2 – 4- تلویزیون ونقش آ ن درافکارعمومی.. 15
2 – 5 – پلیس وامنیت… 16
2 -6- بخش اول،ادبیات نظری پژوهش… 17
2-6-1- نظریه‌های اثرات رسانه‌ها 17
2 -6- 1 –1- رسانه وتغییرالگوهایرفتاری.. 18
2 -6- 1 –1– 1 – عوامل موثربرسرمشق گیری.. 22
2 -6- 1 –2 – رسانه وتبلیغات فرهنگی.. 24
2 -6- 1 – 3 – میزان تأثیرتبلیغات فرهنگی برتغییررفتارمخاطبان. 25
2 -6- 1 –4 – حقوق شهروندی.. 26
2 -6- 1 –5- احترام به قانون. 29
2 -6- 1 –5 – 1- بررسی مفهوم قانون. 29
2-6-1-5 – 2- قانون درنظرفلسفه اسلامی.. 30
2 -6- 1 – 5 – 3 – قانون درزبا ن فارسی.. 30
2 – 6- 1 –5 – 4 – قانون گرایی وقانونگریزی.. 33
2 – 6- 1 – 5 – 5 – ابعادقانونگریزی.. 36
2 – 6- 1 – 5 – 6 – علل قانونگریزی.. 37
2 – 6- 1 – 5 – 7 – عوامل موثربرقانونگریزی.. 37
2- 7 – بخش دوم،پیشینه پژوهش… 38
2 – 8- بخش سوم،نتیجه گیری.. 42
2 – 9 –بخش چهارم،مدل پیشنهادیپژوهش… 43
فصل سوم روش شناسی پژوهش… 44
3 – 1- مقدمه. 45
3 – 2- روش پژوهش… 45
3 – 3 – جامعه،نمونه وروش نمونه گیری.. 46
3 – 4- روش گردآوری دادهها 46
3 –5 – ابزارگردآوری دادهها 48
3 –6 – روش تجزیه وتحلیل دادهها 48
فصل چهارم تجزیه وتحلیل دادهها 49
4 – 1- مقدمه. 50
4 – 2- بخش اول،سیمای آماری نمونه ها 51
4 – 3- بخش دوم،سوالهای پژوهش… 56
فصل پنجم بحث ونتیجه گیری.. 64
5– 1- خلاص هپژوهش… 65
5– 2 – بحث ونتیجه گیری.. 66
5– 3 – محدودیتهای پژوهش… 73
5– 4 – پیشنهادات کاربردی.. 73
5–5 – پیشنهادات برای پژوهشهای آتی.. 74
فهرست منابع. 75
پیوستها 80
مقدمه
با پیشرفت ارتباطات، جوامع دستخوش تغییرات بسیاری شده اند. رسانه های همگانی مانند تلویزیون در سطح جامعه جایگاهی را اشغال کرده اند که از آن جایگاه به طور فزاینده چه در سطح ملی و چه بین المللی مطرح شده اند. از آنجا که آموزش و فرهنگ از طریق رسانه های جمعی جریان می یابد، اشکال متفاوت زندگی نیز توسعه پیدا می کنند. در این رابطه می توان گفت رسانه ها بر شیوه های زندگی و سلیقه های عمومی در جامعه تأثیر می گذارند. در حال حاضر به دلیل اهمیت رسانه های جمعی، بیش از هر زمان دیگری این حوزه تحت بررسی و مطالعه دقیق و منظم قرار گرفته است. از چند دهه قبل به موضوع ارتباطات به ویژه ارتباطات جمعی توجه بیشتری شده و به رابطه رسانه ها با جامعه و تأثیرات اجتماعی و تعامل آنها تأکید بیشتری صورت گرفته است. با گسترش ارتباطات و وسایل ارتباطی، بشر هر روز بیش از پیش به اهمیت استفاده از آنها در زندگی انسان ها افزوده می شود. اطلاعات بیشتر یعنی قدرت بیشتر. بنابراین افراد برای ادامه حیات نیاز بیشتری به داشتن اطلاعات گسترده تر دارند. رسانه ها مخصوصاً تلویزیون از وزنی بالا در اوقات فراغت آدمیان برخوردار هستند (خوشنویس، 1389، 2).
رسانه تلویزیون تغییرات مهمی را در سیاست، آموزش، بازاریابی، اخبار، فرهنگ توده، زندگی اجتماعی و خانوادگی ایجاد کرده است. امروزه تماشای تلویزیون جزء انکارناپذیری از زندگی افراد است و به عنوان منبعی از اخبار باور کردنی،   اطلاعات و تعلیمات مهم، آگاهی های دقیق اجتماعی، سرگرمی لذتبخش و همراهی آرامش بخش پذیرفته شده است؛ به همین دلیل اغلب مردم حتی نمی توانند تصور کنند که بدون تلویزیون زندگی چگونه خواهد بود (زنجانی و قرهی، 1390، 42).
در واقع تلویزیون فراگیرترین رسانه پنج دهه اخیر است و در هر کشور رسانه جریان اصلی شمرده می شود و اغلب یا وابسته به دولت ها و یا در اختیار کمپانی های بزرگ قطب های سیاسی و اقتصادی کشورها می باشد. در اکثر کشورهای توسعه یافته، تلویزیون وسیع ترین گستره مخاطبان را در میان تمام رسانه ها به خود اختصاص داده است. در سراسر دنیا افراد بدون توجه به منشأ ملی، نژاد، طبقه اجتماعی، جنسیت یا سن تلویزیون تماشا می کنند و فراوانی تماشاکنندگان زیاد است. تلویزیون از بدو تولد فرد وجود دارد و جزئی از زندگی اوست و با انواع و اقسام برنامه ها از جمله فیلم، سریال و تبلیغات و … افراد جامعه را با مسائل متعددی آشنا می سازد (میرساردو و صداقت، 1386، 30).
از این رو با توجه به اهمیت همه جانبه تلویزیون به عنوان یکی از پرمخاطب ترین رسانه های عصر امروز در فصل حاضر به بیان مسئله، ضرورت و اهمیت، اهداف و سوال ها و در انتها تعاریف متغیرهای پژوهش پرداخته خواهد شد.
1 – 2- بیان مسئله
امروزه وسایل ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون، از جمله عوامل مهم و اثرگذار بر شیوه و کیفیت زندگی فردی و گروهی افراد هستند. بر اساس اغلب دیدگاه های نظری و به ویژه طبق نظریه لازارسفلد[1]، سلطه این ابزار به حدی است که خصوصی ترین تجربه های انسانی، از جمله هیجان ها و احساسات عمیق را بر می انگیزند و در جهت دلخواه خود هدایت می کنند و به این ترتیب، واکنش های رفتاری افراد را بر اساس اهداف و سیاست های خود شکل می دهند. رسانه ها در زمینه آموزش های عمومی زندگی اجتماعی و مانند آنها اطلاعات عملی و مفید بسیاری ارائه می کنند (سعدی پور و علی پور، 1386، 111).پوتر[2] (1990، 49) به این مسئله اشاره کرده است که تلویزیون بُعد پرورشی و تربیتی داشته و در زندگی اجتماعی افراد اثرگذار است.
زندگی اجتماعی برای انسان یک ضرورت اجتناب ناپذیر و لازمه زندگی اجتماعی نیز، نظم، امنیت و عدالت است. در این راستا هر چیزی که بتواند زندگی اجتماعی را برای انسان کارآمدتر سازد، باید مورد توجه جدی قرار گیرد. از جمله این پدیده ها قانون است که انسان ها در پرتو آن می توانند علاوه بر بهره مندی از زندگی اجتماعی، از حقوق طبیعی خود نیز برخوردار شوند. بنابراین می توان گفت که لازمه استحکام و انسجام هر جامعه ای، توجه به قانون[3] و رعایت آن است (دانایی فرد و همکاران، 1389، 9).
حاکمیت قانون در جامعه از شاخصه های جوامع توسعه یافته و از اهداف عمده توسعه سیاسی است. از این رو هنگامی که از حاکمیت قانون در جامعه، به معنای کلی آن، سخن

مبحث اول: مفاهیم و تعاریف. 6

گفتار اول: تعریف جرم. 6

گفتار دوم: مفهوم تعدد جرم و انواع آن. 7

بند اول: مفهوم تعدد جرم. 7

بند دوم: انواع تعدد جرم. 8

الف) تعدد واقعی جرم. 8

ب) تعدد اعتباری جرم. 9

گفتار سوم: مفهوم تکرار جرم. 9

مبحث دوم: جایگاه حقوقی تعدد جرم و تکرارجرم    10

مبحث سوم: پیشینه تعدد و تکرار جرم در حقوق جزایی ایران   11

گفتار اول: سیر تحولات تعدد جرم و ابهامات پیرامون آن   12

بند اول: تعدد جرم در قانون مجازات عمومی مصوب 1304   12

بند دوم: تعدد جرم براساس ماده 2 الحاقی قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1312. 14

بند سوم: تعدد جرم درقانون مجازات عمومی سال 1352   15

بند چهارم: تعدد جرم در قانون راجع به مجازات اسلامی 1361   16

بند پنجم: تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی1370. 16

گفتار دوم: سیر تحولات تکرار جرم در قوانین موضوعه ایران   18

بند اول: قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 18

بند دوم: قانون مجازات عمومی مصوب 1352. 19

بند سوم: قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361   19

بند چهارم: قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 20

فصل دوم: تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

مبحث اول: انواع تعدد و شرایط تحقق آن. 23

گفتار اول: تعدد مادی یا واقعی در جرایم تعزیری و شرایط تحقق آن   23

الف) ارتکاب بیش از یک جرم تعزیری درجه یک تا شش   23

ب) عدم صدور حکم محکومیت قطعی کیفری به جهت ارتکاب یکی از جرایم تعزیری درجه یک تا شش. 27

ج) عدم لزوم عمدی بودن جرایم ارتکابی. 28

گفتار دوم: تعدد واقعی در جرم شامل و شرایط آن   29

گفتار سوم: تعدد واقعی مسبوق به محکومیت قطعی تعزیری مرتکب و شرایط آن. 36

الف) سابقه محکومیت قطعی کیفری به سبب یکی از جرایم تعزیری درجه یک تا شش. 36

ب) ارتکاب دو یا چند جرم مستوجب مجازات تعزیری درجه یک تا شش 37

ج) نحوه عملکرد دادگاه در تعدد واقعی مسبوق به محکومیت قطعی تعزیری……………………………37

گفتار چهارم: تعدد واقعی به اعتبار تعدد نتایج مجرمانه   40

گفتار پنجم:تعدد واقعی در جرایم حدی. 43

الف) ارتکاب بیش از یک جرم حدی. 44

ب) عدم سابقه تحمل مجازات حدی. 44

گفتار ششم: تعدد واقعی در جرایم مستوجب قصاص و دیه   45

الف) تعداد واقعی در جرایم مستوجب قصاص. 45

ب) تعدد واقعی در جرایم موجب دیه. 47

گفتار هفتم: تعدد معنوی یا اعتباری. 48

الف) رویکردهای مختلف در خصوص تعدد معنوی یا عنوانی   48

ب) شرایط تحقق تعدد معنوی موضوع ماده 131 ق. م. ا. مصوب 1392   50

مبحث دوم: واکنش کیفری در قبال تعدد جرم. 53

گفتار اول: مجازات تعدد واقعی در جرایم تعزیری   53

گفتار دوم: مجازات مرتکب در جرم شامل. 57

گفتار سوم: مجازات تعدد واقعی به اعتبار تعدد نتایج مجرمانه   58

گفتار چهارم: مجازات تعدد واقعی در جرایم حدی   59

گفتار پنجم: مجازات تعدد واقعی در جرایم موجب قصاص و دیه   62

گفتار ششم: مجازات تعدد معنوی یا اعتباری. 62

الف) تحمیل مجازات اشد. 63

ب) ضابطه تشخیص مجازات اشد. 63

مبحث سوم: اعمال کیفیات مخففه در تعدد جرم. 65

فصل سوم: تکرار جرم در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

مبحث اول: تکرار جرم و شرایط تحقق آن. 68

گفتار اول: تکرار جرم در حوزه جرایم تعزیری   68

الف) شرایط تحقق تکرار جرم در جرایم تعزیری   69

ب) استثنائات قاعده تکرار جرم. 76

گفتار دوم: تکرار جرم در حدود. 78

گفتار سوم: تکرار جرم در قصاص و دیات. 80

مبحث دوم: واکنش کیفری در قبال تکرار جرم. 81

گفتار اول: مجازات تکرار جرم در حوزه جرایم تعزیری   81

گفتار دوم: مجازات تکرار جرم در جرایم حدی. 82

گفتار سوم: مجازات تکرار جرم در قصاص و دیات   83

مبحث سوم: اعمال کیفیات مخففه در تکرار جرم   83

فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری: ………………………………………………………………………………………………….

پیشنهادات:. 90

فهرست منابع. 92

چکیده انگلیسی. 93

 

چکیده

پیشگیری از وقوع جرم در قالب اعمال و بکارگیری ضمانت اجراهای کیفری همواره یکی از عمده ترین ابزارهای مورد استفاده قانونگذار بوده است و علیرغم ارائه جایگزین های دیگری برای آن، همچنان ضمانت اجراهای کیفری در صدر روش های مبارزه علیه بزهکاری به شمار می آید. با این حال نحوه و چگونگی بکارگیری و اعمال این ضمانت اجراها علیه برهم زنندگان نظم عمومی مطلوب جامعه، نقش و اهمیت بسزایی در میزان موفقیت نظام عدالت کیفری در برخورد با پدیده مجرمانه دارد به نحوی که بسته به موقعیت های متفاوت و با توجه به میزان حالت خطرناک و ظرفیت جنایی افراد بزهکار، نوع واکنش سیستم قضایی نیز باید متفاوت باشد. از همین رو مقنن با وضع مقررات ناظر به دو نهاد تعدد و تکرار جرم و در راستای اصل فردی کردن واکنش کیفری، قائل به برخورد متفاوت با مرتکبین جرایم گردیده است. در مقررات پیش از انقلاب اسلامی با الهام از نظام تقنینی کشورهای پیشرفته، مقررات روشن و کارآمدی در این خصوص پیش بینی گردیده بود به گونه ای که در باب تعدد جرم ما شاهد حکومت نظام وحدت مجازات و ضمانت اجرا هستیم؛ اما پس از انقلاب، همسو با موج اسلامی کردن قوانین موضوعه، مقررات تعدد و تکرار جرم نیز متحول گردید و بطور کلی با الهام از قواعد حاکم بر جرایم حدی، قانونگذار اسلامی در حوزه تعدد جرم، قائل به اعمال قاعده جمع مجازات در جرایم مختلف گردیده بود و در باب تکرار جرم نیز با توجه به ابهامات و نواقص قانونی موجود، عملاً این تأسیس کیفری کاملاً ناکارآمد محسوب می شد. به هر تقدیر پس از بیش از دو دهه آزمون و خطا در وضع قواعد تکرار و تعدد جرم، قانونگذار قانون مجازات اسلامی 1392، ضمن بازگشت به مقررات قانون مجازات عمومی، مجدداً قواعد سابق را احیاء نموده است. هر چند انتظار می رفت پس از گذشت این مدت، مقررات اخیر خالی از اشکال باشد، اما در مواردی همچنان با خلاء و ابهام مواجه هستیم.

واژگان کلیدی: تعدد جرم، تکرار جرم، تشدید مجازات، وحدت مجازات

مقدمه

الف) بیان مسئله

از دیر باز جرم به عنوان یک واقعیت انسانی و اجتماعیِ ناقض ارزش ها و هنجارهای جامعه، واکنش اجتماعی مبنی بر کیفر و سرکوب بزهکار را به دنبال داشته است. در این میان معضل تکرار و تعدد جرم نیز همواره با واکنش کیفری شدیدتری از ناحیه جامعه و قانونگذاران روبرو بوده است. افزایش بی رویه نرخ جرایم به موازات رشد و توسعه جوامع و صنعتی شدن کشورهای جهان، توجه روزافزون اندیشمندان در عرصه های مختلف حقوقی و اجتماعی را به خود معطوف نموده و سبب شده است تا عمده پژوهش های جامعه شناختی- جرم شناختی معاصر بر روی دو پدیده جنایی تعدد و تکرار جرم و چگونگی پیشگیری و مقابله با آن در قالب وضع و تصویب مقررات حقوقی خاص، متمرکز گردد. اهمیت و جایگاه این دو مقوله را می توان در اهتمام کنگره ها و کنفرانس های متعدد و بین المللی که بطور مستقیم یا غیر مستقیم به موضوع تعدد و تکرار پرداخته اند مشاهده نمود.

در واقع از یک سو تکرار جرم پیش از آنکه نشانه عدم اصلاح بزهکار و ناتوانی و قصور وی در باز اجتماعی شدن و انطباق با ارزش های حاکم بر جامعه تلقی شود، می تواند دلیلی بر شکست سیاست جنایی حاکم بر جامعه در زمینه اصلاح و بازپروری مجرمین و عدم نیل به اهداف مترتب بر اعمال مجازات قلمداد کرد و از سوی دیگر پدیده تعدد جرم نیز می تواند بیانگر ظرفیت بالای جنایی و مجرمانه شخص بزهکار و میزان خطر احتمالی وی برای جامعه و ضرورت بکارگیری اقدامات پیشگیرانه مؤثرتر و کارآمدتر تلقی گردد.

در همین راستا، مقررات ناظر به دو تأسیس کیفری تعدد و تکرار جرم، در طی دوران مختلف قانونگذاری و به موازات تحولات مکاتب و رویکردهای حقوقی- جرم شناختی، همواره دستخوش تغییر و دگرگونی بوده است که قانون جدید مجازات اسلامی نیز بعنوان آخرین اراده قانونگذار کیفری، از این امر مستثنی نمانده است. اینکه تحولات علمی جدید در باب رویکردهای جرم شناختی و به همراه آن، تغییر نگرش سیاست کیفری از رویکرد سزادهی به سوی رویکرد ترمیمی تا چه اندازه مقررات جدید ناظر به دو نهاد پیش گفته را تحت تأثیر قرار داده است و اینکه این تغییر رویکرد تا چه اندازه می تواند به سیاست جنایی پیشگیرانه در باب کاهش نرخ جرایم مؤثر باشد موضوعی است که نیازمند بررسی حقوقی و جرم شناختی آن بوده و تا حدود زیادی راهگشا و زمینه ساز اتخاذ و اعمال یک سیاست جنایی سنجیده و معقول خواهد بود.

ب) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

تعدد و تکرار جرم در همه نظام های حقوقی به عنوان یکی از علل عام تشدید مجازات و واکنش اجتماعی همواره مطرح بوده اند؛ از این رو نوعاً در کتب حقوق جزای عمومی و در کنار سایر مباحث این رشته از حقوق کیفری به آن پرداخته شده است. با این حال مقررات قانون جدید مجازات اسلامی، بیانگر تغییر و تحول نگرش قانونگذار ایران در باب قواعد و مقررات مربوط به هر یک از دو نهاد فوق الذکر می باشد که می تواند حکایت از تغییر جهت گیری سیاست جنایی و کیفری ایران در باب مبارزه علیه پدیده مجرمانه داشته باشد. به هر حال با توجه به نو تأسیس بودن مقررات مربوطه، بررسی حقوقی و در عین حال جرم شناختی آن تا حدود بسیار زیادی می تواند چشم انداز سیاست جنایی نظام عدالت کیفری ایران و میزان کارآمدی آن در باب کنترل نرخ بزهکاری و تأمین نظم عمومی مطلوب جامعه را نمایان سازد. مضاف بر این با توجه به تحولات جدید قانونگذاری ایران، خلاء مطالعاتی و پژوهشی در این خصوص کاملاً مشهود می باشد.

ج) سوالات تحقیق

1- آیا معیار جدیدی برای تفکیک تکرار جرم از تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نسبت به قانون سابق پیش بینی شده است؟

2- مفهوم دقیق حقوقیِ کیفیت مشدده بودن تعدد و تکرار جرم تا چه اندازه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 رعایت گردیده است؟

3- آیا سیاست کیفری ایران در تحولات جدید قانونگذاری، در قبال تعدد و تکرار جرم با تشدید واکنش و کیفر همراه است یا خیر؟

د) فرضیه های تحقیق

1- بنظر می رسد در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در مقایسه با قانون قبل از آن، معیار جدیدی برای تفکیک تکرار جرم از تعدد جرم پیش بینی شده است.

2- بنظر می رسد در قانون مجازات اسلامی مصوب 92، تعدد و تکرار جرم در مفهوم صحیحِ کیفیت مشدده، بکار گرفته شده و ایرادات گذشته مرتفع گردیده است.

3- بنظر می رسد سیاست کیفری ایران در خصوص پدیده های تعدد و تکرار جرم با ملایمت همراه است.

و) اهداف تحقیق

بطور کلی اهداف تحقیق پیش روی را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد:

1- زمان و نحوه ظهور و پیدایش دو مسئله تعدد و تکرار جرم و وجوه افتراق آن دو بطور وضوح تبیین گردد.

2- تحولات سیاست کیفری ایران در قبال دو مقوله تعدد و تکرار جرم بطور جدی مورد واکاوی قرار گیرد.

3- مشخص گردد که آیا سیاست کیفری ایران در خصوص تعدد و تکرار جرم نسبت به گذشته تا چه اندازه با تغییر و دگرگونی همراه بوده و آیا این تحولات در جهت مثبت صورت گرفته است یا خیر؟

فصل اول: کلیات

در این فصل ابتدا مفهوم واژه هایی که در موضوع پژوهش حاضر جنبه ی کلیدی دارند را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم و در ادامه، ضمن تعیین جایگاه حقوقی نهادهای تعدد و تکرار جرم، نگاهی گذرا به سیر تحولات نهادهای مذکور در طی قانونگذاری های مختلف خواهیم داشت.

مبحث اول: مفاهیم و تعاریف

بطور کلی در بسیاری از پایان نامه ها و رساله ها و پژوهش های رشته های علوم انسانی، خاصه علم حقوق رایج است که دانشجو یا محقق مباحثی از موضوع تحقیق خود را به تعریف و تفکیک معنای لغوی و اصطلاحی اختصاص می دهد بی آنکه ثمره یا لزوم این تفکیک را مشخص نماید. در این مبحث ما با کمک علم غنی اصول فقه، ضرورت پرداختن به معنای لغوی و اصطلاحی مباحث را نشان می دهیم که چگونه بر اساس «اصل عدم نقل معنا[1]» از لغوی به اصطلاحی، چنانچه معنی اصطلاحی لفظی از معنای لغوی آن جدا و متفاوت باشد باید با دلیل اثبات شود.

گفتار اول: تعریف جرم

جرم در لغت به معنای گناه و بزه[2] دانسته شده و اگرچه در اسلام عبارتست از مخالفت با اوامر و نواهی کتاب و سنت یا ارتکاب عملی که به تباهی فرد یا جامعه بیأنجامد[3] اما دراصطلاح فقط به رفتاری (اعم از فعل یا ترک فعل) گفته می شود که صرفأ ” قانون” آن را شایسته سرزنش می داند و نه جامعه و کتاب و سنت. مستند و دلیل ما در خصوص این نقل معنی جرم از لغوی به معنای اصطلاحی، ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می باشد.

 

گفتار دوم: مفهوم تعدد جرم و انواع آن

بند اول: مفهوم تعدد جرم

تعدد جرم عبارت است از این که شخصی مرتکب چند فقره جرم مجزی ازهم در زمان های مختلف شود بدون آنکه یک محکومیت قطعی فاصل بین آنها باشد. اعم از اینکه مرتکب توانسته با توسل به هرترفندی خود را از تعقیب کیفری مصون بدارد یا آنکه ارتکاب جرائم متعدد در فواصل کوتاهی از یکدیگر، مانع تحت تعقیب قرارگرفتن وی و در نتیجه صدورحکم محکومیت قطعی گردیده باشد. در این صورت  اعمال قاعده تشدید مجازات به سبب ارتکاب جرائم متعدد مستلزم آن است که مجرم برای هیچ یک از جرایم ارتکابی سابق تحت پیگرد قرارنگرفته و حکم محکومیت قطعی درباره ی او صادر نشده باشد.

بنابر این تعریف، برای تحقق عنوان تعدد جرم دو شرط لازم است: اول اینکه مجرم چند جرم یا لااقل دو جرم مرتکب شده باشد. دوم اینکه قبل از آنکه برای جرم اول یا هر یک از جرائم قبلی حکم محکومیت قطعی صادر شده باشد، مجرم دومین یا چندمین جرم خود را مرتکب شود و یا به عبارت دیگر اینکه بین جرائم متعددی که به مجرم نسبت داده می شود محکومیت قطعی حادث نشده باشد.[4]
زیرا چنانکه می دانیم حکم محکومیت قطعی وقتی مانع اجرای قاعده ی تعدد جرم گردیده و مرتکب را مشمول قاعده ی تکرار جرم می نماید که قبل از ارتکاب دومین یا چندمین جرم صادر شده باشد و قید کلمه ی «قبل» مذکور در اول عبارت شرط دوم به منظور روشن کردن این وضعیت است که مثلاً اگر فردی که مرتکب سه فقره جرم گردیده ابتداً به جهت ارتکاب بزه سوم تحت تعقیب قرارگرفته و بدون آنکه در جریان رسیدگی، جرائم قبلی او کشف گردیده باشد به محکومیت قطعی محکوم شود، این سابقه ی محکومیت به هنگام رسیدگی به جرائم ارتکابی قبلی او سابقه ی لازم برای اعمال قاعده ی تکرار محسوب نمی شود، بلکه فقط به عنوان معرف وجود یک سابقه ی ارتکاب جرم دراحتساب جرائم متعدد برای اعمال قاعده تعدد منظور خواهد گردید.

