسه با خرید در مغازه، بستگی دارد. چارچوب متعارفی که پذیرفته شده است، فرض می کند که قبل از خرید محصولات، مصرف کنندگان منافع و ریسک های ادراک شده از راه های خرید را مقایسه می کنند(وانگ[3] وهمکاران، 2003). با توجه به مشکل عمده محیط مجازی که نمی توان از نزدیک آن ها را لمس کرد و دید تعامل چهره به چهره با کارکنان فروش امکان پذیر نیست و ارزیابی وضعیت و کیفیت محصول مقدور نیست، می توان انتظار داشت که در یک محیط اینترنتی، نسبت به یک محیط فیزیکی، اعتماد کمتر و  احساس خطر بیشتری حاکم باشد) سان مارتین وهمکاران[4]، 2009.( اگر چه رضایت حاصل از برخوردهای گذشته بر اعتماد، تاثیر قابل توجهی دارد، اما فروشندگان برخط، می توانند به واسطه ارائه خدمات با کیفیت، ضمانت محصولات، ایجاد امنیت، حفظ حریم شخصی، پشتیبانی از طراحی مناسب و یک وب سایت جذاب، اعتماد مصرف کنندگان را جلب کنند)همان منبع(. با توجه به توسعه خرید های الکترونیکی و موسسات و فروشگاه هایی که این خدمات را ارائه می دهند افزایش رقابت بین آنها امری اجتناب ناپذیر است . افزایش رقابت بین فروشگاه های الکترونیکی اهمیت پذیرش این تکنولوژی از سوی مشتریان را بیش از پیش برای مدیران این موسسات نمایان ساخته است و اهمیت عواملی را که موجب می شوند که مشتریان تمایل به خرید الکترونیکی داشته باشند را برای آن ها افزایش داده است. در نتیجه بهتر است مشخص شود که به چه دلایلی مشتریان تمایل به خرید الکترونیکی دارند چراکه تمایل و پذیرش مشتریان عامل کلیدی در توسعه ساختار الکترونیکی خدمات است)بیر و لدر[5]، 2001). و در صورت عدم استقبال مشتریان، این گونه خدمات الکترونیکی با شکست مواجه خواهند شد (الادوانی[6] ، 2001).

1-3اهمیت موضوع پژوهش:
در دنیای کسب وکار الکترونیکی، عوامل بسیاری در تصمیم و قصد خرید از اینترنت مؤثر هستند .  خرید از اینترنت، فرایند تصمیم گیری پیچیده ای است که مشتریان با آن روبه رو می شوند. تأثیرات  اجتماعی، سبک زندگی، عادت ها، نگرش ها و باورها، عوامل موقعیتی و ویژگی های فروشنده و  خریدار، از دسته مواردی شمرده می شو ند که در این تصمیم گیری دخیل هستند . از سوی دیگر، نوع محصولات ارائه شده در اینترنت نیز، عاملی اساسی در تعیین میزان گرایش به خرید برخط به شمار می رود. مطالعات نشان می دهد که یکی از عوامل مؤثر در خریداینترنتی، نوع محصول و ویژگی هایی همچون، ارزش و قیمت محصول، میزان تنوع و ملموس یا ناملموس بودن آن است. با توجه به ماهیت کانال های الکترونیکی، تمام کالاها و خدمات برای بازاریابی الکترونیکی مناسب نیستند(لیانگ و هوانگ[7]، 1998). مدل پذیرش تکنولوزی(TAM) یکی ازموثرترین رویکردها جهت پذیرش تکنولوژی های اطلاعاتی جدید ، توسط کاربران است (بیر و استابر[8]،  1998). بر اساس تعریف دیویس (1989 ) مدل پذیرش تکنولوژی درجستجوی توضیح و پیش بینی پذیرش از کاربران فناوری اطلاعات در محیط های کاری ( IT )می باشد. پذیرش خرید اینترنتی و انجام آن، تا حد زیادی به ارتباطات مصرف کننده و چگونگی تعامل افراد با رایانه بستگی دارد . برای جذب مشتری باید فعالیت های اینترنتی شرکت برای او سودآو رباشد، هم چنین باید خدمات متنوعی به او ارائه شود. بنابراین محتوای وب سایت و خدماتی که در وب سایت ارائه می شوند، باید خواسته ها و علایق شخصی مشتری را در نظر گرفته و حتی امکاناتی برای ایجاد بخش های شخصی او فراهم آورد. بخشی از پژوهش های انجام گرفته در این زمینه به بررسی تأثیر خصویات مشتریان بر پذیرش خرید اینترنتی پرداخته اند. بر اساس یافته های لیان و هوآنگ[9]) 1988 (باید دقت کرد که کدام محصولات برای عرضه در بازارهای الکترونیکی مناسب تر است؛ چراکه انواع گوناگون محصولات بر پذیرش خرید اینترنتی تأثیر می گذارد. خرید اینترنتی در کشورهای در حال توسعه،  به دلیل عقب بودن آنها در زمینه تجارت الکترونیک  نسبت به کشورهای توسعه یافته ، یک کاربرد خلاقانه و جدید از فناوری اطلاعات به شمار می رود و طبیعی است که میزان خرید از وب در حد قابل قبول نباشد. با در نظر گرفتن نسبت خرید اینترنتی به حجم استفاده از اینترنت ، استنباط می شود که یکی از چالش های اساسیِ کسب وکار در ایران، تمایل اندک مصرف کنندگان به خرید اینترنتی است. پژوهش حاضر سعی دارد تا با مطالعه عوامل موثر بر ایجاد انگیزه جهت خرید الکترونیکی وبررسی مزایا و مشکلات اهمیت استفاده از این پدیده مهم  ضرورت و پیاده سازی این امر را بررسی نماید.

