که هنجارها و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی پنهان در رابطه با سقط جنین های ارادی که هم جامعه و هم خانواده در قبال آن سکوت اتخاذ کرده اند را روشن سازد و با در نظر گرفتن زنان به آنچه که در این مورد نادیده گرفته شده و مسائل مربوط به تجربه واقعی آنان از سقط جنین بپردازد. در این تحقیق جامعه آماری مورد نظر را بصورت هدفمند از میان زنان شوهرداری که تجربه سقط جنین ارادی داشته اند و در زمان مصاحبه ساکن تهران بوده اند، انتخاب کردیم. نمونه تحقیق نیز 26 نفر از زنانی می باشند که 20 نفر از آنان بطور تصادفی و 6 نفر نیز با روش گلوله برفی انتخاب شده اند. این مطالعه نشان می دهد که سقط جنین در جامعه ایران همچون گذشته تابو و ممنوع است و با آنکه زنان هنگام مواجه با حاملگی ناخواسته بدان مبادرت می ورزند از صحبت در مورد آن ترس دارند. نگرش اکثر مردم جامعه به سقط جنین زنان منفی بوده و زنی که سقط جنین کرده را گناهکار می دانند و او را سرزنش می کنند. اکثر زنان مورد مطالعه معتقد بودند چون کنترل باروری امری زنانه تلقی می شود، در نتیجه سقط جنین نیز تصمیمی زنانه است. از آنجایی که زنان تعداد کم فرزندآوری را پذیرفته اند به دلایل اجتماعی و اقتصادی و روحی_روانی هنگام مواجه با حاملگی ناخواسته جنین ناخواسته خود را سقط می کنند که بعلت آنکه امری غیر قانونی است معمولا به افراد ناوارد و غیر متخصص رجوع می کنند که در نهایت سلامت خود را به خطر می اندازند. در نتیجه تجدید نظر در قوانین مربوط به سقط جنین و بالا بردن آگاهی زوجین در نحوه استفاده از وسائل پیشگیری از بارداری می تواند در حفظ سلامت زنان و در نهایت کاهش سقط جنین های ناایمن و غیر بهداشتی موثر باشد.

کلیدواژه: سقط جنین ارادی، روش کیفی، مصاحبه عمیق،  آزادی اراده.

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                              صفحه

 

مقدمه ……………………………………….

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1- بیان مساله و پیشینه تحقیق. 2

2-1- شیوع سقط جنین. 6

3-1- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………13

4-1- تعریف مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………………………..13

5-1- مشکلات و محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………………………..16

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

1-2- رهیافت محافظه کارانه. 19

2-2- رهیافت های اعتدالی. 20

1-2-2- نظریه هویت ناطق. 21

2-2-2- نظریه ارزش سرمایه. 21

3-2- رهیافت های فمینیستی. 22

1-3-2- نظریه آزادی اراده. 23

2-3-2- نظریه کنترل بر بدن. 24

فصل سوم: روش تحقیق

  1-3- روش شناسی. 28

2-3- فنون جمع آوری داده. 28

1-2-3- مصاحبه عمیق(جامع). 29

2-2-3- استراتژیهایی برای مصاحبه و تحلیل گفت و شنود از دید زنان  30

3-3-مطالعه پدیدارشناسانه………………………………………………………………………………………………………………………..31

4-3- جامعه آماری و نمونه مورد بررسی . 34

5-3- متغیرهای مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………………….35

1-5-3- سوالات زمینه ای…………………………………………………………………………………………………………………………35

2-5-3- سوالات موضوعی………………………………………………………………………………………………………………………….36

 

 

فصل چهارم: تحلیل داده های کیفی

 

1-3-4-اهداف سقط جنین. 43

2-3-4-دلایل سقط جنین. 44

 

