فهرست کلی مطالب
چکیده. 1
مقدمه. 2
بیان مسئله. 3
سوالات تحقیق.. 4
فرضییه های تحقیق.. 4
ضرورت واهمیّت مسئله. 4
اهداف تحقیق.. 5
ادبیات وپیشینه ی تحقیق.. 6
روش تحقیق.. 6
محدودیت های تحقیق.. 6
سازمان دهی مطالب یا ساختار تحقیق.. 7
فصل اول: کلیّات… 9
مقدمه. 10
1-1-شناخت وسواس. 11
1-1-1-وسواس در لغت………. 11
1-1-2- وسواس دراصطلاح.. 13
1-2-انواع وسواس…. 24
1-2-1- وسواس های فکری.. 24
1-2-2- وسواس های عملی یا اجبارها 28
1-3- ویژگی ها و نشانه های آشکارسازی وسواس…. 33
1-4-شیوع وسواس…. 37
1-5-اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با وسواس در فقه و اصول…… 40
1-5-1- شک و وسواس…. 40
1-5-2- یقین.. 45
1-5-3- احتیاط… 50
1-5-4-سوءظن و شناخت آن……….. 55
فصل دوم: آسیب شناسی وسواس….. 63
مقدمه. 64
2-1- علل و ریشه های بروز وسواس…. 65
2-1-1- عوامل زیست شناسانه بروز وسواس…. 66
2-1-2 – ریشه ها و علل شخصی بروز وسواس…. 74
2-1-3- عوامل روان شناسانه ایجاد وسواس…. 82
2-1-4- عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وسواس…. 98
2-1-5- ریشه ها و علل پیدایش وسواس از منظر فقه و آموزه های دینی… 110
2-2- تحقیق میدانی درباره ی «میزان تأثیر عامل ترس از عدم مقبولیت تکلیف، برایجاد وسواس» 117
2-2-1- روش پژوهش…. 117
2-2-2- جامعه ی آماری.. 117
2-2-3- روش اجرای پژوهش…. 117
2-2-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها 118
2-2-5- توصیف وتحلیل داده ها با توجه به سوالات پرسش نامه. 118
2-2-6 – نتایج تحقیق.. 124
2-3- آثار ونتایج وسواس…. 125
2-3- 1- زیان های جسمی وسواس…. 125
2-3- 2- زیان های روحی و روانی وسواس…. 126
2-3- 3- زیان های اجتماعی وسواس…. 127
2-3- 4- زیان های خانوادگی وسواس…. 128
2-3- 5- بدعت گزاری های ناشی از وسواس…. 129
2-3- 6- بدگمان کردن دیگران نسبت به دین.. 129
2-3- 7- اسراف و تبذیر به واسطه ی وسواس…. 130
2-3- 8- محرومیت ازفضیلت ها به سبب وسواس…. 131
2-3- 9- بطلان عمل وسواسی.. 132
2-3- 10- زیانهای اقتصادی وسواس…. 132
فصل سوم: پیشگیری و درمان اختلال وسواس ازمنظر روان شناسی و فقه اسلامی 133
مقدمه. 134
3-1-پیشگیری از بروز وسواس… 135
3-1-1-پیشگیری از بروز وسواس از منظرعلم روانشناسی……………….. 135
3-1-2- تدابیر فقه اسلامی وآموزه های دینی در پیشگیری از بروز وسواس…. 140
3-1-3-آشنایی درست با فلسفه ی عبادات و مفاهیمی نظیر گناه، ثواب، طهارت و نجاست………………. 181
3 -2- راه های درمان وسواس…. 195
3-2-1- درمان وسواس از نظر علم روان شناسی.. 195
3-2 -2- درمان وسواس در اسلام.. 204
3-3-نتایج تحقیق.. 228
3-4-پیشنهادها.. 235
3-5-پیوست ها 237
3-5-1- پرسش نامه. 237
3-6- فهرست منابع.. 239
3-6-1- فهرست منابع فارسی.. 239