1-4 روش پژوهش:
تحقیق حاضر بر حسب هدف کاربردی و بر حسب شیوه گردآوری -داده ها توصیفی از نوع همبستگی است. ضمن اینکه برای آزمون فرضیات تحقیق، تاثیر متغیر های مستقل بر متغیرهای وابسته از طریق تحلیل رگرسیون بررسی شده است.

از نظر مکانی در طبقه ی پژوهشهای میدانی و کتابخانه ای قرار می گیرد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است.روش نمونه گیری، تصادفی ساده است و برای تعیین حجم نمونه از فرمول محاسبه ی تعداد نمونه از جامعه ی نامحدود استفاده می شود. برای آنالیز آماری فرضیه ها، پس از تعیین حجم نمونه، با استفاده از شاخص های آمار استنباطی علاوه بر آزمون فرضیه ها، به توصیف و تحلیل آن ها می پردازیم.

1-5 اهداف تحقیق:
1-5-1هدف اصلی تحقیق:
بررسی عوامل موثر بر ایجاد تمایل به خرید الکترونیکی درفضای مجازی توسط کاربران اینترنتی

اهداف ویژه تحقیق:
تعیین نوآوری شخصی کاربر در به کارگیری فناوری اطلاعات ، بر نگرش وی نسبت به خرید اینترنتی
تعیین خودکفایتی کاربر در استفاده از اینترنت، بر نگرش وی نسبت به خرید اینترنتی.
تعیین ادراک شخصی کاربر از امنیت وب، بر نگرش وی نسبت به خرید اینترنتی.
تعیین نگرانی های کاربر در رابطه با حریم خصوصی، بر نگرش وی نسبت به خرید اینترنتی.
تعیین تناسب محصول یا خدمت ارائه شده در وب با نیازها و ارزش های مشتری، بر نگرش وی نسبت به خرید اینترنتی .

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                               صفحه

فصل اول – کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………..1

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….. 2
تعریف مسئله …………………………………………………………………………………………….. 3
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………….. 6
اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………….. 7   1-4-1- هدف کلی ……………………………………………………………………………………………   7
1-4-2- اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………  7

فرضیه­های تحقیق ……………………………………………………………………………………….. 8
محدوده تحقیق …………………………………………………………………………………………… 9
1-6-1-  قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………. 9   1-6-2-  قلمرو زمانی…………………………………………………………………………………………… 9 1-6-3-  قلمرو مکانی…………………………………………………………………………………………… 9   1-6-4-  قلمرو جنسیتی…………………………………………………………………………………………  9

محدودیت تحقیق………………………………………………………………………………………..  9
تعریف واژه ها و اصطلاحات ………………………………………………………………………… 9   1-8-1- تعریف نظری واژه ها و اصطلاحات…………………………………………………………….  9  1-8-2- تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات………………………………………………………….10
فصل دوم- مبانی نظری و پیشینه تحقیق…………………………………………………………………12

