استادان راهنما:

دکتر عبدالرضا سیاهپوش-دکتر عبدالمهدی بخشنده

استادان مشاور:

دکتر سید عطاءاله سیادت-دکتر محمد رضا مرادی تلاوت

بهمن ۱۳۹۳

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود (در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است) تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیدهبه منظور بررسی اثر تراکم­ گیاهی با مواد تغذیه­ای در رقابت گندم  با علف­های هرز، آزمایش مزرعه ای به صورت فاكتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با ۴ تكرار در سال زراعی ۱۳۹۳ـ۱۳۹۲در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان اجر ا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل تراكم کاشت گندم در چهار سطح ( ۴۰۰،  ۵۰۰، ۶۰۰ و ۷۰۰ بوته در مترمربع) و محلول پاشی برگی مواد تغذیه­ای در چهار سطح (۱) شاهد (بدون مصرف کود و بدون علف هرز)، ۲) ۲ عنصر ماکرو فسفر و پتاسیم ، ۳) ۶ عنصر میکرو آهن ، منگنز ، روی ، مس ، بر و مولیبدن ، ۴) مخلوط دو عنصر ماکرو و شش عنصر میکرو) بود. نتایج نشان داد که تراكم کاشت گندم تأثیر معنی داری بر عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد سنبله بارور، وزن هزار دانه، شاخص سطح برگ در مرحله گلدهی، کلروفیل برگ پرچم در مرحله گلدهی، و شاخص رقابت داشت. محلول پاشی برگی مواد تغذیه­ای بر شاخص برداشت، وزن هزار دانه، شاخص سطح برگ در مرحله گلدهی، طول میانگره زیرین بالایی سنبله و شاخص رقابت تأثیر معنی داری داشت. اثر متقابل تراکم­ گیاهی با مواد تغذیه­ای بر عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبلچه، وزن هزار دانه، شاخص سطح برگ در مرحله گلدهی، طول میانگره زیرین بالایی سنبله و شاخص رقابت اثر معنی دار داشت. تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله نابارور، تعداد سنبلچه در سنبله، طول میانگره بالایی سنبله و طول سنبله تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفتند. مقایسات میانگین نشان داد که بیشترین میزان عملکرد دانه به ترتیب از تیمارهای شاهد (M1D1) با تراکم ۴۰۰ بوته در متر مربع با ۷۴/۶ تن در هکتار، تیمار (M1D4) با تراکم ۷۰۰ بوته در متر مربع با ۶۱/۶ تن در هکتار و نیز تیمار (M3D2) با تراکم ۵۰۰ بوته در متر مربع و استفاده از ۶ عنصر میکرو  با ۳۵/۶ تن در هکتار بدست آمد که اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشتند. و کمترین میزان عملکرد دانه از تیمار (M2D4)  با تراکم ۷۰۰ بوته در متر مربع با 43/3 تن در هکتار به دست آمد. به نظر می­رسد در این آزمایش افزایش رقابت بین گونه­ای با علف­های هرز، و نیز رقابت درون گونه­ای  که به سبب افزایش تراکم گندم  اتفاق افتاده سبب کاهش عملکرد دانه شده است.