3-6-2- فهرست منابع عربی… 244
3-6-3-فهرست مقالات…….. 246
3-6-4- فهرست منابع الکترونیکی و اینترنتی… 247
3-7-.چكیده ی انگلیسی.. 251
فهرست تفصیلی مطالب
چکیده. 1
مقدمه. 2
بیان مسئله. 3
سوالات تحقیق.. 4
فرضییه های تحقیق.. 4
ضرورت واهمیّت مسئله. 4
اهداف تحقیق.. 5
ادبیات وپیشینه ی تحقیق.. 6
روش تحقیق.. 6
سازمان دهی مطالب یا ساختار تحقیق.. 6
فصل اول: کلیّات… 9
مقدمه. 10
1-1-شناخت وسواس. 11
1-1-1-وسواس در لغت… 11
1-1-2- وسواس دراصطلاح.. 13
1-1-2-1- وسواس در اصطلاح روان شناسی.. 13
1-1-2-2- مقایسه مفهوم وسواس در روان شناسی با مفهوم آن در فقه، عرف و آموزه های دینی 18
1-2-انواع وسواس…. 24
1-2-1- وسواس های فکری.. 24
1-2-1-1- ویژگی های بارز افکار وسواسی.. 25
1-2-1-1- 1- افکار وسواسی مزاحم وناخوانده اند. 26
1-2-1-1- 2- افکار وسواسی ناخواسته اند. 26
1-2-1-1- 3- افکار وسواسی مقاوم اند. 26
1-2-1-1- 4- افکار وسواسی غیرقابل کنترل اند. 26
1-2-1-1-5- با ماهیّت و شخصیّت فرد در تضادّند. 26
1-2-1-1-6- افکار وسواسی با ترس و اضطراب شدید همراه هستند 27
1-2-1-2- راهبردهای ناکارآمد در برخورد با افکار وسواسی.. 27
1-2-1-2- 1-اجتناب از احیای فکر وسواسی.. 27
1-2-1-2- 2-انکار افکار. 27
1-2-1-2- 3- فرونشاندن افکار. 27
1-2-1-2- 4- سرزنش وانتقاد از خود. 27
1-2-1-2- 5- توجه برگردانی… 27
1-2-1-2- 6- جایگزینی فکر. 28
1-2-2- وسواس های عملی یا اجبارها 28
1-2-2- 1- ویژگی های بارز اعمال وسواسی.. 28
1-2-2-2- گونه های وسواس عملی… 30
1-2-2-2- 1- وسواس به تقارن یا نظم وترتیب… 30
1-2-2-2- 2- وسواس های وارسی.. 30
1-2-2-2- 3- وسواس انبار کردن واحتکار. 31
1-2-2-2- 4- وسواس نسبت به آلودگی وتمییزی.. 31
1-2-2-3- انواع وسواس عملی از دید قرآن و روایات… 31
1-2-2-3-1- وسواس در نیت… 31
1-2-2-3-2- وسواس های اعتقادی.. 31
1-2-2-3-3-وسواس در زمان عبادات… 31
1-2-2-3- 4- وسواس در وضو. 32
1-2-2-3-5- وسواس بروز حَدَث… 32
1-3- ویژگی ها و نشانه های آشکارسازی وسواس…………………….. 33
1-4-شیوع وسواس……. 37
1-5- اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با وسواس در فقه و اصول……. 40
1-5-1- شک و وسواس…. 40
1-5-1-1- شناخت و تعریف شک… 40
1-5-1-2- اقسام شک… 41
1-5-1-2- 1 – شک از دیدگاه اصول فقه. 42
1-5-1-2- 2-شک از دیدگاه فقهی… 42
1-5-1-3- منشأ و مبنای شک… 42
1-5-1-4- مقایسه ی کثیرالشک با فرد وسواسی.. 43
1-5-2- یقین.. 45
1-5-2- 1- شناخت یقین.. 45
1-5-2-2- راه های رسیدن به قطع و یقین.. 47
1-5-2-2-1- روش اول.. 48
1-5-2-2- 2- روش دوم.. 48
1-5-2-2-3- روش سوم.. 48
1-5-3- احتیاط… 50
1-5-3-1- شناخت و تعریف احتیاط… 50
1-5 -3- 1-1- احتیاط در لغت… 50