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 13

2-2-  مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………… 13

2-2-1-  تاریخچه مواد مخدر………………………………………………………………………………  13

2-2-2-  تاریخچه مواد مخدر و تریاک در ایران……………………………………………………….14

2-2-3-  دسته بندی مواد مخدر……………………………………………………………………………. 16

2-2-4-  زیان­های مواد مخدر………………………………………………………………………………. 16

2-2-4-1-  زیان­های بهداشتی………………………………………………………………………….  16

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                         صفحه

2-2-4-2-   زیان­های اقتصادی………………………………………………………………………..  16

2-2-4-3-   زیان­های اجتماعی………………………………………………………………………….. 17

2-2-4-4-  زیان­های سیاسی……………………………………………………………………………… 17

2-2-5-  بررسی اجمالی گرایش به مواد مخدر………………………………………………………..  18

2-2-5-1-  عوامل فردی………………………………………………………………………………..   18

2-2-5-2- عوامل اجتماعی……………………………………………………………………………    18

2-2-5-3-  عوامل جغرافیایی……………………………………………………………………………  19

2-2-6-  آثار و علائم ظاهری فرد معتاد…………………………………………………………………   19

2-2-7-  مهم­ترین  آثار رفتاری اعتیاد ………………………………………………………………….   20

2-2-8-  ترک مواد افیونی…………………………………………………………………………………..  21

2-2-9- علایم ترک مواد افیونی شامل موارد زیر است؛…………………………………………..   21

2-2-10-  فرایند بهبودی.. …………………………………………………………………………………  21

2-2-11-  شیوه های مبارزه  با مواد مخدر……………………………………………………………..   22

2-2-12-  هفت روش درمان اعتیاد در ایران…………………………………………………………… 23

2-2-12-1- درمان نگهدارنده با متادون، بوپره نورفین و شربت تریاک………………………23

2-2-12-2- درمان سم زدایی با متادون یا بوپره نورفین………………………………………… 24

2-2-12-3-  درمان سریع و فوق سریع………………………………………………………………. 24

2-2-12-4-  درمان با بستری طولانی مدت………………………………………………………….24

2-2-12-5-  درمان اقامتی در کمپ……………………………………………………………………25

2-2-12-6-  کنگره 60…………………………………………………………………………………….25

2-2-12-7-  NA یا جمعیت معتادان گمنام…………………………………………………………25

2-2-13-  نتایج قابل حصول در فرایند ترک اعتیاد…………………………………………………….26

2-2-13-1-  موفقیت……………………………………………………………………………………. 26

2-2-13-2-  شکست…………………………………………………………………………………….. 26

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                    صفحه

2-2-14-  نقش روان­ پزشکان، پزشکان عمومی، دارو سازان و متخصصین سایر رشته­ ها….. 27

2-2-15-  شش راه افزایش موفقیت درمان اعتیاد………………………………………………………. 28

 

