1-6) فرضیه های پژوهش ……………….. 9
1-7) متغیرهای پژوهش …………………. 9
1-8) قلمرو پژوهش……………………. 10
1-9) کاربرد نتایج پژوهش……………… 10
1-9) تعریف واژه ها و اصطلاحات…………. 10
1-10-1) تعریف مفهومی واژه ها و اصطلاحات 11
1-10-2) تعریف عملیاتی واژه ها………… 12
فصل دوم: مروری بر ادبیات پژوهش
2-1) مقدمه…………………………. 15
2-2) بخش اول: مدیریت ……………….. 17
2-2-1) سیر تحولات تاریخی مدیریت……….. 18
2-2-1-1) مدیریت در دوران باستان………. 18
2-2-1-2) مدیریت در قرون وسطی…………. 18
2-2-1-3) مروری گذرا بر تاریخ مدیریت اسلامی 18
2-2-1-4) مدیریت در عصر رنسانس………… 19
2-2-2) پیدایش مدیریت و رهبری آموزشی 19
2-2-3) ضرورت و اهمیت تربیت مدیران آموزشی متخصص 20
2-2-4) توانایی ها، مهارت ها و وظایف مدیران آموزشی 21
2-2-5) وظایف مدیران آموزشی…………… 22
2-3) بخش دوم: مهارت ها ……………… 23
2-3-1) مهارت های مدیریتی…………….. 24
2-3-1-1) مهارت فنی………………….. 27
2-3-1-2) مهارت انسانی……………….. 28
2-3-1-3) مهارت ادراکی……………….. 30
2-3-2) انواع مهارت های انسانی………… 31
2-3-2-1) خودگشودگی………………….. 31
2-3-2-2) بازخورد……………………. 32
2-3-2-3) روابط صمیمانه با دیگران 33
2-4) بخش سوم: عملکرد………………… 34
2-4-1) مفهوم و تعاریف عملکرد…………. 34
2-4-2) عملکرد مدیران………………… 36
2-4-3) عملکرد سازمانی……………….. 37
2-4-4) عملکرد تحصیلی ……………….. 38
2-4-5) عملکرد آموزشی………………… 38
2-4-1) آموزش اثربخش…………………. 41
2-4-1-2) کیفیت در آموزش……………… 44
2-5) بخش چهارم: آموزش و پرورش………… 44
2-5-1) کیفیت در آموزش و پرورش………… 45
2-5-2) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اقتصادی 47
2-5-3) سرمایه گذاری در آموزش و پرورش 50
2-6) بخش پنجم: پیشینه پژوهش………….. 51
2-6-1) مروری بر مطالعات انجام شده در داخل کشور 51
2-4-2) مروری بر مطالعات انجام شده در خارج کشور 59
فصل سوم: روش پژوهش
3-1) مقدمه…………………………. 63
3-2) نوع پژوهش……………………… 63
3-3) مراحل اجرای پژوهش………………. 64
3-4) جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری 64
3-5) روش جمع آوری داده ها……………. 65
3-6) ابزار جمع آوری داده ها………….. 65
3-6-1) اجزای پرسشنامه……………….. 65
3-6-2) روایی پرسشنامه……………….. 66
3-6-3) پایایی پرسشنامه……………… 67
3-6-4) روش نمره گذاری در ابزار سنجش 68
3-7) روش ها و آزمون های آماری……….. 68
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه……………………………… 71
4-1) بررسی و توصیف اطلاعات مربوط به خصوصیات عمومی مدیران 71
4-1-1) جنسیت……………………….. 71
4-1-2) سن………………………….. 72
4-1-3) تحصیلات………………………. 72
4-1-4) سابقه کار……………………. 73
4-2) آزمون فرضیات پژوهش……………… 73
4-2-1) فرضیه اصلی…………………… 74
4-2-2) فرضیه فرعی اول……………….. 75
4-2-3) فرضیه فرعی دوم……………….. 76
4-2-4) فرضیه فرعی سوم……………….. 77
4-3) یافته های جانبی پژوهش…………… 78
4-3-1) بررسی نظرات پاسخ دهندگان با توجه به جنسیت 78
4-3-2) بررسی نظرات پاسخ دهندگان با توجه به سن آنها 79
4-3-3) بررسی نظرات پاسخ دهندگان با توجه به تحصیلات آنها 80
4-3-4) بررسی نظرات پاسخ دهندگان با توجه به سابقه کار آنها 82
4-3-5) رتبه بندی مهارت های انسانی 83
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
مقدمه……………………………… 86
5-1) خلاصه و نتیجه گیری………………. 86
5-1-1) یافته ها از خصوصیات عمومی مدیران مدارس 87
5-1-2) نتایج آزمون های آماری پژوهش 87
5-1-3) یافته های جانبی………………. 89
5-2) مقایسه نتایج بدست آمده با مطالعات قبلی 91
5-3) پیشنهادها……………………… 93
5-3-1) پیشنهادها کاربردی پژوهش……….. 93
5-3-2) توصیه هایی برای محققین آینده 96
منابع و ماخذ ………………………. 97
پیوست ها …………………………. 108