1-5- 3-1-2- احتیاط در اصطلاح.. 51
1-5-3-1-3- احتیاط در أخبار و روایات… 52
1-5-3-2- اقسام احتیاط… 53
1-5-3-2- 1- احتیاط واجب و مستحب… 53
1-5-3-2- 1-1- احتیاط واجب… 53
1-5-3-2- 1-2- احتیاط مستحب… 53
1-5-3-2- 2- احتیاط شرعی و عقلی… 54
1-5-3-2- 2-1- اصل احتیاط شرعی… 54
1-5-3-2- 2-2- اصل احتیاط عقلى… 54
1-5-4-سوءظن و شناخت آن.. 55
1-5-4-1- ویژگی های شخصیتی فرد مبتلا به سوء ظن ( بیماری پارانوئید) 55
1-5 -4-2- سوءظن از نظر قرآن وروایات… 56
1-5-4-3- عوامل ایجاد کننده ومنشأ سوءظن.. 58
1-5-4-3-1- فشار روانی و تغییرات مهم زندگی… 60
1-5-4-3-2- هیجانات منفی… 60
1-5-4-3-3- رخدادها و احساسات درونی افراد و عوامل خارجی و محیطی 60
1-5-4-3-4- نوع و شیوه ی تعبیر و تفسیر افراد از وقایع درونی و بیرونی 60
1-5-4-3-5- شیوه ی تفکّر و نتیجه گیری و قضاوت از رخدادهای درونی و بیرونی 61
1-5-4-4 – تفاوت سوءظن با خطورات ذهنی (وسواس فکری) 61
فصل دوم: آسیب شناسی وسواس… 63
مقدمه. 64
2-1- علل و ریشه های بروز وسواس…. 65
2-1-1- عوامل زیست شناسانه بروز وسواس…. 66
2-1-1-1- نقش وراثت در ایجاد وسواس…. 67
2-1-1-2- عوامل جسمی اثر گذار در ایجاد وسواس…. 68
2-1-1-2-1– کارکرد نابهنجار مغز واثر آن در بروز وسواس…. 69
2-1-1-2-1- 1- ناهنجاری در کارکردهای مغز. 70
2-1-1-2-1- 2- ناهنجاری های نوروشیمیایی ِ مغز. 70
2-1-1-2-2- ضعف قوای جسمانی… 73
2-1-1-2-3- گلودرد استرپتوکوکی… 73
2-1-2 – ریشه ها و علل شخصی بروز وسواس…. 74
2-1-2– 1- حبّ ذات… 74
2-1-2 – 2- فراموشی خدا 74
2-1-2-3- فعالیت ها و نشخوارهای ذهنی… 74
2-1-2 -4- ترس وکمروئی واحساس ناامنی… 75
2-1-2– 5- ضعف روحی… 75
2-1-2 –6- تحوّلات زمان بلوغ و وجود خلاء های عاطفی گوناگون.. 76
2-1-2-7- نوع شخصیت فرد و خطاهای شناختی موجود. 77
2-1-2-7-1 – فیلتر ذهنی… 79
2-1-2-7-2- خرافات و رفتارهای وارسی تکراری.. 79
2-1-2-7-3- استنباط اشتباه از کنترل.. 79
2-1-2-7-4- شخص سازی.. 79
2-1-2-7-5- ذهن خوانی… 79
2-1-2-7-6- برداشت اشتباه از تغییر. 80
2-1-2-7-7- سرزنش کردن.. 80
2-1-2-7-8- تعمیم مبالغه آمیز. 80
2-1-2-7-9- تفکر قطبی یا تفکّر سیاه و سفید. 80
2-1-2-8 – كمال گرایی… 80
2-1-3- عوامل روان شناسانه ایجاد وسواس…. 82
2-1-3- 1- رویکرد رفتاری نسبت به ریشه های وسواس…. 83
2-1-3- 2-رویکرد تحلیلی و روان کاو ی نسبت به ریشه های وسواس…. 83
2-1-3- 2-1 – اضطراب… 85
2-1-3- 2-2– ترس…. 89
2-1-3- 2-3 – تضادهای روحی یا تعارضات درونی… 91
2-1-3-3- رویکرد شناختی رفتاری نسبت به ریشه های وسواس…. 93
2-1-3-3-1- انواع تفکرات غیرمنطقی… 95
2-2-3-4 – عوامل هیجانی یا خُلقی موثر در بروز وسواس…. 97
2-1-4- عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وسواس…. 98
