پرداخته است .
مطالعه حاضر ابتدا به بررسی تناسب بین گردشگر و تعداد مراکز اقامتی پرداخته و نشان داده است که علی رغم انبوه مسافر، در بسیاری از ماههای سال مراکز اقامتی زیر ظرفیت استاندارد فعالیت می کنند. در ادامه با طرح فرضیه هایی به بررسی وضعیت مراکز اقامتی پرداخته است. بدین منظور،3 پرسشنامه تهیه و با روشهای آماری مرسوم مورد بررسی قرارگرفت. سپس به مصاحبه و نظرسنجی از جامعه آماری گردشگران ساکن در مراکز اقامتی، صاحبان اقامتگاه ها، متخصصین و ساکنین بافت پرداخته شد. تحقیق در شهر مشهد در مرداد و شهریور ماه سال 1392 انجام گردید. بررسی وضعیت اسکان گردشگر در راستای مؤلفه های توسعه پایدار گردشگری و اثرات آن در جامعه میزبان بر اساس شاخص های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توسعه پایدار و تعدادی از مؤلفه های این شاخص ها، به نتایجی حاکی از عدم توجه به توسعه پایدار و برنامه ریزی در خصوص ایجاد مراکز اقامتگاه های رسمی رسید.
واژه های کلیدی: مراکز اقامتی، گردشگری، توسعه پایدار، زیارت، مشهد
فهرست مطالب
فصل اول کلیات تحقیق
1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 2
1-2- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………….. 3
1-3- اهمیت وضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 4
1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
1-5- پرسش های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………. 6
1-6- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. 7
1-7- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. 7
1-8- محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 9
فصل دوم ادبیات ومبانی نظری تحقیق
2-1- تعریف گردشگری………………………………………………………………………………………………………………….. 11
2-2- انواع گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………….. 12
2-3- گردشگری مذهبی (زیارتی)……………………………………………………………………………………………………… 16
2-3-1- گردشگری دینی و شهر زائر……………………………………………………………………………………………… 18
2-3-2- گونه شناسی زائران………………………………………………………………………………………………………… 21
2-4- توسعه پایدار………………………………………………………………………………………………………………………….. 22
2-5- توسعه پایدار گردشگری…………………………………………………………………………………………………………… 25
2-5-1- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اقتصادی…………………………………………………………………….. 26
2-5-2- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های زیست محیطی……………………………………………………………… 27
2-5-3- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اجتماعی – فرهنگی………………………………………………………. 29
2-6- اقامتگاه ها ی گردشگری (پذیرایی و اسکان در گردشگری)…………………………………………………………….. 31
2-6-1- خدمات اقامتی………………………………………………………………………………………………………………. 32
2-6-2- بخش پذیرایی……………………………………………………………………………………………………………….. 34
2-6-2-1- موقعیت محل……………………………………………………………………………………………………….. 34
2-6-2-2- فصلی بودن………………………………………………………………………………………………………….. 35
2-6-2-3- تعداد نفرشب اقامت………………………………………………………………………………………………. 35
2-6-2-4- ضریب اشغال اتاق…………………………………………………………………………………………………. 35
2-6-2-5- ضریب اشغال تخت……………………………………………………………………………………………….. 35
2-6-2-6- برنامهریزی نیروی انسانی………………………………………………………………………………………… 35
2-6-2-7- زوال‌پذیری…………………………………………………………………………………………………………. 35
2-6-3- انواع اقامت گاه های گردشگری……………………………………………………………………………………….. 36
2-6-3-1- اقامت گاه های غیر رسمی گردشگری……………………………………………………………………….. 36
2-6-3-2- اقامتگاه رسمی گردشگری………………………………………………………………………………………. 36
2-7- ظرفیت تحمل گردشگری…………………………………………………………………………………………………………. 37
2-8- نسبت ماندگاری گردشگران……………………………………………………………………………………………………… 39
2-9- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 39
2-10- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 43
