«کلیات پژوهش و تعاریف» 2

1-1-مقدمه 3

1-2- بیان مسئله 5

1-3- اهداف تحقیق 6

1-4- سؤالات تحقیق 7

1-4-1- سؤال اصلی 7

1-3-2- سؤالات فرعی 7

1-5- فرضیه‌های تحقیق 7

1-5-1- فرضیه اصلی 7

1-5-2- فرضیه‌های فرعی 7

1-6- پیشینه و سوابق تحقیق 8

1-7- تعاریف مفاهیم بنیادین 11

1-7-1- معنای ضرب 12

1-7-2- معنای جرح 12

1-7-2-1- عناصر متشکله ایراد جرح عمدی 13

1-7-2-1-1- عنصر مادی 13

1-7-2-1-2- عنصر روانی(معنوی) 14

1-7-2-1-3- عنصر قانونی 15

1-7-2-2- انواع ضرب و جرح 16

1-7-2-3-علل و عوامل جرم ضرب و جرح 16

1-7-2-3-1-علل و عوامل فردی 17

1-7-2-3-2- علل و عوامل درون سازمانی 18

1-7-2-3-3-علل و عوامل برون‌سازمانی 19

1-7-2-4- علل و عوامل ایراد ضرب و جرح 21

1-7-2-5- عوارض و تبعات ضرب و جرح 23

1-7-2-5-1- پیامدهای ضرب و جرح بر سازمان ناجا 23

1-7-2-5-2- پیامدهای ضرب و جرح بر کارکنان 24

1-7-3- معنای خشونت 26

1-7-4- تعاریف و اقسام ضابطین 27

1-7-4-1- تعریف ضابطین 27

1-7-4-2- اقسام ضابطین دادگستری 27

1-7-4-2-1- ضابطین عام 27

1-7-4-2-2- ضابطین خاص 27

فصل دوم 19

«مبانی نظری تحقیق» 19

2-1- جرم ضرب و جرح در قانون مجازات اسلامی 20

2-2- رویکرد روا‌ن‌شناختی 21

2-2-1- خشونت 21

2-2-2- پرخاشگری 24

2-2-3- ناکامی یا محرومیت 24

2-3- رویکرد جامعه‌شناختی 25

2-3-1- نظریه یادگیری اجتماعی 25

2-3-2- تقلید پرخاشگری در موقعیت‌های اجتماعی 26

2-3-3- نظریه هنجارهای فرهنگی 26

2-3-4- علائم خشونت کارکنان 27

2-4- رویکرد سازمانی و انضباطی 29

2-4-1- آئین‌نامه انضباطی 29

2-4-2- مستندات تخلف ضرب و جرح 30

2-4-2-1- عدم رعایت قوانین 30

2-4-2-1-2- قوانین عادی 30

2-4-2-2- عدم رعایت مقررات، آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و سایر دستورات   32

