1-4-4- جنس‌های آویشن………………………………………………………………………………. …17

1-4-4-1- جنس Zataria ……………………………………………………………………………… …18

1-4-4-2- جنس Ziziphora …………………………………………………………………………… …18

1-4-4-3- جنس  Thymus ……………………………………………………………………………. …19

پراکنش جغرافیایی آویشن………………………………………………………………………………..19
1-5-1- پراکنش جغرافیایی آویشن در جهان……………………………………………………….. …19

1-5-2- پراکنش جغرافیایی آویشن در ایران………………………………………………………… …20

1-5-3- جایگاه سیستماتیک گیاه آویشن ……………………………………………………………. …20

1-5-4- گونه‌های آویشن.موجود در ایران…………………………………………………………… …20

تاکسونومی و گونه‌های آویشن…………………………………………………………………………….21
ویژگی‌های گیاهی آویشن شیرازی…………………………………………………………………….22
نیازهای اکولوژیک آویشن شیرازی……………………………………………………………………23
سابقه تاریخی گیاه آویشن………………………………………………………………………………..25
1-9-1- مصارف آویشن در طب سنتی………………………………………………………………. …27

1-9-2-آویشن در طب نوین…………………………………………………………………………… …27

1-9-3-مصارف خوراکی………………………………………………………………………………… …28

متابولیت‌ ثانویه ………………………………………………………………………………………….28
1-10-1- ماهیت اسانس و متابولیت ثانویه…………………………………………………………… …29

1-10-1-1- متابولیسم اسانس در بدن انسان………………………………………………………… …30

1-10-1-2- محل تولید و ترشح اسانس‌های گیاهی ………………………………………………. …31

1-10-1-3- بیوسنتز اسانس‌ها…………………………………………………………………………… …32

روش‌های مختلف اسانس‌گیری…………………………………………………………………………33
1-11-1- تقطیر با آب……………………………………………………………………………………. …33

1-11-2- تقطیر با آب و بخار………………………………………………………………………….. …34

1-11-3- تقطیر با بخار مستقیم…………………………………………………………………………. …34

1-11-4-روش آنزیمی……………………………………………………………………………………. …34

1-11-5- روش فشردن در حرارت معمولی…………………………………………………………. …35

1-11-6- استخراج به کمک حلال……………………………………………………………………… …35

1-11-7- استخراج به کمک گازها……………………………………………………………………….. …35

1-11-8- تقطیر تجزیه ای……………………………………………………………………………….. …35

1-11-9-روش گاز کروماتوگرافی و جرم سنجی…………………………………………………… …36

1-11-9-1- روش کروماتوگرافی گازی………………………………………………………………. …36

1-11-9-2-طیف سنج جرمی…………………………………………………………………………… …38

1-12-برخی از ترکیب‌های سازنده اسانس آویشن و خواص درمانی آن‌ها……………………. …39

1-12-1-کارواکرول……………………………………………………………………………………….. …40

1-12-2- تیمول……………………………………………………………………………………………. …41

1-12-3- بورنئول………………………………………………………………………………………….. …43

1-12-4- کامفور…………………………………………………………………………………………… …44

1-12-5- ترپینن 1-ایزوپروپیل4متیل سیکلوهگزا 1و4 دین……………………………………… …45

1-12-6- لینالول، لینالیل استات، ژرانیال، نرال، ژرانیول……………………………………………. …45

1-12-7- 1و8 سینئول……………………………………………………………………………………. …46

1-12-8- پاراسیمین………………………………………………………………………………………. …47

فصل دوم: سوابق تحقیق

2-1- سوابق تحقیق داخلی در مورد اسانس گونه‌های آویشن……………………………………. …49

2-2- سوابق تحقیق  خارجی در مورد اسانس گونه‌های آویشن…………………………………. …59

 

فصل سوم: مواد و روش‌ها

برداشت گیاه……………………………………………………………………………………………………..67
3-2- استخراج اسانس…………………………………………………………………………………… …68

 

3-2-1- مواد و وسایل لازم……………………………………………………………………………… …68

3-2-2- روش کار……………………………………………………………………………………………………..   68

3-2-2-1- خشک کردن گیاه……………………………………………………………………………… 68

3-3- آنالیز اسانس…………………………………………………………………………………………… 70

3-4- مشخصات دستگاه گاز کروماتوگرافی جهت تعیین مقدار ترکیبات تشکیل دهنده اسانس………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-5- مشخصات دستگاه طیف سنج جرمی جهت شناسایی مقدار ترکیبات تشکیل دهنده اسانس………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-6- آنالیز داده ها………………………………………………………………………………………… …73