2-11- معرفی اجمالی از محدوده مورد مطالعه……………………………………………………………………………………….. 44
2-11-1- معرفی شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………… 44
2-11-2- جغرافیای طبیعی مشهد…………………………………………………………………………………………………….. 44
2-11-3- زمین‌شناسی…………………………………………………………………………………………………………………. 44
2-11-4- آب و هوا…………………………………………………………………………………………………………………….. 45
2-11-5- جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………….. 45
2-11-6- اقتصاد مشهد…………………………………………………………………………………………………………………. 45
2-11-7- گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………… 47
فصل سوم روش تحقیق
3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 49
3-2- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 49
3-3- نوع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….. 49
3-4- جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………………………………………………………… 50
3-5- واحد آماری…………………………………………………………………………………………………………………………… 50
3-6- حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. 50
3-7- روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………. 51
3-8- روش گردآوری اطلاعات و داده ها…………………………………………………………………………………………….. 52
3-9- آزمونها…………………………………………………………………………………………………………………………………. 52
3-10- برازش ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 53
3-10-1- روایی و پایایی ابزار………………………………………………………………………………………………………… 53
3-10-1-1- پایایی ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………….. 54
3-10-1-2- روایی ابزار اندازه گیری……………………………………………………………………………………………….. 55
3-11- روش جمع آوری اطلاعات و داده ها………………………………………………………………………………………….. 55
3-12- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها……………………………………………………………………………………… 55
فصل چهارم تجزیه و تحلیل
4-1- یافته های کتابخانه ای……………………………………………………………………………………………………………….. 58
4-1-1- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اقتصادی………………………………………………………………………… 58
4-1-1-1- ساخت بی رویه هتل در مشهد……………………………………………………………………………………. 59
4-1-1-2- فصلی بودن…………………………………………………………………………………………………………….. 61
4-1-1-3- تعداد نفرشب اقامت…………………………………………………………………………………………………. 62
4-1-1-4- ضریب اشغال اتاق……………………………………………………………………………………………………. 62
4-1-1-5- ضریب اشغال تخت………………………………………………………………………………………………….. 62
4-1-1-6- نسبت ماندگاری گردشگران………………………………………………………………………………………. 62
4-1-2- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اجتماعی……………………………………………………………………….. 63
4-1-2-1- امنیت……………………………………………………………………………………………………………………. 64
4-1-2-2- جرم و جنایت…………………………………………………………………………………………………………. 65
4-1-2-3- مهاجرین……………………………………………………………………………………………………………….. 66
4-1-2-4- حس تعلق به مکان…………………………………………………………………………………………………… 67
4-1-2-5- توزیع نامتعادل گردشگران…………………………………………………………………………………………. 68
4-1-3- اسکان مشهد و بعد زیست محیطی……………………………………………………………………………………….. 69
4-1-3- 1- فضاهای سبز شهری…………………………………………………………………………………………………. 72
4-1-3- 2- حمل و نقل…………………………………………………………………………………………………………… 75
4-1-3- 3- آلودگی هوا………………………………………………………………………………………………………….. 75
4-1-3- 4- آلودگی صوتی………………………………………………………………………………………………………. 77
4-1-3- 5- زباله…………………………………………………………………………………………………………………….. 79
4-1-4- بررسی مراکز اقامتی در شهر مشهد……………………………………………………………………………………….. 79
4-1-5- نحوه اسکان…………………………………………………………………………………………………………………… 81
4-1-6- طرح بهسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر…………………………………………………………. 83
4-2- یافته های میدانی……………………………………………………………………………………………………………………… 86
