مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 3
1-1- طرح مسئله……………………………………………………………………………………………………………… 6
2-1- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 11
3-1-سؤالات اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………. 13
4-1- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 13
5-1- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 13
5-1-1-مجموعه مقالت(پیشینه تحقیق)……………………………………………………………. 15
6-1- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 16
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
1-2-تعریف و مفهوم گردشگری………………………………………………………………………………………. 19
2-2-توریست…………………………………………………………………………………………………………………….. 19
3-2-تعریف لغوی بافت فرسوده و قدیمی………………………………………………………………………. 19
4-2-مفهوم بافت قدیم شهری…………………………………………………………………………………………. 20
5-2-تعریف انواع بافت……………………………………………………………………………………………………… 20
6-2-نظریه های گردشگری در ایران و جهان…………………………………………………………………. 21
7-2-نگرش ها و دیدگاهها در موردبافت قدیم……………………………………………………………….. 22
7-2-1-نگرش موزه ای…………………………………………………………………………………………………….. 22
7-2-2-نگرش سلولی……………………………………………………………………………………………………….. 23
7-2-3-نگرش ارگانیستی(ارگانیکی)……………………………………………………………………………….. 24
8-2- مکاتب و نظریات در مورد بافت قدیم……………………………………………………………………. 25
8-2-1-نظریه اوژن ویوله سودو……………………………………………………………………………………….. 25
8-2-2-نظریه جان راسکین…………………………………………………………………………………………….. 25
8-2-3-نظریه محافظه کاران……………………………………………………………………………………………. 25
8-2-4-نظریه رادیکال………………………………………………………………………………………………………. 26
8-2-5-نظریه عقلانی……………………………………………………………………………………………………….. 26
9-2-صنعت گردشگری در جهان…………………………………………………………………………………….. 26
10-2-اولویت های گردشگری و گردشگرها در ایران…………………………………………………….. 27
11-2-تجارب جهانی در مورد بافت قدیم……………………………………………………………………….. 28
11-2-1-کشور ایتالیا……………………………………………………………………………………………………….. 29
12-2-تجارب ایرانی در مورد بافت قدیم………………………………………………………………………… 29
12-2-1-بافت یزد…………………………………………………………………………………………………………….. 29
12-2-12-تجربه منطقه 12 تهران…………………………………………………………………………………. 29
13-2-جایگاه ایران در گردشگری جهانی……………………………………………………………………….. 30
14-2-بافت قدیمی شهرهای ایران………………………………………………………………………………….. 30
15-2-توسعه درون شهری………………………………………………………………………………………………. 31
16-2-انواع گردشگری……………………………………………………………………………………………………… 31
17-2-جاذبه های گردشگری…………………………………………………………………………………………… 32
18-2 گردشگری و توسعه پایدار……………………………………………………………………………………… 32
19-2-موانع اجتماعی و خدماتی،اجرایی در بخش گردشگری…………………………………….. 34
20-2-تأثیرات اقتصادی-اجتماعی توریسم(توریسم و ایجاد اشتغال)…………………………… 34
21-2-شهرهای خشک ایران و قابلیت های توریستی آن……………………………………………… 35
22-2-نومونه ای از عناصر مشخص و اصلی شهر در دوره ایرانی-اسلامی…………………… 35
22-2-1-مسجد………………………………………………………………………………………………………………… 35
22-2-2-بازار…………………………………………………………………………………………………………………….. 37
22-2-3-ارگ و بارو…………………………………………………………………………………………………………. 38
22-2-4-کاروانسراها………………………………………………………………………………………………………… 39
22-2-5-محله ها……………………………………………………………………………………………………………… 40
22-2-6-آب انبارها………………………………………………………………………………………………………….. 40