پیوست شماره1) پرسشنامه …………….. 109
پیوست شماره 2) خروجی داده های نرم افزار آماری 111
چکیده لاتین ……………………….. 130
فهرست جداول و نمودارها
عنوان صفحه
جدول 3-1) بخش های مختلف پرسشنامه و تعداد سوالات هر بخش 66
جدول 3-2) نمره دهی به سوالات در طیف لیکرت 68
جدول 4-1) توزیع فراوانی جنسیت مدیران مدارس 71
جدول 4-2) توزیع فراوانی سن مدیران مدارس.. 72
جدول 4-3) توزیع فراوانی تحصیلات مدیران مدارس 72
جدول 4-4) توزیع فراوانی سابقه کار مدیران مدارس 73
جدول 4-5)آزمون کولموگورف-اسمیرنوف برای نرمال بودن داده های مفهوم بازخور………..73
جدول 4-6) آزمون کولموگورف-اسمیرنوف برای نرمال بودن داده های مفهوم خودگشودگی74
جدول 4-7) آزمون کولموگورف-اسمیرنوف برای نرمال بودن داده های مفهوم روابط صمیمانه …..75
جدول 4-8) آزمون کولموگورف-اسمیرنوف برای نرمال بودن داده های مفهوم عملکرد …….75
جدول 4-9) آزمون ضریب همبستگی مربوط به فرضیه اصلی پژوهش 77
جدول 4-10) آزمون ضریب همبستگی مربوط به فرضیه فرعی اول پژوهش 78
جدول 4-11) آزمون ضریب همبستگی مربوط به فرضیه فرعی دوم پژوهش 79
جدول 4-12) آزمون ضریب همبستگی مربوط به فرضیه فرعی سوم پژوهش 80
جدول 4-13) آزمون t مستقل بررسی نظرات پاسخ دهندگان بر حسب به جنسیت 81
جدول 4-14) آزمون تحلیل واریانس تک عاملی بررسی نظرات با توجه به سن 82
جدول 4-15) آزمون تحلیل واریانس تک عاملی بررسی نظرات با توجه به تحصیلات 84
جدول 4-16) آزمون تحلیل واریانس تک عاملی بررسی نظرات با توجه به سابقه کار 85
جدول 4-17) رتبه بندی شاخص های مهارت های انسانی 86
نمودار 1-1) مدل مفهومی پژوهش………….. 8
چکیده
آموزش و پرورش از جمله سازمان هایی است که موفقیت در آن در گروه نیروهایی باثبات و متعهد می باشد. ثبات مدیریت از عوامل مهم تاثیرگذار بر کیفیت آموزش و یادگیری دانش آموزان است. با وجود چنین مساله حائز اهمیتی هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه بین مهارت های انسانی و عملکرد مدیران مدارس متوسطه ناحیه 3 شهر قم می باشد که سه عامل خودگشودگی، بازخور و روابط صمیمانه و دوستانه در زمینه مهارت های انسانی مورد بررسی قرار گرفتند.
این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی-پیمایشی می باشد. جامعه آماری آن را کلیه مدیران مدارس متوسطه ناحیه 3 شهر قم در پاییز سال 1391 تشکیل می دهند که مجموعا 61 مدیر بوده و مورد بررسی قرار گرفتند. در جمع آوری داده های پژوهش نیز از دو روش کتابخانه ای و میدانی(ابزار پرسشنامه محقق ساخته) استفاده گردید و داده های پژوهش با اسفاده از نرم افزار SPSS تحلیل شدند. یافته ها و تایید شدن فرضیه ها نشان می دهد که بین مهارت های انسانی و عملکرد مدیران رابطه معنی داری وجود دارد.
واژه های کلیدی: مهارت های انسانی، خودگشودگی، بازخور، روابط صمیمانه و دوستانه، عملکرد مدیران.
مقدمه
آموزش و پرورش از جمله سازمان هایی است که موفقیت در آن در گروه نیروهایی باثبات و متعهد می باشد. مدیران موثرترین و مهمترین نیروهای آموزش و پرورش هستند که برنامه ها و اقدامات حمایتی برای حفظ و ایجاد انگیزه کافی و لازم برای ثبات آنها اجرا می شود. ثبات مدیریت از عوامل مهم تاثیرگذار بر کیفیت آموزش و یادگیری دانش آموزان است. برنامه ها و اقدامات حمایتی مدیران، پیامدهای گوناگون در پی دارند که مهمترین آنها، تداوم خدمت با انگیزه و تمایل بیشتر در جهت تحقق یافتن اهداف آموزش و پرورش است(غفوریان و همکاران، 1389، ص 68). مدیران بایستی نیروهایی کارآمد، پر انرژی و با قابلیت های علمی، اخلاقی و اجتماعی باشند که به واسطه قدرت تفکر، تحلیل و تصمیم گیری آنان، کارکنان و سازمان به سوی توفیق و سربلندی رهنمون گردند(خسروی، 1381، ص 69).