واژه­های کلیدی: تراکم گندم، مواد تغذیه ای، شاخص رقابت، عملکرد دانه، علف­های هرز

فصل اول مقدمه گندم یکی از قدیمی ترین گیاهان کره زمین است که انسان آن را کشت و کار و مورد استفاده قرار داده است. عملکرد دانه گندم از دهه ۱۹۵۰ افزایش چشمگیری یافته است. افزایش محصول گندم به عوامل مختلفی بستگی دارد، ولی تمامی محقّقان معتقدند که افزایش عملکرد در واحد سطح از اولویّت مهمی برخوردار است. یکی از این عوامل، ایجاد شرایط مطلوب و کاهش خسارت ناشی از تنش­های محیطی برای رسیدن به حداکثر عملکرد می­باشد(هاپکینز،۱۳۸۵)، بر خلاف جانوران، گیاهان به علت حضور ثابت در یک مکان ناچار به تحمّل تنش­ها هستند. تنش یا استرس واژه ای است که اولین بار توسط بیولوژیست­ها در مورد موجودات زنده به کار برده شد. بعدها این اصطلاح از علم فیزیک گرفته شد و آن را به عنوان هر عاملی که امکان بالقوه وارد آوردن صدمه به موجودات زنده را دارد، تعریف نمودند. تنش­ نتیجه روند غیر عادی فرایندهای فیزیولوژیک است که از تاثیر یک یا ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی حاصل می­شود. همانطوری که در تعریف فوق آمده است،  تنش­های محیطی، معمولا به تنش­های زنده و غیر زنده تقسیم شده اند که در بین تنش­های زنده، علف­های هرز بیشترین خسارت را به گیاهان زراعی وارد می­کنند (هاپکینز۱۳۸۵؛ کافی و همکاران،۱۳۸۸ و سنجری و همکاران،۲۰۰۶). زیرا گیاهان زراعی و علف­های هرز برای بدست آوردن مواد غذایی، آب، نور و فضا با یکدیگر رقابت می­کنند. هنگامی که گیاه زراعی و علف­ هرز نزدیک به یکدیگر رشد می­کنند، رقابت شروع می­شود و وقتی که تأمین هر یک از عوامل ضروری رشد کمتر از مقدار مورد نیاز علف­ هرز شود، علف­ هرز با داشتن خصوصیت سازگاری بیشتر و رشد سریع تر می­تواند رشد گیاه زراعی را در زیستگاه اصلی تحت تأثیر قرار داده و پتانسیل تولید آنرا کاهش دهد. بنابراین شناسایی و كنترل علفهای هرز می­تواند در افزایش عملكرد و بهره وری اقتصادی نقش اساسی داشته باشد (میرکمالی و همکاران ، ۲۰۰۶، نقل از مقاله تأثیر تراكم و تاریخ كاشت گندم پاییزه بر تراكم و زیست توده  علف های هرز در شرایط آب و هوایی شیروان، قربانی و همکاران، ۱۳۹۱). تنش توان آسیب رسانی دارد که به صورت نتیجه یک متابولیسم غیر عادی اتفاق افتاده و ممکن است به صورت کاهش رشد، مرگ گیاه و یا مرگ اندامی ازگیاه بروز کند. چنانچه تنش­های محیطی حادث نمی­شدند، عملکردهای واقعی باید برابر با عملکردهای پتانسیل گیاهان می­بود، در حالیکه در بسیاری از گیاهان زراعی متوسط عملکرد گیاهان کمتر از ۱۰ تا ۲۰درصد پتانسیل عملکرد آنان است (ساتوره و اسلافر، 2005). در بعضی از نقاط کره زمین، به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، عوامل تنش زا، در تولید محصولات کشاورزی تاثیر منفی بیشتری دارند و  کشاورزی در آن مناطق با تحمّل هزینه بیشتر و بازده کمتر  صورت می­گیرد. ایران یکی از کشورهایی است که در اکثر نقاط آن تنش­های مهم غیرزنده نظیر خشکی، شوری، گرما و باد و تنش­های زنده مثل قارچ­ها، باکتری­ها، ویروس­ها، حشرات و  علف­های هرز موجب کاهش عملکرد، از بین رفتن حاصلخیزی خاک و در مواردی عدم امکان تداوم کشاورزی گردیده است. برای تأمین گندم مورد نیاز كشور و رسیدن به خودكفایی، باید به افزایش توان تولید و حفظ حداكثر پتانسیل موجود توجه داشت .بنابراین شناسایی و كنترل علف­های هرز می­تواند در افزایش عملكرد و بهره وری اقتصادی نقش اساسی داشته باشد (میرکمالی و همکاران ، ۲۰۰۶) . در این بین محصولاتی که سریعتر می­توانند پوشش خود را ببندند نسبت به محصولاتی که  پوشش آنها دیرتر بسته می­شود یا قادر به این کار نیستند، قابلیت بیشتری برای رقابت با علف­های هرز دارند. در بین محصولات یکساله، غلات دانه ریز و دانه­های روغنی از محصولاتی هستند که  پوشش آنها سریعتر بسته می­شود و پوشش متراکم و رقابتی را تشکیل می­دهند. در مورد غلات قابلیتهای زیادی برای گسترش روشهای غیر مستقیم کنترل علف­های هرز وجود دارد. از آنجا که رقابت بین گیاهان بر اثر مجاورت آنها با یکدیگر به وجود می­آید، شاید بتوان رقابت را تابعی از تراکم گیاهی توصیف کرد که با تغییر تراکم گیاهان زراعی، جمعیت علف­های هرز را می­توان کاهش داد. رقابت یکی از ارزان­ترین و کاربردی ترین روش­ها برای کنترل علف­های هرز توسط کشاورزان است. در مزارع گندم ایران بیش از ۲۰۰ گونه علف­ هرز وجود دارد که تعدادی از آنها علف­های هرز مهم و بسیار خسارت زا و تعدادی از آنها اهمیت کمی دارند. با این حال بسیاری از کشاورزان بدون آگاهی از یافته­های تحقیقاتی و اصول علمی در استان خوزستان مشغول تولید گندم بوده و به دلیل عدم استفاده از ارقام مناسب ، تراکم مطلوب ، رعایت مصرف بهینه کودشیمیایی و علفکش­ها علاوه بر مشکلات علف­های هرز، مشکلات زیست محیطی فراوانی را ایجاد کرده اند. افزایش مقاومت به علف کش­ها و نگرانی عمومی درباره اثر جانبی آنها ، موجب فشار زیاد به کشاورزان برای کاهش استفاده از علفکشها شده است، که نتیجه آن منجر به بسط راهبردهای مدیریت تلفیقی علف­های هرز بر پایه استفاده از دیگر شیوه های جایگزین کنترل شیمیایی و منطقی کردن استفاده از علف­کش­ها، مورد توجه قرار گرفته است.