2-2-16- برخی دلایل برای درمان اعتیاد با ورزش………………………………………………………30

2-2-16-1- ورزش و اعتماد به نفس…………………………………………………………………….30

2-2-16-2- نقش ورزش در ترشح اندروفین­ها……………………………………………………….31

2-2-16-3- ورزش و جامعه پذیری……………………………………………………………………..31

2-2-17-  استفاده از ورزش در جهت کم کردن سوء مصرف مواد در جوانان………………….33

2-2-18-  ارزش و محدودیت­های ورزش…………………………………………………………………34

2-2-19-  نفس ورزش………………………………………………………………………………………….34

2-2-20-  گستره­ی ورزش…………………………………………………………………………………….36

2-2-21-  ورزش­ها در اوقات فراغت……………………………………………………………………….37

2-2-22-  کارکردهای اوقات فراغت ………………………………………………………………………38

2-2-22-1-   استراحت و رفع خستگی جسمانی و روانی………………………………………….38

2-2-22-2-  تفریح…………………………………………………………………………………………..38

2-2-22-3-   کارکرد متعالی و اصلاحی……………………………………………………………….38

2-2-22-4-   شکوفایی خلاقیت………………………………………………………………………….39

2-2-22-5-   بهداشت روانی……………………………………………………………………………..39

2-2-22-6-   اوقات فراغت و توسعه‌ی مهارت‌های شناختی……………………………………..40

2-2-22-7-  اوقات فراغت و مهارت‌های حسی و حرکتی………………………………………. 40

2-3-  پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 40

2-3-1-  تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………40

2-3-2-  تحقیقات انجام شده در خارج از کشور………………………………………………………  43

 2-3-3-  جمع بندی………………………………………………………………………………………………45

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                      صفحه

فصل سوم- روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………….46

3-1-  مقدمه …………………………………………………………………………………………………………..47

3-2-  روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 47

3-3-  جامعه و نمونه آماری …………………………………………………………………………………….. 47

3-4-  نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………..47

3-5-  متغیر­های وارد در تحقیق ………………………………………………………………………………… 48

3-6-  روش و ابزار گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………….48

3-7-  روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………..48

3-8-  روش جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………………………….. 54

3-9-  روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………… 54

فصل چهارم-تجزیه و تحلیل داده های تحقیق……………………………………………………55

4-1-  مقدمه……………………………………………………………………………………………………………56

4-2-  یافته های توصیفی تحقیق………………………………………………………………………………….56

4-3-  آزمون فرضیه­های تحقیق…………………………………………………………………………………..70

4-3-1-  فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………70

4-3-2-  فرضیه دوم تحقیق……………………………………………………………………………………70

4-3-3-   فرضیه سوم تحقیق………………………………………………………………………………….71

4-3-4-  فرضیه چهارم تحقیق………………………………………………………………………………..72

فصل پنچم – بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………..76

5-1-  مقدمه……………………………………………………………………………………………………………77

5-2-  خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………77

5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………….80

5-3-1-  بحث و نتیجه­گیری فرضیه اول…………………………………………………………………..80

5-3-2-  بحث و نتیجه­گیری فرضیه دوم…………………………………………………………………..81

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                               صفحه

 

5-3-3-  بحث و نتیجه­گیری فرضیه سوم…………………………………………………………………..82

5-3-4-  بحث و نتیجه­گیری فرضیه چهارم………………………………………………………………..83

5-4-  پیشنهادهای برخاسته از تحقیق……………………………………………………………………………84

5-5-  پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………….85

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………86

پیوست­ها­   ………………………………………………………………………………………………………………90

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                             صفحه

جدول شماره3-1 آزمون کیزر – می یر – الکین…………………………………………………………….49

جدول شماره3-2  آزمون بارتلت…………………………………………………………………………………49

جدول شماره3-3  اشتراکات مربوط به سوالات………………………………………………………………50

جدول شماره 3-4 نتایج واریانس­های تشریح شده…………………………………………………………..52

جدول شماره 3-5  بارهای عاملی هریک از گویه­ها در عامل­های باقی­مانده با چرخش…………..53

جدول شماره 4-1 وضعیت سنی …………………………………………………………………………………56

جدول شماره 4-2  توزیع افراد ­براساس تحصیلات………………………………………………………….57

جدول شماره 4-3 توزیع افراد بر اساس بهترین مقام ورزشی فرد را نمایش می­دهد………………..58

جدول شماره 4-4 توصیف رشته­های  ورزشی که افراد در آن­ها دارای مقام قهرمانی هستند…….59

جدول شماره 4-5 وضعیت تأهل………………………………………………………………………………….60

جدول شماره 4-6 توصیف اولین ماده مخدری که افراد استفاده کرده­اند……………………………..60

جدول شماره 4-7 توصیف مدت زمانی که از اولین مصرف  می­گذرد……………………………….61

جدول شماره 4-8 دلیل اصلی گرایش به اعتیاد……………………………………………………………….63

جدول شماره4-9 تعداد اقدام به ترک…………………………………………………………………………. 64

جدول شماره4-10 مدت زمانی که از اولین ترک می­گذرد……………………………………………..65

جدول شماره4-11 وضعیت شغلی افراد مورد مطالعه در قبل و بعد از اعتیاد…………………………65

جدول شماره 4-12 وضعیت درآمد افراد…………………………………………………………………….. 66

جدول شماره 4-13 میزان فعالیت بدنی بعد از ترک اعتیاد در هفته……………………………………..67

جدول شماره 4-14 نوع فعالیت بدنی پس از اعتیاد که فرد انجام می­دهد……………………………..68

جدول شماره 4-15 اولویت های اوقات فراغتی افراد مورد مطالعه………………………………………69

جدول شماره 4-16  نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………70

جدول شماره4-17  نتایج آزمون تی تک نمونه­ای…………………………………………………………..70

جدول شماره4-18   نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………71

جدول شماره 4-19  نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر……………………………… 72