3-3-4- دیدگان زن نسبت به( جنین)و انجام سقط جنین. 51

4-3-4- عکس العمل افراد خانواده. 52

5-3-4-نگرش افراد جامعه به سقط جنین. 56

1-5-3-4-تابوی سقط جنین. 60

2-5-3-4-نگرش مذهبی زنان در سقط جنین………………………………………………………………………………………….62

6-3-4- نقش زن در تصمیم گیری. 67

7-3-4- احساسات زن بعد ازسقط جنین. 71

1-7-3-4- احساس افسردگی و ناراحتی. 72

2-7-3-4- احساس گناه. 74

3-7-2-4- احساس سبکی و رهایی. 75

8-3-4- نگرش زنان به سقط جنین………………………………………………………………………………… ………………………76

1-8-3-4- سقط دوباره……………………………………………………………………………………………………………………………..78

9-3-4-نگرش زنان به جنین……………………………………………………………………………………………………………………..80

1-1-4-4- روشهای پیشگیری از حاملگی. 82

2-1-4-4- عدم استفاده یا استفاده ناکارآمد از روشهای جلوگیری از بارداری. 87

3-1-4-4- نحوه آشنایی با روشهای جلوگیری از بارداری. 90

2-4-4- روشهای انجام سقط جنین: تاریخچه روشها و متدهای سقط ارادی در جهان و ایران. 91

1-2-4-4-فنون و روشهای گوناگون برای فراهم کردن سلامت و ایمنی سقط جنین  94

3-4-4-هزینه سقط جنین. 100

4-4-4- مکان و فرد انجام دهنده سقط جنین. 100

5-4-4-عوارض سقط جنین……………………………………………………………………………………………………………………102

 

فصل پنجم:خلاصه و نتیجه‏گیری

 خلاصه و نتیجه گیری. 106

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………..112

فهرست منابع

 منابع فارسی و لاتین. 115

 

 

فهرست جداول

جدول 1-1- تخمین درصد سقط جنین های ناایمن برای گروههای سنی در مناطق مختلف…………………..8

4-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………38

جدول 2-4- توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب ویژگیهای جمعیتی- اجتماعی به تفکیک طبقه درآمدی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….38

1-2-4- توزیع پاسخگویان بر حسب گروههای سنی. 39

4-2-4- توزیع پاسخگویان بر حسب منبع تامین هزینه های زندگی  40

5-2-4- توزیع پاسخگویان بر حسب نحوه تصرف واحد مسکونی . 40

6-2-4- توزیع پاسخگویان بر حسب دیدگاه مذهبی. 41

جدول3-4- نگرشها و احساسات زنان در مورد سقط جنین. 42

جدول4-4- روشهای جلوگیری از حاملگی و سقط جنین و میزان هزینه و مکان انجام سقط جنین. 82

 1-1-4-4- احتمال بارداری با استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری…………………………………………………86 

 

 

مقدمه:

این پایان نامه برای تحلیل سقط جنین های ارادی در ایران و با استفاده از روش شناسی کیفی و پدیدارشناسانه به نگارش درآمده است. با توجه به تحولات اقتصادی و اجتماعی چند دهه اخیر، استفاده از سقط جنین های ارادی در ایران بعنوان ابزار مکمل تنظیم خانواده در آمده است و بعنوان آخرین راه حل برای کنترل باروری بویژه ناخواسته آن می باشد. بر اساس برآورد غیر مستقیم سقط جنین های ارادی در ایران( آقایاری:1384، 34)، بطور متوسط هر زن ایرانی تا پایان دوران باروری خود کمی کمتر از 1 مورد سقط جنین ارادی را تجربه می کند(89/0)، که بیشتر این سقط ها غیر بهداشتی و غیر قانونی است که متعاقب آن مرگ و میر مادران و بیماریهای ناشی از سقط های نا ایمن را به خود اختصاص می دهد. در راستای درک پیامدهای خطرناک جسمی و روحی و مسائل مربوط به سقط جنین های ارادی که زنان با آن مواجهند، با استفاده از روش تحقیق کیفی(مصاحبه عمیق)، سعی می شود تا با به میدان آوردن زنان به آنچه در این مورد نادیده گرفته شده و مسائل مربوط به تجربه واقعی آنها از سقط جنین های ارادی بپردازد و با درنظر گرفتن عوامل اجتماعی و اقتصادی و روحی_روانی تاثیر گذار، به سقط جنین بعنوان یک پارادایم اجتماعی در نظر گرفت. مناسب ترین روش برای مطالعه سقط جنین از منظر زنان، روش پدیدار شناسانه است که تاکید بر تجربه زیسته زنان در مورد سقط ارادی شان می باشد. مطالعات انجام شده بیشتر پیرامون مسائل حقوقی و فقهی و پزشکی سقط جنین های ارادی بوده است و دیدگاه زنان بعنوان کسانی که آن را تجربه می کنند و در زندگی اجتماعی با مسئله آن مواجهند، مورد توجه نبوده است. پایان نامه حاضر در راستای رسیدن به شناخت تجربه زنان از سقط جنین های ارادی در 5 فصل تهیه شده است: در فصل اول به بیان مساله و اهمیت موضوع مورد بررسی و شیوع سقط جنین پرداخته می شود. در فصل دوم پیشینه بررسی در جهان و ایران و تاریخچه مختصری از سقط جنین  و تاریخچه روشها و متدهای سقط جنین  در جهان و ایران ارائه می گردد. در بخش پایانی فصل دوم چارچوب نظری مطرح می شود. در فصل سوم روش شناسی تحقیق و جامعه آماری و نمونه تحقیق و در فصل چهارم یافته های مصاحبه در بخش( توصیف جداول) و صحبت های زنان در مصاحبه آورده می شود. در فصل پنجم خلاصه و نتیجه گیری طرح می گردد.

