1-3-    فرضیه های تحقیق.. 3

1-4-    ضرورت و اهمیت تحقیق.. 4

1-5-    اهداف تحقیق.. 5

1-6-    محدوده مورد مطالعه. 5

1-7-  موانع و محدودیت… 6

1-8-    بهره­وران تحقیق.. 6

1-9-    روش تحقیق.. 6

1-10- فرایند تحقیق.. 7

1-11- مسائل، مشکلات و محدودیت‌های تحقیق.. 9

2-   فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری تحقیق.. 11

2-1-  گردشگری روستایی.. 11

2-2-  تعریف گردشگری روستایی.. 12

2-2-1-  گردشگری عشایری (یک الگوی فضایی) 13

2-3-    قلمرو گردشگری روستایی.. 14

2-4-  انواع گردشگری روستایی.. 16

2-4-1-  گردشگری طبیعی/ روستایی.. 16

2-4-2-  گردشگری فرهنگی/ روستایی.. 16

2-4-3-  اكوتوریسم. 16

2-4-3-1-. اكوتوریسم به عنوان یك مفهوم  17

2-4-4-  گردشگری دهکده‌ای.. 18

2-4-5-  گردشگری كشاورزی.. 18

2-4-6-  گردشگری مزرعه. 19

2-4-7-  گردشگری سبز. 19

2-5-  اثرات توسعه گردشگری روستایی.. 20

2-6-  گردشگری روستایی: مفاهیم و ارزیابی.. 23

2-7-    گردشگری روستایی، راهبرد توسعه‌ی روستایی.. 30

2-8-  پیشینه تاریخی گردشگری روستایی.. 31

2-9-    گردشگری روستایی در تجارب جهانی.. 34

2-9-1-1-…. گردشگری روستایی در ایالات متحده آمریكا (ایالت یوتا) 35

2-9-1-2-. گردشگری روستایی در روستای «برونته» انگلستان  36

2-9-1-3-     طرح «تاركا» در انگلستان  37

2-9-1-4-…. گردشگری روستایی در اسپانیا 39

2-9-1-5-…. گردشگری روستای در استرالیا و نیوزلند  40

2-10-  مطالعات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق.. 43

3-   فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق و معرفی محدوده مورد مطالعه. 50

3-1-  روش­شناسی تحقیق.. 50

3-1-1-  مدل تحلیل SWOT.. 50

3-1-2-  آزمون آماری اسپیرمن.. 51

3-1-3-  آزمون T-Test 51

3-2-    آشنایی مقدماتی با شهرستان نیر. 52

3-3-    ویژگی‌های جمعیتی.. 53

3-3-1-  جمعیت   53

3-4-    وجه تسمیه نیر. 54

3-4-1-   فرهنگ، زبان و دین.. 55

3-4-2-  اوضاع اقتصادی شهرستان نیر. 55

3-4-2-1-  زراعت و دامداری   55

3-4-2-2-  شیلات                        56

3-4-2-3-  صنعت و معدن    56

3-4-2-4-  خدمات و گردشگری   57

3-5-    صنعت گردشگری در محدوده مطالعاتی.. 58

3-6-    جاذبه‌های طبیعی گردشگری شهرستان نیر. 60

3-7-  جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرستان نیر. 65

3-7-1-  تپه‌های قره‌ شیران. 67

3-7-2-  سنگ‌نبشته‌های اورارتویی.. 67

3-7-3-   رباط سنگی شاه عباسی.. 67

3-7-4-  سنگ افراشته‌های تاریخی میمند. 68

3-7-5-  قبرستان اسلامی قره‌شیران. 68

3-7-6-  قلعه بوینی یوغون. 68

3-7-7-  فرهاد كُهُلی یا غار فرهاد. 69

3-7-8-  قیرمیزی كورپی یا پل قرمز. 69

3-8-  بررسی ایام مناسب و آسایش گردشگری.. 71

4-   فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته­های تحقیق.. 75

4-1-    توصیف کل جمعیت پژوهش…. 75

4-2-  طبقه­بندی داده­ها بر حسب مؤلفه­ها 77

4-3-  سنجش روایی و پایایی داده­های به دست آمده به تفکیک گروه­های پژوهش…. 80

4-3-1-  سنجش روایی.. 80

4-3-2-  آزمون پایایی.. 80

4-4-    آمار استنباطی و تحلیل استعداد گردشگری روستایی شهرستان نیر. 83

4-4-1-  سنجش دیدگاه مسئولان نسبت به توان‌های گردشگری شهرستان نیر. 83

4-4-2-  سنجش دیدگاه مردم محلی نسبت به توان‌های گردشگری شهرستان نیر. 83

4-4-3-  سنجش دیدگاه گردشگران نسبت به جاذبه­ها و عوامل توسعه گردشگری روستایی..   84