23-2-بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز….. 41
24-2-شناخت عناصر، ومحوطه های با ارزش تاریخی-فرهنگی،کالبدی-مذهبی………. 42
25-2-تدقیق اهداف کلی ساماندهی و مداخله در بافت قدیم……………………………………… 43
26-2-نقاطضعف و راهکارهای احیاء بافت قدیم……………………………………………………………. 45
27-2-روش های مرمت شهری……………………………………………………………………………………….. 45
28-2-نقاط ضعف……………………………………………………………………………………………………………… 46
29-2-راهکارها جهت تجدید حیات و باز زنده سازی……………………………………………………. 46
30-2-گردشگری شهری و آثار آن بر سیما و فضای شهری…………………………………………. 47
31-2-ضمانت توسعه پایدار گردشگری شهری با حفاظت بافت های قدیمی……………… 50
32-2-بافت قدیمی فرهنگ نامه آموختنی یا واژگان دور ریختنی………………………………. 53
33-2-اجزا و عناصر شهری بافت قدیمی……………………………………………………………………….. 54
33-2-1-چگونگی تغییر و تحولات بافت قدیم……………………………………………………………… 57
34-2-مدلSWOT ………………………………………………………………………………………………………. 59
فصل سوم: منطقه مورد مطالعه
1-مطالعات جغرافیایی شهر سمنان…………………………………………………………………………………. 63
1-3-موقع جغرافیایی شهرستان سمنان…………………………………………………………………………. 63
2-3-موقع جغرافیایی شهر سمنان………………………………………………………………………………….. 65
3-3-زمین شناسی منطقه مورد مطالعه…………………………………………………………………………. 65
3-3-1-گسل ها………………………………………………………………………………………………………………… 66
3-3-1-1-گسل سمنان…………………………………………………………………………………………………… 66
3-3-2-ناهمواری ها…………………………………………………………………………………………………………. 66
3-3-2-1-عوارض زمین………………………………………………………………………………………………….. 66
3-3-2-2-شیب………………………………………………………………………………………………………………… 66
3-3-3-توپوگرافی…………………………………………………………………………………………………………….. 67
4-3- مطالعات اقلیمی……………………………………………………………………………………………………… 67
5-3-بررسی پارامترهای اقلیم شناسی در شهر سمنان…………………………………………………. 67
5-3-1-دما………………………………………………………………………………………………………………………… 68
5-3-2-یخبندان……………………………………………………………………………………………………………….. 68
5-3-3-میزان بارندگی……………………………………………………………………………………………………… 69
5-3-4-رطوبت نسبی……………………………………………………………………………………………………….. 70
5-3-5-وضعیت باد…………………………………………………………………………………………………………… 72
5-3-5-1-گلباد سمنان……………………………………………………………………………………………………. 72
6-3-طبقه بندی اقلیمی…………………………………………………………………………………………………… 73
7-3-پوشش گیاهی………………………………………………………………………………………………………….. 74
8-3-منابع آب…………………………………………………………………………………………………………………… 74
8-3-1-منابع آب زیرزمینی…………………………………………………………………………………………….. 74
8-3-1-1-قنات………………………………………………………………………………………………………………… 74
8-3-1-2-چاه…………………………………………………………………………………………………………………… 75
8-3-1-3-چشمه……………………………………………………………………………………………………………… 75
8-3-2-منابع آب سطحی………………………………………………………………………………………………… 75
9-3-معادن………………………………………………………………………………………………………………………… 76
2-ویژگی های انسانی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………… 76
10-3-تغییرات و تحولات جمعیتی در شهرستان و شهر سمنان………………………………… 76
11-3-بررسی ساختار سنی جمعیت شهر سمنان………………………………………………………… 77
11-3-1-بعد هرم سنی…………………………………………………………………………………………………… 78
12-3-ترکیب جمعیت در بافت قدیم…………………………………………………………………………….. 79
12-3-1-ترکیب سنی و جنسی بافت قدیم شهر سمنان…………………………………………….. 80
13-3-ساختمان جنسی جمعیت……………………………………………………………………………………. 80
14-3-بررسی تعداد و بعد خانوار در شهر سمنان…………………………………………………………. 81
15-3-ویژگی های کیفی جمعیت…………………………………………………………………………………… 81