4-2-1- آمار توصیفی پرسشنامه گردشگران……………………………………………………………………………………… 86
4-2-2- آمار توصیفی پرسشنامه صاحبان اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 92
4-2-3- آمار توصیفی پرسشنامه متخصصین………………………………………………………………………………………. 98
4-2-4- ظرفیت تحمل اجتماعی گردشگری مشهد……………………………………………………………………………. 101
4-2-4-1- نگرش جامعه میزبان و آستانه ظرفیت تحمل گردشگری مشهد………………………………………… 104
4-3 – آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………. 105
4-3-1- بررسی فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………… 107
4-3-2- بررسی فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………………………………….. 107
4-3-3- بررسی فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………………….. 114
4-3-4- بررسی فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………………………………. 117
فصل پنجم نتیجه گیری، بحث و پیشنهادها
5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 124
5-2- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………… 124
5-3- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 127
5-4- کاربردها……………………………………………………………………………………………………………………………… 129
5-4-1- پیشنهادات اجرایی حاصل از فر ضیه های تحقیق…………………………………………………………………… 129
5-4- 2- پیشنهادات برای توسعه گردشگری……………………………………………………………………………………. 129
5-4-3- پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده………………………………………………………………………………….. 130
منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 131
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 136
صفحه عنوان انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………. 138
فهرست تصاویر
تصویر 4-1 : رواج تکدی گرایی………………………………………………………………………………………………………….. 71
تصویر 4-2 : آلودگی هوای مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 71
تصویر 4-3 : ترافیک معابر مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 75
تصویر 4-4 : جزایر حرارتی در هوای مشهد……………………………………………………………………………………………… 76
تصویر 4-5 : منابع تولید کننده آلودگی صوتی در محیط شهری………………………………………………………………….. 77
تصویر 4-6 : اقامت گردشگران در خیابان (اطراف حرم سمت طبرسی)…………………………………………………………. 82
تصویر 4-7 : اقامت گردشگران در چادر (کمپ غدیر)………………………………………………………………………………. 82
تصویر 4-8 : اقامت گردشگران در پارکها( بوستان جمهوری)……………………………………………………………………… 83
فهرست نقشه ها
نقشه 4-1 : مکان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………………………………………………….. 70
نقشه 4-2 : پارکهای مشهد……………………………………………………………………………………………………………………… 73
نقشه 4-3 : سرانه فضای سبز مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 74
نقشه 4-4 : طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع)…………………………………………………………. 85
فهرست جداول
جدول 2-1: ویژگی های تیپ های زیارتی و گردشگری در کلانشهر مشهد………………………………………………………… 22
جدول 3-1 : حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………….. 51
جدول 3-2 : حجم نمونه تخصیص داده شده در جامعه آماری………………………………………………………………………….. 51
جدول 4-1: مقایسه ظرفیت سالانه(اتاق و تخت) با تعداد گردشگر ورودی به اقامتگاه های رسمی مشهد سال 1391………… 62
جدول 4-2 : جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………………. 68
جدول 4-3 : حدود استاندارد آلودگی صوتی در هوای آزاد ایران……………………………………………………………………… 78
جدول 4-4 : تولید زباله…………………………………………………………………………………………………………………………. 79
جدول 4-5 : هتل ها……………………………………………………………………………………………………………………………… 80
جدول 4-6 : هتل آپارتمانها……………………………………………………………………………………………………………………. 80
جدول 4-7 : مهمانپذیرها……………………………………………………………………………………………………………………….. 81
