1-4-سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………. 6

1-5-فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………… 7

1-6-روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 7

1-7-محدوده تحقیق………………………………………………………………………………………………. 8

1-8-پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 8

1-9-مشکلات ومحدودیت های تحقیق…………………………………………………………………….. 16

فصل دوم: مبانی نظری

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-1-چگونگی گردش عمومی جو و تشکیل سیستم های جوی………………………………………… 22

2-2-اصل چرخندگی……………………………………………………………………………………………. 27

2-3-انرژی جنبشی………………………………………………………………………………………………. 30

2-5-مفهوم مونسون………………………………………………………………………………………………. 30

2-6-بارش مونسونی…………………………………………………………………………………………….. 32

2-7-ویژگی های بادهای مونسونی…………………………………………………………………………… 33

نقش بعضی از سیستمها در مونسونهای تابستانی و زمستانی در مقابل یکدیگر………………………. 35

چهارچوب نظری تشکیل مونسونها…………………………………………………………………………….. 36

2-10-مکانیزم تشکیل مونسون………………………………………………………………………………… 38

2-11-اختلاف گرمایشی عامل محرک مونسونها…………………………………………………………… 40

2-12-تأثیر کم فشار مونسونی بر آب و هوای ایران……………………………………………………… 41

فصل سوم: ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

3-1-موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………… 44

3-2-ناهمواری ها و توپوگرافی……………………………………………………………………………….. 46

3-2-1-واحد کوه های ایران مرکزی…………………………………………………………………………. 47

3-2-1-1-واحد رشته مرکزی…………………………………………………………………………………. 48

3-2-1-2-واحد کرمان…………………………………………………………………………………………. 48

3-2-1-3-واحد سنندج – سیرجان………………………………………………………………………….. 48

3-2-1-4-واحد کوههای پراکنده حوضه دشت کویر…………………………………………………….. 48

3-2-2-واحد دشت ها و چاله های داخلی………………………………………………………………… 48

3-2-2-1-واحدهای دشت پراکنده………………………………………………………………………….. 48

3-2-2-2-واحد دشت لوت…………………………………………………………………………………… 48

3-2-2-1-1-رشته شمالی…………………………………………………………………………………….. 49

3-2-2-1-2-رشته شمال شرقی……………………………………………………………………………… 49

3-2-2-1-3-رشته حاشیه غربی……………………………………………………………………………… 49

3-2-3-واحد شرقی ایران……………………………………………………………………………………… 50

3-2-3-1-سیمای ظاهری زمین درواحد شرقی ایران……………………………………………………. 51

3-2-3-2-ناهمواریهای خراسان مرکزی و جنوبی………………………………………………………… 51

3-2-3-3-ناهمواریهای سیستان و بلوچستان………………………………………………………………. 55

3-2-4-واحد جنوب شرقی……………………………………………………………………………………. 55

3-2-5-واحد شمال شرقی…………………………………………………………………………………….. 56

3-3-واحد های زمین شناسی و ساختمانی محدوده مورد مطالعه………………………………………. 57

3-3-1-زون ایران مرکزی………………………………………………………………………………………. 58

3-3-2-زون شرق و جنوب شرقی ایران……………………………………………………………………. 58

3-3-2-1-زون نهبندان-خاش………………………………………………………………………………… 59

 