15-3-1-زادو ولد……………………………………………………………………………………………………………… 81
15-3-2-مرگ و میر………………………………………………………………………………………………………… 81
15-3-3-مهاجرت…………………………………………………………………………………………………………….. 81
15-3-4-ازدواج و طلاق…………………………………………………………………………………………………… 82
16-3-نظام استقرار ساکنین بافت قدیم شهر سمنان……………………………………………………. 82
16-3-1-روند جابجایی جمعیت درون شهری در بافت قدیم……………………………………….. 82
17-3-تحولات جمعیتی…………………………………………………………………………………………………… 83
3-ویژگی انسانی منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………………………. 84
18-3-بررسیوضعیت درصد اشتغال در بخشهای مختلف اقتصادی…………………………….. 84
19-3-ساختار اقتصادی سمنان……………………………………………………………………………………….. 85
20-3-نسبت جمعیت فعال و بیکاران شهر سمنان……………………………………………………….. 86
21-3-ویژگی بخش های اقتصادی………………………………………………………………………………….. 87
21-3-1-کشاورزی……………………………………………………………………………………………………………. 87
21-3-2-صنعت و معدن…………………………………………………………………………………………………. 89
21-3-3-خدمات………………………………………………………………………………………………………………. 89
22-3-گردشگری در شهر سمنان……………………………………………………………………………………. 90
22-3-1-تعداد جهانگردان خارجی استفاده کننده از هتل ها در استان سمنان………… 90
23-3-بررسی میزان و انواع مشاغل دربافت قدیمی سمنان…………………………………………. 91
23-3-1-بررسی مشاغل و اصناف قدیمی در بازار سمنان……………………………………………. 93
24-3-وجه تسمیه شهر سمنان………………………………………………………………………………………. 94
25-3-شناخت و تحلیل ساختار کالبدی بافت قدیم در برابرجدید(شهر سمنان)……….. 96
26-3-جاذبه های تاریخی و فرهنگی شهر سمنان………………………………………………………… 97
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 103
1-4-معرفی داده ها…………………………………………………………………………………………………….. 103
2-4-پیدایش شهر سمنان………………………………………………………………………………………….. 103
2-4-تعیین محدوده بافت بافت قدیمی شهر سمنان………………………………………………. 105
3-4-شناخت و معرفی ساختار بافت قدیمی شهر سمنان………………………………………. 105
4-4-شناخت عناصر،فضاها و محوطه های با ارزشتاریخی-فرهنگی،کالبدی ومذهبی………………. 109
4-4-1-ارزشمندی بناها بر اساسفرهنگی و اجتماعی……………………………………………… 110
4-4-2-ارزشمندی بناها به دلیل دارا بودن جنبه هایی از مهارتهای ویژه در ساخت بنا……………. 110
4-4-3-ارزشمندی بنا به دلیل تعلقات آیینی و نمادین و ارتباط با آداب و سنن ملی و مذهبی… 110
4-4-4-ارزشمندی بناهای قدیمی به دلیل قابلیت استفاده از آن برای عملکرد امروزی…………….. 110
5-4-عناصر ارزشمند بافت قدیمی از نظر باستان شناسی و علمی………………………… 111
5-4-1-قلعه ها……………………………………………………………………………………………………………. 111
5-4-2-برج………………………………………………………………………………………………………………….. 114
5-4-3-آتشگاه…………………………………………………………………………………………………………….. 115
5-4-4-کاروانسراها و رباطها……………………………………………………………………………………… 115
5-4-5-تیمچه ها………………………………………………………………………………………………………… 117
5-4-6-دارالحکومه………………………………………………………………………………………………………. 118
5-4-7-ارگ…………………………………………………………………………………………………………………. 118
5-4-8-مساجد……………………………………………………………………………………………………………. 120
5-4-9-مدارس قدیمی………………………………………………………………………………………………. 125
5-4-10-امامزاده و بقاع متبرکه………………………………………………………………………………… 125
5-4-11-آرامگاهها و معابر………………………………………………………………………………………….. 134
5-4-12-بازارها…………………………………………………………………………………………………………… 137
5-4-13-حمامها………………………………………………………………………………………………………… 142
5-4-14-آب انبارها…………………………………………………………………………………………………….. 145