تصویر 4-5 : اقامت گردشگران در خیابان(اطراف حرم سمت طبرسی……………………………………………………………….. 82
جدول 4-8 : دیدگاههای صنعت گردشگری و اقامتگاهی در مشهد…………………………………………………………………… 93
جدول 4-9 : گردشگری و تأثیر آن بر جامعه صاحبان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………. 96
جدول 4-10 : سنجش آثار گردشگری برشاخص های توسعه پایدار از نگاه متخصصین…………………………………………. 98
جدول 4-11 : پیامدهای اقتصادی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 102
جدول 4-12 : پیامدهای اجتماعی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 103
جدول 4-13 : پیامدهای محیطی گردشگری…………………………………………………………………………………………….. 104
جدول 4-14 : آزمون نسبت دوجمله ای توسعه پایدار…………………………………………………………………………………… 105
جدول 4-15 : آزمون تی تست………………………………………………………………………………………………………………. 107
جدول 4-16 : گردشگری و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد………………………………………… 108
جدول 4-17 : آزمون نسبت دوجمله ای (گردشگری و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد)……… 108
جدول 4-18: فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 109
جدول 4-19 : آماره کای اسکویر فصول گردشگری………………………………………………………………………………….. 109
جدول 4-20 : درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………… 109
جدول 4-21 : آماره کای اسکویر درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………… 109
جدول 4-22 : درآمد حاصل از گردشگری در مشهد…………………………………………………………………………………… 110
جدول 4-23 : آماره کای اسکویر درآمد حاصل از گردشگری در مشهد………………………………………………………….. 110
جدول 4-24 : میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری………………………………………………………….. 110
جدول 4-25 : آماره کای اسکویر میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری…………………………………. 111
جدول 4-26 : مدت اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 111
جدول 4-27 : آماره کای اسکویر مدت اقامت گردشگران…………………………………………………………………………… 111
جدول 4-28 : هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 112
جدول 4-29 : آماره کای اسکویر هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………. 112
جدول 4-30 : میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………. 113
جدول 4-31 : آماره کای اسکویر میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 113
جدول 4-32 : اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها……………………………………………………………………. 113
جدول 4-33 : آماره کای اسکویر(اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها)…………………………………………. 114
جدول 4-34 :آلودگی هوا……………………………………………………………………………………………………………………. 114
جدول 4-35 : آماره کای اسکویر(آلودگی هوا)……………………………………………………………………………………….. 115
جدول 4-36 :آلودگی صوتی……………………………………………………………………………………………………………….. 115
جدول 4-37 : آماره کای اسکویر(آلودگی صوتی)……………………………………………………………………………………. 115
جدول 4-38 :ترافیک…………………………………………………………………………………………………………………………. 116
جدول 4-39 : آماره کای اسکویر(ترافیک)……………………………………………………………………………………………… 116
جدول 4-40 : آلودگی زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………….. 116
جدول 4-41 : آماره کای اسکویر (آلودگی زیست محیطی)…………………………………………………………………………. 117
جدول 4-42 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت……………………………………………………………………. 117
جدول 4-43 : آماره کای اسکویر (تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت )……………………………………….. 118
جدول 4-44 : احساس امنیت در شهر مشهد………………………………………………………………………………………………. 118
جدول 4-45 : آماره کای اسکویر (احساس امنیت در شهر مشهد)…………………………………………………………………… 118
جدول 4-46 : جرم و جنایت…………………………………………………………………………………………………………………. 119
