شاخص‌هایی مانند : نوع روابط اجتماعی نحوه گذران اوقات فراغت، سلیقه و مدیریت بدن مورد سنجش قرار گرفته است . متغیر مستقل این تحقیق با عنوان طبقه اجتماعی به وسیله دو شاخص میزان سرمایه اقتصادی و میزان سرمایه فرهنگی به صورت شاخصی تجمعی در ارتباط با سبک زندگی قرار گرفته و فرض اصلی پژوهش مورد تأیید تجربی قرار گرفته است.

 

فهرست مطالب

 

موضوع                                                                                                                                   شماره صفحه

موضوع                                                                                                 شماره صفحه

مقدمه

فهرست جداول

1ـ بخش اول :  کلیات                                                                                          1

1-1- طرح مسئله                                                                                              2

2-1- اهداف پژوهش                                                                                          4

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق                                                                            5

2ـ بخش دوم : ادبیات نظری موضوع                                                                    6

1-2- سوابق نظری تحقیق

1-1-2- مقدمه‌ای بر طبقه اجتماعی و قشربندی اجتماعی                                        7

2-1-2- مقدمه‌ای بر سبک زندگی                                                                        21

3-1-2- مارکس، طبقه و سبک زندگی                                                                  30

4-1-2- ماکس وبر و سبک زندگی                                                                      38

5-1-2- نظریه‌های معاصر درباره طبقه اجتماعی                                                  43

6-1-2- بوردیو و جامعه‌شناسی                                                                         50

7-1-2- تورشتاین وبلن                                                                                     78

2-2- مروری بر سوابق تجربی                                                                           82

3-2- جمع‌بندی دیدگاه‌های نظری و تدوین چارچوب نظری تحقیق                          86

3ـ بخش سوم : روش‌شناسی موضوع                                                                  106

1-3- مفاهیم و متغیرها                                                                                      107

2-3- چگونگی سنجش                                                                                        107

3-3- نوع روش تحقیق                                                                                       108

4-3- جامعه آماری                                                                                            109

4ـ بخش چهارم : نتایج تحقیق                                                                              116

جداول توصیفی                                                                                                  117

طبقه اجتماعی                                                                                                     122

نتایج تحلیلی و جداول تقاطعی                                                                              124

نتایج نسبی رابطه اجتماعی                                                                                  124

جداول تبیینی                                                                                                     127

اوقات فراغت                                                                                                      132

طبقه اجتماعی برحسب مدیریت بدن                                                                     151

طبقه و ورزش                                                                                                    153

نمودار فضای طبقاتی و سبک زندگی                                                                    157

جمع‌بندی از بخش تحلیل داده‌ها                                                                           158

5ـ بخش پنجم : نتیجه‌گیری                                                                                  207

نتیجه‌گیری                                                                                                        208

منابع و مآخذ                                                                                                     211

 

ضمایم                                                                                                              217

پرسشنامه                                                                                                         1

 

جداول                                                                                                               8

 
فهرست  جداول توصیفی

 

جدول شماره 1. تعداد پاسخگویان برحسب جنس                                                  116

جدول شماره 2. تعداد پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر                                     118

جدول شماره 3. تعداد پاسخگویان برحسب منزلت شغلی پدر                                 118

جدول شماره 4. تعداد پاسخگویان برحسب میزان درآمد ماهیانه پدر                      119

جدول شماره 5. تعداد پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات پاسخگویان                 119

جدول شماره 6. تعداد پاسخگویان برحسب قیمت تقریبی اتومبیل                            120

جدول شماره 7. تعداد پاسخگویان برحسب قیمت تقریبی منزل مسکونی                  120

جدول شماره 8. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سهام                                        121

جدول شماره 9. تعداد پاسخگویان برحسب طبقه اجتماعی                                      122

جدول شماره 10. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سرمایه فرهنگی                        123

جدول شماره 11. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سرمایه اقتصادی                      123

 

 

فهرست  جداول تبیینی

 

جدول شماره 12. طبقه اجتماعی برحسب محل ملاقات دوستان                               138

جدول شماره 13. طبقه اجتماعی برحسب نحوه رفتار والدین با دوستان پاسخگویان130

جدول شماره 14. طبقه اجتماعی برحسب نوع روابط اجتماعی                                 131

جدول شماره 15. طبقه اجتماعی برحسب میزان مطالعه                                          135

جدول شماره 16. طبقه اجتماعی برحسب گشت و گذار در خیابان                           137

جدول شماره 17. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به کافی شاپ                                  139

جدول شماره 18. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به کنسرت موسیقی                         140

جدول شماره 19. طبقه اجتماعی برحسب نواختن موسیقی                                      143

جدول شماره 20. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به تئاتر                                          145

