2-1-3- تاریخ اندیشه آرمان‌شهر. 14

2-2- گونه‌ها اتوپیا 15

2-2-1- اتوپیاهای زمانی و اتوپیاهای مکانی.. 16

2-2-2- اتوپیاهای مثبت و اتوپیاهای منفی.. 16

2-2-3- افلاطون و مدینه فاضله. 16

2-2-4- بیکن و جامعه آرمانی اش…. 18

2-2-5- هارینگتون و مدینه فاضله. 19

2-2-6- کارل مآن‌هایم و اتوپیا 19

2-2-7- آرمان‌شهر فارابی.. 20

2-3- مدینه فاضله در عرصه ادبیات… 22

2-3-1- مدینه فاضله اساطیری.. 23

2-3-1-1- آرمان‌شهرهای اهورایی.. 24

2-3-1-2- آرمان‌شهر‌های اهرمنی.. 28

2-3-3- آرمان‌شهر ادبی.. 32

2-3-3-1- اشتراکات آرمان‌شهر‌های ادبی.. 36

فصل سوم: اندیشه و هنر مولانا 38

3-1- مختصری از زندگی مولوی.. 39

3-1-1- مولوی را بهتر بشناسیم.. 40

3-1-2- جهان‌بینی مولوی.. 43

3-1-3- اخلاق و عادات مولانا 47

3-1-4- خیر و شر در اندیشه مولوی.. 50

3-2- مثنوی معنوی مولوی.. 52

3-2-1- انسجام ادبی حکایات مثنوی معنوی.. 53

3-2-2- مثنوی و کتب آسمانی.. 53

3-2-3- مثنوی و اندیشه عرفانی مولوی.. 54

3-2-3-1- مدینه‌النبی در اندیشه مولوی.. 55

3-2-4- سطح سخن و پیام مثنوی.. 57

3-2-5- نمود عشق به شمس تبریزی در مثنوی.. 58

3-2-6- ویژگی‌های خاص داستان سرایی مولوی.. 58

3-2-7- علم فرا زمانی مولوی در مثنوی.. 59

3-2-8- مثنوی کتاب تعلیم زندگی.. 60

فصل چهارم: مثنوی آیینه تمام‌نمای آرمان‌شهری مولوی.. 72

4-1- چرا مولوی در پی خلقت آرمان‌شهر است؟. 73

4-1-1- اصلاح‌طلبی مولوی.. 74

4-1-2-ایدئولوژی ناسازگار با جامعه. 74

4-1-3- هرج‌ومرج اجتماعی.. 75

4-1-4- ایدالیسم عرفانی.. 75

4-2- اختلاف آرمان‌شهر مولوی با سایر آرمان‌شهر‌ها 76

4-2-1- حکمت و عشق.. 76

4-2-2- رهبری عشق.. 78

4-2-3- عشق نیروی محرک کائنات… 80

4-2-4- طردعقل جزوی.. 82

3-4- اجتماع و جامعه آرمانی مثنوی معنوی.. 84

4-3-1- نگرش‌های آرمانی.. 85

4-3-2- تحمل و مدارا با هم‌نوعان.. 87

4-3-3-: مدارا معیار خوش خویی.. 88

4-4- انسان‌های اجتماع مولوی.. 89

4-4-1- اختیار اجتماعی دارد. 90

4-4-2- کمال یافته است… 92

4-4-3- میانه‌رو است… 93

4-4-3-1-علی مرتضی.. 97

 

4-4-4- آمیزه‌ای از عقل و عشق است… 100

4-4-4-1- ابراهیم خلیل الله (ع) 101

4-4-4-2- ابوبکر صدیق.. 102

4-4-4-3- عمر خلیفه دوم. 103

4-4-5- منجی در اندیشه مولوی و مثنوی معنوی.. 105

4-5- نظام طبقاتی مردم آرمان‌شهر. 107

4-5-1- حاکمان آرمان‌شهر مولوی.. 110

4-5-1-1- تفاوت پادشاه با حاکم در آرمان‌شهر و مثنوی.. 112

4-5-2- حکومت انبیاء 113

4-5-3- حاکمانی که پیامبر نیستند. 115

4-5-3-1- سالکان یا عارفان.. 117

4-5-3-2- پیران و مرشدان.. 118

4-5-3-3- اقطاب… 119

4-5-3-4- شیوخ و مراد. 121

4-5-3-5- ولیان و امامان.. 122

4-5-3-6- ابدال و پیامبران.. 123

فصل پنجم:حاصل سخن.. 125

5-1- حاصل سخن.. 126

5-2- پیشنهادات… 129

فهرست منابع: 130

چکیده

در این پایان نامه با عنوان «آرمان‌شهر در مثنوی معنوی» به اندیشه­های اصلاح‌طلبانه و جامعه­ای که در رویای مولوی بوده پرداخته شده است. در این نوشته ابتدا به تعاریف مختلف آرمان‌شهر و سابقه آن در میان صاحب نظران، مخصوصاً فلاسفه یونان پرداخته و گونه‌های آرمان‌شهر، از جمله آرمان‌شهر اهریمنی، فلسفی، ادبی و… که لازمه این بحث بوده در حد ضرورت بررسی شده است. مبحث اصلی که اندیشه عرفانی مولانا و دیدگاه­های اجتماعی این شاعر، همچون اصلاح‌طلبی مولانا، ایدالیسم عرفانی مولانا، حکمت و عشق، است به طور کامل در فصل سوم و چهارم آمده است.

جایگاه انسان و صفاتی که مولوی برای انسان خداجو در نظر داشته و آن صفات را به صراحت یا در قالب داستان­های رمزی برشمرده از مهم­ترین ویژگی­های آرمان‌شهر مولانا است. که شواهدی از اشعار مولانا در جهت تأیید آن­ها آورده شده است. به دلیل این که اساس آرمان‌شهر مولوی بر عشق بنا نهاده شده، و درجه نهایی این جوهر است که آرمان‌شهر این شاعر عرفانی را رقم زده است، بیشتر به این مبحث پرداخته شده است.

1- 1- مقدمه
طیعت سیری ناپذیر و کمال خواه آدمی ،همواره او را بر آن می دارد تا عالی ترین کمالات را در سر بپروراند و با نفی وضع موجود ،انسان بی نقص و جهانی بی عیب را در صفحه ذهن خود تصور کند .

آرمان‌شهر در لغت به معنای شهر آرمانی و ایده‌آل است و در اصطلاح، جامعه‌ای برتر و والاست که در آن همه امور بر وفق مراد و مطابق میل باشد، جامعه‌ای که در آن نه خبری از ظلم و تبعیض، نه اثری از جنگ و ستیز و نه ردپایی از جهل و فقر و مرض یافت شود. «جامعه‌ای که افرادش به کمال علمی و عملی رسیده و از هوی و هوس رسته باشند. و در یک جمله جامعه‌ای خیالی که باشندگان آن در شرایط کامل زندگی می‌کنند و خیر و سعادت بر آن حکومت مطلق دارد. مدینه فاضله، جامعه آرمانی، آرمان‌شهر، شهر نیکان، لامکان، ناکجاآباد، هیچستان و… همه تعابیر گوناگون از یک حقیقت والا و مقدسند که همواره اندیشمندان و فرهیختگان هر قوم و ملتی در طول حیات بشری، آرزوی به واقعیت پیوستن آن را در سر پرورانده‌اند.

در زبان فارسی این واژه برابر نهاده utopia در زبان یونانی است. utopia به معنی هیچ‌جا و برابر kallipolis در معنی زیبا شهر است. در ادبیات فارسی به صورت مدینه فاضله، مدینه سعیده، شهر لامکان، بی‌نام شهر و ناکجاآباد آمده است. واژه‌‌هایی مانند خیال‌آباد، امین آباد، خرم آباد، مه آباد، خوش آباد، پدرام شهر و شهریور یا شهریر نیز در معانی نزدیک به آن به کار رفته‌اند و گاه واژه کام‌شهر در همین معنا به کار گرفته شده است » (اصیل، 1371: 12).

یکی از مهم ترین مسائلی که ذهن جامعه بشری را به خود مشغول کرده بود،آرمان شهر می باشد تا جایی که افلاطون اصل و پایه مدینه فاضله خود را بر اساس استدلالات