فصل چهارم: نتایج

4-1- نتیجه‌ اندازه گیری درصد اسانس در گیاه دارویی آویشن شیرازی در منطقه قرق………..  75

4-2- نتیجه‌ اندازه گیری  تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه دارویی آویشن شیرازی……………. 76

4-2-1- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق………………………………………………………………………………………………………………………………76

4-2-2- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه قرق… 78

4-2-3- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق…………….       …82

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- آنالیز اسانس…………………………………………………………………………………………… 88

5-1-1- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق………………… 88

5-1-2- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه قرق…………………………. 91

5-1-3- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق……………………. 92

نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………….. 95

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………… 97

منابع

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………… 99

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………..105

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………112

فهرست جداول

           عنوان                                                                                             صفحه

جدول 1-1-گونه‌های آویشن جنس تیموس در ایران……………………………………………………. 21

جدول 3-1- مشخصات منطقه جمع ‌آوری گیاه آویشن شیرازی………………………………………. 67

جدول 4-1- ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله قبل از گلدهی منطقه قرق………………………………………………………………………………………………………………………….77

جدول 4-2- ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله گلدهی منطقه قرق……….. 80

جدول 4-3- ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله تشکیل بذر منطقه قرق….. 83

 

فهرست نمودارها

نمودار 4-1- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق……. 76

نمودار 4-2- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله گلدهی در منطقه قرق…………….. 79

نمودار 4-3- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق………… 82

 

فهرست اشکال

شکل 1-1- نمایی از آویشن شیرازی………………………………………………………………… 23

شکل 1-2-نمای کلی دستگاه کروماتوگرافی………………………………………………………… 37

شکل 1-3- نمای کلی دستگاه طیف سنج جرمی……………………………………………………. 38

شکل 1-4- نمونه‌ای از یک کروماتوگرام……………………………………………………………… 39

شکل 1-5- کارواکرول……………………………………………………………………………………. 41

شکل 1-6-تیمول…………………………………………………………………………………………… 42

شکل 3-1- نمایی از عکس هوایی منطقه برداشت گیاه آویشن شیرازی……………………….. 67

شکل 3-2-برداشت گیاه آویشن در منطقه قرق……………………………………………………… 68

شکل 3-3- نمایی از خشک شدن گیاه………………………………………………………………… 69

شکل 3-4- نمایی از مراحل اسانس‌گیری…………………………………………………………….. 70

شکل 3-5- نمایی از دستگاه GC/MS………………………………………………………………… 72

شکل 3-6- نمایی از کروماتوگرام دستگاه کروماتوگرافی…………………………………………. 72

شکل 4-1- مقایسه درصد اسانس در گیاه دارویی آویشن در سه مرحله رویشی در منطقه قرق……………………………………………………………………………………………………………..75

شکل 4-2- ترکیب‌های عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق     75

شکل 4-3- ترکیب‌های عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله گلدهی در منطقه قرق– 80

شکل 4-4- ترکیب‌های عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق

………………………………………………………………………………………………………………… 83

شکل 4-5- مقایسه ترکیب‌های عمده اسانس در گیاه دارویی آویشن در سه مرحله رویشی در منطقه قرق        85

 