2-1-4- 1- خانواده و تأثیرگذاری آن در بروز وسواس…. 98
2-1-4- 1-1- وراثت… 99
2-1-4- 1-2- تربیت و شیوه ی آن، روش های تربیتی نامطلوب… 99
2-1-4- 1-3- حوادث دوره ی کودکى… 100
2-1-4- 1-4 – احساس ناامنی و تاکتیک مهرطلبی… 100
2-1-4- 1-5- تحقیر و سرزنش کردن.. 101
2-1-4-2- آموزش ها و یادگیری ها ی رفتاری.. 102
2-1-4-3-تأثیر نحوه ی بیان احکام فقهی در ایجاد وسواس…. 103
2-1-5- ریشه ها و علل پیدایش وسواس از منظر فقه و آموزه های دینی 110
2-1-5-1- علل بروز وسواس از دیدگاه قرآن.. 110
2-1-5-1- 1- شیطان.. 111
2-1-5-1- 2- نفس…. 113
2-1-5-1- 3- مردم.. 113
2-1-5-1- 4- لجاجت… 113
2-1-5-2- علل بروز وسواس از منظر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) 114
2-2- نتایج تحقیق میدانی درباره ی «میزان تأثیر عامل ترس از عدم مقبولیت تکلیف، برایجاد وسواس». 117
2-2-1- روش پژوهش…. 117
2-2-2- جامعه ی آماری.. 117
2-2-3- روش اجرای پژوهش…. 117
2-2-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها 118
2-2-5- توصیف وتحلیل داده ها با توجه به سوالات پرسش نامه. 118
2-3- آثار ونتایج وسواس…. 125
2-3- 1- زیان های جسمی وسواس…. 125
2-3- 2- زیان های روحی و روانی وسواس…. 126
2-3- 3- زیان های اجتماعی وسواس…. 127
2-3- 4- زیان های خانوادگی وسواس…. 128
2-3- 5- بدعت گزاری های ناشی از وسواس…. 129
2-3- 6- بدگمان کردن دیگران نسبت به دین.. 129
2-3- 7- اسراف و تبذیر به واسطه ی وسواس…. 130
2-3- 8- محرومیت ازفضیلت ها به سبب وسواس…. 131
2-3- 9- بطلان عمل وسواسی.. 132
2-3- 10- زیانهای اقتصادی وسواس…. 132
فصل سوم: پیشگیری و درمان اختلال وسواس ازمنظر روان شناسی و فقه اسلامی 133
مقدمه. 134
3-1-پیشگیری از بروز وسواس…. 135
3-1-1-پیشگیری از بروز وسواس از منظرعلم روانشناسی.. 135
3-1-1-1- راهکارهای فردی پیشگیری از وسواس…. 136
3-1-1-2- راهکارهای پیشگیری وسواس در خانواده، مدرسه و جامعه 137
3-1-2- تدابیر فقه اسلامی وآموزه های دینی در پیشگیری از بروز وسواس 140
3-1-2-1- اصول و قواعد فقهی موثّر در پیشگیری از وسواس…. 140
3-1-2-1-1- اصالة الطهارت یا قاعده ی طهارت… 141
3-1-2-1-2- قاعده تجاوز وفراغ. 143
3-1-2-1-3- اصل استصحاب… 146
3-1-2-1-4- قاعده نفی عسر وحرج.. 147
3-1-2-1-5- اصل برائت… 151
3-1-2-1-6- قاعده عدم لزوم احتیاط در تمام موارد. 152
3-1-2-1-6-1- احتیاط های ناروا و ایجاد وسواس در افراد. 157
3-1-2-1-7- قاعده تسهیل.. 158
3-1-2-1-8- قاعده صحت… 161
3-1-2-1-9- قاعده ی اضطرار. 164
3-1-2-1-10- قاعده ی لاضرر. 168
3-1-2-1-11- اصل «لا شك لكثیر الشك». 170
3-1-2-1-12- قاعده بازار مسلمانان.. 173
3-1-2-1-13- اصل حلیت… 175