جدول شماره 21. طبقه اجتماعی برحسب شرکت در پارتی‌ها و مهمانی‌ها                 147

جدول شماره 22. طبقه اجتماعی برحسب نوع سلیقه افراد                                       149

جدول شماره 23. طبقه اجتماعی برحسب مدیریت بدن                                            152

جدول شماره 24. طبقه اجتماعی برحسب نوع ورزش                                             153

جدول شماره 25. طبقه اجتماعی برحسب نوع تهیه پوشاک                                     155

جدول شماره 26. طبقه اجتماعی برحسب سبک زندگی                                           156

 

 

 
 
 
 

 
طرح مسئله :

امروزه تجربه زندگی، تجربه امکانات و تجربه چگونه زیستن، تجربه‌ای است که در درون ساختارها شکل گرفته و تکرار می‌شود . مردان و زنان درگیر زندگی در سراسر دنیا تجربه‌های متفاوتی از چگونه زیستن را از سر می‌گذرانند، بخش اعظم این تجارب در درون ساختارهایی شکل می‌گیرد که از قدیم‌الایام تاکنون، به صور گوناگون وجود داشته‌اند. طبقه اجتماعی یکی از آن ساختارها محسوب می‌شود و سبک زندگی همان نوع تجربه‌ای است که بدان اشاره شد.

«جامعه‌شناسانی که ماشین زمان را متوقف کرده‌اند و با تلاش فراوان (در دوران مدرنیته و سرمایه‌داری) وارد موتورخانه آن شده‌اند تا نقش طبقه را در مسیرتاریخ پیدا کنند، می‌گویند که نتوانسته‌اند جای طبقه را پیدا کنند، آنها فقط توانسته‌اند افراد بی‌شماری را با مشاغل، درآمدها و سلسله مراتب متفاوت مشاهده کنند (Thompson , 1968 : 939). البته آنها درست می‌گویند،‌ چرا که طبقه اجتماعی یک بخش از ماشین نیست بلکه طرز کارکردن و حرکت آن است . جامعه‌شناسان با هر دیدگاه و مشرب فکری، در راه شناخت جامعه ناچارند دست به گروه‌بندی انسانها، مفاهیم و حتی رویکردها بزنند. قدمت برخی از این دسته‌بندی‌های شناخته شده به قبل از جامعه‌شناسی برمی‌گردد. بی‌شک طبقه اجتماعی چنین ویژگی را در تمایز با دیگر مفاهیم دارا می‌باشد . بخش بزرگی از تألیفات جامعه شناسان به طبقه اجتماعی و پیامدهای آن در زندگی اجتماعی اختصاص داده شده است. برخی از جامعه‌شناسان درمورد علل و عوامل ایجاد چنین ساختاری بحث‌های فراوان مطرح نموده و بسیاری دیگر ، زندگی اجتماعی انسانها را در طبقات مختلف مورد بررسی قرار داده‌اند، فرصت‌های زندگی، سلامت جسمانی و روانی آموزش، شیوه‌های تربیتی یا سبک والدین و در نهایت سبک زندگی از جمله شاخص‌هایی هستند که بارها در تقابل با طبقه اجتماعی قرارداده شده‌اند.

از دهه 70 تاکنون بحث‌های متفاوت و گسترده‌ای در خصوص سبک زندگی به مثابه یک مفهوم مدرن صورت گرفته است . مفهوم سبک زندگی دارای حوزه‌های گسترده مطالعاتی است که یکی از این حوزه‌ها مطالعات فراغت است. چالش‌های تئوریک و سنجش‌های گسترده‌ای حول این موضوع صورت گرفته اما در یک دسته‌بندی می‌توان گفت که دو رویکرد به این مفهوم از همه مباحث و رویکردهای دیگر متمایزند. رویکرد اول سبک زندگی را به عنوان متغیر و شاخصی جهت سنجش طبقه اجتماعی درنظر گرفته و به تعبیری سبک زندگی را متغیر وابسته تعریف نموده که تغییراتش بسته به متغیرهایی چون جنس، سن، طبقه اجتماعی و . . . می‌باشد. رویکرد دوم با اعتقاد به اینکه شالوده‌های ساختاری (بخصوص طبقاتی) در جامعه معاصر به واسطه تغییرات بسیار گسترده و ژرف از هم گسسته‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که‌ سبک‌زندگی‌امری نیست که در نتیجه عضویت گروهی ، طبقاتی یا استمرار کنش‌های اجتماعی فرد به او تفویض شود بلکه فرد در جامعه مدرن مختار است سبک زندگی خود را به طور مداوم و روزمره بیافریند و در فعالیت‌های خود به صورت آشکاری مورد حفاظت و پشتیبانی قراردهد. بنابراین در این دیدگاه اعضای جامعه مدرن کلان شهر به کمک موقعیت یا ویژگی‌های ساختاری آنها تبیین نمی‌شوند. محقق با درک تغییرات گسترده مدنظر پست مدرنیتها و حتی بخشی از نظریات مدرن درخصوص مفاهیم طبقه اجتماعی و سبک زندگی، در رساله فوق سعی دارد به پاسخ چند سئوال دست یابد. پرسش اصلی رساله اینست که در اوضاع و احوال فعلی کلان شهری مثل تهران آیا می‌توان خطوط تمایز و تشابه سبک‌های زندگی را براساس متغیرهای ساختاری تبیین نمود.