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                              صفحه

جدول شماره 4-20  نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی در مورد مشخص کردن محل اختلاف ها…..72

جدول شماره 4-21  نتایج مربوط به رتبه بندی ادراک معتادین از نقش ورزش در موفقیت درمان……………………………………………………………………………………………………………………..73

جدول شماره4-22  رتبه بندی موارد مربوط به ادراک جسمانی……………………………………….. 73

جدول شماره4-23  رتبه بندی موارد مربوط به ادراک روانی…………………………………………….74

جدول شماره4-24  رتبه بندی موارد مربوط به نقش در ادراک نگرشی………………………………75

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                      صفحه

نمودار شماره 3-1  نمودار اسکری و مقادیر ویژه عامل­های استخراجی……………………………….51

نمودار شماره 4-1 توصیف وضعیت داشتن سابقه قهرمانی در مسابقات ورزشی را نشان می­دهد.57

نمودار شماره 4-2 وجود فرد معتاد دیگری در خانواده را نشان می­دهد………………………………..62

 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1) مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر، مسمومیت حاد یا مزمنی است که مضر به حال شخص و اجتماع بوده و زاییده مصرف داروی طبیعی یا صنعتی به شمار می­رود(مرتضوی قهی،1382).  در واقع اعتیاد تحت تاثیر عوامل موثری همچون ژنتیک، روانی، جسمی و اجتماعی قرار می­گیرد­(برجانس و همکاران، 1390؛ مرادی،1391). وابستگی به مواد مخدر یک تهدید مهم سلامتی و معضل بزرگ روانی و اجتماعی است(نخعی امرودی،1388). از جمله خصوصیات این حالت، وابستگی روانی و جسمانی به آن است(مرتضوی قهی،1382). فرد معتاد خواسته یا ناخواسته زمانیکه دچار این بیماری خانمان سوز می­شود دیگر تا حد زیادی قدرت تصمیم­گیری صحیح و متناسب با وضعیت­های مختلف در جامعه را به دلیل عدم کنترل حالات روحی و روانی خود از دست می­دهد. امروزه راه­های زیادی برای درمان افراد معتاد وجود دارد، به هر حال آنچه اهمیت دارد این موضوع است که فرد معتاد براساس شرایط و مشخصات خود به برنامه­های مناسب درمانی هدایت شود. برنامه­های درمانی شامل سم­زدایی و درمان­های نگهدارنده می­باشند(مقدس تبریزی،1388). مکری (2002) ذکر می­کند در واقع درمان دارویی سم­زدایی بخش کوچکی از درمان اعتیاد است و بعد از اتمام سم­زدایی در صورت فقدان درمان نگهدارنده، میزان بازگشت اعتیاد بسیار بالاست، در حقیقت با ایجاد تغییر در سبک و شیوه زندگی این افراد وتغییر در نگرش این افراد می­توان به موفقیت در درمان­های دارویی بهبود بخشید(خورجهانی،1385؛ مقدس تبریزی،1388).