5-4-15-آسیاب های آبی………………………………………………………………………………………….. 150
5-4-16-میادین و راسته های شهر سمنان……………………………………………………………… 150
5-4-17-معابر بافت قدیم………………………………………………………………………………………….. 151
5-4-18-محله ها………………………………………………………………………………………………………… 153
5-4-19-نمونه ای از خانه های قدیمی……………………………………………………………………. 153
5-4-19-1-خانه های قدیمی فامیلی……………………………………………………………………….. 153
5-4-19-2-خانه قدیمی دکتر معتمد………………………………………………………………………. 154
5-4-19-3-خانه قدیمی رنجبران……………………………………………………………………………… 154
5-4-19-4-خانه قدیمی کلانتر………………………………………………………………………………… 155
5-4-19-5-خانه قدیمی تدین………………………………………………………………………………….. 155
6-4-گذرهای محله ای……………………………………………………………………………………………….. 155
7-4-شکل توده ساختمانی خانه های قدیمی………………………………………………………….. 158
8-4-بررسی چگونگی پراکنش مکان های با ارزش در ساختار کالبدی شهر دیروز وامروز………….. 160
9-4-محیط طبیعی و آثار آن بر کالبد بافت قدیمی………………………………………………… 163
9-4-1-محیط طبیعی و مصالح ساختمانی بافت قدیم……………………………………………. 164
9-4-2-محیط طبیعی و شبکه معابر بافت قدیم……………………………………………………… 164
10-4-بررسی نقش و عملکرد اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم در ارتباط با شهر…………. 165
10-4-1-بررسی نقش اقتصادی بافت قدیم……………………………………………………………… 165
10-4-2-بررسی نقش اجتماعی-فرهنگی بافت قدیم……………………………………………… 165
11-4-چرخه احیاء و بهسازی بافت قدیمی سمنان…………………………………………………. 166
12-4-میزان تأسیسات و تجهیزات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم………….. 167
13-4- تعداد بازدید کنندگان از موزه حمام پهنه(حمام حضرت)………………………….. 169
2-تجزیه و تحلیل یافته ها………………………………………………………………………………………….. 169
14-4-بررسی اثرات گردشگری عناصر بافت قدیم…………………………………………………… 169
14-4-1- بررسی اثرات اقتصادی گردشگری عناصر بافت قدیم…………………………….. 169
14-4-2- بررسی اثرات اجتماعی،فرهنگی و مذهبی پتانسیل های گردشگری عناصر بافت قدیم. 171
15-4-تحلیل با استفاده از SWOT ………………………………………………………………………. 173
15-4-1-عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده…………………………… 173
15-4-2- عوامل خارجی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده………………………… 174
16-4-تحلیل نقاط قوت،ضعف، فرصت ها و تهدیدها………………………………………………. 183
17-4-اولویت بندی نهایی………………………………………………………………………………………….. 187
فصل پنجم: آزمون فرضیات،پیشنهادات و نتیجه گیری
1-5- آزمون فرضیات ………………………………………………………………………………………………………. 193
2-5-تنگناها ومشکلات……………………………………………………………………………………………………… 195
3-5- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………… 196
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………….. 200
فرست جداول
عنوان صفحه
فصل دوم
1-2- کانون ها و قطبهای عمده توریستی جهان…………………………………………………………… 27
2-2-اولویت های گردشگری در ایران……………………………………………………………………………… 27
3-2-اولویت گردشگران در ایران……………………………………………………………………………………… 28
4-2-انواع مکان های گردشگری……………………………………………………………………………………… 28
5-2-اثارت مثبت و منفی فرهنگی و اجتماعی گردشگری…………………………………………… 35
فصل سوم
1-3- تقسیمات سیاسی شهرستان سمنان سال 1387………………………………………………… 63
2-3-مشخصات ایستگاه شهر سمنان………………………………………………………………………………. 67
3-3-میزان دمای شهر سمنان در طولانی مدت(2005-1965)…………………………………… 68
4-3-میانگین و آستانه های بارندگی ماهانه سمنان در طولانی مدت(2005-1965).. 69