شاید به نظر عده ای چنین باشد که هرگاه شخصی مرتکب جرائم متعدد گردیده باید به جهت ارتکاب هر یک از آن جرائم علیحده مجازات شود ولی در حقوق جزای مدرن این نظریه پذیرفته نیست و تعدد جرم به جز در موارد استثنایی موجب تعدد مجازات نمی شود.

مبنای قبول این قاعده این است که در چنین صورتی جامعه هم بدون تقصیر نبوده، زیرا اگر جامعه به موقع اقدام می کرد و وظیفه ی حراست و ولایت خود را به نحو احسن انجام می داد و مجرم ابتدایی را به مجازات می رساند، شاید با تنبیه یا احتمالاً تنبّه و تربیت او امکان ارتکاب جرائم بعدی را  از او می گرفت و به او فرصت تکرار نقض مقررات اجتماعی و انتظامی را نمی داد و چون جامعه در انجام وظیفه ی خود قصور کرده است، حق ندارد بار تمام گناهان را به گردن او بیاندازد و او را برای تمام جرائم ارتکابی مجازات کند. البته این استدلال چندان قاطع و قانع کننده نیست، زیرا غالباً فاصله ای بین جرائم متعدد وجود ندارد تا جامعه فرصت اعمال تکلیف خود را در این باره داشته و به علت عدم انجام این تکلیف قابل ملامت و سرزنش باشد. وانگهی ضمانت اجراء تأخیر و تعلل جامعه درتعقیب و مجازات بزهکار ضمن قواعد مربوط به مرور زمان تأمین گردیده و نیازی نیست که قاعده عدم جمع مجازاتها را در مقابل تعدد جرم به عنوان ضمانت  اجرای دیگری توجیه کنیم.

بند دوم: انواع تعدد جرم

تعدد جرم به دو صورت ممکن است واقع شود، تعدد واقعی و تعدد اعتباری که گاهی هم به آن تعدد مادی و معنوی گفته شده است.

 الف) تعدد واقعی جرم

تعدد واقعی یا مادی جرم وقتی تحقق پیدا می کند که فردی مرتکب دو یا چند فقره جرم مستقل و مشخص و مجزا شود قبل از آنکه برای جرم اولی یا جرائم قبلی مورد تعقیب قرارگرفته و به حکم قطعی محکوم شده باشد. ارتکاب سرقت در یک زمان، جعل در زمان دیگر و ایراد ضرب در زمان بعد، تعدد واقعی جرم را تشکیل می دهد.

تشخیص جرم مستقل و واحد و تمییز آن از جرائم متعدد برای اعمال قاعده تعدد جرم همیشه ساده و روشن نیست و درعمل مواردی پیش می آید که به جهات مختلف در این تشخیص شبهه ایجاد می شود و درنتیجه ی این شبهه گاهی چند جرم مستقل و مجزا از هم به سبب ارتباط و هم بستگی که بین آنها وجود دارد به نظر جرم واحد و گاهی هم جرم واحد به نظر جرائم متعدد جلوه می کند و شبهه ای که مآلاً از نظر اجرای مقررات قاعده تعدد جرم، اعم از واقعی یا اعتباری، ایجاد اشکال می نماید.

بدواً شبهه اول را در مورد جرائم متعددی که به جهات مختلف یک جرم به نظر می رسند به کمک مثالهایی که آورده می شود مطرح نموده و شبهه دوم را در مبحث تعدد اعتباری جرم مورد رسیدگی قرار خواهیم داد.

1- گاهی جرمی مقدمه جرم دیگر است بدون آنکه مجموع این مقدمه و مؤخره عنوان جرم واحد و خاصی را داشته باشد. مثل تهیه اسلحه ی غیرمجاز برای ارتکاب قتل، ربودن یک زن به منظور تجاوز جنسی، مضروب نمودن کسی به قصد سرقت اموال او، عکس برداری از محل های ممنوعه برای جاسوسی و امثال آن.

2- گاهی همبستگی و رابطه ی نزدیک افعال مجرمانه با یکدیگر با اندازه ای است که جرائم مزبور متعدد نبوده بلکه جرم واحد را تشکیل می دهند.

ب) تعدد معنوی یا اعتباری جرم

گاهی یک جرم با آنکه نتیجه ارتکاب فعل مادی واحد است دارای اوصاف و عناوین جزائی متعددی می باشد و چنین به نظر می رسد که جرائم متعددی واقع شده است. به بیان دیگر در این نوع از تعدد جرم، برخلاف تعدد مادی که نیازمند ارتکاب و وقوع دو یا چند رفتار مادی که هر یک از آنها عنصر مادی جرم مستقلی را تشکیل می دهد، می باشد، رفتار مادی ارتکابی، واحد است، اما بطور همزمان بر دو یا چند عنوان مجرمانه پیش بینی شده در مقررات جزایی منطبق می باشد و از همین رو آنرا تعدد معنوی یا عنوانی و یا اعتباری می نامند.

ماده 46 قانون سابق مجازات اسلامی در باب عنصر قانونی تعدد معنوی مقرر می داشت: «در جرایم قابل تعزیر هرگاه فعل واحد دارای عناوین متعدده جرم باشد مجازات جرمی داده می شود که مجازات آن اشد است».

در شرایط فعلی قانونگذاری، ماده 131 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، با اندک اختلاف در لفظ نسبت به قانون سابق، عنصر قانونی تعدد معنوی را پیش بینی نموده است. ماده مزبور اشعار می دارد: «در جرایم موجب تعزیر هرگاه رفتار واحد، دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد، مرتکب به مجازات اشد محکوم می شود».

همانطور که ملاحظه می گردد در تعدد معنوی، آنچه که از تعدد برخوردار است، نه فعل مادی ارتکابی مرتکب، بلکه عناوین مجرمانه قابل انطباق بر عمل وی است و این همان تفاوت اساسی تعدد معنوی با نوع دیگر تعدد، یعنی تعدد مادی و سایر عناوین مشابه از جمله تعدد نتایج مجرمانه ناشی از رفتار واحد است.

 

گفتار سوم: مفهوم تکرار جرم[5]

ماده 48 قانون مجازات اسلامی سابق مقرر می داشت: «هرکس به موجب حکم دادگاه به مجازات تعزیری یا بازدارنده محکوم شود چنانچه بعد از اجرای حکم، مرتکب جرم قابل تعزیر گردد، دادگاه می تواند در صورت لزوم، مجازات تعزیری یا بازدارنده را تشدید نماید». مطابق این ماده، تکرار جرم عبارت بود از «ارتکاب جرم تعزیری پس از تحمل مجازات تعزیری یا بازدارنده سابق».

این ماده برخلاف ماده 24 قانون مجازات عمومی سابق که شرط تحقق تکرار جرم را وجود حکم محکومیت قطعی کیفری می دانست، صراحتاً شرط تحقق تکرار جرم را «اجرای حکم قبلی» می دانست و بر این اساس، اگر شخصی بعد از محکومیت قطعی کیفری و قبل از اجرای مجازات یا حتی در حین اجرای مجازات مرتکب جرمی شود، ارتکاب جرم دوم از باب تکرار نبوده، صرفاً یک جرم ساده خواهد بود.

با وجود این، تبصره این ماده بحث دیگری را مطرح کرده و تردیدهایی را در مورد صحت تعریف فوق از تکرار به وجود آورده بود. مطابق این تبصره: «هرگاه حین صدور حکم، محکومیت های سابق مجرم معلوم نباشد و بعداً معلوم شود، دادستان مراتب را به دادگاه صادر کننده حکم اعلام می کند و در این صورت اگر دادگاه، محکومیت های سابق را محرز دانست می تواند طبق مقررات این ماده اقدام نماید».

تردید از آنجا ناشی می شود که علی رغم آنکه خود ماده 48 صراحتاً تکرار را ارتکاب جرم «بعد از اجرای حکم» می دانست، در عین حال تبصره این ماده صحبت از «محکومیت های سابق مجرم» کرده و منطوقاً اشاره داشت که اگر هنگام صدور حکم، محکومیت سابق مجرم معلوم نبوده و بعداً معلوم گردد، دادگاه مقررات تکرار جرم را در مورد مجرم اعمال خواهد کرد. به عبارت دیگر، این تبصره مفهوماً اشاره دارد که ارتکاب جرم پس از «صدور حکم محکومیت قطعی کیفری» نیز مشمول بحث تکرار است. به عنوان مثال بر اساس این تبصره چنانچه فردی قبلا مرتکب جرمی گردیده و نسبت به آن حکم محکومیت قطعی کیفری صادر گردیده و متعاقب آن (صدور حکم قبلی) مرتکب جرم دیگری شود که هنگام رسیدگی به این جرم دوم، محکومیت قبلی مجرم معلوم نبوده و بعداً معلوم گردد، دادگاه می تواند بر اساس این تبصره، مقررات تکرار جرم، یعنی تشدید مجازات را در مورد جرم جدید او اعمال کند بدون آنکه این امر تاثیری در محکومیت قبلی مجرم داشته باشد؛ و این مطلب خلاف تعریفی است که خود ماده 48 قانون مجازات اسلامی در مورد تکرار پذیرفته است.

بهرحال علیرغم اینکه تعریف تکرار جرم نیز همانند تعدد، همواره ملهم از اراده قانونگذار می باشد با این وجود، آنچه اکثر علمای حقوق کیفری و سیستم حقوقی غالب کشورهای پیشرفته جهان بر آن اجماع دارند آن است که تکرار جرم را ارتکاب مجدد جرم پس از صدور حکم محکومیت قطعی در خصوص جرم سابق می دانند و نه لزوماً اجرای حکم مجازات سابق. از همین رو است که قانونگذار قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز در راستای همنوایی با همین دیدگاه، قائل به پذیرش نظر فوق گردیده است.

مبحث دوم: جایگاه حقوقی تعدد و تکرارجرم [6]

در مورد فرق بین تعدد و تکرار جرم می دانیم که اگر کسی مرتکب چند جرم گردد دو حالت برای آن متصور است. یا قبل از ارتکاب بزه دوم یا چندم برای جرم یا جرائم قبلیش تحت تعقیب قرارگرفته و به محکومیت قطعی محکوم شده است یا نه. درصورت اول مرتکب در موقع رسیدگی مشمول قاعده تکرارجرم خواهد گردید و درصورت دوم مشمول قاعده تعدد جرم. با این توضیح که اولاً شمول قاعده تکرار نیز معمولاً موکول به آن است که درفاصله ی زمانی معینی ازتاریخ صدور حکم قطعی، که غالباً زمان مشخص یا مدت لازم برای حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان در نظرگرفته می شود، مجرم مرتکب جرم جدیدی بشود و ثانیاً بنا به نظر پاره ای از حقوقدانان و احتمالاً بعضی ازقانونگذاری ها، ضابطه ی شمول یا عدم شمول مقررات تکرارجرم، اجرای واقعی یا عدم اجرای مجازات اعلام شده قبلی است. درقوانین ما تا قبل از وضع قوانین جدید اسلامی، این ضابطه همیشه صدور حکم قطعی بوده ولی در قوانین جزایی پس از انقلاب تا قبل از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، اجرا یا عدم اجرای مجازات ملاک دانسته شده بود؛ مقرراتی که در نتیجه، دامنه ی شمول قاعده تکرارجرم را تنگ تر و بعکس دامنه شمول مقررات تعدد جرم را وسیع تر می نمود.

از حیث جایگاه و موقعیت حقوقی، هر دو تأسیس تعدد و تکرار جرم از زمره کیفیات مشدده عام محسوب می شوند. بدین معنا که نسبت به کلیه کسانی که مرتکب جرایم متعدد می گردند و یا با تکرار مجدد جرم پس از صدور حکم محکومیت قطعی و یا تحمل مجازات، بر ارتکاب رفتارهای مجرمانه خود اصرار دارند، موجب تشدید مجازات و واکنش کیفری می گردند. در واقع ارتکاب جرایم متعدد و نیز تکرار مجدد جرم، در غالب موارد نشانگر حالت خطرناک مجرم می باشد و علاوه بر این در حالت تکرار جرم، ما با فردی (مجرمی) مواجه هستیم که اقدامات و تدابیر نظام عدالت کیفری در خصوص وی به شکست منتهی گردیده، به نحوی که شیوه برخورد سابق، نتوانسته است مانع از ارتکاب جرایم آتی وی گردد و در نتیجه ضروری است که قانونگذار برخورد متفاوتی با چنین شخصی داشته باشد. تشدید در اعمال ضمانت اجراهای کیفری یکی از اصلی ترین شیوه های برخورد با اشخاص مذکور می باشد.