عملکرد به عنوان رفتار فردی، تابع شخصیت و متغیرهای موقعیتی (نظیر تقاضاهای کاری، سازمانی، اجتماعی و … ) است. تحقیقات صورت گرفته در این زمینه نشان داده است که علاوه بر دانش، مهارت و توانایی های مختلف، شخصیت یکی از مهمترین پیش بینی کننده های عملکرد شغلی است(آقایوسفی و صالح میرحسنی، 1390، ص 158). مدیران برای موثر بودن و برای عملکرد بهتر باید دیدگاه روشنی نسبت به مهارت های مورد نیاز برای مدیریت داشته باشند و همچنین مهارت ها و مسئولیت های لازم را برای مدیران در سطوح مشابه و یا سایر سطوح سازمانی بشناسند(ذاکرفرد و همکاران، 1387، ص 66).
مهارت های انسانی مدیران با ایجاد یک ارتباط قوی بین کارکنان و افراد درون سازمان به سمت نوعی هماهنگی میان عقاید فرد و ارزش های سازمان پیش رفته و باعث افزایش کارآیی، اثربخشی و بهبود عملکرد کاری در محیط کار می شود. در این فصل به کلیات پژوهش پرداخته شده و بیان مساله پژوهش، اهمیت و ضرورت آن، اهداف، سوال ها، فرضیه ها، متغیرها، قلمرو، کاربرد نتایج و تعریف اصطلاحات پژوهش آورده می شود.
1-2) بیان مساله پژوهش
سازمان ها برای تامین اهداف خود نیازمند مدیریت اند. مدیریت رفتاری است که آگاهانه و پیوسته انجام می شود و به سازمان شکل می دهد. هر سازمان دارای افرادی است که در جهت کمک در تامین این اهداف، مسئولیت هایی را می پذیرند. این افراد مدیران سازمانند. موفقیت سازمان ها در گرو حضور مدیران شایسته و کارآمدی است که بتوانند آمیزه پرباری از سرمایه مادی و انسانی را در تحقق اهداف سازمانی به کار گیرند (ذاکرفرد و همکاران، 1387، ص 66). مدیریت و رهبری لازمه زندگی گروهی و اجتماعی بوده و همواره وجود داشته است، ولی زندگی انسان ها هر چه پیشرفته تر می گردد، ضرورت مدیریت و رهبری کارآمد و موثر در اجرای فعالیت های سازمانی محسوس تر و مهم تر می شود(جعفری و یوسف نژاد، 1381، ص 26). مدیران هر سازمان در وظایف خود با انبوهی از مسائل و مشکلات و پیچیدگی های پنهان و آشکار درگیرند که پیش بینی دقیق و معقول آنها بدون داشتن مهارت و توانایی های لازم با اشکال روبه رو می شود(ذاکرفرد و همکاران، 1387، ص 66). مهارت های مدیریتی باعث بهبود عملکرد مدیریت شده و به کمک آن، سازمان به اهداف خود نائل می گردد(Peterson, 2004, p. 1298). صلاحیت و کیفیت مدیرن از نظر مهارت های مدیریتی، یکی از مهم ترین عوامل استمرار موفقیت در سازمان است. مدیران برای داشتن کارآیی لازم، نیازمند مهارت های اساسی هستند(جاسبی، 1376، ص 214). از شاخص های عملکردی مدیران عبارتند از روابط انسانی، امور آموزشی، امور تربیتی، امور مالی و اداری و امور ارزشیابی(غفوریان و همکاران، 1389، ص 70).
کارکرد مدیران نیز بسته به نوع سازمان متفاوت است. در سازمان های آموزش محور، همانند آموزش و پرور، مدیریت نقش و جایگاهی بسیار مهم تر و اساسی تر دارد و به تعبیری عملکرد سازمان بیشتر تحت تاثیر عملکرد مدیران آن است(موسی خانی و همکاران، 1389، ص 128). مدیران آموزشی نقش حساسی در پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت دارند و باید دارای ویژگی ها، توانایی ها و مهارت های خاص باشند تا بتوان با کمال اطمینان کودکان و نوجوانان را به دست آنان سپرد(غفوریان و همکاران، 1389، ص 74). اثربخشی و کارایی نظام آموزشی در گرو مدیریت اثربخش و کارآمد این نظام است. امروزه با تغییرات شگرف و بی سابقه در چند دهه اخیر به وقوع پیوسته، وظایف و کارکردهای مدیریت به مراتب گسترده تر، پیچیده تر و دشوارتر از گذشته شده است(ستاری و واعظی، 1384، ص 164).