جدول 4-47 : آماره کای اسکویر (جرم و جنایت )…………………………………………………………………………………….. 119
جدول 4-48 : میزان ماندگاری مسافر در مشهد یا در محله…………………………………………………………………………….. 120
جدول 4-49 : آماره کای اسکویر (میزان ماندگاری مسافر در مشهدیا در محله)………………………………………………….. 120
جدول 4-50 : ازدحام در محل اقامت………………………………………………………………………………………………………. 120
جدول 4-51 : آماره کای اسکویر (ازدحام در محل اقامت)…………………………………………………………………………… 121
جدول 4-52 : کیفیت زندگی محلی……………………………………………………………………………………………………….. 121
جدول 4-53 : آماره کای اسکویر زندگی محلی………………………………………………………………………………………… 121
فهرست نمودارها
نمودار 2-1 : توسعه پایدار……………………………………………………………………………………………………………………… 25
نمودار2-2 : نمای شماتیک مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………. 43
نمودار 2-3 : تعداد اقامتگاه های رسمی در 4 استان اول کشور………………………………………………………………………… 46
نمودار 3-1 : مشخصات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 50
نمودار 4-1 :سرمایه ناخالص در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)…………………………………………………………………… 60
نمودار 4-2 : ارزش بهروری در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)……………………………………………………………………. 60
نمودار 4-3 : الگوی کلی پیک سفر در شهر مشهد(1390)…………………………………………………………………………….. 61
نمودار 4-4 : تعداد گردشگران و زائران داخلی کلانشهر مشهد به تفکیک ماه از سال 1365 تا1390……………………… 61
نمودار 4-5 : فرآیند کنونی سیستم گردشگری شهر مشهد…………………………………………………………………………….. 64
نمودار 4-6 :توزیع نسبی اماکن فرهنگی،میزان جرم و جنایت و جمعیت در مناطق شهرداری………………………………….. 66
نمودار 4-7 : محل اسکان در مشهد…………………………………………………………………………………………………………. 86
نمودار 4-8 : رضایتمندی از امکانات اقامتگاهی در مشهد………………………………………………………………………………. 87
نمودار 4-9 : میزان هزینه و مدت شب اقامت……………………………………………………………………………………………… 88
نمودار 4-10 : مقایسه هزینه سفر به مشهد با شهرهای گردشگرپذیر…………………………………………………………………. 88
نمودار 4-11 : پیشنهادهای برای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد………………………………………………….. 89
نمودار 4-12 : استقرار اقامتگاهها در اطراف حرم مطهر……………………………………………………………………………….. 89
نمودار 4-13 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها در امنیت………………………………………………………………………………….. 90
نمودار 4-14 : میزان آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک…………………………………………………………………………. 92
نمودار 4-15 : مدت اقامت در مشهد………………………………………………………………………………………………………… 94
نمودار 4-16 : محل استقرار اقامتگاه ها…………………………………………………………………………………………………….. 95
نمودار 4-17 : مکان و هزینه اقامت در مشهد……………………………………………………………………………………………… 96
نمودار 4-18 : فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 97
نمودار 4-19 : درصد اشغال اقامتگاه…………………………………………………………………………………………………………. 97
نمودار 4-20 : پیشنهادهای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد…………………………………………………………… 98
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کشورها از جمله ایران به وجود آورده است. این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر مدرن در جامعه ایران بسیار با اهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگیای، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز اقامتی استاندارد، مکان‌های فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامهریزان مدیریت در حوزه گردشگری شهری (داخلی) است.