مبحث سوم: پیشینه تعدد و تکرار جرم در حقوق جزایی ایران

شیوه مواجهه قانونگذار با مرتکبین جرایم متعدد و مکرر در طول قانونگذاری مختلف و با الهام از نظام سیاسی و تقنینی حاکم، همواره دستخوش تغییرات اساسی از این حیث بوده است به نحوی که سیاست کیفری ایران در طی دهه های گذشته، جهت گیری های متفاوتی را تجربه نموده است. لذا در اینجا به مناسبت موضوع بحث، نگاهی گذرا به سیر تحولات دو نهاد حقوقی تعدد و تکرار جرم خواهیم داشت.

گفتار اول: سیر تحولات تعدد جرم و ابهامات پیرامون آن

موقعیت قانونی و قضایی تعدد جرم و مجازات آن در حقوق جزایی ایران از زمان تدوین قانون مجازات عمومی مصوب 1304 تا زمان حاضر پنج دوره ی مشخص را به شرح زیر پشت سرگذاشته است:

1- تعدد جرم و مجازات آن درقانون مجازات عمومی 1304

2- تعدد جرم و مجازات آن درماده 2 ملحقه به قانون آئین دادرسی کیفری مصوب مهرماه 1312

3- تعدد جرم و مجازات آن در قانون مجازات عمومی 1352

4- تعدد جرم و مجازات آن درقوانین مصوب بعد از انقلاب اسلامی 1357.

5- تعدد جرم و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی1392.

در اولین قانون مجازات عمومی مصوب 1304 مواد (3، 32، 33 ) آن ناظر به مقررات مربوط به تعدد جرم بود[7]. چون درعمل مقررات موضوعه در این مورد کافی، جامع و مانع به نظر نمی رسید لذا درتاریخ 12/07/1311 سه ماده به قانون آئین دادرسی کیفری افزوده شد که مواد دوم و سوم آن به مقررات مربوط به تعدد جرم اختصاص داشت، هرچند که وضع مقرراتی مربوط به قسمت عمومی و ماهوی حقوق کیفری ضمن الحاق موادی به قانون آئین دادرسی کیفری حاکی از مسامحه ی قانونگذار بوده است. پس از آن درسال 1352 به هنگام تجدید نظر کلی در مواد عمومی قانون کیفری، مقررات جدیدی در این باب وضع گردید که تا زمان انقلاب و تغییرات جدید در قوانین کیفری وجود داشت و به آن عمل می شد.

قانون بعدی قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 21/7/1361 کمیسیون امور قضایی مجلس شورای اسلامی و بالاخره آخرین مقررات ناظر برتعدد جرم درقانون مجازات اسلامی مصوب 7/9/1370 مجمع تشخیص مصلحت نظام پیش بینی گردیده است.

بند اول: تعدد جرم در قانون مجازات عمومی مصوب 1304

درقانون مجازات عمومی سال 1304 مقررات مربوط به تعدد جرم و مجازات آن به این شرح مورد حکم قرارگرفته بود .

ماده 31-  هرگاه فعل واحد دارای عناوین متعدده جرم باشد مجازات جرمی داده می شود که جزای آن اشد است.

1- 2 اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق: 5

1-3 اهداف تحقیق: 5

1-4 چارچوب نظری: 6

1-5-  سؤالات تحقیق: 7

1-6-  فرضیه‏های تحقیق: 8

1-7 روش تحقیق : 8

1-8 قلمرو تحقیق : 9

1-9  محدودیتهای تحقیق : 9

1-10 واژگان کلیدی : 9

 

فصل دوم:ادبیات تحقیق

مقدمه: 12

2-1 تعریف بازاریابی : 12

2-2 ابعاد بازاریابی : 12

2-3 فلسفه های مدیریت بازاریابی: 15

2-3-1 گرایش تولید: 16

2-3-2 گرایش محصول: 16

3-3-3 گرایش فروش: 16

2-3-4 گرایش بازریابی : 16

2-3-5 گرایش بازاریابی اجتماعی.. 18

2-4 ماهیت و اهمیت ترفیعات و تشویقات… 18

2-5 روشهای ترفیع: 18

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

2-6 تعیین ترکیب فعالیت های تشویقی: 19

2-7 عوامل موثر بر ترکیب ترفیع: 19

2-8 اجزای آمیخته ترفیع و تشویق عبارتند از: 20

2-9 انواع بازاریابی.. 21

2-9-1 بازاریابی خود (شخصی) 21

2-9-2 بازاریابی سازمان. 21

2-9-3 بازاریابی مکان. 22

2-9-4 بازاریابی ایده 22

2-9-5 بازاریابی خدماتی.. 22

2-10مفهوم تبلیغات… 23

2-11 طبقه بندی تبلیغات: 24

2-12 انواع تبلیغ تجاری.. 25

2-13عناصر تبلیغ. 27

2-14ویژگی های تبلیغ. 28

2-15 تمهیدات تبلیغ. 28

2-16روش های تبلیغ. 30

2-17زبان تبلیغ. 31

2- 18 تصمیمات عمده در تبلیغ. 32

2-8-1 تعیین هدف: 33

2-8-2 تعیین بودجه تبلیغ. 34

2-8-3 تصمیمات در مورد پیام: 35

2-8-4 تصمیمات در مورد رسانه آگهی: 35

2-8-5 ارزیابی عملیات آگهی: 36

2-19 ده اشتباه رایج در تبلیغات: 36

2-20 اهداف تبلیغات… 40

2-21 اهداف ترغیب مشتریان: 40

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

2-22ویژگی های تبلیغات نوین.. 40

2-22-1 اشکال تبلیغات نوین.. 41

2-23 مخاطب از دیدگاه اندیشمندان مکتب انتقادی فرانکفورت… 44

2-23-1 دسته بندی مخاطبان. 45

2-23-1-1 دسته بندی مخاطبان بر اساس ویژگی های جمعیت شناختی.. 46

2-23-1-2 دسته بندی بر حسب باورها 46

2-23-1-3 دسته بندی بر اساس نگرش ها 46

2-23-1-4 دسته بندی بر مبنای شیوه زندگی.. 47

2-23-1-5 دسته بندی بر اساس اصل دسترسی.. 47

2-23-1-6 دسته بندی بر اساس منابع اقتصادی مخاطبان. 48

2-23-1-7 دسته بندی بر مبنای مراحل فراگرد. 48

2-23-1-8 دسته بندی بر اساس استفاده از رسانه ها 49

2-23-1-9 دسته بندی بر اساس مجرا و پیام. 49

2-23-2 هفت نقش کارگزار تبلیغ در ارتباط با مخاطبان هدف… 49

2-24 رفتار مصرف کننده: 52

2-24-1 مهم بودن مطالعه رفتار مصرف کننده: 52

2-24-2 فرآیندهای مبادله و رفتار مصرف کننده 55

2-24-3عناصر مبادله. 55

2-24-4 شخصیت و رفتار مصرف کننده 58

 

2-25 تصویر محصول: 58

2-25-1 تصویر محصول و باورهای مصرف کننده: 61

2-26 انواع دیدگاهها در مورد تصمیم گیری مصرف کنندگان. 62

2-27 الگوی رفتار مصرف کننده 66

2-28 فرآیند تصمیم گیری خریدار. 67

2-29 تفاوت افراد در مورد محصولات جدید (نوآوری) 72

2-30 رفتارهای گوناگون به هنگام تصمیم گیری برای خرید. 73

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

2-31 عوامل مؤثر در تصمیمات خرید مصرف کنندگان. 75

2-32 مصرف در نمایش… 78

2-32- 1 ایجاد رضایت و نارضایتی پس از اکتساب… 80

2-33 رفتار مصرف کنندگان در برابر آگهی های تبلیغاتی: 82

2-34 پیش بینی رفتار خریداران با استفاده از مدل مازلو. 83

2-35 تاثیر ارتباطات: 86

2-35-1 هرم تأثیرات ارتباطات… 86

2-36 روش داگمار. 88

2-37 تاریخچه تبلیغات بازرگانی در جهان. 90

2-37- 1 تاریخچه  تبلیغات بازرگانی در ایران. 93

2-38 پیشینه تحقیق : 97

 

فصل سوم:روش تحقیق

3-1 مقدمه. 105

3-2 روش تحقیق: 105

3-2-1 قلمرو تحقیق.. 106

3-3 جامعه آماری: 106

3-4 روش نمونه گیری و تعیین حجم. 107

3-5 ابزار گرد آوری داده های پژوهشی.. 108

3-5-1 مطالعات کتابخانهای : 108

3-5-2 پرسشنامه : 108

3-6 مقیاس و طیف ابزار اندازه گیری تحقیق : 109

3-7 روایی ابزار اندازه گیری : 109

3-8 اعتبار پایایی : 110

3-9 روش تجزیه و تحلیل داده ها: 110

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

فصل چهارم:جمع آوری و تجزیه وتحلیل اطلاعات

4-1مقدمه: 112

2-4آمار توصیفی متغیر‌های جمعیت شناختی: 113

4-1-1 جنسیت… 113

4-1-2 وضعیت تأهل.. 114

4-1-3سن.. 115

4-1-4  تحصیلات… 116

4-1-5 میزان درآمد. 117

4-2 آمار استنباطی : 118

4-2-1 بررسی توزیع دادههای تحقیق (پیوست 3 ) 118

4-2-2 آزمون فرضیات اصلی.. 121

 

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهاد

5-1 مقدمه: 128

5-2 نتایج بررسی فرضیه اول: 128

5-3 نتایج بررسی فرضیه دوم: 128

5-4 نتایج بررسی فرضیه سوم : 129

5-5 نتایج بررسی فرضیه چهارم : 129

5-6 نتایج بررسی فرضیه پنجم: 129

5-7 پیشنهادات مستخرج از نتایج تحقیق : 130

5-8 پیشنهادات آیندگان : 131

5-9 محدودیت های تحقیق : 132

 

منابع و ماخذ:

منابع فارسی.. 134

منابع غیر فارسی.. 135

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

ضمائم. 136

چکیده انگلیسی: 140

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

جدول 2-1 علل مطالعه رفتار مصرف کننده 54

جدول 2-2 سه دیدگاه در مورد تصمیم گیری.. 63

جدول 2-3 برخی راهبردهای آمیخته بازاریابی برای محصولاتی که از طریق.. 64

جدول 2-4 انواع نمایش های مصرف کننده 79

جدول 4-1 توزیع فراوانی و درصد پاسخ دهندگان به تفکیک جنسیت… 113

جدول 4-2توزیع فراوانی و در صد پاسخ دهندگان به تفکیک وضعیت تاهل.. 114

جدول 4-3 توزیع فراوانی و درصد پاسخ دهندگان به تفکیک سن.. 115

جدول 4-4 توزیع فراوانی و درصد پاسخ دهندگان به تفکیک میزان تحصیلات… 116

جدول 4-5 توزیع فراوانی و درصد پاسخ دهندگان به تفکیک میزان درآمد ماهیانه. 117

جدول 4-6نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیر تشخیص مساله در فرایند تصمیم خرید. 118

جدول 4-7نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیر جستجوی اطلا عات در فرایند تصمیم      خرید  119

جدول 4-8نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیر ارزیابی.. 119

جدول 4-9 نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیر تصمیم خرید در فرایند تصمیم خرید. 120

جدول 4- 10 نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیر رفتار. 120

 

 فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                         صفحه

نمودار (4-1) جنسیت… 113

نمودار (4-2) وضعیت تأهل.. 114

نمودار (4-3) سن.. 115

نمودار (4-4) تحصیلات… 116

نمودار (4-5) میزان درآمد. 117

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                         صفحه

شکل1-1چهارچوب نظری.(کاتلر، آرمسترانگ،235،ص 251) 6

شکل 2-1 مفهوم قدیم (فروش) وجدید بازاریابی (1) 17

شکل 2-2  : جایگاه تبلیغات در بازاریابی و مراحل یک برنامه تبلیغاتی.. 20

شکل2-3 تصمیمات مهم تبلیغ. 33

شکل 2-5 فرآیند مبادله. 56

شکل 2-5 چارچوب سازمانی رفتار مصرف کننده 57

شکل2-6 الگوی رفتار خریدار. 67

شکل2-7 فرآیند تصمیم گیری خریداران. 68

شکل2-8 عوامل موثردر تصمیمات خرید مصرف کنندگان. 76

شکل2-9 محیط مصرف کننده و فرآیند مبادله. 77

شکل2-10 مدلی از فرآیند پس از حصول در مصرف کننده 78

شکل2-11 مدل رضایت / عدم رضایت مصرف کننده 81

شکل2-12  مدل تبدلی / معکوس سازی Levine –  siegel  ziff 82

شکل2-13  هرم اثرات ارتباطات… 87

 

چکیده:
 تحقیق حاضر تحت عنوان بررسی رابطه بین تبلیغات تلویزیونی بر رفتار مصرف کنندگان در فرآیند تصمیم خرید خودرو به انجام رسیده است. اهداف این تحقیق عبارتند از: تجزیه و تحلیل موقعیت ویژه تبلیغات تلویزیونی در امر مدیریت بازاریابی، تجزیه و تحلیل رفتار بررسی رابطه بین تبلیغات تلویزیونی بر رفتار خریداران در هنگام فرآیند تصمیم خرید خودرو بوده است. نوع تحقیق توصیفی و همبستگی از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش انتخاب نمونه در شهر تهران وشهروندان تهرانی است ،که به صورت تصادفی می باشد. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه وتجزیه و تحلیل داده­های جمع­آوری شده با کمک نرم افزار SPSS 18 انجام شده است. نتایج تحقیق نشان دادند که بین مولفه های تشخیص مساله، جستجوی اطلاعات، ارزیابی راه چاره ها، تصمیم خرید و در نهایت رفتار پس از خرید با متغیر خرید خودرو دارای رابطه معنادار می باشند. فرضیه های پژوهش که به بررسی رابطه تبلیغات تلویزیونی در بازار خودرو وتشخیص مسئله برای این محصولات بوده است که با استفاده از آزمون تی مورد تایید قرار گرفته است. فرضیه دوم پژوهش تبلیغات تلویزیونی در بازار خودرو و جستجوی اطلاعات برای این محصولات بوده است که با استفاده از آزمون تی مورد تایید قرار می گیرد. فرضیه سوم پژوهش تبلیغات تلویزیونی در بازار خودرو و ارزیابی راه چاره ها برای این محصولات بوده است که با استفاده از آزمون تی مورد تایید قرار می گیرد. فرضیه چهارم پژوهش تبلیغات تلویزیونی در بازار خودرو و تصمیم خرید برای این محصولات بوده است که با استفاده از آزمون تی مورد تایید قرار می گیرد. فرضیه پنجم پژوهش تبلیغات تلویزیونی در بازار خودرو و رفتار پس از خرید برای این محصولات بوده است که با استفاده از آزمون تی مورد تایید قرار می گیرد. نتایج داده های هر چهار فرضیه را مورد پذیرش قرار داد .