3-3-2-2-بلوک لوت…………………………………………………………………………………………… 59

3-3-3-زون مکران………………………………………………………………………………………………. 59

3-3-4-زون سسندج- سیرجان……………………………………………………………………………….. 60

3-4-بررسی ویژگی های اقلیمی محدوده مورد مطالعه…………………………………………………… 61

3-4-1-توده های هوای مؤثر در آب و هوای ایران………………………………………………………. 62

3-4-1-1-دوره گرم…………………………………………………………………………………………….. 63

3-4-1-2-دوره سرد……………………………………………………………………………………………. 63

3-5-ویژگی های حرارتی………………………………………………………………………………………. 67

3-5-1-ناحیه جنوب…………………………………………………………………………………………….. 67

3-5-2-ناحیه مرکزی……………………………………………………………………………………………. 67

3-6-منابع آب در سطح استان های محدوده مورد مطالعه……………………………………………….. 69

3-6-1-استان سیستان و بلوچستان…………………………………………………………………………… 70

3-6-1-1-آب های سطحی…………………………………………………………………………………… 70

3-6-1-2-آب های زیرزمینی…………………………………………………………………………………. 70

3-6-2-استان هرمزگان………………………………………………………………………………………….. 71

3-6-2-1-آب های سطحی…………………………………………………………………………………… 71

3-6-2-2-زیرزمینی…………………………………………………………………………………………….. 72

3-6-3-استان یزد………………………………………………………………………………………………… 72

3-6-3-1-منابع آب سطحی…………………………………………………………………………………… 72

3-6-3-2-منابع آب زیرزمینی………………………………………………………………………………… 73

3-6-4-استان کرمان……………………………………………………………………………………………… 74

3-6-4-1-آب های سطحی…………………………………………………………………………………… 74

3-6-4-2-آب های زیرزمینی…………………………………………………………………………………. 75

3-6-4-2-1-سفره های آزاد………………………………………………………………………………….. 75

3-6-4-2-2-سفره های تحت فشار………………………………………………………………………… 75

3-6-5-استان سمنان…………………………………………………………………………………………….. 75

3-6-5-1-آب های سطحی…………………………………………………………………………………… 76

الف-رودهای دائمی………………………………………………………………………………………………. 76

ب-رودهای فصلی و اتفاقی…………………………………………………………………………………….. 76

پ-دریاچه مسیله………………………………………………………………………………………………….. 76

3-6-5-2-آب های زیرزمینی…………………………………………………………………………………. 76        

الف-چاه های عمیق و نیمه عمیق………………………………………………………………………………. 77

ب-قنات ها…………………………………………………………………………………………………………. 77

پ-چشمه ها……………………………………………………………………………………………………….. 77

3-6-6-استان تهران……………………………………………………………………………………………… 78

3-6-6-1-آب های سطحی…………………………………………………………………………………… 78

الف-رودخانه کرج………………………………………………………………………………………………… 78

ب-جاجرود………………………………………………………………………………………………………… 78

ج-طالقان رود………………………………………………………………………………………………………. 79

3-6-6-2-آب های زیرزمینی…………………………………………………………………………………. 79

3-6-6-2-2-چشمه ها………………………………………………………………………………………… 79

3-6-6-2-3-قنات ها………………………………………………………………………………………….. 79

3-6-7-استان قم…………………………………………………………………………………………………. 80

3-6-7-1-آب های سطحی(رودها و دریاچه های فصلی)…………………………………………….. 80

3-6-7-2-آب های زیرزمینی…………………………………………………………………………………. 80

3-7-وضعیت پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه………………………………………………………… 81