توسعه گردشگری با ارتقای ابعاد کمّی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهم ترین فعالیتهای عمده مدیریت اجرایی کشورها در عصر حاضر میباشد. تأکید بر ظرفیت تحمل محیطی به منظور دست‌یابی به گردشگری پایدار، توسعه فعالیتهای عمران گردشگری شهری، نوسازی بافتهای تاریخی شهر، بازسازی فضاهای تفریحی در این حوزه با ارائه تسهیلات مناسب، کمک شایانی به توسعه پایدار گردشگری میکند. رقابت در جهت توسعه پایدار گردشگری با توجه به ارائه نیازهای گردشگران، در کنار تقویت مشارکت بخشهای خصوصی و شهروندان در رفع این نیازها، همچنین ایجاد بسترهای آمایشی مختلف در این حوزه باید مورد اهمیت و برنامهریزی مدیریت اجرایی گردشگری قرار گیرد. تغییر نگرش مسوولان و شهروندان نسبت به جذب گردشگران، ارائه رفتارهای مناسب با این میهمانان، کنترل معضلات و مشکلات گردشگران، توجه به پروسه فرایند ارائه اطلاعات مورد نیاز به گردشگر و.. میتواند جزء مهم ترین عوامل توسعه پایدار راهکارهای گردشگری در ایران از جمله کلانشهرهای گردشپذیر نظیر شهر مشهد باشد. در این بین انتخاب کلانشهر مشهد به عنوان مطالعه موردی از آنجا ناشی میشود که کلانشهر مشهد بزرگترین کانون جمعیتی شرق و شمال شرقی ایران است. این شهر به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود، بزرگترین شهر شیعه‌نشین آسیای غربی و مسلمانان سنی مذهب چین، آسیای مرکزی و افغانستان نیز به شمار میرود. لذا می‌بایست سامان دهنده و هدایتگر فعالیت های فرهنگی و مذهبی برای محدوده ای به وسعت ایران باشد (پاپلی یزدی، 1382،ص. 6). علاوه بر آن کلانشهر مذهبی مشهد دارای حوزه نفوذ بین‌المللی بوده و به دلیل همجواری با کشورهای مسلمان، بزرگترین مرکز جذب گردشگران مذهبی و زائران در نیمه شرقی و شمال شرقی ایران است که بنا به آمار در سال 1390 پذیرای حدود 20 میلیون گردشگر و زائر بوده است (سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، 1391). ورود چنین حجمی از گردشگران و زائران به مشهد نیازمند رسیدگی و مناسب‌سازی وضعیت اسکان و مسائل رفاهی گردشگران است که در این پژوهش به بررسی این مقوله با تأکید بر مؤلفه های پایداری پرداخته خواهد شد.
1-2- بیان مسئله:
از عوامل موثر بر تجربه گردشگری دلپذیر در یک شهر، خدمات اقامتگاهی و پذیرایی آن شهر میباشد که تأثیر به سزایی در تمایل به سفر مجدد به شهر مذکور را دارد. خدمات میهمان نوازی قلب فعالیت گردشگری محسوب میشود چرا که از یک سو اشتغال و درآمد مستقیم از گردشگری را برای میزبان رقم می‌زند و در دیگر سو در برآورد نیازها و خواست‌های گردشگران یکی از عوامل اصلی شکل دادن به یک تجربه خوب گردشگری است. از جمله خدمات موجود در بخش مهمان نوازی، خدمات مربوط به اسکان گردشگران است که اصلی‌ترین رکن خدمات میهمان‌نوازی است.
یک گردشگر از لحظه‌ای که تصمیم به سفر میگیرد تا وقتی که سفرش به پایان می‌برد، نیازهای متعددی دارد که عدم پاسخگویی به هر یک از آنها میتواند در تصمیم او نقش داشته باشد. با این وصف نیاز به اطلاعات، وسایل حمل و نقل، محل اقامت مناسب، برخورد اصولی و مبتنی بر احترام، امنیت و آسایش و… از جمله این نیازها میباشد که برای هر یک از آنها باید برنامهریزی دقیقی صورت بگیرد. در این میان محل اقامت یکی از مهم ترین ملزومات حایز اهمیت گردشگران است.
از جمله مقاصد زیارتی و گردشگری مذهبی کشور شهر مقدس مشهد است که به دلیل وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) امام هشتم، به عنوان پایتخت معنوی کشور، سالانه بیش از 20 میلیون از زائرین و گردشگران داخلی و خارجی را در خود جای می دهد(سقایی،1390: 54). در اولویتبندی احتیاجات و یا به عبارت دیگر، خدمات مورد نیاز زائران و گردشگران ورودی به شهر مشهد، خدمات اقامتی و اسکان را میتوان دارای اهمیت فراوان دانست. به گونه ای که فکر اسکان و اینکه زائر به این امر میاندیشید که در طول اقامت برای زیارت در مقاصد مذهبی چگونه بتواند زمینه اسکان خود و یا خانواده را مهیا کند؟ یکی از دغددغه های اصلی اکثریت زائران و گردشگرانی است که به مشهد سفر می کنند (اکبری، 1389 و آمایش طوس 1387 و سقایی،1390 ). برآورد خدمات اقامتی و اسکان زائر به عنوان دغدغه اول زائران در کلانشهر مشهد سبب گردیده که اقامتگاه های عمومی فر اوانی در این کلانشهر احداث و مورد بهره برداری قرار گیرد.