5-3-میزان رطوبت سمنان(2005-1965)…………………………………………………………………….. 70
6-3-ساعات آفتابی در شهر سمنان سال 1387……………………………………………………………. 71
7-3-طبقه بندی اقلیمهای مختلف در طبقه بندی دمارتن…………………………………………… 73
8-3-تعداد و میزان تخلیه سالانه قناتهای دشت سمنان در سال 53الی72……………….. 75
9-3-تغییرات جمعیت شهرستان و شهر سمنان طی سالهای 85-1335…………………… 76
10-3-جمعیت به تفکیک گروههای عمده سنی شهر سمنان85-1375…………………… 77
11-3-گروههای سنی پنج ساله شهر سمنان سال 1385……………………………………………. 78
12-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور و شهرستان در سال 1385گروه سنی به درصد 78
13-3-روند تغییرات جمعیتی بافت قدیمی در مقایسه با کل شهر در فاصله سالهای75-1365 79
14-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور،استان و شهرستان و شهر سمنان در سال1385 80
15-3-تعداد و بعد خانوار شهر سمنان طی 1385-1365…………………………………………… 81
16-3-وضعیت مهاجران شهرستان سمنان طی دهه 1385-1365…………………………….. 82
17-3-مقایسه تحولات جمعیت شهرستان سمنان طی سالهای1385-1345……………. 84
18-3-تعداد شاغلین بر حسب گروههای فعالیت اقتصادی1385-1355……………………. 85
19-3-ترکیب جمعیت فعال و غیر فعال شهر سمنان در سال 1385………………………… 86
20-3-سطح زیر کشت اراضی کشاورزی شهرستان سمنان و مقایسه آن با استان در سال 1386-1385…..87
21-3-سطح زیر کشت تولید زراعت سالانه شهرستان سمنان و مقایسه با سال 1385……….. 87
22-3-سطح زیر کشت و میزان تولید و عملکرد محصولات دائمی استان و شهرستان سمنان سال85 88
23-3-مقایسه سطح زیر کشت،میزان تولید محصولات دائمی شهرستان سمنان با استان در سال85 88
24-3-تعداد بهره برداری انواع دام سمنان و شهرستان در سال1385……………………….. 89
25-3-وضعیت ناحیه شهرک صنعتی سمنان در سال 1388……………………………………… 89
26-3-تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده برای احداث بنا بر حسب نوع استفاده در نقاط شهری سمنان……100
27-3-تعداد گردشگران خارجی در طی سالهای 1387-1380…………………………………… 90
28-3-ویژگی های مشاغل رایج در بازار سمنان سال 1387……………………………………….. 91
29-3-وضع موجود کاربری های بافت قدیم به درصد…………………………………………………… 93
30-3-منابع و پتانسیل های موجود گردشگری شهر سمنان……………………………………….. 98
فصل چهارم
1-4-میزان تأسیسات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم سال1388…………………… 168
2-4-تعداد بازدیدکنندگان در موزه حمام پهنه(حمام حضرت)……………………………………. 169
3-4-تعداد فعالان و غیرفعالان شهر سمنان در سال 1385…………………………………………. 170
4-4-ماتریس عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیم……………………………….. 174
5-4-ماتریس عوامل مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیمی………………………………………… 180
6-4-عوامل اصلی تأثیرگذار بر توریسم بافت قدیم عناصر و اجزا فرصتها،تهدیدها در توسعه توریسم از دیدگاه دو گروه مشارکت کنندگان……………………………………………………………………………………………………………………………… 183
7-4-اولویت بندی نهایی عوامل مؤثر(نقاط قوت،ضعف)………………………………………………… 187
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
فصل دوم
1-2- عوامل مؤثر در ساختار گردشگری…………………………………………………………………………. 22
فصل سوم
1-3- بارندگی طولانی مدت شهر سمنان(2005-1965م)…………………………………………… 70
2-3-وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه سمنان(2005-1965م)……………………………………… 71
3-3-ساعات آفتابی ماهیانه شهر سمنان سال 1387……………………………………………………. 71
4-3-گلباد شهر سمنان در سال 1387………………………………………………………………………….. 72