2-4-2-3- فرامین فرماندهی معظم کل قوا 33

2-4-2-4- تدابیر و ابلاغیه‌های صادره 34

2-4-3- ارتکاب اعمال و رفتار برخلاف شئون نظامی 34

2-4-4- نحوه برخورد 35

2-4-5- تنبیهات انضباطی 35

2-4-5-1- تنبیهاتی که اعمال آن‌ها مستلزم تشریفات نیست 36

2-4-5-2- تنبیهاتی که اعمال آن‌ها مستلزم تشریفات خاص است 38

2-5- وظایف و اختیارات ضابطین دادگستری 41

2-5-1- تکالیف هفت‌گانه ضابطین دادگستری 42

2-5-1-1- اعلام وقوع جرم 42

2-5-1-2- جلوگیری از فرار، اختفا و تبانی متهم 42

2-5-1-3- حفظ آثار و دلایل جرم 42

2-5-1-4- تحقیق از شاکی و بازجویی از متهم 43

2-5-1-5- اجرای دستورات مقام قضایی 43

2-5-1-6- ابلاغ اوراق قضایی 44

2-5-1-7- اجرای احکام دادگاه‌ها 44

2-5-2- تکالیف ضابطین دادگستری در مرحله دستگیری و بازجویی 45

2-5-2-1- عمل وفق قانون 45

2-5-2-2- رعایت عملی اصل برائت کیفری 46

2-5-2-3- عدم مداخله در حریم خصوصی افراد 46

2-5-2-4- رعایت قانونی بودن توقیف 47

2-5-2-5- رعایت روش‌های قانونی در بازجویی 48

2-5-2-6- صلاحیت‌های مربوط به بازجویی 48

2-6- علل و عوامل خشونت و پرخاشگری 49

2-6-1- چرایی پرخاشگری 50

2-6-2- انگیزه‌های اعمال خشونت(ضرب و جرح) 51

2-6-3- مکانیزم‌های دفاعی 51

2-7- پیشگیری 52

2-7-1- مفهوم پیشگیری 52

2-7-2- انواع پیشگیری 53

2-7-2-1- پیشگیری اولیه 54

2-7-2-2- پیشگیری ثانویه 54

2-7-2-3- پیشگیری ثالث 55

2-7-2-4- پیشگیری وضعی 55

2-7-2-5- پیشگیری اجتماعی 57

2-7-3- پیشگیری وضعی از ضرب و جرح 59

2-7-4- پیشگیری اجتماعی از ضرب و جرح مامورین 60

فصل سوم 78

«روش تحقیق» 78

3-1- مقدمه 79

3-2- روش تحقیق 79

3-3- جامعه آماری 80

3-4- نمونه و روش نمونه گیری 80

3-4-1- نمونه 80

3-3-2- برآورد حجم نمونه 80

3-4- ابزارهای پژوهش 81

3-5- روایی پرسشنامه 82

3-6- پایایی پرسشنامه 82

3-7- شیوه جمع آوری اطلاعات 83

3-8- روش‌های تجزیه و تحلیل داده ها 83

3-9- جامعه آماری از حیث مکان 83

فصل چهارم 85

«تجزیه و تحلیل داده‌ها» 85

4-1- مقدمه 86

4-2- بررسی ویژگی‌های جمعیت شناختی گروه نمونه 86

4-2- آمار استنباطی گروه نمونه: 89

4-3- بررسی فرضیه دوم پژوهش 90

4-4- بررسی فرضیه سوم پژوهش: 91

4-5- بررسی فرضیه چهارم پژوهش 93

4-6- بررسی فرضیه پنجم پژوهش 94

4-5- بررسی فرضیه ششم پژوهش 95

فصل پنجم 98

«نتیجه گیری و پیشنهادات» 98

5-1- نتیجه گیری 99

5-1-1- فرضیه دوم 99

5-1-2- فرضیه سوم 99

5-1-3- فرضیه چهارم 100

5-1-4- فرضیه پنجم 100

5-1-5- فرضیه ششم 101

5-2- پیشنهادات 101

منابع 112

پیوست‌ها 118

 

 

چکیده
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از سه نهاد جداگانه، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌شود. در این میان نیروی انتظامی که جزئی از نیروهای مسلح به شمار می آید، ارتباط مستقیمی با جامعه دارد. نیروی انتظامی در كنترل و پیشگیری انحرافات و جرائم جامعه جایگاه مهمی دارد كه این حجم عظیم وظایف و مأموریت‌ها، طبعاً آسیب‌هایی را متوجه كاركنان می‌گرداند. در این راستا برخی از كاركنان، هنگام وظایف خطیر و مهم خود در راستای ضابط بودن و هم‌چنین تأمین و حفظ نظم و امنیت، بنا به دلایلی از قبیل فرصت‌های مجرمانه، عدم برخورد جدی انضباطی و قضایی و عدم كنترل مناسب كاركنان و هم‌چنین اختلالات رفتاری كاركنان و كم بودن آستانه تحمل آنان درمقابل ناهنجاری‌های جامعه و… به رفتار و اقداماتی متوسل می‌شوند كه به ضرب و جرح متهمان منجر می‌شود. ضرب و جرح مظنونان و متهمان، به دست مأموران دولتی برای كشف جرم، بازجویی و گرفتن اعتراف و اقرار از آنان از فرهنگ غلط دوره طاغوت و تداوم این امر علاوه بر این‌كه برابر قوانین و مقررات كیفری، جزایی و حقوق شهروندی ممنوع است، سبب رواج بی‌نظمی و قانون شكنی در سازمان پلیس و مسبب بروز نارضایتی مردم از عملكرد حافظان جان، مال و ناموس مردم می‌شود و تكدر خاطر مسئولان نظام را نیز در پی خواهد داشت. دستیابی به آمار، ارقام دقیق و واقعی این معضل و جرم ناپسند، هم‌چنین ابعاد و گستردگی آن به دلیل انکار یا کتمان آن از سوی مرتکبان، عدم اعلام توسط برخی بزه دیدگان، غیر علنی بودن موضوع، از بین رفتن آثار، قرائن و مستندات آن به مرور زمان و سایر دلایل دیگر، دشوار است. نتایج این پژوهش نشان می دهد، بهترین روش پیشگیری از اعمال ضرب و جرح توسط مامورین هنگام اجرای وظیفه، روش های پیشگیری اجتماع محور است. این تحقیق سعی دارد با روش میدانی مهم‌ترین علل جرم ضرب و جرح را مشخص كند تا با به کارگیری این راهکارها بتواند گام مؤثری در جهت پیشگیری و ریشه کن کردن این آسیب بردارد.