3-7-1-استان سیستان و بلوچستان…………………………………………………………………………… 81

3-7-1-1-جنگل های استان…………………………………………………………………………………… 82

3-7-1-1-1-جنگل های نیمه گرمسیری…………………………………………………………………… 82

3-7-1-1-2-جنگل های گرمسیری…………………………………………………………………………. 82

3-7-1-1-3-جنگل های ماندابی…………………………………………………………………………….. 82

3-7-1-2-وضعیت مراتع استان………………………………………………………………………………. 83

3-7-2-استان هرمزگان………………………………………………………………………………………….. 83

3-7-2-1-مراتع………………………………………………………………………………………………….. 83

3-7-3-استان یزد………………………………………………………………………………………………… 84

3-7-4-استان کرمان……………………………………………………………………………………………… 85

3-7-4-1-پوشش درختی نیمه خشک………………………………………………………………………. 85

3-7-4-2-پوشش درختچه ای و بوته ای پایکوه ها……………………………………………………… 86

3-7-4-3-پوشش درختی و گیاهی دشت های گرمسیری……………………………………………… 86

3-7-5-استان سمنان…………………………………………………………………………………………….. 86

3-7-5-1-جنگل ها…………………………………………………………………………………………….. 87

1-جنگل های پهن برگ…………………………………………………………………………………………. 87

2-جنگل های سوزنی برگ……………………………………………………………………………………… 87

3-جنگل های کویری و بیابانی…………………………………………………………………………………. 87

3-7-5-2-مراتع………………………………………………………………………………………………….. 88

3-7-5-2-1-مراتع ییلاقی…………………………………………………………………………………….. 88

3-7-5-2-2-مراتع قشلاقی…………………………………………………………………………………… 88

3-7-6-استان تهران……………………………………………………………………………………………… 89

3-7-6-1-جنگل های استان…………………………………………………………………………………… 89

3-7-6-1-1-جنگل های طبیعی……………………………………………………………………………… 89

3-7-6-1-2-جنگل های دست کاشت…………………………………………………………………….. 89

3-7-6-2-مراتع استان………………………………………………………………………………………….. 89

3-7-7-استان قم…………………………………………………………………………………………………. 90

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 93

4-1-مشخصات ایستگاه های سینوپتیک……………………………………………………………………… 95

4-2-روزهای با بارش و میزان بارش در سطح ایستگاه ها………………………………………………. 97

4-3-تعداد روزهای همراه با بارش در ایستگاه های مورد مطالعه………………………………………. 99

4-4-میزان کل بارش در ایستگاه های مورد مطالعه………………………………………………………. 100

4-5-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در استگاه ها به تفکیک هر ماه………………… 101

4-6-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(می)………………………. 104

4-7-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(ژوئن)…………………… 106       

4-8-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(جولای)…………………. 108

4-9-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(آگوست)………………… 110

4-10-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(سپتامبر)……………….. 111

4-11-تعداد روزها و میزان بارش کمتر از یک میلیمتر در ایستگاه ها……………………………….. 112

4-11-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 116

4-11-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 116

4-11-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 116

4-11-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 117

4-12-تعداد روزها و میزان بارش بین 5-1 میلیکتر در ایستگاه ها………………………………….. 117

4-12-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 121

4-12-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 121

4-12-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 121

4-12-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 122

4-13-تعداد روزها و میزان بارش بین 10-5 میلیمتر در ایستگاه ها………………………………… 122

4-13-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 127

4-13-2- تراز 850 هکتوپاسکال…………………………………………………………………………… 127

4-13-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 127

4-13-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 128

4-14-تعداد روزها و میزان بارش بین 15-10 میلیمتر در ایستگاه ها………………………………. 128

4-14-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 132

4-14-2- تراز850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 132

4-14-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 132

4-14-4-رطوبت (نم ویژه)…………………………………………………………………………………… 133

4-15-تعداد روزها و میزان بارش بین 20-15 میلیمتر در ایستگاه ها………………………………. 133

4-15-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 137

4-15-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 137

4-15-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 137

4-15-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 138

4-16-تعداد روزها و میزان بارش بین 25-20 میلیمتردر ایستگاه ها……………………………….. 138

4-16-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 142

4-16-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 142

4-16-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 142

4-16-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 143

4-17-تعداد روزها و میزان بارش بین 30-25 میلیمتر در ایستگاه ها………………………………. 143

4-17-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 147

4-17-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 147

4-17-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 147

4-17-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 148

4-18-تعداد روزها و میزان بارش بیش از 30 میلیمتردر ایستگاه ها…………………………………. 148

4-18-1-تراز 500 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 152

4-18-2-تراز 850 هکتوپاسکال……………………………………………………………………………. 152

4-18-3-سطح زمین…………………………………………………………………………………………… 153

4-18-4-رطوبت(نم ویژه)……………………………………………………………………………………. 153

فصل پنجم: آزمون فرضیات و نتیجه گیری

5-1-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………. 156

5-2 پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………… 159

منابع…………………………………………………………………………………………………………………. 160

چکیده:

کشور ایران از لحاظ جغرافیایی به دلیل همجواری با مرکز پر فشار جنب حاره ای STHP وشرایط آب و هوایی حاکم بر این سیستم ، از بارش کمی برخوردار است. در مناطق جنوبی کشور ، در نتیجه حاکمیت طولانی تر این سیستم ، پدیده خشکی حادتر می شود. تغییرات میزان بارش تأثیر به سزایی بر کشاورزی ، اقتصاد و به طور کلی سایر مسائل کشور دارد. مطالعات بنیادین پیرامون سیستمهای باران زا به ویژه پدیده مونسون در این مناطق ، راهبردهایی جهت توسعه فعالیتهای باران زایی و پیش بینی های اقلیمی ارائه می کند. محدوده این تحقیق در برگیرنده مناطق جنوب، جنوب شرق، شرق و مرکز کشور شامل استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، فارس، کرمان، یزد، اصفهان، قم، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و تهران می باشد.با بررسی تعداد روزهای همراه با بارش ومیزان بارش روزانه ماه های می،ژوئن،جولای،آگوست و سپتامبر در طی دوره آماری 38 سال در 15 ایستگاه جنوبی و مرکزی کشور و تحلیل نقشه های سینوپتیکی، مشخص گردید که بخش اعظم بارش های جنوب شرق کشور به ویژه در مناطق چابهار و ایرانشهر در ماه های ژوئن و جولای به میزان4/147 و4/339 میلیمتر ناشی از نفوذ توده های هوای مونسونی بوده است. بر این اساس پدیده مونسون عامل اصلی بارش های تابستان در مناطق جنوب شرق کشور بوده و در مواقعی که این پدیده دارای حداکثر رطوبت و قدرت باشد مناطق جنوبی،شرقی و مرکزی کشور نیز تحت حاکمیت این توده هوا قرار می گیرند.

پیشگفتار:

با گذشت زمان و پیشرفت روز افزون دانش و فن آوری درهای جدیدی فرا روی دیدگان جستجوگر بشر و راه های بهتری برای زندگی پر تکاپو و خستگی ناپذیروری گشوده شده است.به دنبال آن تقسیم بندی رایج علوم در روزگار پیشین جای خود را به شاخه ها،رده ها و دسته های خردتر و جزئی تر علوم داده است اینک مطالعه همه علوم همچون دوران سپری شده گذشته از عهده یک فرد بر نمی آید و حکیم و دانشمند کسی نیست که آگاه به همه علوم زمان خود باشد.

جای بسی خوش وقتی است که دانش جغرافیا در طول عمر کهن خود از این تحول و تطور به دور نبوده است.

اگر چه گاهی در جستجوی راه ها و چالش های بهتر دچار خطا گشته،همانند اینکه راه افراطی جبرگرایی را در اواسط قرن نوزدهم طی کرده است.ولی همواره تازیانه اندیشه ها،دانش و فن آوری های نوین دانشمندان و دوستدارن این علم او را از سرکشی و کج روی باز نگاه داشته است.همچون اندیشه اختیار که در قرن نوزدهم از طرف جغرافیدانان برجسته ای همچون ویدال دولابلاش و آلبرت دمانژن مطرح شده است.

با توجه به اینکه جغرافیا به همه پدیده هایی که با هم در داخل یک مکان و تحت شرایط و اصول معینی شکل می گیرند نظم و اعتبار می بخشد و روابط منطقی بین این پدیده ها برقرار می کند(شکوری،1369،ص34)

وظیفه جغرافیدان عبارت است از:

1-شناخت پدیده ها

2-شناخت مفهوم نظم در پدیده ها

3-برقراری روابط منطقی بین این پدیده ها

و بی شک برای دست یافتن به اهداف و انجام وظایف فوق هر چه توشه جغرافیدان از فنون و دانش آکنده تر باشد،موفق تر است و خواهد توانست با ترکیب عواملی بی روح و همساز طبیعی با پایگاه فرهنگ انسانی جنبش و خلاقیت در جغرافیا بوجود آورد.

آنچه در دنیای توسعه یافته کنونی و نیز کشورمان شاهد آن هستیم ورود آگاهی و به کارگیری فنون جدید در قلمرو کاری جغرافیدانان است.امروزه جغرافیدانان کشورهای توسعه یافته و دارای برنامه ریزی مداوم و منظم علمی،در بخش های حساس و مهمی همچون،شهرسازی،معماری،بازرگانی،حمل و نقل و غیره به خوبی و حتی می توان گفت بطور بنیادی انجام وظیفه می نمایند.

با پیشرفت علم آمار،کاربرد وسیع و شگرفت رایانه و نرم افزار مختلف و دقت در سهولت تحلیل داده های کمی نسبت به داده های کیفی،جغرافیا به سرعت راه کمی شدن را سپری کرده و وارد دنیای نو با مفاهیم تازه تری شد.این امر سبب مطالعات وسیع و دامنه دار جغرافیدانان دنیا با استفاده از انواع داده های کمی در زمینه های گوناگون اعم از هواشناسی،هیدرولوژی جمعیت و….و ترکیب و تلفیف داده های گوناگون با یکدیگر و ارائه نتایج کاربردی و ثمر بخش تر از گذشته شده است.

مطالعه در خصوص تاثیرات مونسون بر مناطق مختلف کشور نیاز به ترکیب و تلفیق داده های هواشناسی و جغرافیایی دارد و جغرافیدان به دلیل ویژگی علمی اش قادر است بهتر از هر کسی با اطمینان و اعتماد هرچه بیشتر از عهده این امر برآید.

نگارنده به دلیل علاقه مندی به تحقیقات کاربردی نوین،بررسی پدیده مونسون را به عنوان موضوع رساله خویش برگزیده است.

مقدمه:

با توجه به رشد روز افزون جمعیت و افزایش نیازهای آبی،لزوم اجرای پروژه های کوچک و بزرگ هیدرولوژیکی به منظور ذخیره سازی،انحراف یا انتقال آب و نیز مطالعات آبخیز داری هر چه بیشتر مطرح می شود و اجرای چنین طرح هایی نیاز به مطالعات دقیق و تجزیه و تحلیل داده های هواشناسی دارد.

بارش ناگهانی یا آب ناشی از ذوب برف مقدار زیادی آب در اختیار بشر قرار می دهد،چنانچه پیش از طراحی هر گونه سازه ای از قبیل کانال های آبیاری و زهکشی مسیرهای دفع و جمع آوری فاضلاب شهری سدها،پل هاو…پیش بینی بارش های ناگهانی و یا آب ناشی از ذوب برف که حجم زیادی از آب را فراهم می کنند و زیان های غیر قابل جبران جانی و خسارات مالی بسیاری را در بر خواهد داشت،اهمیت به سزایی دارد.

علاوه بر این کشور ایران از لحاظ جغرافیایی بدلیل همجواری با مناطق خشک،مرکز پر فشار جنب حاره ای و شرایط آب و هوایی حاکم بر این سیستم،از بارش کمی برخوردار است.در مناطق جنوبی کشور،در نتیجه حاکمیت شدیدتر و طولانی تر این سیستم،مسئله خشکی حادتر می شود،با افزایش هر چه بیشتر حاکمیت اقلیم خشک بر مناطق جنوبی و مرکزی کشور،روستاها و شهرها نیز جمعیت خود را از دست می دهند.در طی سال های اخیر بدلیل خشکسالی های پی در پی بسیار از کشاورزان اراضی زراعی خود را رها ساخته و به شهرها مهاجرت نموده اند.این امر بخصوص در مناطق جنوبی،بویژه جنوب شرقی کشور بسیار چشمگیر است.

قرار گرفتن ایران بین سرزمین های پهناور سیبری در شمال،دریای مدیترانه در غرب،بیابانهای آفریقا و عربستان در جنوب غربی و دریای عرب و سرزمین هندوستان در شرق سبب شده است که هر کدام از این همسایگان در دوره معینی از سال آب و هوای ایران را تحت تاثیر قرار دهند.شرایط آب و هوایی این سرزمین ها توسط توده های هوایی و سیستمهای فشار در خلال حالات ویژه گردش عمومی جو در پهنه ایران گسترده میشود.

پدیده مونسون نیز یکی از توده های هوا موثر بر بارش نواحی جنوبی کشور می باشد که با ورود خود به کشور بارش هایی را در فصل تابستان ایجاد میکند.با توجه به اهمیت این بارش ها بویژه در فصل تابستان،که بیشتر مناطق کشور خشک و بدون بارش هستند بسیار حائز اهمیت است.با بررسی و شناخت تاثیرات این پدیده و تعیین قلمرو بارشی آن در کشور می توان گام مهمی در راه پیشرفت و توسعه کشور برداشت.

فصل اول: طرح تحقیق و پیشینه پژوهش

1-1- بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع

کشورایران از لحاظ جغرافیایی به دلیل حاکمیت پر ارتفاع جنب حاره ای (STHP) وشرایط آب وهوایی حاکم بر این سیستم، از بارش کمی برخوردار است.در مناطق جنوبی کشور،