3-1-2-1-14- اصل اباحه. 176
3-1-2-1-15- قاعده یَد. 177
3-1-2-1-16-قاعده یقین.. 179
3-1-2-1-17-قاعده میسور. 180
3-1-3-آشنایی درست با فلسفه ی عبادات و مفاهیمی نظیر گناه، ثواب، طهارت و نجاست 181
3-1-3-1- تعریف عبادت… 181
3-1-3-1-1- فلسفه و مبنای عبادت… 182
3-1-3-1- 2- مقدمات عبادت… 185
3-1-3-2- شناختن مفهوم گناه و ثواب… 189
3-1 -3-2- 1- تعریف گناه. 190
3-1 -3-2- 2- شناختن مفهوم ثواب وعقاب… 191
3-1-3-3- شناختن مفهوم طهارت و نجاست… 192
3-1-3-3- 1- تعریف طهارت… 192
3-1-3-3- 2- تعریف نجاست… 193
3 -2- راه های درمان وسواس…. 195
3-2-1- درمان وسواس از نظر علم روان شناسی.. 195
3-2-1-1-رویکرد رفتار درمانی در درمان وسواس…. 195
3-2-1-2-رویکرد شناخت درمانی در درمان وسواس…. 197
3-2-1-3-رویکرد روان کاوی در درمان وسواس…. 199
3-2-1-4-رویکرد گروه درمانی به وسواس…. 200
3-2-1-5-رویکرد خانواده درمانی در وسواس…. 201
3-2-1-6-درمان پزشکی اختلال وسواس…. 202
3-2-1-6-1- دارو درمانی… 202
3-2-1-6-2- جراحی مغز. 203
3-2-1-6-3- درمان با الکتروشوک… 203
3-2-1-6-4- تحریک مغناطیسی از راه جمجمه TMS. 204
3-2-1-6-5- تحریک عمقی مغز. 204
3-2 -2- درمان وسواس در اسلام.. 204
3-2-2-1- درمان وسواس فکری در اسلام.. 204
3-2-2-2- درمان وسواس عملی در اسلام.. 210
3-2-2-2-1- درمان محیطی… 211
3-2-2-2-2- اخلاقی… 211
3-2-2-2-3- روان درمانی… 212
3-2-2-2-4-اصلاح محیط… 211
3-2-2-2-5- روان کاوی وروان درمانی… 212
3-2-2-2-6- درمان مذهبی… 213
3-2-2-2- 7-درمان پزشکی و طب سنتی… 218
3-2-2-2-8-درمان پیشنها شده در احکام و استفتائات وسواس…. 222
3-3-نتایج تحقیق.. 228
3-4- پیشنهادها 235
3-5-پیوست ها 237
3-5-1- پرسش نامه. 237
3-6-فهرست منابع.. 239
3-6-1- فهرست منابع فارسی.. 239
3-6-2- فهرست منابع عربی… 244
3-6-3- فهرست مقالات… Error! Bookmark not defined.243
3-6-4- فهرست منابع الکترونیکی و اینترنتی… 244
3-7-چكیده ی انگلیسی.. Error! Bookmark not defined.248
فهرست جداول
جدول 1-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس جنسیت… 119
جدول 2-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس سن.. 119
جدول 3-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات 120
جدول 4-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات یا مطالعات دینی 121
جدول 5-2. توزیع فراوانی موارد وسواس، تردید و نگرانی بر اساس جنسیت 122
جدول 6-2. توزیع فراوانی موارد وسواس، تردید و نگرانی بر اساس سن 122
جدول7-2. توزیع فراوانی وسواس، تردید و نگرانی بر اساس میزان تحصیلات 123
جدول 8-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات یا مطالعات دینی….. ……..123
فهرست نمودارها