 

فصل اول:

1-2-تعریف مساله. 2

1-3- اهداف وکاربرد نتایج تحقیق. 3

1-4- فرضیات پژوهشی. 4

1-5-ضرورت و اهمیت تحقیق. 4

1-6- محدودیت‌ها‌ی تحقیق. 7

1-7- فصل بندی تحقیق. 8

1-8- شرح واژه‌ها‌ و اصطلاحات به کار رفته در تحقیق. 8

فصل دوم. 10

مروری بر ادبیات موضوع. 10

2-1-  مقدمه. 11

2-2- ادبیات تحقیق نگهداری وتعمیرات.. 11

   2-2-1- بررسی استراتژ یهای مختلف تعمیرات.. 13

      2-2-1-1- تعمیرات اصلاحی. 13

      2-2-1-2-تعمیرات مبتنی بر زمان. 13

      2-2-1-3-تعمیرات مبتنی بر شرایط 13

      2-2-1-4-تعمیرات پیشگویانه. 14

      2-2-1-5- نگهداری و تعمیرات مبتنی بر وضعیت.. 15

       6-1-2-2مرور مدل‌ها‌ی پیشنهادی. 18

      1-6-1-2-2سیستم کاملا قابل مشاهده 18

      2-6-1-2-2 -سیستم‌ها‌ی قابل مشاهده  جزیی. 20

2-3- نقد ادبیات.. 23

2-4- استراتژی تعمیرات در شرکت فولاد آلیاژی ایران. 26

   2-4-1- استراتژی تعمیرات در طراحی اولیه. 28

2-5- مرور ادبیات تحقیق معیارهای تصمیم گیری. 29

   2-5-1- ایمنی. 29

   2-5-2هزینه. 30

   2-5-3- کیفیت محصول. 31

   2-5-4- درجه اهمیت دستگاه 31

   2-5-5-قابلیت تعمیرپذیری. 32

   2-5-6- قابلیت اطمینان. 32

   2-5-7- قابلیت دسترس.. 33

   -8-5-2ارزش افزوده 33

   -9-5-2توجیه پذیری. 34

2-6- مدل‌ها‌ی تصمیم‌گیری ریاضی. 38

   2-6-1- تکنیک‌ها‌ی تصمیم‌گیری ریاضیMCDM.. 38

   2-6-2- ارزیابی و بررسی مدل‌ها‌ی MADM.. 38

2-7-علم مدیریت فازی: 40

   2-7-1- اعداد فازی و عملیات جبری. 42

   2–72- اعداد فازی نوع LR.. 43

   2-7-3- اعداد فازی ذوزنقه ای ومثلثی. 44

2-8- ادبیات تحقیق  مبانی نظری فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP. 45

   2-8-1-  معرفی تکینیک ANP. 45

   2-8-2- تکینکANP فازی. 53

2-9- معرفی تکنیک TOPSIS. 56

   2-9-1- ادبیات تحقیق در مورد   TOPSIS فازی. 57

2-10- جمع بندی. 60

فصل سوم. 61

طراحی چارچوب تحقیق. 61

3-1- مقدمه. 62

3-2- الگوریتم پیشنهادی. 63

   3-2-1- تشکیل تیم خبرگان شرکت.. 63

   3-2-2 – خصوصیات افراد خبره 63

3-3 مشخص نمودن معیارها 67

3-4- محاسبه اوزان هر یک ازمعیارهای تصمیم‌گیری از روش خبرگی. 75

3-5- رتبه بندی تجهیزات.. 80

3-6- تصمیم‌گیری نهایی در خصوص انتخاب تجهیزات.. 80

3-7- روش انجام تحقیق. 80

3-8- روش شناسی پژوهش… 83

   3-8-1- سوالات پژوهشی : 83

   3-8-2- ابزار‌ها‌ی مورد استفاده در گرد آوری اطلاعات.. 83

3-9-  روایی وپایایی پژوهش… 85

3-10- جمع بندی. 86

فصل چهارم. 87

اجرای مدل و تحلیل نتایج. 87

4-1- مقدمه. 88

4-2- نتایج مربوط به مشخصات عمومی مصاحبه شوندگان. 88

   4-2-1- سن مصاحبه شوندگان. 88

   4-2-2- تحصیلات مصاحبه شوندگان. 89

   4-2-3-سابقه کار مصاحبه شوندگان. 90

   4-2-4- نوع استخدامی مصاحبه شوندگان. 91

   4-2-5- پست سازمانی مصاحبه شوندگان: 92

 

4-3- تعیین وزن معیارها با رویکرد ANP  فازی. 93

   4-3-1-محاسبه وزن هریک از مناظر 93

   4-3-2- محاسبه وزن هریک از شاخصهای منظر مالی. 99

   4-3-3-محاسبه وزن هریک از شاخصهای منظر فنی. 103

   4-3-4- محاسبه شاخصهای مربوط به ایمنی. 110

   4-3-5- محاسبه وزن منظر انسانی. 113

4-4- محاسبه وزن نهایی هر یک از شاخص‌ها‌ 113

4-5- اولویت بندی تجهیزات با رویکرد TOPSIS فازی. 115

   4-5-1- تبدیل ماتریس میانگین به ماتریس بی مقیاس.. 134

   4-5-2- تبدیل ماتریس نرمالایز شده به ماتریس موزون. 135

   4-5-3- تعیین راه حل ایده آل مثبت فازی و راه حل ایده آل منفی فازی : 135

   4-5-4- اولویت بندی نهایی گزینه‌ها‌ 136

4-6- اولویت بندی گزینه‌ها‌ از روش دیگر 140

4-7- تصمیم‌گیری نهایی در خصوص انتخاب تجهیزات.. 143

4-8- جمع بندی. 143

فصل پنجم. 144

نتیجه گیری وپیشنهادات.. 144

5-1- مقدمه. 145

5-2-نتایج ویافته‌ها‌ی  تحقیق. 145

5-3- نتایج حاصل از پیاده سازی مدل پیشنهادی. 147

5-4- مزایای الگوریتم پیشنهادی. 149

5-5 – پیشنهاداتی به منظور بهبود کاربرد الگوریتم پیشنهادی در اولویت بندی تجهیزات.. 150

5-6پیشنهاداتی جهت کاربرد نتایج تحقیق. 150

5-7- پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی. 151

5-8-جمع بندی. 152

منابع ومأخذ فارسی. 153

منابع ومأخذ خارجی: 155

ضمائم. 159

[1]Condition Monitoring

[2]Fuzzy Analytic network process

[3] Fuzzy Technique For Order Preference By Similarirty To Ideal Solution 

-مقدمه
 مدیران نگهداری و تعمیرات  شرکتهای مختلف همیشه با این مسئله روبرو هستند که چگونه می توانند معیارهایی را برای تشخیص اولویت قطعات در نگهداری و تعمیرات بدست آورند و چگونه می توانند این قطعات را براساس این معیارها اولویت بندی نمایند در این پروژه سعی شده است تا با استفاده از متدهای تصمیم‌گیری  به روز دنیا و همچنین استفاده از خبرگان شرکت فولاد آلیاژی ایران که بزرگترین شرکت تولید کننده فولاد‌ها‌ی آلیاژی در کشور می باشد معیارهایی برای اولویت بندی تجهیزات این شرکت بدست آمده و سپس این تجهیزات با استفاده از تکنیکهای تصمیم‌گیری اولویت بندی نمود . امید است که این تحقیق بتواند کمک هر چند کوچکی به صنعتگران این مرز وبوم بنماید.

1-2-تعریف مساله
نگهداری و تعمیرات نقش مهمی در حفظ قابلیت اطمینان، در دسترس بودن، کیفیت تولیدات، کاهش ریسک، افزایش بازدهی و امنیت تجهیزات بر عهده دارد. بنگاه‌ها‌ی تولیدی همواره درصدد کاهش هزینه‌ها‌ی تولید هستند. یکی از هزینه‌ها‌ی اساسی این بنگا ه‌ها‌ هزینه تعمیرات است که عمدتاً با توجه به نوع صنعت، 15 تا 75 درصد هزینه‌ها‌ی تولید را تشکیل می‌دهد. سیاست مناسب تعمیرات می تواند نقش بسیار مهمی در دسترس پذیری  و پایایی ، کیفیت تولید، و ایمنی سیستم داشته باشد. اما متأسفانه، در مقایسه با مباحث تولید که بسیار مورد توجه محققان و نویسندگان است ، به نگهداری و تعمیرات چندان اهمیت داده نشده است . همین مسأله یکی از دلایل کارآیی پایین تر بخش نگهداری وتعمیرات نسبت به سایر بخش‌ها‌ست. بعنوان مثال در حدود یک سوم هزینه‌ها‌ی تعمیرات صرف فعالیتهای زائد می‌شود. (Mobley،2002)

همانطور که قبلا ذکر شد یکی از روشهای نگهداری وتعمیرات CMمی باشد که با توجه به استفاده از تجهیزات خاص روش بسیار هزینه‌بری است و شرکتهای مختلف سعی دارند تا تجهیزاتی که واقعا نیاز به پایش مداوم دارند تحتCM  قرار دهند. مشکلی که در اینجا وجود دارداین است که معیار‌ها‌ی کاملا تبیین شده‌ای که بتوان بر اساس آن تجهیزات را انتخاب نمود وجود ندارد وهمچنین اهمیت تجهیزات مختلف در مقایسه با تجهیزات دیگر مشخص نمی‌باشد .و تجهیزات امتیاز خاصی بر اساس اهمیت دارا نیستند.

واین امردر حالی است که در صورت عدم دقت در انتخاب تجهیزات شرکت هزینه اضا فه‌ای را برای CM  به همراه  داشته و این مساله نیزباعث می‌شود که تجهیزاتی که واقعا باید تحتCM  قرار گیرند انتخاب نمی‌گردند ودر حقیقت این کار باعث هم به هدر رفتن سرمایه شرکت شده و هم اینکه در بعضی از مواقع خسارات جبران ناپذیری را به خاطر توقفات ناگهانی تجهیزات به شرکت تحمیل می‌نماید که با توجه به وضعیت تامین قطعات یدکی تجهیزات این لطمه چندین برابر تا ثیر از خود نشان می‌دهد.

1-3- اهداف وکاربرد نتایج تحقیق
هدف از این پروژه  این است که با معیارهای علمی‌ و تکنیکهای تصمیم‌گیری که هم اکنون درجها ن مرسوم است اولویت بندی برای تمام تجهیزات حساس کارخانه انجام گرفته و طبق آن مشخص کنیم که چه تجهیزاتی نیاز به پایش مداوم دارند و چه تجهیزاتی در مرحله بعدی اولویت قرار می‌گیرند.به گونه‌ای که برای تمام تجهیزات حساس امتیاز بندی انجام گردد.لازم بذکر است که این هدف در حقیت لازمه اجرای یک سیستم نگهداری و تعمیرات بر اساس پایش مداوم می باشد زیرا هیچگاه نمی توان تمام تجهیزات حساس یک شرکت را تحت پایش مداوم قرار داد بلکه باید یک اولویت بندی از آنها صورت گیرد تا بتوان بر اساس بودجه و همچنین زیر ساختها تجهیزاتی که دارای بیشترین اولویت هستند انتخاب نمود.