واژگان کلیدی: ضرب و جرح، نیروهای مسلح، علل وقوع جرم، پیشگیری.

 

فصل اول
«کلیات پژوهش و تعاریف»

 

1-1-مقدمه
قرن‌ها پیش دین مبین اسلام بر پیشگیری از هتک حرمت مؤمن و حفظ حقوق انسانی انگشت تأکید نهاده و حفظ کرامت انسان را جزو محکمات و امهات تعالیم و حیانی و آسمانی خود قرار داده ‌است(قاسمی، 1389، ص15).

رفتار پرخاشگرانه و توسل به زور(ایراد ضرب و جرح) از سوی برخی کارکنان پلیس خلاف موازین شرعی و قانونی است و نخبگان و افکار عمومی جامعه آن‌ را بر نمی‌تابند. ضرب و جرح متهمان از دیدگاه توده مردم نیز رفتاری غیر انسانی قلمداد شده و به ‌شدت مورد تقبیح قرار گرفته است. چنین رویه‌ای با شعار «پلیس جامعه محور» در تعارض آشکار است، زیرا چنین پلیسی در درون مایه خود واجد رویکرد‌های زیر است:

حفظ حقوق شهروندی و صیانت از حقوق عامه مردم؛

ارتقای سرمایه اجتماعی ناجا نزد مردم؛

انتظام ‌بخشی و حل معضلات اجتماعی با مشارکت عمومی؛

امنیت پایدار با استفاده از فناوری‌های نوین و فضای مجازی؛

قانون‌مداری و انضباط پذیری؛

اعتماد ‌افزایی حاکمیت و مردم؛

اصالت جامعه و فرد؛

پلیس پاسخ‌گو(ترویانویچ، 1383، ص 4).

پلیس اجتماع محور، را می توان رویكردی انسانی به امر پلیسی كردن و پارادایمی نو در حوزه مسائل انتظامی به شمار آورد كه از دهه 1990 به راهبردی غالب در بیشتر  كشورها مبدل شده است. در این پارادایم جدید پلیس علاوه بر برخوداری از حمایت قانونی و سیاسی، امنیت را با مشاركت مردم و با هدف بالا بردن احساس آرامش و رضامندی آنها تامین می كند(سهرابی، 1384، ص138).

مدارک و شواهد تاریخی، حکایت از آن دارد که پلیس ایران برای مقابله و مهار ناهنجاری و بزه‌کاری‌های اجتماعی از خشونت استفاده می‌نموده است؛ اگرچه این روند در گذر تاریخ فراز و فرود داشته و پس از انقلاب شکوهمند اسلامی توسل به زور سیر نزولی را طی نموده است؛ ولی با گذشت بیش از سه دهه از انقلاب انتظار می‌رود که این نابهنجاری از بین برود(عبدی،1385، ص18).

در سال‌های اخیر در جهت مهارت‌افزایی کارکنان و کشف علمی جرایم، گام‌های اساسی در سازمان پلیس برداشته شده‌ است و همین تلاش موجب ضابطه‌مند شدن برخورد اغلب کارکنان با متهمان شده است؛ ولی هنوز ضعف‌هایی مشاهده می‌شود که سازمان و نگرانی مسئولان نظام را در پی دارد. داده‌های آماری و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که عده‌ای از کارکنان ناجا(به هر علت و دلیلی) با متهمان و مظنونان برخورد تند و خشونت‌آمیز دارند که این بدرفتاری به‌صورت ضرب و جرح نمود پیدا می‌کند. میزان ارتکاب جرم ضرب و جرح به دست کارکنان ناجا(حداقل در بعضی از رده‌ها و پلیس‌های تخصصی) فراتر از نُرم و ظرفیت جنایی بوده و پذیرفتنی نیست. چنین رفتارهایی هزینه‌ها و تبعات زیادی را بر پیکره سازمان وارد می‌کند که بعضاً جبران‌ناپذیر است. کارکنان باید توجه داشته باشند که حدود اختیارات پلیس براساس قانون تعیین شده و تخلف از قانون برای هر مقامی ممنوع و از نظر قضایی جرم تلقی می‌شود و مستحق تعقیب کیفری است(لیونز:1387، ص42).

ضرب و جرح جرمی است که علیه تمامیت جسمانی اشخاص به‌حساب می‌آید و موضوع آن «شخص» است(ولیدی، 1380، ص 27).