چکیده

 گیاهان دارویی گروه بزرگ و متنوعی از ترکیبات آلی به نام متابولیت‌های ثانویه را تولید می‌کنند که توسط انسان به عنوان ترکیب دارویی مصرف می‌شوند. ارزش بازارهای جهانی داروهای گیاهی که شامل گیاهان دارویی و فراورده های آن‌ها است همواره با رشد قابل توجهی رو به افزایش بوده است. با توجه به اینکه بخش اعظم بازار گیاهان دارویی دنیا، به تولید و عرضه متابولیت‎‌های ثانویه مشتق از این گیاهان مربوط می‌شود، لذا متابولیت‌های ثانویه گیاهی از ارزش اقتصادی و همچنین ارزش افزوده بسیار بالایی برخوردار هستند و سنتز شیمیایی این متابولیت‌ها معمولا پیچیده و پرهزینه می‌باشد. همچنین اسانس‌ها و عصاره‌های گیاهان دارویی به عنوان مواد طبیعی محافظت کننده مواد غذایی و داروهای افزاینده سلامتی مطرح هستند. اکثر این ترکیبات با داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی از استرس اکسیداتیو جلوگیری می‌کنند. به منظور مقایسه شرایط تنش بر میزان و نوع ترکیبات موجود در گیاه آویشن شیرازی در دو منطقه قرق و آزاد، تاثیر مراحل مختلف فنولوژی و برداشت در میزان و درصد ترکیبات اسانس گیاه آویشن شیرازی در منطقه حفاظت شده بختگان استان فارس بررسی شد. نمونه‌ها در سه مرحله رویشی (قبل از گلدهی، گلدهی و پس از گلدهی) برداشت شد. اسانس گیاه به‌روش تقطیر با آب و بخار و با روش کلونجر گرفته شد و توسط دستگاه گاز کروماتوگرافی و طیف سنج جرمی آنالیز شد. نتایج نشان داد که در مراحل مختلف برداشت بین 98/99-95/99 درصد اسانس حاصل شد. چهل و هشت ترکیب در مرحله قبل از گلدهی شناسایی شد که عمده‌ترین ترکیبات: تیمول (86/30)%، کارواکرول (16/29)%، پی‌سیامین (63/6)%، کارواکرول متیل اتر(47/5)% بودند. چهل و شش ترکیب در مزحله گلدهی شناسایی شد و عمده‌ترین ترکیبات تیمول (62/36)%، کارواکرول (41/17)%، پی‌سیامین (2/10)%، گاماترپینن (46/6)% بودند. در مرحله پس از گلدهی چهل و پنج ترکیب شناسایی شد و ترکیبات عمده تیمول (82/41)%، پی‌سیامین (61/13)%، کارواکرول (7/10)%، گاماترپینن (07/6)%، شناسایی شد. درصد اسانس در این گونه در مرحله گلدهی و مرحله قبل از گلدهی بالاترین و در مرحله تشکیل بذر دارای مقدار کمتری بود.

1-1- مقدمه

گیاهان دارویی میراثی منطقه‌ای ولی با اهمیت جهانی هستند كه ثروت عظیمی را به جهان ارزانی داشته‌اند و می‌بایست خداوند را بر آفرینش آن‌ها حمد گفت و سپاس گزارد چرا كه علاوه بر زیباسازی صحنه حیات به شكل كارخانه‌های فعال و در عین حال غیر آلاینده، فرآورده‌هایی مفید و متنوع تولید می‌كنند و هماره آرام بخش درد و رنج بیماران و تامین كننده سلامت انسان بوده اند. یكی از راه‌های شكرگزاری این نعم ارزشمند شناخت هر چه بهتر و عمیق‌تر جنبه‌های گوناگون مربوط به این گیاهان و سعی در حفظ و بقای آن ها در عرصه طبیعت می‌باشد (امامی و همکاران، 1383).

قدمت شناخت و کاربرد گیاهان دارویی به قدمت انسان برمی‌گردد چینیان و مصریان از نخستین اقوام بشری بودند که بیش از 27 قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان دارویی استفاده می‌کردند.

بنیان‌گذار طب یونانی اسكولاپیوس می‌باشد، نخستین رساله مكتوب و مدون در زمینه گیاه شناسی دارویی مقارن با ظهور تمدن یونان توسط تئوفراست ( 285-370 ق.م) ارائه شد.

از قرن هشتم تا دهم میلادی، ابو علی سینا، محمد زکریای رازی و بعد از آن‌ها ابن بیطار در زمینه شناخت گیاهان کارهای قابل توجهی را انجام دادند. علی بن عباس مجوسی اولین بنیانگذار رده بندی نوع “کموتاکسونومی” است و بر این اساس انواع مختلف گیاهان دارویی را در 13 گروه یا طبقه تقسیم بندی کرد (امید بیگی، 1374).

کشور ایران با 11 اقلیم مختلف آب و هوایی و 7500 گونه گیاهی بستر بسیار مناسبی برای دستیابی به گونه‌های با ارزش دارویی و نادر می‌باشد. در میان تمام کشورهای جنوب غربی آسیا متنوع ترین و پرجاذبه ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی داراست. از آنجایی که محصول نهایی در کاشت گیاهان دارویی دست یابی به متابولیت‌های