4-4-4-  سنجش میزان جاذبه­های گردشگری شهرستان نیر از دیدگاه کل جامعه نمونه. 85

4-5-  تحلیل تکنیک چهارگانه مدل SWOT.. 85

4-5-1-  عوامل دخیل در توسعه گردشگری روستایی شهرستان نیر. 86

4-5-2-  عوامل تأثیر گذار بیرونی در توسعه گردشگری روستایی.. 88

5-   فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات… 94

5-1-  بحث و نتیجه­گیری.. 94

5-2-  آزمون فرضیه­های تحقیق.. 96

5-3-  تنگناهای توسعه توریسم در شهرستان نیر و تأثیر آن در توسعه توریسم روستایی.. 100

5-4-  پیشنهادات پژوهش…. 101

6-   منابع: 102

7-   پیوستها و ضمائم. 105

چکیده

طی سال­های اخیر گردشگری روستایی به عنوان یکی از ابعاد توسعه روستایی در تمام دنیا مورد توجه جدی قرار گرفته است. در این نوع گردشگری هدف شناسایی استعدادهای مختلف طبیعی و انسانی محدوده­ی روستاها و توسعه عواملی که باعث ورود و استفاده گردشگران از آن می­شود، است. شهرستان نیر یکی از شهرستان‌های استان اردبیل به جهت داشتن توان­های بالقوه گردشگری روستایی، می­تواند یکی از جنبه­های ارتقاء کیفیت توسعه روستاهای محدوده­ی این شهرستان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. به همین دلیل در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از منابع و مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و ارزیابی نظرات گروه­های درگیر در امر گردشگری، به شناخت پتانسیل‌ها و محدودیت‌های گردشگری نواحی روستایی پرداخته شود. برای این منظور محدوده مورد مطالعه با جامعه­ی آماری مشخص انتخاب گردیده و با روش توصیفی- تحلیلی و کاربردی، وضع موجود محدوده شهرستان نیر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. بعد از جمع­آوری داده­ها و اطلاعات با روش تحلیل SWOT به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها از دیدگاه سه گروه مسؤلان، مردم محلی و گردشگران پرداخته شده و توصیفی از وضعیت عوامل گردشگری شهرستان نیر به دست آمد.­ برای تعیین وجود ارتباط بین نظرات سه گروه مطالعه شده توسعه گردشگری روستایی از آزمون اسپیرمن و تعمیم نتایج به دست آمده به کل جامعه آماری از آزمون T-Test استفاده گردید. نتایج به دست آمده حاکی از وجود توان­های طبیعی و انسانی بالقوه محدوده­ی روستاهای شهرستان نیر بوده و همچنین محدودیت­ها و تنگناهایی به منظور تبدیل این استعدادها به مرحله بالفعل و تسریع روند توسعه گردشگری روستایی وجود دارد. نتایج آزمون اسپیرمن نشان داد که بین نظرات سه گروه مسؤلین، مردم محلی و گردشگران در توسعه گردشگری روستایی ارتباط معناداری وجود دارد و این ارتباط با آزمون T-Test قابل تعمیم به کل جامعه آماری را امکان پذیر کرد. بنابراین استدلال می­شود که شهرستان نیر از استعداد بالایی برای توسعه گردشگری روستایی برخوردار است.