ضرب و جرح متهمان از جمله رفتارهای منسوخ و مغایر قانون است که تاریخ مصرف آن سپری شده و مرتکب آن، ناتوانی و فقدان تخصص خود را اثبات می‌کند. پلیس اسلامی به ‌عنوان نماد حاکمیت و سمبل اجرای قانون باید براساس استانداردهای تعریف شده، رفتار کند و الگوی پلیس اسلامی برای سایر پلیس‌های جهان باشد. قطعاً وضع موجود با وضع مطلوب و آرمانی فاصله بسیاری دارد که انتظار است این فاصله هرروز کاهش یابد تا به‌تدریج از بین برود. البته نباید اِعمال قانون، اجرای مقررات و ایفای وظیفه را با اعمال خشونت خلط کرد و اشتباه گرفت، زیرا در کلیۀ نظام‌های سیاسی و حکومتی، سازوکارهایی برای رویارویی با بزهکاران خطرناک و مجرمان حرفه‌ای پیش‌بینی شده و پلیس ایران اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست(شاکری، 1381، 26).

1-2- بیان مسئله
ضرب و جرح عمدی از جمله جرایمی است که بر جسم انسان لطمه وارد می‌کند، لذا از آن به عنوان جرم علیه تمامیت جسمانی تعبیر شده است و موضوع آن را اشخاص تشکیل می‌دهند. ضرب و جرح ممکن است در دعوای خانوادگی، اختلاف بین دوستان، اختلاف مالی بین دو نفر، دعوای قومی و قبیله ای و یا ضرب و جرح توسط نیروهای نظامی و انتظامی که مورد بحث این پژوهش است اتفاق بیافتد. این جرم دو جنبه دارد که شامل جنبه عمومی و جنبه خصوصی جرم می‌شود، جنبه خصوصی قابل گذشت و جنبه عمومی غیرقابل گذشت است. اما در صورت گذشت از جنبه خصوصی، جنبه عمومی قابل تخفیف مجازات می‌باشد. ضرب و جرح عمدی ممکن است منجر به جرح، نقص عضو، قتل و… شود که هر یک خود با توجه به ارکان سه گانه هر جرم مجازات آن متفاوت است(اردبیلی، 1388، ص 12).

از نظر جامعه شناسان و جرم شناسان كیفری؛ جرم ضرب وجرح، جزو جرایمی است كه شدت و ضعف آن در نقاط مختلف و برحسب شرایط زمانی و كیفری، متغیر است و به لحاظ فقر فرهنگی و یا وجود نارسائی‌ها و مسائل اقتصادی و اجتماعی مشاهده می‌شود(هرچند این عوامل در جوامع گذشته بیش از امروز رایج بوده است)؛ لیكن امروزه نیز عوامل مختلفی چون خصوصیات قومی، شخصیتی، خصوصیات جغرافیایی، عوامل مزاجی ونیز محیط زندگی، در بروز این جرم مؤثر می‌باشند(همان، ص14).

در سازمان‌های نظامی، به لحاظ نوع مأموریت و ویژگی‌های ساختاری و محیطی، همواره امكان بروز پرخاشگری وجود دارد. تعارض بین شخصیت فرد به هنگام ایفای نقش سازمانی و نقش خارج از سازمان و نیز احساس ظلم و تبعیض و عدم دستیابی به انتظارات در محیط‌های نظامی از جمله محرك‌های ابراز رفتارهای پرخاشگرانه فردی كه گاه ممكن است به جرم ضرب و جرح نیز بینجامد. به هر شكل، بروز پرخاشگری و ایراد ضرب و جرح در زمینه «روابط بین فردی درون سازمانی» گاه «برون سازمانی» و حتی «روابط درون فردی» كاركنان سازمان نظامی اختلال ایجاد می‌نماید و روابط درون سازمانی را به مخاطره می‌اندازد و به اهمیت شغلی و روانی افراد سازمان نظامی خدشه وارد می‌سازد(شاکری، 1381، ص 28).

وجود عواملی چون ضعف آموزش در ابعاد مختلف نظیر بازجویی‌ها، بکارگیری افراد جوان، کم تجربه و ناتوان در جمع آوری اطلاعات وجود حس قدرت طلبی، پایین بودن آستانه تحمل و غیره در ایجاد ضرب و جرح موثر خواهد بود والبته راهکارهایی هم مثل ارزیابی مستمر کارکنان، ارتقای بصیرت دینی، افزایش روحیه معنوی، ایجاد روحیه خود حفاظتی برخورد جدی و قاطع با کارکنان خاطی و غیره وجود دارد. لذا این پژوهش، به بررسی علل و عوامل مؤثر در بروز جرم ایراد ضرب و جرح در نیروهای مسلح وارائه راهكارهای مؤثر اجرایی جهت پیشگیری از آن می‌پردازد.

1-3- اهداف تحقیق
بررسی عواملی مانند عوامل درون سازمانی، برون سازمانی و درون فردی در بروز ایراد ضرب و جرح عمدی نیروهای مسلح علیه شهروندان.