 

 

 
 
 
 

بیان مساله و پیشینه تحقیق

   باروری بعنوان ظرفیت زیست شناختی زنان برای تولید مثل است. زنان همیشه مظهر قدرتهای مولد و زایش بوده اند (فریدمن،1383،ص37). برای قرنهای متمادی منزلت اجتماعی زن و پایگاه زن در درون خانواده بر اساس باروری اش تعیین می شد و فرزندان در خانواده منبع مهم حمایت اقتصادی و اجتماعی از والدین به شمار می رفتند. از ابتدای قرن بیستم الگوی سنتی خانواده با شتاب گرفتن روند تحولات اقتصادی و اجتماعی تدریجا رو به تغییر نهاد و این تحولات بر بافت سنتی خانواده تاثیرات مهمی گذاشت، عواملی مانند: فرصت های آموزشی و تحصیلی برای زنان، افزایش دسترسی به وسائل پیشگیری و اشتغال جدید فعالیت اقتصادی زنان اثرات بازدارنده ای بر باروری داشت (عباسی شوازی و عسگری ندوشن،1384، صص34-33).

   یافته های تجربی نشان می دهدکه تغییر قابل توجه رفتار باروری می تواند تا حد زیادی ناشی از تغییرات عمده ارزشی و نگرشی افراد در زمینه هایی چون تشکیل خانواده و ایده ال های فرزندآوری باشد(احمدنیا، 1383، ص 197). بر اساس تحقیق عبداللهیان(1383)،  ارزش فرزندآوری طی روند عقلانی کردن نهاد ازدواج و روابط زناشویی دستخوش تغییر شده است. حدود90% از افراد مورد بررسی در تحقیق فوق اعتقاد داشتند که داشتن یک یا دو فرزند تعداد ایده آلی است و تنها 2% از افراد داشتن بیش از سه فرزند را ایده آل دانسته اند. این امر نشان دهنده آن است که دیدگاههای سنتی در خصوص تشویق به داشتن فرزند بیشتر عمومیت بسیار کمی دارد.

    طبق محاسبات میزان باروری در ایران، سطح باروری از 4/6 فرزند بطور متوسط برای هر زن در سال1365 به 8/2 فرزند در سال 1375 کاهش می یابد و امروز باروری در ایران نزدیک به 1/2 فرزند بطور متوسط برای هر زن می باشد( فولادی، 1383، ص 290).

   از دیرباز شایع ترین روشها برای کاهش کنترل موالید و جلوگیری از تولد فرزند ناخواسته سقط
جنین های ارادی بوده است. باروری نا خواسته به معنای آن است که زوجین یا یکی از آنها تصمیم به بچه دارشدن نداشته اند و یا همزمان با استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری حامله شده اند. در بارداری ناخواسته زنان بار مسئولیت فیزیکی، عاطفی و درد و رنج حاصل از حاملگی نا خواسته را متحمل
می شوند، تصمیم گیری برای زنان در این مورد که حاملگی را تا پایان دوره ادامه دهند یا  سقط را انتخاب کنند کار بسیار دشواری است و زمانی که انتخاب او سقط باشد با یک کشمکش مداوم مواجه شده و در تمام این دوره ممکن است مرحله گوناگونی از نگرانی، افکارپریشان کننده، عصبانیت و افسردگی را تجربه کنند ( پورذکریا،1381، ص7) از آنجایی که مادری نقش طبیعی و مطلوب برای زنان تعریف شده، سقط جنین در حاملگیهای نا خواسته را اغلب کاری غیر طبیعی و فجیع می دانند چون تصور می شود که آنان باید فرزند بخواهند (آبوت و والاس،1376 ، ص185). سقط جنین ارادی به بیرون راندن ارادی محصول حاملگی قبل از پایان هفته بیستم حاملگی اطلاق می شود به گونه ای که جنین زنده یا قابل زیستن نباشد(شمشیری میلانی،1384، ص 459 ).

   در کشور ایران نیز همراه با تحولات اقتصادی واجتماعی چند دهه اخیر استفاده از سقط جنین های ارادی در کنار روشهای دیگر جلوگیری از بارداری بطور چشمگیری افزایش یافته و سقط جنین به عنوان ابزار مکمل تنظیم خانواده در آمده است. با آنکه سقط جنین به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیر گذار روی سلامت مادر و بطورکلی زنان هر جامعه ای است در بیشتر کشورهای در حال توسعه بویژه در آنهایی که سقط جنین به نحوی ازانحا با حساسیت اجتماعی و مذهبی و نیز موانع قانونی همراه میشود اطلاعات و داده های معتبر و موثقی در دست نبوده و در بیشتر موارد جمع آوری اطلاعات در مورد سقط جنین چه از نوع مطالعات پیمایشی و چه از نوع گزارشهای رسمی و یا کلینیکی از عدم دقت در اطلاعات رنج
می برد. بر اساس پژوهش برآورد غیر مستقیم نرخ سقط جنین عمدی در ایران که توسط آقایاری (1384 ) انجام گرفته میزان سقط جنین کل برای کشور ایران حدود 93/. مورد در طول دوران باروری هر زن برآورد شده است، که میزان سقط جنین عمدی در کل نقاط شهری در حدود93/. (کمی کمتر از 1) و در نقاط روستائی کشور بطور متوسط در حدود 89/. برآورد شده است. بطور متوسط هر زن ایرانی تا پایان دوره باروری خود با فرض رواج باروری طبیعی کمی کمتر از یک مورد سقط جنین عمدی را تجربه می کند. قرار گرفتن کشور ایران در دوره گذار جمعیتی در سالهای اخیر که در آن از سقط جنین در زمان شکست روشهای پیشگیری بعنوان آخرین راه حل برای کنترل باروری بویژه ناخواسته آن استفاده |
می شود دلیلی بر تجربه میزان بالای سقط جنین عمدی در کشوربوده است(آقایاری،1384، ص34).

   بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی در ایران، سالیانه 80 هزار سقط صورت می پذیرد که بیشتر آنها غیر بهداشتی وغیر قانونی می باشد که گزارشات بالائی از سقط های غیر بهداشتی و متعاقب آن مرگ و میر مادران و بیماریهای ناشی از سقط های نا ایمن را به خود اختصاص
می دهد(آخوندی و بهجتی اردکانی، 1381،ص18).

   در بخشی از تاریخچه کشورها مواردی که سقط جنین مجاز شمرده می شود شامل موارد زیر می باشد:

    -دخالت در حفظ سلامت زنان (در زمینه حفظ حیات)

    -حفظ سلامت جسمی زنان  

    -حفظ سلامت روانی زنان

    -خاتمه دادن به حاملگی های ناشی از تجاوز یا زنای با محارم

    -حدس اختلال در جنین

    خاتمه دادن به حاملگی به دلیل اجتماعی یا خانوادگی(سازمان ملل،2002،ص8).

در حالی که اکثر کشورهای توسعه یافته از جمله استرالیا، دانمارک، فرانسه، آلمان، ایتالیا و روسیه همه این کدها را در مورد اجازه سقط جنین پذیرفته اند. کشورهایی چون افغانستان، الجزایر، آنگولا، بنگلادش، شیلی، ایران، عراق و پاکستان در بیشتر موارد با این موارد مخالف اند و این در حالی است که رقم سقط جنین غیر قانونی و مرگ مادران در اثر سقط های ناایمن در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته بسیار بالاست(سازمان ملل،2002).

 در کشورهایی که قانون اجازه سقط جنین را نمی دهند زنان متمول می توانند در شرایطی سالم و ایمن جنین خود را سقط کنند اما زنان روستایی و یا زنان فقیر با رجوع به افراد ناکار آزموده و غیر متخصص جان خود را به خطر می اندازند (آلن گاتمچر، 1995،ص32).

   شیوع سقط جنین های ارادی میان زنان ایرانی آشکار می سازد که باید به این پدیده بعنوان مساله اجتماعی نگریست که علی رغم تحریم و منع قانونی و عرفی آن، زنان در برابر حاملگی های ناخواسته و بدون برنامه ریزی خود، به دلایل اقتصادی، اجتماعیو روحی_ روانی بدان مبادرت می ورزند. از آنجایی که اغلب سقط جنین های ارادی خارج از نظام قانونی صورت می گیرد گاه زنان خود را در معرض شرایط خطرناک و ناسالم قرار می دهند و پیامدهای جسمی، روحی، روانی آن شامل حال زنان می شود. در راستای درک پیامدهای خطرناک جسمی و روحی و مسائل مربوط به سقط جنین ارادی که زنان درگیر با آن می باشند و آنرا تجربه می کنند، سوال اصلی تحقیق  حاضر این است که درک و تجربه زیسته[1] زندگی آن دسته از زنانیکه سقط جنین ارادی داشتند چگونه قابل فهم و شناخت است؟ آیا تجربه سقط جنین برای این دسته از زنان درک منحصر به فردی از این تجربه به بار آورده است؟ تا از این طریق به شناخت کیفیت سقط جنین زنان، دلایل و ترجیهات زنان برای سقط، قدرت انتخاب آنان در تصمیم گیری، نگرشهای مذهبی شان نسبت به سقط جنین و واکنش زنان به تحریم و سکوت آن بپردازد. این مطالعه در پی آنست که هنجارها و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی پنهان در رابطه با سقط جنین های ارادی که هم جامعه و هم خانواده در قبال آن سکوت اتخاذ کرده اند را روشن سازد و با در نظر گرفتن زنان به آنچه که در این مورد نادیده گرفته شده و مسائل مربوط به تجربه واقعی آنان از سقط جنین بپردازد. درنهایت باید با در نظر گرفتن عوامل اجتماعی و اقتصادی و روحی_روانی تاثیر گذار بر سقط جنین و اثرات منفی سقط های نا ایمن بر سلامت زنان به آن به عنوان پارادایم اجتماعی و نه صرفا حقوقی و دینی نگریست. هدف این تحقیق آنست که با نگاه زنانه به سقط جنین به ابعاد پنهان این مساله اجتماعی پرداخته شود و به نحوی از آنحا سکوت تابویی آن شکسته شود. در نتیجه یک مطالعه ژرفانگر و پدیدار شناسانه برای درک تجربه زیسته زنان بهترین راه بررسی ابعاد پنهان این مساله می باشد تا از این طریق با تاملی بیشتر بر جنبه های پنهان سقط ارادی راهکارهایی جهت برخورد صحیح با این معضل تهدید کننده سلامت زنان فراهم شود تا در صورت حاملگی ناخواسته با تصویب قوانین تدابیری برای بهداشتی و ایمن نمودن آن اندیشیده شود چرا که زنان اولین قربانیان سقط های غیر قانونی و ناایمن اند.

 

شیوع سقط جنین

   بطور کلی هر ساله در جهان تقریبا 210میلیون زن حامله می شوند و 130میلیون از آنها کودکان زنده بدنیا می آورند و در حدود 80 میلیون از حاملگی ها بدون برنامه ریزی است. بعضی از زنان دوره حاملگی‏شان را ادامه می دهند در حالی که گروهی دیگر بطور غیر ارادی دچارسقط جنین می شوند و گروهی دیگر بطور ارادی سقط جنین می کنند (سازمان جهانی[2] بهداشت، 2004، ص 1)

   برآوردها نشان می دهد هرساله 45 میلیون از حاملگی ها (4/12%)، بطور ارادی خاتمه داد می شوند که 26 میلیون از آنها (7/57%)، بطور قانونی و 19میلیون از آنها