5-3-تغییرات جمعیتی شهر سمنان طی سالهای 1385-1335…………………………………. 76
6-3-درصد شهرنشینی شهرستان سمنان در سال 1385…………………………………………….. 77
7-3-درصد جمعیت به تفکیک گروههای سنی سال 1385-1375……………………………. 77
8-3-هرم سنی در سال 1385……………………………………………………………………………………….. 79
9-3-تعداد شاغلان شهر سمنان به تفکیک بخشهای اقتصادی در سال 1385…………… 84
10-3-نسبت درصد اشتغال شاغلان در بخشهای مختلف اقتصادی 1385…………………. 85
فهرست اشکال
عنوان صفحه
فصل اول
1-1- گونه شناسی گردشگری شهری…………………………………………………………………………….. 9
فصل دوم
1-2-ابعاد گردشگری………………………………………………………………………………………………………… 22
2-2-عناصر تشکیل دهنده گردشگری……………………………………………………………………………. 33
3-2-ماتریسSWOT و نحوه تعیین استراتژی……………………………………………………………. 60
4-2-ارزیابی درونی و بیرونی مدلSWOT …………………………………………………………………. 60
5-2-شمای برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از SWOT ……………………………………….. 61
فصل چهارم
1-4-نمودار چرخه احیاء و بازسازی بافت قدیمی………………………………………………………….. 167
فهرست نقشه ها
عنوان صفحه
فصل سوم
1-3-نقشه موقعیت شهرستان سمنان در استان…………………………………………………………….. 64
2-3-نقشه وجه تسمیه شهر سمنان در سال 1334…………………………………………………….. 95
فصل چهارم
1-4-نقشه ناحیه بندی شهر سمنان……………………………………………………………………………….. 104
2-4-نقشه شهر سمنان ومحدوده بافت قدیم در شهر سمنان………………………………………. 107
3-4- نقشه موقع عناصر موجود در بافت قدیم(شهر سمنان)……………………………………….. 157
4-4-نقشه محدوده پراکنش با ارزش بافت قدیم شهر سمنان و بازار(ستون فقرات)….. 163
فهرست عکسها
عنوان صفحه
فصل دوم
1-2-نمونه ای از مرمت یکی از عناصر بافت قدیمی در نیاسر……………………………………… 37
2-2-نمونه ای از استفاده کاروانسرا جهت جذب گردشگر…………………………………………….. 39
3-2-استفاده از حمام کرناسیون به عنوان موزه مردم شناسی(دزفول)جهت جذب گردشگر…………….. 40
4-2-نمونه ای از ساباط های محلی در نیاسر…………………………………………………………………. 42
5-2-مرمت مقبره حاج کمال در نیاسر…………………………………………………………………………… 46
6-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر به منظور جذب گردشگر……………………… 47
7-2-احیاء آتشکده زرتشتیان در نیاسر…………………………………………………………………………… 47
8-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر………………………………………………………………… 48
9-2-نمونه ای از بهسازی خانه قدیمی در نیاسر……………………………………………………………. 49
فصل چهارم
1-4-نماهایی از بافت قدیم شهر سمنان…………………………………………………………………………. 111
2-4-نمایی از دز چرمنه…………………………………………………………………………………………………… 112
3-4-نمایی از قلعه شرقی پاچنار…………………………………………………………………………………….. 112
4-4- نمایی از قلعه غربی پاچنار…………………………………………………………………………………….. 112
5-4- نماهایی ازداخل و خارج برج چهل دختر……………………………………………………………… 114
6-4- نمایی از محل خراب شده آتشگاه سمنان……………………………………………………………. 115
7-4-نماهایی از سر در و داخل کاروانسرای ناسار(نیمه مخروب و در حال مرمت)…….. 117
8-4-نمایی از تیمچه سلطانی………………………………………………………………………………………….. 117
9-4-نمایی از دارلحکومه سمنان(خانه کلانتر)……………………………………………………………….. 118
10-4-نمایی قدیمی و جدید دروازه ارگ سمنان و قسمت های مختلف آن……………… 120
11-4-تصویر جدید از قسمت وضوخانه و سقف آن و تصویر قدیمی از مسجد امام سمنان……………… 122
12-4-نمایی از مسجد جامع شهر سمنان……………………………………………………………………… 123
13-4-نمایی از منار سلجوقی………………………………………………………………………………………….. 124
14-4-نمایی از مسجد جامع زاوغان……………………………………………………………………………….. 125