مشهد این کانون مذهبی همه ساله میلیون‌ها نفر از مشتاقان را از سراسر جهان به سوی خود جلب میکند که این امر برای استان خراسان رضوی و مشهدالرضا(ع) موقعیتی استثنایی را فراهم آورده است. طبق آمارهای منتشره سال 91 خراسان رضوی در حال حاضر با وجود 151 هتل از یک ستاره تا پنج ستاره با ظرفیت 11095 اتاق و 39138 تخت، 292 واحد هتل آپارتمانی با ظرفیت 16392 تخت و 543 واحد مهمانپذیر با تعداد 34309 تخت نقش مهمی در اسکان زائرین و گردشگران ایفا می‌نماید. از سوی دیگر هم‌اکنون 221 دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی در استان فعال است (شهرداری مشهد،1391). اما یکی از بزرگترین مشکلات گردشگری در شهر مشهد طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر است. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپها استقرار مییابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده میکنند. این معضل تا حدی است که در برخی از فصول سال وضعیت هتلداری را با چالش روبرو کرده است. از طرف دیگر اسکان در چادرها و در کنار خیابان به صورت غیرمستقیم به بزهکاری و جرائم خیابانی و بالا رفتن هزینه تأمین امنیت در شهر دامن زده است.
موقعیتی نظیر شهر مشهد در شرق کشور و ظرفیت بالای گردشگری این کلانشهر زیارتی باعث شده تا بسیاری از سرمایهگذاران داخلی و خارجی مایل به استفاده از بسترهای سرمایهگذاری در صنعت گردشگری این شهر شوند. چنین است که بسیاری از ایرانیان و یا حتی اتباع کشورهای مسلمان از مسئولان استانی کشور میخواهند تا مسیر حضور پر رنگ و جدیتر سرمایهگذاری کشورهای مسلمان در کلان شهر مذهبی مشهد را هموار کنند. با این حال عدم توسعه مناسب زیرساختهای صنعت گردشگری و نیز مشکلات اداری، عدم توجه به ظرفیتها و فرصتها، مانع از جذب مناسب سرمایه در صنعت گردشگری مشهد شده و در نتیجه عدم توسعه امکانات رفاهی را به بار آورده است.
از آنجا که دلیل اصلی انتخاب این شهر برای سفر، توسط مردم، وجود حرم مطهر امام رضا(ع)، امام هشتم شیعیان در این شهر است، حال به هر دلیلی اگر از تعداد این زائران کاسته شود، شهر مشهد دچار مشکل خواهد شد. به طوری که هم اکنون نیز کم شدن گردشگران در بعضی فصول، باعث رکود فصلی مشاغل مربوطه در این شهر میشود. عواملی چند وجود دارند که میتواند بر روی روند ورود گردشگر به این شهر تأثیرگذار بوده است.
بر این اساس توجه همهجانبه به مقوله اسکان و اقامتگاه ها در توسعه گردشگری پایدار از اهمیت به سزایی برخوردار است. بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد به بررسی وضعیت اسکان رسمی زائران شهر مشهد به واکاوی آن از نگاه مؤلفه های پایداری بپردازد. از جمله مواردی دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت عبارتند از؛ بررسی میزان نیاز به اماکن اقامتی در شهر مشهد و این که آیا نیاز به ساخت اماکن اقامتگاهی جدید وجود دارد؟ و نیز ساخت اماکن اقامتی در بافت های فرسوده و اثرات و پیامدهایی که می تواند بر این گونه مناطق بر مردم (ابعاد اجتماعی)، تأثیرات اقتصادی و زیست محیطی بگذارد مورد بررسی قرار می گیرند.