امروزه تفریح و چگونگی گذران اوقات فراغت وسیله­ای موثر برای پرورش قوای فکری، جسمی و اخلاقی افراد است و عاملی برای جلوگیری از کج روی­های اجتماعی به شمار می­آید(مرادی،1391). افروز (1382) جمله­ی جالبی را راجع به اوقات فراغت بیان می­کند به این صورت که اوقات فراغت مانند شمشیر دو لبه­ای است که یک لبه­ی آن می­تواند زمینه­ساز خلاقیت و هنرآرایی و لبه­ی دیگر آن عاملی در جهت گرایش به بزهکاری و آسیب اجتماعی باشد(مرادی،1391). پوراصل و همکاران (2007) در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که یکی از راه­های پیشگیری از روی آوردن جوانان به مصرف مواد مخدر، اشاعه تفریحات سالم و شرکت در فعالیت­های ورزشی است که در ایجاد زندگی سالم، ارتقا سلامت و بهداشت افراد از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. ارتقاء سلامت نیاز به انجام رفتارهای سالم متعدد و متنوع دارد(طارمیان،1390؛ مرادی،1391). شرکت در فعالیت­های ورزشی به هنگام اوقات فراغت می­تواند نقش بازدارنده و کنترل شده­ای برای این افراد در درمان و جلوگیری از بازگشت این افراد به مواد مخدر داشته باشد. بطور کلی ورزش و بازی با فعال­سازی سیستم­های مختلف بدن وترشح هورمون­های سروتونین واندروفین باعث ایجاد شادکامی و وابستگی به ورزش می­شود و در نتیجه از روی آوردن فرد به مواد مخدر ممانعت به عمل می­آورد(خورجهانی،1385). به طور کلی درمان اعتیاد روندی طولانی، سخت، پیچیده و توام با عودهای مکرر(مصرف دوباره معتاد بعد از مدتی ترک) است، لذا امروزه ورزش به عنوان یک عامل تسهیل­کننده در جهت کنترل و ترک اعتیاد در بین افراد معتاد استفاده می­شود(مقدس تبریزی،1388). از لحاظ تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد اکثر تحقیقات تاثیر ورزش در موفقیت ترک اعتیاد به سیگار را تائید کرده­اند در حالی که در رابطه با تاثیر مثبت ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در ترک اعتیاد به مواد مخدر دیگر نتیجه قطعی منتشر نشده(زچوکه و همکاران[1]، 2012) و یا اگر تاثیر ورزش مورد بررسی قرار گرفته بصورت دوره­ی تمرینی بوده است نه بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی که موجب پوشش زمان­های فراغت افراد می­شود(مقدس تبریزی،1388)، بنابراین مطالعه حاضر در پی پاسخ به این سوال است که نظر معتادین پس از گذران دوره سم­زدایی در مورد میزان اثر بخشی ورزش و فعالیت بدنی بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی در موفقیت ترک آنان چگونه بوده است؟

 

1-2) تعریف مسئله
معضل اعتیاد به مواد مخدر خاص ایران نیست بلکه بلای بزرگ معاصر است بطوریکه هر یک از کشورهای جهان به نحوی درگیر معضل اعتیاد هستند(عزیزی،1382). باتوجه به اینکه کشور ما دارای جمعیت جوان است و از سوی دیگر با بزرگترین کشور تولید کننده همسایه می­باشد(طارمیان،1390) و مرگ سالانه بیش از چهار هزار نفر در کشور بر اثر اعتیاد و حدود 5/2 تا4 میلیون معتاد در کشور گزارش شده است و از طرفی نتایج نشان می­دهد بطور رسمی یک میلیون و 800 هزار نفر در کشور به صورت تفننی و دائم مواد مخدر مصرف می­کنند(ستاد مبارزه با مواد مخدر). ارزیابی سریع وضعیت سوء مصرف مواد مخدر در ایران مشخص کرده که در سال­های اخیر به طور متوسط میزان رشد سالانه مصرف مواد مخدر 8 درصد است. با مقایسه این نرخ با رشد جمعیت ملاحظه می­شود که میزان رشد مصرف مواد بیش از سه برابر نرخ رشد جمعیت است و همچنین میزان رشد مصرف تزریقی مواد شیب تندتری داشته و بطور متوسط سالی 33 درصد می­باشد(مرادی،1391). برآورد می­شود که ترکیبی از رژیم غذایی نامناسب، فعالیت­بدنی ناکافی و استعمال دخانیات علل اصلی بالغ بر 80% از مرگ و میر­های زودرس ناشی از بیماری­های قلبی _عروقی می­باشند(خورجهانی،1385). چنین روند رو به رشدی حاکی از آن دارد که روش­های معمول پیشگیری، معالجه یا مبارزه تاکنون کارساز نبوده­اند(فاضلی،1382) به همین دلیل است که احتمال بازگشت معتادین به مواد مخدر در حال حاضر بالاست بطوریکه 66% ظرف شش ماه اول ترک مواد مخدر دوباره به سمت اعتیاد باز می­گردند و این تعداد ظرف یکسال به 86 تا 88 درصد می­رسد(عزیزی،1382؛ یحیی­زاده،1380). بنابراین اعتیاد به عنوان خطرناک­ترین معضل جامعه به خصوص برای جوانان این مرز و بوم بوده و این امر لزوم برنامه­های جامع مبارزه با مواد مخدر را بیش از گذشته پر­رنگ می­کند. ضمن آنکه برای اعتیاد به بسیاری از مواد روان­گردان درمان استاندارد و قطعی متکی بر شواهد علمی وجود ندارد(طارمیان،1390).