برای مدیران سه مهارت عمده یعنی مهارت های فنی[1]، انسانی[2] و ادراکی[3] را برشمرده اند. مهارت فنی را توانایی در کاربرد رویه ها، روش ها، فنون و دانش در یک رشته تخصصی تعریف کرده اند. مهارت انسانی نیز توانایی کار با افراد و کار گروهی می باشد که با آن می توان محیطی همراه با احساس آزادی و امنیت فراهم کرد. مهارت ادارکی نیز شامل توانایی مدیر در هماهنگ و یکپارچه کردن فعالیت ها و منافع سازمان است(ذاکرفرد و همکاران، 1387، ص 67). مهارت انسانی یعنی داشتن قدرت و توانایی در زمینه ایجاد تفاهم و همکاری و انجام کار به وسیله دیگران، فعالیت موثر به عنوان عضو گروه، درک انگیزه های افراد و تاثیرگذاری بر رفتار آنان است(علاقه بند، 1381، ص 89). به عبارت دیگر مهارت انسانی عبارت است از توانایی و داوری در کار به وسیله کارکنان، به انضمام آگاهی از فن تشویق و به کار گرفتن رهبری موثر است(ستاری و واعظی، 1384، ص 165). مهارت انسانی مدیران با شش شاخص کلی قابل بررسی است که عبارتند از توان برقراری ارتباط و گوش دادن موثر؛ شناخت و احترام به افراد و دوست داشتن آنها؛ جو سازمانی مناسب، درک نیازها، استعدادها و تفاوت های افراد؛ و نیز تامین بهداشت روانی افراد(ستاری و واعظی، 1384، ص 164). مهارت انسانی منحصرا ناظر بر کارکردن مدیر با افراد است. کاتز[4] (1974) می گوید این مهارت در کیفیتی است که مدیر قادر باشد سرپرستان مافوق، زیردستان و مشتریان را درک کند و نظرات و توقعات آنها را درباره خود تشخیص دهد و سرانجام در نحوه رفتار مدیر، تجسم یابد(نادری و امیرحسینی، 1385، ص 88).
فرهنگی (1374)، در مطالعات خود سه مشخصه خودگشودگی، بازخور و برقراری روابط صمیمانه را از مهارت های انسانی معرفی کرده است. در ارتباط با این سه مهارت بررسی های گوناگونی به عمل آمده است. خودگشودگی باعث اعتماد در افراد شده و آنها احساس ارزشمند بودن می کنند. زمانی که مدیران با گشودگی با افراد ارتباط برقرار می کنند از خلاقیت و انرژی آنها به بهترین نحو استفاده می کنند. اگر مدیران این کار را انجام ندهند افراد احساس می کنند که به منزله چرخ دنده ماشین می باشند(زارعی متین و همکاران، 1388، ص 42). بازخورد نقش های مختلفی می تواند برای مدیران ایفا نماید. بازخورد می تواند فرد را از نحوه عملکرد خود و میزان خطای مرتکب شده آگاه کند (نقش اطلاعاتی)؛ با دریافت اطلاعات فرد برای تلاش بهتر برانگیخته شود(نقش انگیزشی)؛ در انتخاب نوع پاسخ ها بسته به شرایط محرک محیطی بهتر اقدام کند(نقش ارتباطی)؛ به رفتار صحیح خود ادامه دهد(نقش تقویتی) و در صورت عدم ارائه بازخورد ممکن است فرد عملکرد مطلوب را به نمایش نگذارد و به این اطلاعات وابسته شود(نقش وابستگی)(شفیع زاده و همکاران، 1383، ص 94). همچنین، انسان موجودی اجتماعی است و تمایل به ارتباط با دیگران در طبیعت انسان ریشه ای ژرف دارد. روابط صمیمانه و متعادل در محیط کار علاوه بر تندرستی بر سلامت روانی کارکنان نیز تاثیر مثبت دارد و یکی از فاکتورهای کلیدی برای شادی و نشاط برخورداری از سلامت روانی است(زارعی متین و همکاران، 1388، ص 40).
با توجه به مطالب بیان شده در فوق مساله پژوهش به صورت “تاثیر مهارت های انسانی بر عملکرد مدیران مدارس متوسطه ناحیه 3 شهر قم“ می باشد. در واقع سوالات مساله نیز عبارتند از:
سوال اصلی: آیا بین مهارت های انسانی و عملکرد مدیران مدارس رابطه وجود دارد؟