1-3-1- اهداف کلی:

کاهش توقف تجهیزات خط تولید
کاهش هزینه‌ها‌ی نگهداری و تعمیرات
افزایش راندمان تجهیزات)منظور از راندمان قابلیت دسترسی به تجهیزات می باشد )
1-3-2- اهداف جزیی

شناخت شاخصهای مهم نگهداری وتعمیرات
تهیه لیستی از تجهیزات حساس شرکت
اولویت بندی تجهیزات مهم
شناخت خبرگان سطوح مختلف شرکت
1-4- فرضیات پژوهشی
     هدف اصلی این پژوهش اولویت بندی تجهیزاتی است که باید تحت پایش وضعیت گیرند.در همین راستا سه سوال پژوهشی به ترتیب ذیل مطرح می‌شود:

معیارهایی که برا ساس آن می‌ توان تجهیزات را اولویت بندی نمود کدام است ؟
وزن معیارهایی که برای اولویت بندی مشخص می‌ گردد چه مقدار است ؟
اولویت بندی تجهیزاتی که باید تحت CM قرار بگیرند با استفاده از معیارهای وزن داده شده چگونه است؟
1-5-ضرورت و اهمیت تحقیق
در حال حاضر در شرکت فولاد آلیاژی ایران یکی از روشهایی که برایPM[1] از آن استفاده می‌گردد روش CM می‌باشد. این روش که یکی از روشهای پیشرفته درعلم نگهداری و تعمیرات محسوب می‌شود دارای مزیتهای زیادی نسبت به روشهای گذشته نگهداری و تعمیرات که قبلا توضیح داده شد می باشد این روش دارای قابلیت اطمینان بسیار بالایی است. به این معنی که احتمال توقف تجهیزی که تحت این روش نگهداری و تعمیرات قرار گیرد، بسیار پایین می آید و در ضمن باعث افزایش عمر اینگونه تجهیزات نیز می‌گردد البته مطلب حائز اهمیت این است که این روش به هزینه‌ زیاد نیاز دارد و برای اجرای آن می بایست  بر آوردهای اقتصادی لازم صورت پذیرد. اجرای این روش در شرکت فولاد آلیاژی ایران از سال 1383 شروع گردید و به طور کلی به پیمانکار واگذار شد. رو‌شهایی که برایCM  درفولاد آلیاژی ایران انجام می‌گردد شامل موارد ذیل می‌باشد:

آنالیز روغن
آنالیز ارتعاش تجهیزات دوار
حرارت سنجی
ضخامت‌سنجی شبکه سیالات
در شرکت فولاد آلیاژی ایران انتخاب تجهیزاتی که باید تحت CM قرار بگیرند در ابتدا بر عهده واحد بازرسی کارخانه بود وا ین واحد نیز با مشخص نمودن9 معیار زیر از واحدهای مختلف خواستار اعلام لیست تجهیزاتی که با‌ید تحت CM  قرار بگیرند شد که این 9 معیار‌به شرح ذیل می‌باشند :

میزان اهمیت تجهیزوتاثیر توقف تجهیز در خط تولید
توان موتور
میزان کارکرد در شبانه روز
میزان کارکرد در سیکل کاری
میزان خسارت تجهیز در اثر توقف ناگهانی
میزان استعداد تجهیز برای نابالانسی (به عنوان مثال فن‌هااستعداد بالایی برای نابالانسی دارند).
میزان سرمایه‌گذاری یا قیمت تجهیز
محدودیتهای موجود نظیر تعداد تجهیز طرف قرار داد ،نفرات پرسنل پیمانکار ،تعداد دستگاه اندازه گیری ،مبلغ قرارداد
میزان استعداد تجهیز برای ناهم محوری[2]
در واحدهای مختلف برای  انتخاب این تجهیزات از معیار‌ها‌ی فوق الذکر در بالا وسایر معیارها استفاده می شود.

درمورد ضرورت انجام این تحقیق با توجه موارد زیر امر نگهداری وتعمیرات تجهیزات  بسیار مهم  می‌باشد:

وجود فلز مذاب در داخل سیستم‌ها‌ی تولیدی که در صورت خرابی ماشین و سیستم‌ها‌ی انتقال و انجماد فلز در مسیر ،تخلیه فلز منجمد را مستلزم صرف وقت وهزینه زیاد می‌نماید.
وجود مواد با حرارت‌ها‌ی بالا و دارای خواص خورندگی ،چسبندگی ،که روند فرسایش تجهیزات را افزایش می‌دهد.
پیوستگی خط تولید ودرنتیجه رکوددر مراحل تولید در اثر از کار افتادگی یکی اززیر سیستم‌ها‌
وسعت سطح کارگاه‌ها‌ و فواصل زیاد بین کارگاه‌ها‌ که امکان دریافت سریع خدمات اضطراری را کاهش می‌دهد.
کاریکنواخت وشبانه روزی که نیاز به وجود گروه‌ها‌ی آماده به کار نگهداری وتعمیرات وهمچنین دسترسی سریع به خدمات مهندسی وخدمات پشتیبانی نظیر دسترسی به نقشه‌ها‌ و قطعات یدکی که نیاز به برنامه ریزی و مهیا نمودن زیر ساختها دارد.
با توجه به مراتب یاد شده باید اذعان نمود که در شرکت فولاد موقعیت امور نگهداری وتعمیرات حداقل در سطوحی همسان با امور تولید قرار می‌گیرد.

با توجه به استفاده از تجهیزات خاص روشCM بسیار هزینه بر است  و شرکت‌ها‌ی مختلف تجهیزاتی راکه واقعا نیاز به پایش مداوم دارند تحت CM  قرار می دهند مشکلی که در اینجا وجود دارداین است که معیار‌ها‌ی کاملا تبیین شده ای  که بتوان بر اساس آن تجهیزات را انتخاب نمود وجود ندارد وهمچنین اهمیت تجهیزات مختلف در مقایسه با تجهیزات دیگر مشخص نمی‌باشد .و تجهیزات امتیاز خاصی بر اساس اهمیت دارا نیستند.

در حالیکه در صورت عدم دقت در انتخاب تجهیزات شرکت هزینه اضا فه ای را برای CM  متحمل شده واین در حالی است که تجهیزاتی که واقعا باید تحت CM  قرار گیرند انتخاب نمی‌گردند ودر حقیقت این کار باعث هدر رفتن سرمایه شرکت شده و در بعضی از مواقع خسارات جبران ناپذیری را به خاطر توقفات در تجهیزات به شرکت تحمیل می‌نماید که با توجه به وضعیت  تا مین قطعات یدکی تجهیزات این لطمه چندین برابر تا ثیر از خود نشان می‌دهد.

1-6- محدودیت‌ها‌ی تحقیق

1-3-3- جنس Thymus 12

1-3-3-1- گونه‌های جنس Thymus در ایران 13

1-3-3-1-1- گونه‌های موجود در استان‌های شمالی 13

1-3-3-1-2- گونه‌های موجود در غرب ایران 13

1-3-3-1-3- گونه‌های موجود در کوه‌های البرز و اطراف تهران 14

1-3-3-1-4- گونه‌های موجود در جنوب ایران (فارس و کرمان) 15

1-3-3-2- گونه‌های مهم جنس Thymus 15

1-3-3-2-1- .Thymus serpyllum L 15

1-3-3-2-2- T.mastichina 16

1-3-3-2-3- T.hirtus 16

1-3-3-2-4- T. kotschyanus Boiss. & Hohen 16

1-3-3-2-5- T. zygis L. 17

1-3-3-2-6- T. vulgaris 17

1-4- اهمیت گیاه آویشن 18

1-5- ویژگی های فیتوشیمیایی 18

1-5-1- مشخصات فیتوشیمیایی گیاه آویشن 18

فصل دوم مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق 20

2-1- بررسی منابع مورفولوژیكی 21

2-2- بررسی منابع سیتوژنتیکی 24

2-3- بررسی منابع فیتوشیمیایی 25

2-3-1- تیپ های شیمیایی آویشن 30

2-3-2- برنامه‌های اصلاحی آویشن 32

2-3-3- اساس ژنتیکی و اکولوژیکی بیوسنتز ترپنهای فنولی کارواکرول و تیمول 33

2-4- كاربرد نشانگرها در تمایز گیاهان 34

2-4-1- نشانگرهای مورفولوژیکی 35

2-4-2- نشانگر های مولکولی DNA 36

2-5- کاربرد نشانگرهای مولکولی در گیاهان دارویی 37

2-5-1- كاربرد نشانگرهای RAPD در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 40

2-5-2- كاربرد نشانگرهای AFLP در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 43

2-5-3- نشانگرهای ISSR 44

2-5-3-1- PCR آغازگرهای ریزماهواره ای قلاب شده (AMP- PCR) یا تکثیر بین SSR (ISA یا ISSR) یا PCR بین ریزو ماهواره (IM-PCR) 44

2-5-3-2- كاربرد ISSR در بررسی تنوع ژنتیكی گیاهان دارویی 45

2-6- سایر كاربردهای نشانگرهای مولکولی در گیاهان دارویی 47

2-6-1- شناسایی و تایید مواد گیاهی 47

2-6-2- نشانمند کردن ژن ها و انتخاب به کمک نشانگر همراه 50

2-6-3- تعیین مکانیزم گرده افشانی و باروری 51

فصل سوم روش اجرای تحقیق 52

3- 1- بررسی های مورفولوژیكی 53

3-1-1- مواد گیاهی 53

3-1-2- ارزیابی صفات مورفولوژیک 53

3-1-2-1-صفات کمی 53

3-1-2-2- صفات کیفی 54

3- 2- بررسی های فیتوشیمیایی 56

3-2-1- مواد گیاهی 56

3-2-2- استخراج اسانس 57

3-2-3- روشهای تجزیه دستگاهی 57

3-2-3-1- دستگاه کروماتوگرافی گازی 57

3-2-3-2- دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیفسنج جرمی 57

3-3- بررسی های مولکولی 58

3-3-1- نمونه برداری و استخراج DNA 58

3-3-2- محلول های لازم جهت استخراج DNA 58

3-3-3- مراحل استخراج DNA 59

3-3-4- تعیین غلظت و کیفیت DNA 60

3–3–5- انگشت نگاری DNA با استفاده از تكنیك ISSR 60

3-3-5-1- انتخاب آغازگرها 60

3–3–5-2- آماده سازی مخلوط PCR و تكثیر قطعات DNA 61

3-3-3- محلول های مورد نیاز در الکتروفورز ژل آگاروز 63

3-3-6-1- بافر(10X)TBE 63

3-3-6-2- محلول اتیدیم برماید 63

3-3-6-3- محلول بافر بار گذاری(6X) 63

3-3-6-4- الکتروفورز محصولات PCR 63

3-3-3- تجزیه و تحلیل آماری 63

3-3-7-1- رتبه بندی داده های حاصل از الكتروفورز 63

3-3-7-2- میزان اطلاعات چند شكل(PIC) 64

3-3-7-3- ضریب كوفنتیك 64

3-3-7-4- تجزیه به مولفه های اصلی و محورهای اصلی (PCA) و (PCOA) 64

3-3-7-5- نسبت چند گانه موثر(EMR) و β (درصد باند چند شكل) 65

3-4- تجزیه رگرسیون گام به گام صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و داده های مولکولی 65

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها(یافته ها) 66

 

4-1-1- بررسی صفات كمی 67

4-1-1-1- ضرایب همبستگی 77

4-1-1-2- تجزیه خوشه ای 79

4-1-1-3- تجزیه به مولفه های اصلی 80

4-1-2- بررسی صفات كیفی 84

4-1-2-1- تجزیه خوشه ای 84

4-2-ارزیابی فیتوشیمیایی 87

4-2-1- تجزیه واریانس 87

4-2-2- ترکیبات شیمیایی اسانس 93

4-2-2-1- طبقه بندی ترکیبات شیمیایی جمعیت ها 95

4-2-3- ضرایب همبستگی ترکیبات اسانس 96

4-2-4- تجزیه خوشه ای 100

4-2-5- تجزیه به مولفه های اصلی 100

4-3- نتایج مولكولی (ISSR) 104

4-3-1- مشخصات آغازگرها، باندها تولید شده و مقدار PIC 104

4-3-2- ماتریس ضرایب تشابه 105

4-3-3- تجزیه خوشه ای 106

4-3-4- ضریب کوفننتیک 106

4-3-5- تجزیه به محورهای اصلی (PCOA) 110

4-4- تجزیه رگرسیون صفات مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و داده ای مولکولی 111

4-4-1- تجزیه رگرسیون صفات مورفولوژیک و معرفی آلل های آگاهی بخش 111

4-4-2- تجزیه رگرسیون صفات فیتوشیمیایی و معرفی آلل های آگاهی بخش 112

4-5- نتایج مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 115

4-5-1- مقایسه تجزیه خوشه ای مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 115

4-5-2- مقایسه تجزیه به مولفه های اصلی مورفولوژیكی، فیتوشیمیایی و مولکولی 117

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات 118

5-1- نتیجه گیری كلی 119

5-2- پیشنهادات 121

منابع و مآخذ 126

فهرست منابع فارسی 125

فهرست منابع انگلیسی 130

ضمائم و پیوست ها 142

 

فهرست جداول      

جدول 3- 1- جمعیت ها مورد بررسی با مشخصات جغرافیایی 55

جدول 3-3- اطلاعات مربوط به نحوه ارزیابی صفات کیفی 56

جدول 3-4- توالی آغازگرهای مورد استفاده در این تحقیق 62

جدول 3-5- درجه حرارت و مدت زمان بهینه شده در چرخه PCR 62

جدول 1-4- نتایج تجزیه واریانس صفات کمی در 15 جمعیت آویشن کوهی 74

جدول 4-2- مقایسه میانگین صفات کمی ارزیابی شده در 15 جمعیت آویشن کوهی 75

جدول 4-3- ضرایب همبستگی بین صفات کمی 15 جمعیت آویشن کوهی. 78

جدول4–4- مقادیر واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی 83

جدول4-5- اطلاعات مربوط به صفات كیفی ارزیابی شده در 15 جمعیت آویشن کوهی 86

جدول4-6- تجزیه واریانس ترکیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 91

جدول4-7- آزمون مقایسه میانگین ترکیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 92

جدول4- 8- طبقه بندی نوع ترکیب های شیمیایی اسانس در جمعیت های آویشن کوهی 96

جدول4-9- ضرایب همبستگی بین تركیبات شیمیایی جمعیت های آویشن کوهی را نشان می دهد 98

جدول 4-10- واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی صفات فیتوشیمیایی، در 15 جمعیت آویشن کوهی 102

جدول4 -11- میزان همبستگی بین ترکیبات فیتوشیمیایی و مولفه ها اصلی 103

جدول 4-12- تعداد نشانگر، دمای اتصال، تعداد باند تولیدی هر آغازگر، تعداد باند های چند شكل، PIC (میزان چند شكلی نشانگر)، β(درصد تعداد باند های چند شكل)،EMR (نسبت چندگانه موثر)، حاصل از آغازگرهای ISSR در بررسی 15 جمعیت آویشن کوهی. 107

جدول 4-13- ماتریس تشابه به روش دایس برای 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از داده های آغازگرهای ISSR. 108

جدول 4-14- مقادیر واریانس توجیه شده توسط مولفه های اصلی با استفاده از داده های نشانگر ISSR. 111

جدول 4- 15- مشخصات آلل های آگاهی بخش و اثرات آن ها (صفات مورفولوژیک) 113

جدول 4- 16- مشخصات آلل های آگاهی بخش و اثرات آن ها (صفات فیتوشیمیایی) 114

فهرست اشکال

شکل2-1- پراگندگی گونه های جنس تیموس در ایران، به تفکیک مناطق و تعداد گونه ها (جم زاد،1373). 9

شکل 2-2- کنترل ژنتیکی مونوتر پن ها در شیمیوتیپ های آویشن T. vulgaris (Vernet, 1986)…………..32

شکل4–1- تجزیه خوشه ای 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از صفات کمی، بر اساس الگوریتمUPGMA 80

شكل 4-2- پراکنش 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس مولفه اول و دوم صفات کمی. 82

شکل4-3- گروه بندی 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس صفات کیفی با استفاده از الگوریتم UPGMA 87

شکل4-4- گروه بندی 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از ترکیبات فیتوشیمیایی و بر اساس ضریب شباهت وارد و الگوریتم UPGMA. 100

شكل4-5- پراکنش 15 جمعیت آویشن کوهی بر اساس مولفه اول و دوم صفات فیتوشیمیایی. 102

شكل4-6- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS10 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 109

شكل4-7- دندروگرام 15 جمعیت آویشن کوهی با استفاده از داده های مولكولی (ISSR) بر اساس الگوریتم UPGMA و با استفاده از ضریب دایس(نی و لی) 109

شكل4-8- نمودار پراكنش جمعیت های آویشن کوهی بر اساس مولفه های اول و دوم با استفاده از داده های حاصل از نشانگرهایISSR. 111

شکل7 -1- نمایی از گل در جمعیت آویشن7 (زنجان3) 142

شکل7-2- نمایی از رگبرگ های پشت برگ در جمعیت آویشن 23 (کردستان2) 142

شکل 7-3 – نمایی از گل جمعیت آویشن 47 (لرستان) 143

شکل 7-4- نمایی از سطح برگ در جمعیت آویشن 7 (زنجان3) 143

شکل 7-5 – نمایی از گل در جمعیت آویشن 10 (آذربایجانغربی4) 144

شکل 7-6 – نمایی از سطح ساقه در جمعیت آویشن 56 (کرمان) 144

شکل 7-9 – نمایی از ریخت گل در 15 جمعیت آویشن کوهی 145

شکل 7-10- نمایی از شکل برگ در جمعیت ها 146

شکل7-11- نمودار کروماتوگرام GC/MS در جمعیت 7( زنجان3) را نشان می دهد. 147

شکل 7-12- نمودار کروماتوگرام GC زمان خروج پیک ها در جمعیت 7 (زنجان3) نشان می دهد. 148

شکل 7-13- نمودارکروماتوگرامGC، زمان خروج پیک ها در جمعیت 70(آذربایجانغربی3) را نشان می دهد. 149

شكل7- 14- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر826 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 150

شكل7- 15- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر903 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 150

شكل7- 16- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر827 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 151

شكل7- 17- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر840، در 15 جمعیت آویشن کوهی 151

شكل7- 18- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر834، در 15 جمعیت آویشن کوهی 152

شكل7- 19- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر836، در 15 جمعیت آویشن کوهی 152

شكل7- 20- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS2 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 153

شكل7- 21- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگر 841 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 153

شكل7- 22- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS5 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 154

شكل7- 23- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS8 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 154

شكل7- 24- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS3 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی 155

شكل7- 25- الگوی باندی قطعات DNA تكثیر شده با استفاده از آغازگرIS1 ، در 15 جمعیت آویشن کوهی.( 155

 

 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

چکیده

آویشن کوهی Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.)) یکی از گونه های بومی جنس آویشن در ایران است. با توجه به اهمیت اقتصادی گیاه دارویی آویشن، بررسی و مقایسه كارایی نشانگر های مولكولی، بیوشیمیایی و مورفولوژیكی در تفكیك جمعیت های آن اهمیت دارد. در این مطالعه 15 جمعیت‎ آویشن کوهی متعلق به هفت استان کشور(تهران، کرمان، زنجان، قزوین و …)، مورد ارزیابی قرار گرفتند.

نتایج تجزیه واریانس صفات کمی نشان داد كه جمعیت ها از نظر كلیه صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری با هم)01/0(p≤، دارند. در این تحقیق 32 صفت مورفولوژیک بررسی شد که، تجزیه خوشه ای صفات كمی(20 صفت) جمعیت های آویشن کوهی را به سه گروه تقسیم بندی کرد. بر اساس صفات کیفی(12 صفت) جمعیت ها در پنج گروه طبقه بندی شدند. ضرایب همبستگی بین صفات كمی نشان داد كه بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار)01/0(p≤، مربوط به وزن تر بوته با وزن خشک بوته (99/0+=r) و طول شاخه گلدار با طول میانگره (66/0+= r) می باشد.

نتایج فیتوشیمیایی نشان داد جمعیت‎های مختلف آویشن کوهی از نظر میزان اسانس دارای تفاوت معنی‎داری در سطح آماری یک درصد هستند. به طوری که بیشترین میزان اسانس (85/0 درصد) مربوط به جمعیت تهران، آذربایجان غربی (1) و آذربایجان غربی (4) و بالاترین درصد اسانس متعلق به جمعیت کردستان (1) به میزان 42/40 درصد بود و نیز بالاترین میزان کارواکرول اسانس به ترتیب در جمعیت کرمان (08/33 %) و زنجان (3) به میزان (49/30 %) یافت شد. به غیر از ترکیب کارواکرول، جمعیت­های آویشن کوهی از نظر سایر ترکیبات مورد مطالعه نیز دارای تفاوت معنی داری )01/0(p≤، بودند، در مجموع 23 ترکیب شیمیایی در اسانس جمعیت­ها شناسایی شد که عمده آن­ها به ترتیب کارواکرول، تیمول، 1و8- سینئول، اورتوسایمن، کارواکرول متیل اتر، زد- کاریوفیلن، کامفر و لینالول بود. تجزیه خوشه ای ترکیبات شیمیایی اسانس، جمعیت های آویشن کوهی را به دو گروه تقسیم بندی كرد.

در بررسی تنوع ژنتیكی بین جمعیت های آویشن کوهی 15 آغازگر ISSR استفاده شد، که در مجموع 132 باند تولید شد که از این تعداد 110 باند چند شكل بودند، كه بیشترین تعداد باند مربوط به آغازگرهایIS8 و 903 با 12 باند و كمترین آن آغازگر IS9 با 6 باند بود. بیشترین تشابه (85/0( بین جمعیت های کردستان(2) و قزوین(2) مشاهده شد. كمترین مقدار PIC (09/0) مربوط به آغازگرIS5 و بیشترین مقدار PIC (358/0) مربوط به آغازگر IS10 بود، متوسط PIC در این تحقیق 253/0 بود. تجزیه خوشه ای داده های مولکولی بر اساس الگوریتم UPGMA، جمعیت های آویشن کوهی را در سطح تشابه 76/0 به پنج گروه تقسیم بندی کرد که جمعیت های قزوین، کردستان و آذربایجان غربی از هم تفکیک شدند. نتایج نشان داد که تنوع در بین جمعیت بالاست ولی هیچ ارتباط معنی داری بین تنوع ژنتیکی و اندازه جمعیت و یا ناحیه پراکنش بدست نیامد.

داده های مولكولی و داده های فیتوشیمیایی در بین 15 جمعیت آویشن کوهی، جمعیت های آذربایجان غربی، کردستان و قزوین را از هم تفکیک کرد. نتایج نشان داد که جمعیت های آذربایجان غربی (1 و4) و تهران بیشترین میزان عملکرد اسانس و در اکثر صفات مورفولوژیک هم بالاترین میانگین را داشتند.

نتایج رگرسیون نشان داد آلل های IS2-02 و IS7-03 با صفت وزن تر بوته و آلل های 826-10 و 827-01 با صفات کامفن و کاریوفیلن اکساید بالاترین همبستگی را دارد. در میان آلل های مربوط به آغازگرهای 903 و IS8، آلل های آگاهی بخش متعددی مشاهده شد که با صفات زیادی همبستگی داشتند بنابراین می توان نتیجه گرفت که این دو آغازگر ISSR در بررسی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی و نمایش تغییرات آن ها بسیار موثر و مفید است.

با این حال استفاده همزمان از این سه گروه نشانگرها جهت دست یابی به بهترین گروهبندی در جمعیت های آویشن مفید به نظر می رسد، با توجه به اینکه جمعیت­های آویشن کوهی مورد مطالعه در شرایط زراعی یکسان کشت شده بودند از نظر صفات مورفولوژیکی، ترکیبات شیمیایی اسانس و ژنتیکی تفاوت قابل توجهی نشان دادند که این مسئله می­تواند ناشی از عوامل ژنتیکی باشد که در برنامه های اصلاحی کاربرد دارد.

کلمات کلیدی: آویشن کوهی، تنوع ژنتیکی، تنوع مورفولوژیکی، تجزیه خوشه ای، جمعیت، اسانس، تیمول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول
کلیات تحقیق
 

 

 

 

 

1-1- مقدمه
آویشن از دیر باز به علت داشتن عطر و خواص دارویی در همه جای دنیا مورد استفاده قرار گرفته شده است، در سیر تكاملی این گیاه، تكامل آن از طریق طبیعت و انسان انجام گرفته است. با انجام مطالعات فلورستیكی حدود 250 گونه آویشن در جهان و 18 گونه آویشن در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است (جم زاده، 1388) كه از این تعداد، قبلا 14 گونه و زیرگونه توسط رشینگر[1] (1982) گزارش شده بود.

ایران با وجود داشتن 11 اقلیم از 13 اقلیم جهانی، دامنه تغییرات دمایی بالا (50 درجه) شرایط متفاوت اکولوژیکی، زیست محیطی، 300 روز آفتابی در سال و همچنین با وجود آن که 6/22 درصد از 7500 گونه گیاهی فلات بزرگ ایران، دارویی و صنعتی است ولی به دلیل نبود آگاهی کافی مردم و عدم وجود مطالعات کمی و کیفی مناسب حداکثر از 300 گونه استفاده می شود، میزان 7500 گونه تقریباً سه برابر پوشش گیاهی قاره اروپا است(بی نام، 1388).