1-3- اهمیت وضرورت تحقیق:
از آنجایی که وضعیت اسکان رسمی گردشگران مشهد دغدغه اصلی تحقیق حاضر است، مروری بر آمارهای مربوطه و معضلات و تهدیدات گردشگری شهر مشهد، میتواند ضرورت موضوع را روشن کند.
محل اقامت یکی از نیازهای ضروری زائران است که شناخت آن برای برنامه ریزان شهری ضروری است. هدف از اجرای این پژوهش شناخت نیازهای اقامتی زائران در شهر مشهد است. بی اطلاعی از نیازهای زائران و گردشگران، عدم ایجاد امکانات اقامتی و رفاهی مطابق با خواسته های زائران و در نتیجه عدم جذب گردشگر را فراهم می کند.
یکی دیگر از معضلات گردشگری در شهر مشهد مدت اقامت و ماندگاری مسافرین در این شهر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار مسافرت خود را اتمام یافته میدانند و این در صورتی است که یک گردشگر هرچه بیشتر در یک شهر بماند سود و منفعت بیشتری عاید شهر یاد شده میشود. یکی از اهداف مهم سازمانهای مرتبط با گردشگری افزایش همین ضریب ماندگاری زائران و گردشگران در این شهر است. این امر به جز از طریق شناخت و رفع نیازهای اصلی گردشگران و زائران و افزایش رضایت آنها امکان پذیر نیست.
بر اساس آمار تعداد گردشگران شهر مشهد در ماههای مختلف سال متفاوت است و این خود باعث به وجود آمدن رکود فصلی در بسیاری از مشاغل این شهر میگردد، این رکود خصوصاً در مورد مشاغل تجاری، هتلداری، حمل و نقل و…. بسیار صدق میکند[1]. بیشترین مسافران شهر مشهد در فصل تابستان و خصوصاً مرداد ماه به این شهر میآیند و کمترین آن نیز در آذر ماه میباشد و این خود باعث گرانی و تورم قیمت کرایه اقامتگاه در فصل شلوغ سال میشود.
از دیگر مشکلات گردشگری در شهر مشهد میتوان به طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر اشاره کرد. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپها استقرار مییابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده میکنند.
از این گذشته مسائل دیگری نیز هستند که می توانند به طور جدی وضعیت گردشگری را در شهر مشهد تحت تأثیر قرار دهند از جمله[2]:
1: با توجه به این که مسافران شهر مشهد هرکدام از راههای دور و نزدیک به این شهر میآیند، گرانی هزینهها و مخارج سفر بر میزان تعداد گردشگران این شهر تأثیر گذار است.
2: دلیل اصلی سفرهای مردم به شهر مشهد، مذهبی و برای زیارت امام رضا است. با ایجاد امنیت در عراق در آینده، بسیاری از مردم ایران (خصوصاً غرب و جنوب غرب ایران) میتوانند با پیمودن فاصله کمتری به زیارت امامان شیعه در کشور عراق بروند و این پدیده میتواند به شدت وضعیت گردشگری در مشهد را تحت تاثیر قرار دهد.
شناخت نیازهای زائران همواره از جهت ماندگاری و جذب هرچه بیشتر گردشگر از اهمیت خاصی برخوردار است و بی اطلاعی از آنها زمینه ناکارآمدی جامعه میزبان در ارائه امکانات و خدمات اقامتی مناسب به زائران و در نتیجه جذب گسترده تر و بهتر زائر را فراهم می کند. یکی از مهترین خدمات مورد نیاز خدمات اقامتی است که برآورد این نیاز برای زائران از اهمیتی بنیادین در توسعه و بهینه سازی زیارت و گردشگری در شهر مشهد دارد.
سرمایه گذاری اصولی برای ایجاد مراکز اقامتی مطابق با نیازهای زائران و گردشگران، رضایتمندی گردشگران را بیشتر کرده، تقاضای سفر و ماندگاری را افزایش داد و درآمد
|
[جمعه 1398-07-05] [ 01:41:00 ب.ظ ]
|