15-4-نمایی از امامزاده یحیی…………………………………………………………………………………………. 127
16-4-نمایی از امامزاده علی بن جعفر……………………………………………………………………………. 128
17-4نمایی از امامزاده اشرف…………………………………………………………………………………………… 129
18-4-نمایی از بقاع متبرکه علویان………………………………………………………………………………… 130
19-4-نمایی از سردرهای بقعه متبرکه پیر علمدار……………………………………………………….. 132
20-4-نمایی از بقعه متبرکه سید مرسلین…………………………………………………………………….. 133
21-4-نمایی از آرامگاه پیرنجم الدین……………………………………………………………………………… 135
22-4-نمایی از آرامگاه حکیم الهی…………………………………………………………………………………. 136
23-4-نمایی از جایگاه قدیمی مقبره طوطی(هیئت حضرت ابوالفضل فعلی)……………… 137
24-4-نمایی از بازار عمومی و بازار مرده های سمنان………………………………………………….. 139
25-4-نمایی از بازار شمالی سمنان………………………………………………………………………………… 140
26-4-نمایی از بازار جنوبی سمنان………………………………………………………………………………… 141
27-4-نمایی از بازار جلوخان سمنان………………………………………………………………………………. 141
28-4-نمایی از حمام حضرت………………………………………………………………………………………….. 143
29-4-نمایی سر در حمام نخست…………………………………………………………………………………… 144
30-4- نمایی سر در حمام ناجی……………………………………………………………………………………. 145
31-4-نمایی از قسمت های مختلف یک آب انبار…………………………………………………………. 146
32-4-نمایی از آب انبار ناسار………………………………………………………………………………………….. 147
33-4-نمایی از آب انبار کارخانه……………………………………………………………………………………… 147
34-4-نمایی از آب انبار توکلی……………………………………………………………………………………….. 148
35-4-نمایی از آب انبار پاچنار……………………………………………………………………………………….. 149
36-4-نمایی از آسیاب آبی………………………………………………………………………………………………. 150
37-4-نمایی از میدان شریعتی(تیرانداز سابق)………………………………………………………………. 151
38-4-نمایی از سر در و ایوان از خانه قدیمی فامیلی…………………………………………………… 154
39-4-نمایی از خانه قدیمی فامیلی(در حال تخریب)…………………………………………………… 154
40-4-نمایی از خانه قدیمی دکتر معتمد(قبل و بعد از تخریب)…………………………………. 154
41-4-نمایی از خانه قدیمی کلانتر………………………………………………………………………………… 155
42-4-نمایی از خانه قدیمی تدین………………………………………………………………………………….. 155
43-4-نمایی از معابر و ساباط محله های قدیمی…………………………………………………………… 156
44-4-نمونه ای از سقف های گنبدی منازل قدیمی شهر سمنان………………………………. 159
45-4-نمایی از ایوان خانه های قدیمی………………………………………………………………………….. 159
46-4-نمایی از دالان های خانه های قدیمی…………………………………………………………………. 160
47-4-نمایی از هشتی خانه های قدیمی……………………………………………………………………….. 160
چکیده:
همانطور که می دانیم با افزایش چشمگیر جمعیت و توسعه مدرن و صنعتی شدن شهرها، مشکلات افراد بیشتر، که در کنار این مشکلات مسئله فراغت افراد مطرح شد با توجه به کمبود امکانات فراغتی در جامعه ما باعث شد دست اندرکاران و برنامه ریزان شهری را به فکر انداخت تا به منظور غلبه بر این مشکل راهکارهایی را ارئه کنند که یکی از این راهکارها برای غلبه بر چنین مشکلاتی،استفاده از منابع فراوان و غنی بود که باعث جذب گردشگر شود تا بتواند حضوری فعالانه داشته و در رقابت با کشورهای دیگر در این عرصه سهمی شایسته و درخور داشته باشند.
البته کشور ایران با توجه به پیشینه تاریخی گرانبها و موقعیت جغرافیایی خود دارای ظرفیتهای فرهنگی و تاریخی زیادی برای رسیدن به توسعه در زمینه گردشگری می باشد. که برای رسیدن به این اهداف نیاز به تأمین زیرساختهای مناسب، مدیریت بهینه و همکاری دستگاههای ذیربط می باشد تا جامعه ایران بتواند با توجه به ضعف هایی که در این زمینه ها دارد موفق بشود.