دیوید هولمز[2] (2012)تحت عنوان چالش، درمان اعتیاد بوسیله داروهای تجویزی را بسیار دشوار عنوان می کند و بازگشت اعتیاد را یک معضل بیان می­دارد. مطالعات نشان می­دهد بلافاصله پس از مرخص شدن از بیمارستان یا مراکز باز­پروری، دوره بسیار حساسی است که افراد تحت درمان، در معرض خطر بسیاربالای برگشت به مصرف مواد مخدر  قرار دارند و اگر بیماران بهبود یافته این دوره را با موفقیت طی کنند می­توان به نتایج درمان امیدوار بود. اما نتایج حاکی از بازگشت این افراد به مواد مخدر می­باشد. متادون در حال حاضر تنها دارویی است که برای درمان وابستگی به موادمخدر بکار برده می­شود که در برخی مواقع عوارض غیر قابل جبرانی نیزدارد(هندرر[3]،2012). مشکل اصلی درمان دارویی اوپیوئیدی، میزان پایین ماندگاری بر درمان است(حسینی و همکاران،1389).

در جهان، صدها فعالیت ورزشی وجود دارند که از الگو­های حرکتی مشخصی پیروی می­نمایند. از ویژگی­های مهم این فعالیت­های بدنی عدم محدودیت سنی و یا جنسیتی می­باشد و افراد جامعه با خصوصیات مختلف می توانند از آن بهره ببرند. یکی از اقشار جامعه، معتادان هستند که می­توانند با انجام فعالیت­های بدنی از نقش احتمالی آن در درمان اعتیاد بهره­مند شوند(حاجی­رسولی،1390). در خصوص فواید ثابت شده فعالیت­های بدنی دیوسالار(1389) اظهار می­دارد که مشارکت منظم و متداوم در فعالیت­های بدنی برای افرادی که با آسیب روان­شناختی جدی روبرو هستند فواید لاینفک افزایش بهزیستی همگانی، افزایش شادابی وطراوت و کاهش اضطراب و استرس را به دنبال خود دارد.  مقدس تبریزی (1388) بر این عقیده است که ورزش و فعالیت­بدنی بر درمان و  بهبود کیفیت زندگی معتادان  تحت درمان با متادون موثر است. بهرام فر(1379) درپژوهش خود رابطه بین مشارکت در فعالیت­های بدنی و سلامت روان­شناختی افراد را مورد بررسی وتحلیل قرار داد که بررسی­ها تاثیر مثبت مشارکت در فعالیت­های بدنی را بر شادابی، طراوت، کسب لذت و هیجان، کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس، بهبود خود اثر بخشی نشان داده است تا آنجا که فواید انجام فعالیت­بدنی در افرادی که مشکلات روانی دارند تایید شده است(مرادی،1391). میشل و همکارانش[4] (1999) در مطالعه خود به بررسی و تاثیر برنامه تمرینات ورزشی با سایر برنامه­های درمانی شناختی– رفتاری بر روی زنان سیگاری، به این نتیجه رسیدند که تمرینات ورزشی، اجتناب و پرهیز از استعمال سیگار را پس از برنامه درمانی به مدت 3 تا 12ماه افزایش می­دهد. کرباسی (1364) در مطالعه­ای به شناخت و بررسی ویژگی­های اعتیاد در استان کرمان و بازشناسی عوامل تاثیرگذار برآن پرداخت و به این نتیجه رسید که ورزش و فعالیت­بدنی به صورت منظم و مستمر به عنوان یک ابزار کنترل کننده و تسهیل در ترک مواد مخدر وهمچنین جلوگیری از اعتیاد می­باشد. با توجه به تحقیقات اندکی که در این حوزه صورت گرفته است به میزان تاثیر ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در بین این افراد به وضوح مورد مطالعه قرار نگرفته تا نقش ورزش با دو هدف افزایش سلامت  جسمانی _ روانی و پر کردن اوقات فراغت معتادین با فعالیت­های­بدنی و تفریحی مشخص شود و با توجه به فوایدی که در اثر ورزش منظم بیان می­شود، هاسن­بلاس(2002) بیان می­کند که تاثیرات ورزش برتعادل شرایط روانی و فیزیولوژیکی بدن هنوز ناشناخته باقی مانده و این ابهام وجود دارد که انجام ورزش در چه شرایطی مناسب است (نخعی امرودی،1388). پرسش­های زیادی برای عموم راجع به اعتیاد مطرح است از جمله اینکه چه عواملی می­تواند در کاهش عوارض ناشی از اعتیاد موثر باشد،  با توجه به اهمیت بسیار زیادی که نگرش و ادراک معتادان در موفقیت ترک آنها دارد، از این رو مطالعه حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که ادراک معتادین از نقش ورزش دراوقات فراغت بر موفقیت ترک آنها چگونه است؟

 

 

1-3 ) اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق
یکی از بلاهای خانمان سوز که آفتی بر پیکر جوامع بشری است، مساله مواد مخدر و اعتیاد است که قدرت تفکر، خلاقیت، توان، کوشش و سازندگی را از انسان­ها گرفته و بنیان خانواده و اعتقاد و باورهای دینی آنها را در معرض نابودی و از هم پاشیدگی قرار داده است و متاسفانه روز به روز رو به گسترش است. کمتر کشوری است که مهم­ترین و یا یکی از عمده مشکلاتش، مساله مواد مخدر و اعتیاد نباشد. همه ساله مبلغ هنگفتی صرف مبارزه با اعتیاد می­گردد، ولی همچنان باندهای قاچاق مواد مخدر و تعداد معتادان در حال افزایش است. سازندگی­ها رو به سوزندگی، توانایی­ها رو به ناتوانی، ثروت­ها رو به انهدام و نابودی و میکده­ی خیالی معتاد نیز به ماتم کده­ای سرد مبدل می­گردد. در سال­های اخیر مصرف مواد مخدر در سراسر جهان افزایش یافته است(سراج خرمی،1382). علاوه بر رشد روزافزون اعتیاد، ایران نیز از جمله بزرگترین مصرف کنندگان هروئین، تریاک و مواد شبه افیونی مصنوعی در جهان است. بگونه­ای که تعداد 5/2 تا 4 میلیون معتاد در کشور داریم که روزانه 10 نفر از آنها در کشور به علت مصرف مواد مخدر می­میرند(نخعی امرودی،1388).

وجود  و وفور مواد مخدر و سهولت دسترسی به آن، ضعف قوانین و مقررات جاری کشور و مشکلات و تنگناهای قانونی برخورد با این پدیده، سود بخش بودن قاچاق مواد مخدر و عدم توجه به همه ابعاد اعتیاد در درمان و وجود درمان­های ناقص و پزشکی و … از جمله عوامل مهم اجتماعی هستند که توجه به آن­ها ضرورت دارد بطوریکه امروزه مبالغه نیست اگر هر نوع پژوهشی در حوزه مصرف مواد که بتواند به ایجاد، ارزیابی و بررسی شیوه­های درمانی و ترک اعتیاد به وسیله فعالیت­بدنی و ورزش که متناسب با زمینه فرهنگی جامعه باشد، ارزش حیاتی و بی­قید و شرطی دارد(امیری،1389؛ مقدس تبریزی،1388). هزینه­های سرسام­آوری که اعتیاد بر خانواده­ها و جوامع تحمیل می­کند و نیز مضرات بسیاری که در جنبه­های جسمانی، روانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره بر مردم کشور ما وارد می­آورد دلایل موجهی بر لزوم پیدا کردن راه­های مناسب جهت ترک مناسب و موفق معتادین می­باشد.

با توجه به مطالب ذکر شده و نقش اوقات فراغت در زندگی افراد مانند هر نهاد و عامل دیگری، دارای کارکردهای اجتماعی است که از مهم­ترین کارکردهای اوقات فراغت، غنی ساختن کیفیت زندگی، رشد ابعاد مختلف فردی و پیشگیری از استفاده­های ضد اجتماعی و بزهکارانه از وقت آزاد است. باتوجه به شیوع روز افزون اعتیاد به مواد مخدر که شیب تند گسترش آن را در آمارهای منتشره می­توان دید و از سوی دیگر در معرض تهدید قرار گرفتن قشر جوان جامعه و کاهش سن شیوع اعتیاد تا 9 سالگی ضرورت مقابله همه جانبه با این موضوع برای همه روشن می­باشد(برجانس و همکاران،1390).