کلمات کلیدی: گردشگری روستایی، جاذبه­های گردشگری، روش تحلیل SWOT، شهرستان نیر

مقدمه

بخش مرکزی شهرستان نیر به دلیل ویژگی‌های زمین ساختی، یكی از کانون‌های مهم آب معدنی و آبگرم كشور است و در گوشه و كنار این منطقه آب‌های گرم معدنی متعددی را در خود جای داده است. از طرف دیگر، جاذبه‌های مصنوع همچون دریاچه پشت سد یامچی به غنای پتانسیل‌های گردشگری و تفرجی این شهرستان افزوده است. این منابع هر چند آن طور كه شایسته است مورد برنامه‌ریزی و بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند و از فقر امكانات و تسهیلات خدماتی و رفاهی در محروم هستند، با این حال منابعی همچون آب‌های گرم معدنی منطقه سال‌های سال است كه مورد استفاده اهالی روستاهای پیرامون و در چند سال اخیر گردشگران عبوری قرار می‌گیرد. در كنار کانون‌های آبگرم و معدنی و منابع گردشگری تاریخی و فرهنگی، بخش مرکزی شهرستان نیر دارای پتانسیل‌های ویژه تفرجی نیز هست كه برخی از آن‌ها در صورت بالفعل شدن توانمندی‌های تفرجی خود، می‌توانند به فضای مطلوبی برای گذران اوقات فراغت شهروندان و تفرج گردشگران تبدیل شوند. در كل می‌توان گفت كه از مناطق نمونه گردشگری مورد مطالعه در محدوده بخش مرکزی شهرستان نیر، منطقه نمونه گلستان كاركرد گردشگری تاریخی، منطقه یامچی كاركرد اكوتوریستی و تفرجگاهی دارند. این مناطق نمونه با فواصل نسبتاً كوتاه از همدیگر در محدوده‌ی اداری- سیاسی شهرستان نیر واقع‌شده‌اند. با وجود مشكلات فراوان در راه توسعه روستایی و كمبود پتانسیل‌های لازم در جهت توسعه بخش كشاورزی، صنعت گردشگری می‌تواند نقش موثری در رونق بخشیدن به اقتصاد روستا و گام موثری در جهت توسعه روستایی باشد درحالی‌که با توجه به توان‌ها و پتانسیل‌های منطقه مورد نظر هنوز هیچ برنامه‌ای جهت توسعه گردشگری روستایی تدوین نشده است. از این رو با توجه به رشد فزاینده جمعیت شهرها و افزایش مشكلات شهری و نیز عدم موفقیت برنامه‌ریزی‌های مختلف در جهت توسعه مناطق روستایی، ضروری است راهكارهای جدیدی در این زمینه ارائه گردد تا از امكانات و توانایی‌های بالقوه و بالفعل این مناطق در جهت رفع بخشی از مشكلات روستاها به طرز معقولانه‌ای استفاده شود. در این راستا توسعه صنعت گردشگری در نواحی روستایی به عنوان یك استراتژی جدید توسط جوامع محلی، عوامل سیاسی و برنامه‌ریزان كه به عنوان عوامل مهم اصلاح مناطق روستایی به شمار می‌آیند، می‌تواند نقش عمده‌ای در توسعه این نواحی داشته باشد.

فصل اول:

كلیات تحقیق

1-    فصل اول: کلیات تحقیق

بخش اول از هر پژوهش به ارائه کلیاتی از آن پرداخته می­شود. بنابراین نخست مروری به بیان مسئله تحقیق و سؤالات آن و همچنین روش­شناسی پژوهش پرداخته می­شود. سؤالات تحقیق مجموعه پرسش‌هایی است كه محقق در تحقیق خود در صدد پاسخگویی به آن‌هاست و در ادامه فرضیات تحقیق آورده شده است و پس از آن به بیان ضرورت و اهمیت تحقیق و انگیزه تحقیق و اهداف تحقیق پرداخته می­شود. اهداف پژوهش در جهت پاسخ­گویی به سؤالات و فرضیات تعیین شده تعریف می­شود. پس از آن به ادبیات پژوهش و نتایج و یافته­های حاصل از آن­ها به منظور استفاده در جهت روشن سازی ابعاد مختلف پژوهش پرداخته می­شود. روش­شناسی پژوهش از دیگر موضوعاتی است که در این فصل به آن پرداخته می­شود و نوع تحقیق با ابزار گردآوری داده­ها و اطلاعات و همچنین چگونگی تجزیه و تحلیل این داده­ها معرفی و تدوین می­شود. در نهایت فرایند تحقیق به صورت نمودار (دیاگرام) معرفی شده و مسائل و مشکلات پیش روی آن معرفی می­شود.

1-1-          بیان مسئله

سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان به صنعت گردشگری با رویکرد صنعتی كه ثبات اقتصادی و جمعیتی برای جوامع روستایی به دنبال دارد، می‌نگرند و بسیاری نیز می‌پندارند كه توسعه گردشگری راه حل بسیاری از مشكلات است كه مناطق روستایی گرفتار آن‌ها می‌باشند. پس گردشگری را عنصر لازم برای حركت به سوی اصلاح مناطق روستایی می‌دانند به هر حال آنچه مسلم بوده، این است كه از نظر موافقان و مخالفان توسعه، گردشگری روستایی به طور فزاینده‌ای عامل افزایش‌دهنده توان اقتصادی، بالابرنده قابلیت زیست در نواحی دورافتاده، محرك تجدید حیات سکونتگاه‌ها و نیز بهبود دهنده شرایط زندگی جوامع روستایی به حساب می‌آید. این موضوع در بسیاری از كشورها با سیاست‌های كشاورزی در ارتباط است و غالباً وسیله‌ای در جهت حمایت از محیط زیست و فرهنگ روستایی است، بنابراین می‌تواند نقش اساسی در توسعه و حفظ روستا داشته باشد. گردشگری روستایی با قدمتی بیش از یك قرن، امروزه یكی از مردمی‌ترین اشكال گردشگری محسوب می‌شود كه با ارائه جذابیت و ایجاد تمایل در استفاده از فضا و ویژگی‌های محیط روستایی برای گردشگران و همچنین كاركردی جهت بهبود و ارتقاء شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی منطقه میزبان مورد توجه بسیاری واقع شده است.

شهرستان نیر به دلیل وجود استعدادهای زیاد در گردشگری روستایی، برنامه ریزی برای توسعه این صنعت می­تواند به عنوان ابزاری در جهت تسریع روند توسعه و کاهش