به طوری که در جهان، به ویژه در کشورهای توسعه یافته با مضرات داروهای شیمیایی شناخت کافی دارند و گرایش به مصرف گیاهان دارویی در حال افزایش است. در ایران پیشرفت چشم گیری در تولید و مصرف آنها دیده نمی شود. بررسی ابعاد اقتصادی– اجتماعی تولید و مصرف گیاهان دارویی موید نکات بسیار مهمی است با وجودی که برآورد می شود حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده های آن 100 میلیارد دلار در سال است ولی فقط حدود 07/0 درصد آن سهم ایران است( 60 میلیون دلار) کشوری با بیش از 2300 گونه گیاهی با ظرفیت بالقوه گیاهی بسیار بالا که حدود 800 گونه آنها دارویی است و از این تعداد نیز 100 گونه از اقلام قابل توجه در امر تولید دارو، لوازم آرایشی و … می باشد که چنین وضعیتی قابل قبول نیست (بی نام، 1388).

اسانس آویشن در ردیف 10 اسانس معروف دنیاست که جایگاه اقتصادی خاصی در تجارت جهانی دارد، در بین داروهای تولید شده گیاه آویشن در جهان بعد از نعناع در رتبه دوم قرار دارد (فخرطباطبایی، 1385).

کشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی، گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، وجود تنوع گونه ای و ژنتیکی فراوان و وجود 600 گونه گیاه دارویی از خانواده های مختلف در ایران که این رقم بیش از پنج برابر کل گیاهان دارویی تمامی کشورهای قاره ی اروپاست (قاسمی، 1389)، شرایط بسیار مطلوبی برای توسعه دانش گیاهان دارویی در جهان برخوردار است. به رغم این توان بالقوه سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سال 1388 حدود 40049 هکتار بوده است، بر اساس این آمار میزان تولید گیاهان دارویی در عرصه ها، 65876 تن می باشد. از نظر تنوع گونه های زیر کشت، این ارقام به حدود 40 گونه محدود می شود( بی نام، 1388).

گیاهان دارویی منبع غنی از مواد مؤثره اصلی برای ساخت بسیاری از داروها می باشند. این مواد اگرچه اساساً با هدایت فرایندهای ژنتیکی ساخته می شوند، ولی ساخت آن ها به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد. کیفیت و میزان متابولیت های یک گیاه در رویشگاه ها و مناطق مختلف تغییر می یابد که دلیل این امر نوسان فعالیت های متابولیکی گیاه در اثر عوامل مختلف محیطی است. زمانی که برخی عوامل محیطی تغییر یابند، باید موجود زنده به هر نحوی با محیط جدید سازگار شود که این سازگاری بر فرآیندهای بیوشیمیایی و فنوتیپی استوار است (امیدبیگی، 1388). در پی این اصل، همچنان این روند سازگاری ادامه دارد و در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت این متابولیت ها در گیاهان مختلف کم و بیش دستخوش تغییر می شوند، لذا گونه های یکسان و متفاوت این گیاهان در شرایط اقلیمی و اکولوژی خاص از نظر کمیت و کیفیت مواد موثره تیپ ها و مونه های متفاوت و متنوعی را تشکیل می دهند، که این تنوع خود منجر به تفاوت در دامنه فعالیت های دارویی و بیولوژیک نیز می شود. انعطاف پذیری ژنتیکی جمعیت های گیاهی بروز این تنوع را امکان پذیر ساخته چنان که به تدریج تحت تاثیر نیروی تکامل، در مناطق جغرافیایی مختلف جمعیت هایی از یک گونه بوجود می آیند که از نظر فعالیت های بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، شیمیایی، بوتانیکی و نهایتاً ژنتیکی از یکدیگر متمایزند. زمانی که گیاه در ابتدا با تغییرات محیطی خاص روبرو می شود، تغییراتی در رفتار فیزیولوژیکی آن در جهت سازگاری به محیط جدید ایجاد می شود که این تغییرات معمولاً ناپایدارند ولی اگر اوضاع محیطی مذکور در محل رویش گیاه پایدار شود، نسل های بعدی در جهت سازگاری به محیط جدید انتخاب می شوند و این سازگاری به تدریج به صفات موروثی و قابل انتقال به نتاج تبدیل می شوند. اکثر عوامل محیطی ابتدا روی متابولیسم اولیه گیاه تأثیر می گذارند و متعاقباً متابولیسم ثانوی نیز تحت تأثیر قرار می گیرد که نحوه تأثیر عوامل مختلف می تواند به شکل تغییر در تناسب اندام های گیاهی، عملکرد متابولیت ها در واحد وزن خشک و نسبت اجزای متابولیت های ثانویه در گیاه باشد (برنات[2]، 2008).

لذا همان طور که گفته شد جمعیت های وحشی یک گونه در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت از نظر مورفولوژی، تیپ رشدی و شیمیایی ناهمگن هستند. بنابراین برای استفاده اصولی و صنعتی از این گیاهان لازم است که هویت و ماهیت آنان از مناظر مختلف ژنتیکی، شیمیایی و تولیدی بررسی شود. اگر نیاز است یک گونه دارویی بنا به اهمیت اقتصادی و بویژه در معرض خطر قرار گرفتن جمعیت های آن گونه، به سیستم های کشاورزی وارد شود و اهلی گردد، باید در نظر داشت که اولین و مهمترین استراتژی اهلی کردن شامل بررسی دقیق جنبه های شیمیایی، ژنتیکی، اکوفیزیولوژیکی و همچنین پتانسیل تولید جمعیت های گیاهی گونه مورد نظر می باشد. شناسایی جمعیت های مختلف و گزینش افراد برتر از لحاظ خصوصیات رشدی و تیپ شیمیایی در بین جمعیت های طبیعی گیاهان دارویی اولین و مهمترین مرحله در طی اهلی کردن این گیاهان است. در مورد گیاهان دارویی باید اذعان داشت که 75-60 درصد ارقامی که امروزه در کشت و صنعت ها کشت و تولید می شوند از طریق روش های ساده انتخاب در بین جمعیت های وحشی یا توده های بومی بدست آمده اند که البته کارایی انتخاب به وجود و شناخت دقیق تنوع بستگی دارد (برنات، 2002؛ نمت[3]، 2000).

بطور كلی برنامه های اولیه بهنژادی یك رقم، ایجاد یا اطلاع از میزان تنوع موجود در ارقام زراعی و خویشاوندان وحشی گونه می باشد. با توجه به ماهیت صفات ارزشمند، متخصصین بهنژادی استراتژی خود را بر اساس میزان تنوع، ماهیت و وراثت پذیری صفات مورد نظر انتخاب می كنند. خاصیت تركیب پذیری مواد ژنتیكی این فرصت را فراهم می كند تا بهنژادگر بتواند به شناسایی والد برتر در یك تلاقی پی ببرد (اهدایی، 1370 ؛ عبد میشانی و همكاران، 1378).

روش های مختلفی برای برآورد تنوع ژنتیکی[4] در گونه های گیاهی وجود دارد که شامل صفات مورفولوژیکی و در ضمن استفاده از نشانگرهای مولکولی نیز به عنوان ابزاز قوی بسیار مناسب است. با توجه به اینکه روش های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود را دارند. لذا در خصوص كم و كیف استفاده آن ها برای بررسی تنوع ژنتیکی، بین محققین اختلاف نظر وجود دارد. برخی عقیده دارند که اکثر نشانگرهای مولکولی عمده تغییرات ژنومی را در قسمت های غیر رمز کننده ژنوم تعیین می كنند. بنابراین از این نظر ممکن است نتوان ارتباط مستقیم بین تنوع مولکولی و مورفولوژیکی ایجاد کرد (محمدی، 1385 و احمد زاده، 1386). بعضی دیگر معتقد هستند که تعیین تنوع فقط بر اساس صفات مورفولوژیکی اطلاعات كافی در جهت برآورد تشابهات و یا اختلافات بین ژنوتیپ ها و یا جمعیت های مختلف را ممكن است، فراهم نكند اگر چه در جای خود ارزشمند است. با این وجود استفاده داده های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی می تواند توصیف و تفسیر مناسب و جامعی از تنوع بیولوژیکی ارقام، گونه ها و جنس های گیاهی را فراهم نماید (محمدی، 1385).

بر اساس شرایط اكو- جغرافیایی بسیار متنوع ایران، برای بسیاری از گونه های گیاهی تنوع ژنتیكی فراوانی بین ارقام بومی و خویشاوندهای وحشی آن ها وجود دارد. البته این تغییرات برای گونه های كه مركز ژنتیكی آن ها ایران می باشد، اهمیت بیشتری دارد. البته شناسایی صفاتی كه در تنوع گونه هایی مختلف نقش مؤثری دارند، و تعیین ارتباط و همبستگی بین صفات و همچنین تببین ارتباط بین الگوی تنوع و پراكنش جغرافیایی برای بهنژادگران بسیار حائز اهمیت است. بنابراین تعیین روابط خویشاوندی فنتیك[5] و فیلوژنتیك[6] گونه‌های جنس آویشن به منظور ایجاد تلاقی بین گونه‌ای و تهیه گونه های حد واسط به منظور ایجاد ارقام تجاری ارزشمند جدید بسیار اهمیت دارد. در این ارتباط بررسی و مقایسه كارایی نشانگر های مولكولی، بیوشیمیایی و مورفولوژیكی در تفكیك جمعیت های آویشن کوهی و شناسایی صفات مورفولوژیكی، بیوشیمیایی و مولكولی که در تمایز جمعیت ها و اندازه گیری مقدار تشابهات آن ها در مسیر تكاملی این جمعیت ها مورد توجه قرار گرفته و همچنین پیشنهاد خطی مشی مناسب برنامه های بهنژادی برای بهبود تیپ های شیمیایی موجود از اهداف مهم این پژوهش می باشد.

 

1-2- ویژگی های مورفولوژیکی
جنس آویشن[7] (تیموس) به عنوان یکی از جنس های خانواده نعنا و زیر خانواده نپتوایده[8] ، گیاهی چوبی، کوتاه قد، کپه­ای چند ساله با برگ­هایی واجد کناره های صاف و بدون دندانه است. در اکثر گونه­ها سطح برگ، کاسبرگ و گلبرگ­ها پوشیده از کرک­های ترشحی متراکم به رنگ­های قرمز، زرد و گاهی بی رنگ است. مجموعه گل شامل تعداد زیادی گل است که معمولاً در انتهای شاخه­ها به حالت کپه­ای قرار می­گیرند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص می­باشد که لبه بالایی دارای سه قسمت کوتاه و پهن و لبه پایینی دارای دو لبه کاملاً مشخص است. جنس آویشن از نظر شکل ظاهری، رنگ برگ­، رنگ گل­، روغن اسانس و ترکیبات فیتوشیمیایی بسیار متنوع است (جم­زاد، 1373).

آویشن در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا می­روید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید می شود (عزیزی، 1383). مبدا پیدایش این جنس دوران سوم زمین شناسی است و در فلور خشکی پسند این دوره آن را یافته اند و به دنبال توسعه مناطق خشک به خصوص در دوره پلیوسن و بعد از آن تا به امروز تکامل این جنس صورت گرفته است (مورالس[9]، 2002). در مورد تعداد گونه های آویشن از نظر علم رده بندی گزارش های متفاوتی وجود دارد، تعداد گونه های آن در بعضی از گزارش ها به 800 گونه می رسد، اما با در نظر گرفتن کمترین مقدار تنوع مورفولوژیکی 215 گونه از این جنس توسط مورالس (2002) گزارش گردیده است.از میان گونه های آویشن 18 گونه از ایران شناسایی شده است که از این تعداد قبلا 14 گونه و زیرگونه توسط پروفسور رشینگر در فلور ایرانیکا گزارش گریده بود (ریشنگر[10]، 1982). گونه­های وحشی موجود در ایران، 10 گونه در استان­های شمالی (گرگان، گیلان، مازندران)، 11 گونه در استان­های غربی (آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، همدان، کردستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و اصفهان)، هفت گونه در مرکز (تهران، سمنان، قزوین، اراک، یزد)، یک گونه در فارس و دو گونه در کرمان وجود دارد (جم­زاد، 1373؛ شکل 2-1).

 

شکل2-1- پراگندگی گونه­ های جنس تیموس در ایران، به تفکیک مناطق و تعداد گونه­ها (جم زاد،1373).

 

چهار گونه شاملT. carmanicus ، T. daenensis، T. trautvetteri وT. persicus انحصاری کشورمان هستند. آویشن بومی اروپا و آسیا است و به دلایل متعدد شناسایی و تعیین موقعیت تاکسونومیکی گونه­های آن دشوار می­باشد. یکی از این دلایل هیبریداسیون بین گونه­ای در این جنس و تنوع مورفولوژیکی موجود در گونه­هاست.

 

1-3- انواع آویشن ها
دانشمندان و گیاهشناسان مختلف، جنس آویشن را در سه جنس مختلف تقسیم بندی کردند (نوویکو و کاپلو[11]، 1984) که شامل:

1- جنس Zataria

2- جنس Ziziphora