فصل دوم: درآمدی بر پیدایش تصوف اسلامی

2-1- تصوف یا عرفان در نزد مسلمین و منشاء آن 8

2-2- بحثی در وجه تسمیه‌ی صوفی 10

2-3- بحثی در تعریف تصوف 12

2-4- اندکی در طبقات اهل زهد و عبادت در صدر اسلام. 14

فصل سوم: معرفی حاتم اصم

3-1-1- نام و نسب.. 15

3-1-2- کنیه و لقب‌ها 15

3-1-3- تاریخ ولادت.. 16

3-1-4- منشاء و مولد. 17

3-1-5- تاریخ وفات.. 17

3-1-6- محل وفات.. 17

3-1-7- جایگاه حاتم در تصوف.. 17

3-1-8- استاد یا استادان حاتم. 19

3-1-9- شاگردان حاتم. 20

3-1-10- خانواده 20

3-1-11- دوستان و هم صحبتان. 21

3-1-12- خلفای هم زمان با حاتم. 21

3-1-13- سفرها 22

3-1-14- شرکت در جنگ (غزو) 22

3-1-15- دیدارها 23

3-1-16- دین و مذهب.. 23

3-1-17- محل زندگی و ارشاد. 23

3-1-18- برجسته‌ترین ویژگی‌ها 24

3-1-19- آثار مکتوب.. 24

3-1-20- نظریه‌های خاص حاتم. 25

3-1-21- علت ملقب بودن حاتم به اصم. 26

3-2-حاتم اصم در فرهنگ‌های فارسی… 27

3-2-1- فرهنگ غیاث اللغات… 27

3-2-2- فرهنگ جامع آنندراج. 28

3-2-3- اثر آفرینان. 28

3-2-4- فرهنگ سخن.. 28

3-2-5- لغت نامه‌ی دهخدا 29

3-2-6- فرهنگ فارسی معین.. 37

3-2-7- دایره المعارف فارسی دکتر مصاحب.. 37

3-2-8- دانش‌نامه‌ی جهان اسلام. 38

3-3- مقایسه ای جالب میان دو نام مشابه

3-4- جست و جوی نام حاتم اصم در اینترنت… 40

فصل چهارم: سیمای حاتم اصم در آثار نثر و نظم

4-1- سیمای حاتم اصم در کتاب شرح تعرف 42

4-2- سیمای حاتم اصم در کتاب طبقات الصوفیه 44

4-3- سیمای حاتم اصم در کتاب احیاء علوم الدین 47

4-4- سیمای حاتم اصم در کتاب مکاتیب فارسی غزالی 60

4-5- سیمای حاتم اصم در کتاب رساله‌ی قشیریه 69

4-6- سیمای حاتم اصم در کتاب کشف المحجوب 80

4-7- سیمای حاتم اصم در کتاب حدیقه الحقیقه 87

4-8- سیمای حاتم اصم در کتاب بوستان سعدی… 92

4-9- سیمای حاتم اصم در کتاب تذکره الاولیاء 95

4-10- سیمای حاتم اصم در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه 121

4-11- سیمای حاتم اصم در کتاب نفحات الانس 123

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- تاثیر ادبی حاتم برادبیات…..128

فهرست منابع. 133

چکیده لاتین….. 13

چکیده:

حاتم اصم عارف نامی قرن دوم و  سوم هجری در برخی متون نظم و نثر فارسی به ویژه در متون نثر صوفیه و عرفا یا هواداران آن‌ها مورد توجه واقع شده است که مطالبی که درباره ی او در اهم این متون یافت شده است دراین تحقیق نقل گردیده و مورد توضیح و بررسی قرار گرفته و یک ارزیابی کلی ازحضور حاتم در آن اثر شده است. هم چنین برای کامل‌تر شدن موضوع توضیحات تعدادی از فرهنگ‌ها، واژه نامه‌ها و دایره المعارف‌ها نیز به آن افزوده گردیده و درنهایت با بررسی این متون و یک جمع بندی کلّی و تائید مطالب مستند  نشان می‌دهد که حاتم اصم به چه میزان در ادب فارسی و متون آن حضور و تأثیر داشته و این تأثیر تا چه میزان جنبه‌ی ادبی و هنری و تا چه حد جنبه‌ی معرّفی و اطلاع رسانی دارد و اطلاعات صحیح تر و قابل اعتمادتر در باب وی کدام است و سره از ناسره جدا می گردد.

مقدمه:

در باب واژه ی ادب و این که منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته‌اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات کرده‌اند که هیچ یک جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را کم و بیش در می‌یابند بدون آن که نیازی به قالب‌گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می‌توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می‌توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا کجا کشیده می‌شود؟

در زندگی ادبی، انسان در می‌یابد که رسالت وی در این جهان تنها خورد و خواب نیست بلکه رسالت مهم تری بر عهده دارد و انسانیت به این نیست که تنها گلیم خود را از امواج متلاطم برکناردارد و در نجات خود بکوشد ، انسان آن است که برای سعادت نوع خود گام بردارد.پس شک نیست که اندیشه ها و اندیشه‌های انسانی در سطح انسانیت یکی از عناصر مهم ادب است. ادیان به طور اعم در پایه‌ریزی نوعی از ادبیات سهمی به سزا داشته‌اند و با وجود تحولات و دگرگونی هایی که در جامعه‌ها پدید آمده است اوضاع ادبی نیز دوشادوش دگرگونی های جوامع انسانی دگرگون شده است

زبان و ادبیات جلوه گاه  اندیشه ، آرمان ، فرهنگ و تجارب و روحیات یک جامعه است . انسان ها در گذر زمان از زبان برای انتقال پیام ها ، عواطف و اندیشه های خویش بهره جسته اند و از ادبیات که زبان برتر است به عنوان ابزاری در انتقال بهتر ، بایسته تر و مؤثرتر اندیشه خود استفاده کرده اند . ادبیات ، درتلطیف احساسات ، پرورش ذوق و ماندگار کردن ارزش ها و اندیشه ها سهمی بزرگ و عمده بر دوش داشته است  به همین دلیل هر اندیشه ای که در قالب مناسب  خویش ریخته شود ماندگارخواهد بود.

عبدالحسین زرین کوب در تعریف ادبیات می نویسد: ((بطور کلی ادبیات آنگونه سخنانی است که از حد سخنان عادی برتر و والاتر بوده و مردم آن سخنان را در خور ضبط و نقل دانسته اند و از شنیدن آنها دگرگون گشته اند و احساس غم و شادی یا لذت و الم کرده اند پس واضح است که یکی از ویژگی های مهمی که هر اثر باید داشته باشد تا در جمله آثار ادبی به حساب آید پایندگی و ماندگاری آن اثر در طول زمان است. بطور کلی اگر کسی که قصد دارد به آفرینش ادبی بپردازد به هدف ادبیات که همان بیان احساسات و