 
اهداف پژوهش :

هدف بنیادی رساله حاضر انجام پژوهشی جامعه‌شناختی پیرامون سبک زندگی در طبقات بالا،‌ متوسط و پایین و همچنین بررسی ابعاد و مؤلفه‌های شکل‌دهنده ساختار طبقات اجتماعی و سبک زندگی می‌باشد. چارچوب کلی ترسیم اهداف اصلی پژوهش حاضر براساس نظریه بوردیو درباره شاخص‌های مورد نظر درخصوص ترسیم ساختار طبقاتی شکل گرفته است . مقایسه سبک‌های زندگی سه طبقه یادشده هدف دیگر این پژوهش محسوب می‌شود. هدف دیگر پژوهش بررسی تفکیکی سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی بر روی سبک زندگی می‌باشد. هدف عمده دیگر در این خصوص بر این مبنا می‌باشد که آیا همانگونه که خود بوردیو در کنش عملی اعلام می‌کند، مطالعات و سنجش‌های انجام گرفته توسط ایشان قابلیت تعمیم به شرایط ایران را دارد یا نه، هدف دیگر پژوهش حاضر این است که آیا می‌توان میزان و نوع سرمایه (اعم از فرهنگی و یا اقتصادی) را به عنوان شاخص و معیار تفکیک طبقات از یکدیگر درنظر گرفت و آیا سه طبقه یادشده تفاوت‌هایی در زمینه‌هایی چون روابط اجتماعی، نحوه گذران اوقات فراغت ، سلیقه و مدیریت بدن دارا می‌باشند.

 

 

 
اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق :

حوزه‌های علمی مختلفی با اهدافی متفاوت ، مطالعاتی درخصوص سبک‌های زندگی و اوقات فراغت به انجام رسانده‌اند، مطالعات بر روی اجتماعات مهاجر،‌ مطالعات شهری،‌ تحقیقات بازاریابی، توریسم و در بخشی بحث‌های نظری درخصوص موضوع یادشده انجام گرفته است. به نظر می‌رسد درخصوص طبقه اجتماعی در ایران ، نوع فضای زیست هرکدام از این طبقات مطالعات کمتری صورت گرفته است . با درنظرگرفتن رشد و گسترش طبقه متوسط مصرفی و شکل‌گیری طبقه اجتماعی جدیدی بعد از انقلاب (نوکیسه‌ها) و ظهور طبقه مرفه جدید، شاخه‌هایی از علوم انسانی و جامعه‌شناسی به بررسی سبک‌های زندگی تمایل پیدا نموده‌‌اند. آدرس بخشی از این کارها به صورت میان رشته‌ای بخصوص در زمینه بازاریابی در ایران انجام گرفته است . با بهم‌ریزی مرزهای طبقاتی که در دوران رژیم پیشین در حال نضج‌گرفتن بود . به نظر می‌رسد دوره‌ای از تاریخ ایران که در آن شعارهای یکسان‌سازی و نفی طبقه‌ای بودن جامعه تبلیغ می‌شد به سرآمده است و با گسترش طبقه متوسط خدماتی و طبقه تسلط‌ یافته به عنوان طبقه مرفه ، بعد از انقلاب ضروری به نظر می‌رسد که این آرایش و زندگی اجتماعی انسانهای واقع در این طبقات مورد بررسی قرار گیرد. ضرورت دیگر پژوهش ضرورتی نظری و جامعه‌شناختی محسوب می‌شود . ورود بحث سرمایه فرهنگی و دیگر اقسام سرمایه به عرصه مطالعات فرهنگی و دوری از تحلیل‌های جزم‌گرایانه و ایدئولوژیک از جامعه ضروری می‌نمایاند که مطالعات و پژوهش‌های نظری و تجربی در اشل گسترده و یا حتی محدود درخصوص بحث بوردیو از فضای طبقاتی ، درایران شکل گرفته و عملیاتی شود . بنابراین مباحث بوردیو به عنوان یک فرضیه قابل بررسی ضرورتی، جهت جامعه‌شناسی محسوب می شود

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد