فرضیه­ها ……………………………………………………………………………………………5

پرسش­های تحقیق ………………………………………………………………………………………….5

اهداف …………………………………………………………………………………………………..5

کاربردهای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………….6

روش انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………6

فصل اول :کلیات و مفاهیم اساسی

1- 1 تاریخچه حقوق زن …………………………………………………………………………..8

    1-1-1 حقوق زنان در جوامع نخستین ………………………………………………..8

    1 -1-2 حقوق زنان در ادیان الهی …………………………………………………………….11

     1-1-3 جایگاه زنان در اعلامیه حقوق بشر ………………………………………………………14

1-2بررسی مفهوم کودک و تاریخچه حقوق کودک ……………………………………………..17

     1-2-1کودک از دیدگاه اسلام و حقوق ایران ……………………………………………17

    1-2-1-1کودکی از‌ دیدگاه‌ فقه اسـلامی ……………………………………………………………18

     1-2-1- 2کودک در قانون مدنی‌ ایران‌ ……………………………………………………………21

     1-2-2 تاریخچه حقوق کودک در ایران وجهان ………………………………………………………24

1-3 مفهوم  تابعیت و جریان شکل گرفتن قاعده های تابعیت در حقوق ایران ……………………………28

     1-3-1 مفهوم و تعریف تابعیت ………………………………………………………28

     1-3-2 تابعیت در ایران پیش از رواج نظام قانونگذاری ……………………………………………29

     1-3-3 تابعیت ایران پس از تصویب قانون اساسی مشروطیت ………………………………….30

     1-3-4 تبیین انواع  تابعیت ………………………………………………………..31

1-4 تحلیل مبانی و نظریه­ها در رابطه با تابعیت زن وکودک ……………………………………………….34

     1-4-1بررسی مبانی تابعیت زن ……………………………………………………………………..34

     1-4-2 بررسی مبانی تعیین تابعیت طفل …………………………………………………….35

فصل دوم: بررسی تابعیت زن وکودک در نظام حقوقی ایران

2-1 بررسی تابعیت زن وکودک …………………………………………………………………………….40

     2-1-1 تابعیت زن در حقوق ایران …………………………………………………………40

     2-1-2 تابعیت کودک در حقوق ایران …………………………………………………………….44

2-2 بررسی تحصیل تابعیت اکتسابی و ترک تابعیت ایران ………………………………………47

     2-2-1 تحصیل تابعیت اکتسابی ………………………………………………………………..47

     2-2-2 شرایط ترک تابعیت در ایران ………………………………………………………..51

     2-2-3 تحلیل آثار تحصیل و ترک تابعیت نسبت به اولاد و زوجه ………………………..56

     2-2-3-1 آثار تحصیل تابعیت …………………………………………………………….56

     2-2-3-2 آثار ترک تابعیت …………………………………………………………………..58

     2-2-4 بازگشت به تابعیت ایران ……………………………………………61

     2-2-4-1بازگشت به تابعیت ایران به علت ترک ارادی تابعیت ……………………………61

     2-2-4-2 بازگشت زن به تابعیت ایران در تحمیل تابعیت بیگانه بر اثر ازدواج …………………61

فصل سوم: تحلیل اصل وحدت تابعیت در خانواده و تأثیر آن بر تابعیت زن و کودک

3-1 بررسی اصل وحدت تابعیت در پرتو قواعد حقوقی ……………………………………………….64

     3-1-1 سیستم وحدت تابعیت …………………………………………..64

     3-1-2 نقد سیستم وحدت تابعیت در خانواده …………………………………………………….66

3-2 بررسی تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در ایران ……………………………………………….70

     3-2-1 تحلیل تأثیر ازدواج بین المللی آمیخته ……………………………………..70

          3-2-1-1 ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی ………………………………………..70

          3-2-1-2 ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی …………………………………….75

     3-2-2 تأثیر ازدواج موقت در تابعیت ………………………………………………….79

          3-2-2-1 ازدواج موقت مرد ایرانی با زن خارجی ……………………………………..80

          3-2-2-2 ازدواج موقت زن ایرانی با مرد خارجی ………………………………………82

3-2-3 تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در انگلیس و فرانسه ………………………………………83

   3-2-3-1 تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در انگلیس ……………………………………….83

   3-2-3-1 تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در فرانسه ……………………………………85

3-2-4 بررسی آثار انحلال ازدواج در تابعیت …………………………………………..88

  3-2-4-1 تأثیر خاتمه ازدواج در خصوص زن­های ایرانی خارجی شده …………………………88

  3-2-4-2 تأثیر خاتمه ازدواج در تابعیت زنان ایرانی شده ………………………………….89

3-3 بررسی تابعیت کودک متولد در قواعد حقوقی ایران ………………… 91

    3-3-1 تابعیت کودک متولد از پدر ایرانی ………………………………………………………..91

     3-3-2 تابعیت کودک متولد از پدر خارجی …………………………………………..93

     3-3-3 تحلیل تابعیت کودکان  نامشروع …………………………………………………..96

       3-3-3-1 مبانی و شرایط راجع به تمایز مشروع و طفل نامشروع ……………………97

       3-3-3-2 آثار مشروعیت و عدم مشروعیت در قواعد حقوقی ……………………………………99

       3-3-3-3 تابعیت کودک نامشروع ………………………………………………101

3-3-4 بررسی تابعیت کودکان بی هویت ……………………………………………………..103

نتیجه و پیشنهادها …………………………………….107

مقدمه

     مفهوم تابعیت و اهمیت اساسی­اش، از زمانی جلوه­ای پررنگ و پراهمیت به خود گرفت که در قرن هفدهم میلادی، خط­کشی­های مرزی و ملیت­گرایی اقوام بشری، مفهوم دولت مستقل را به جهان معرفی کرد. از آن پس بود که دولت­ها در پی آن شدند تا به معرفی اتباع خود این حس حاکمیت را قوت بخشند. در این رابطه، تابعیت مردان به عنوان شهروندان درجه یک و اصلی به عنوان تابعیتی خدشه ناپذیر مطرح گردید؛ در صورتی که حق زنان و کودکان در این زمینه نیز مانند سایر حقوق آن­ها دچار تزلزل شد؛ چرا که مفهوم ازدواج و حمایت از نظریه­ی وحدت کانون خانواده، قانون­گذاران را بر آن داشت تا در تابعیت زن نسبت به تابعیت همسر خود نوعی وابستگی و تبعیت به وجود آورند در پاسخ به مخالفان این امر نیز دلایل گوناگونی ارائه شد، برخی آن را ناشی از سلطه­ی شوهر نسبت به زن و برخی دیگر نیز نتیجه قهری وصف ازدواج دانستند در کنار آن­ها، عده­ای نیز بودند که عقیده داشتند از آن جا که تابعیت اساساً مفهومی سیاسی و به طور کامل در دستان دولت است، نمی­توان آن را به حقوق خصوصی مرتبط ساخت و ناشی از سلطه­ی شوهر دانست؛ بلکه مصالح و منافع سیاسی یک دولت است که این راه را تعیین می­کند.

      بنابراین این که زنان تابعیت خود را به نفع تابعیت همسر و خانواده از دست می­دهند، ناشی از تصمیم طبیعی دولت­هاست. همچنین ورود مجاز و غیرمجاز اتباع بیگانه به ایران اعم از پناهنده، مهاجر و آواره، در سال­های اخیر و ازدواج­­های شرعی ولی غیرقانونی آنان با زنان ایرانی باعث سلب تابعیت زنان ایرانی شده است و به دلیل عدم ارتباط آنان با کشور اولیه، امکان دریافت شناسنامه اعم از ایرانی و خارجی و مدارک دیگر هویتی برای فرزندان ناشی از ازدواج­ها را فراهم نمی­آورد در چند سال اخیر و با بازگشت شوهران این زنان به کشورهای خود، همسران ایرانی آنان در ایران ماندگار شده و کودکان آنان بی­سرپرست و بی­تابعیت و فاقد شناسنامه شدند و وضعیتی پدید آمد که از آن به عنوان کودکان بی­هویت نام برده می­شود.

      همان طور که می­دانیم حرکت کشورهای جهان به سوی برابرسازی قوانین برای زن و مرد و حقوق کودک که بخشی از موضوعات حقوق بشر هستند و نیاز به حمایت جدی از سوی جامعه بین المللی دارند، همواره به یک اندازه نبوده است برخی از کشورها مانند کشورهای اروپای غربی و شمالی و نیز کشورهای امریکای شمالی از پیشرفته­ترین قوانین در این زمینه برخوردارند، در حالی که گروهی از کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی، هنوز برای این برابرسازی گام­های موثری برنداشته­اند. بنابراین همان­طور که در ادامه این رساله خواهیم دید کشور ایران به عنوان مثال، از این حرکت بین­المللی تا حدود زیادی عقب مانده است؛ در حالی که قوانین کشورهایی هم­چون انگلیس و فرانسه در طول سده­ی اخیر، بارها و بارها مورد تجدیدنظر قرار گرفته­اند تا با مقتضیات کشورشان و دنیای بین­الملل هماهنگ گردند. به نظر می­رسد راه­حل اصلی را باید به قانونگذار واگذار كرد تا با ایجاد تغییراتی در قانون مدنی و حفظ تابعیت ایرانی برای زنان ایرانی در صورت ازدواج با اتباع خارجی و توسعة سیستم خون به مادران ایرانی، مانع از به وجود آمدن كودكان بی­هویت و حفظ حقوق زنان شود.

     لذا در این رساله تلاش بر این است که به تابعیت زن و کودک در قواعد حقوقی ایران پرداخته شود. امیدوارم خداوند منان ما را در نگارش این رساله یاری فرماید که به رفع اندک مشکلات جامعه کنونی قدمی برداشته باشیم.

تعریف و بیان اصلی تحقیق

     بررسی تابعیت زن و کودک از نظر بین المللی حائز اهمیت است، نظام­های مختلف قضایی و اصول متفاوتی که هر دولتی برای اتباع خود قبول و وضع نموده بطور کلی اوضاع و احوال زن و شوهرکه در کشورهای مختلف ازدواج می کنند تحت تاثیر قرار داده، همچنین هنگام انحلال عقد نکاح دگرگونی­هایی بوجود می­آورد که از نظر تعارض قوانین قابل بررسی بوده و ثمرات مختلفی را ببار می­آورد تجزیه و تحلیل این نتایج در خور اهمیت است.

     تابعیت زن براساس دو اصل متضاد استقرار یافته است. اول اصل قدیمی وحدت خانواده و برای آنکه تعارضی بین تابعیت خانواده بوجود نیاید، با پیروی از این اصل پدر و مادر و کودکان همگی باید دارای یک تابعیت باشند دوم اصل آزادی فردی که به موجب آن زن می­تواند بطور ارادی و به میل شخصی تابعیت خود را تعیین کند لذا تابعیت زن مستقل از شوهر است این طریقه براساس استقلال تابعیت زن وضع شده و اخیراً مورد قبول چندین کشور قرار گرفته است. در بعضی کشورها روش مزبور بطور کامل اجرا نشده و ازدواج تاثیری در تابعیت زن ندارد و به همین کیفیت است وقتی تابعیت مرد در زمان ازدواج تغییر یابد و یا عقد نکاح منحل گردد، تنها وسیله تحصیل تابعیت زن و