بنابراین نباید این مسائل را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم. از بعد اقتصادی، گردشگری به عنوان یکی از عوامل بهبود و رشد اقتصادی است. زیرا با فراهم کردن زیرساخت ها در این زمینه باعث ایجاد اشتغال، درآمدزایی، ارزش افزوده منابع محیط می شود. که گردشگری نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ ارائه خدمات و همچنین از بعد فرهنگی تأثیرات بسیار مهمی دارد. زیرا باعث اثبات ارزشهای فرهنگی جوامع، معرفی ارزشهای بومی منطقه و گشودن جوامع بر روی مردم جوامع خارجی و توسعه ظرفیتهای مناطق
می شود که به همین دلیل است که نباید مقوله گردشگری را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم.
بافت قدیمی نیز به عنوان یکی از قطبهای گردشگری در شهر سمنان نیازمند توجه و امکان نظر بیشتر بوده تا در گردشگری به نحو مطلوب ایفای نقش نمایند.
که در این راستا فرضیات تحقیق به شرح ذیل تنظیم شده است:
الف) به نظر می رسد شناخت ظرفیتهای توریستی عناصر و اجزای فرهنگی بافت قدیم(تبلیغات کارا)
می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه داشته باشد.
ج) به نظر می رسد سرمایه گذاری مناسب (در راستای تأسیسات وتجهیزات زیربنایی) می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری شهر سمنان ایفا نماید.
در این پژوهش سعی شده تا در کنار مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی و استفاده از آمار و اطلاعات سازمان های مختلف و همچنین مقالات و تحقیقات مختلف و در نهایت تجزیه و تحلیل با استفاه از مدلSWOT دیدگاه جامع تری نسبت به مقوله گردشگری کسب گردد. که در این موضوع با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات و آگاهی از مشکلات راهکارهایی جهت بر طرف کردن آنها ارائه شده که هر چند برنامه و راهکار به تنهایی نمی تواند باعث حل فوری مشکلات باشد.
اما با توجه به برنامه ریزی در این مقوله به خصوص تفکیک نکردن آن از موضوع برنامه ریزی شهری می توان گاهی در جهت کم کردن مشکلات در این زمینه برداشت.
مقدمه:
گردشگری امروزه به یکی از مهمترین منابع در اقتصاد کشورها تبدیل شده است که اکنون نسبت به سایر بخشهای اقتصادی رشد بیشتری داشته است. که نه تنها از لحاظ اقتصادی باعث ایجاد اشتغال و درآمد و . . . شده بلکه باعث آشنایی با فرهنگ ها، مبارزه با بیکاری، مفاسد اجتماعی و افزایش رفاه جامعه شده است. به طوری که در زمینه اقتصادی و اجتماعی آنقدر دارای اهمیت می باشد. که اقتصاد دانان به این صنعت ((صادرات نامرئی)) می گویند.( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)
اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخه اقتصادی آن می باشد که قابلیت بالایی در زمینه پویایی اقتصاد محلی و بین المللی دار می باشد به گون های که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادرات در صنعت گردشگری درسال 2004 شهری معادل 9/5 درصد در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است. (گلی،1387، سایتآفتاب)
که گردشگری برای کشورهایی که در زمینه تولید و صادرات در سطح جهانی موفقیتی نداشته اند می تواند یکی از صنایع مهم محسوب شود. هرچند ایران در جایگاه گردشگری جهان موفقیت چندانی نداشته، اما دارای منابع غنی در زمینه گردشگری می باشد. با توجه به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی رتبه ایران درگردشگری جهانی در سال 1388 از بین 183 کشور 137 می باشد، این رتبه تأیید می کند کشور ایران در این زمینه رشد چندانی نداشته است. تحقیقات نشان داده است کشورهایی که سلطه دولت را از فعالیتها و عرصه گردشگری کاهش داده اند، با تقاضای زیادی در این صنعت مواجه شده اند که بدون مشارکت بخش خصوصی و حمایت دولت و عواملی دیگر از جمله برقراری امنیت جانی ، مالی گردشگران خارجی و ایجاد زیرساختها و امکانات رفاهی مطلوب در این زمینه و تبلیغات منظم و هماهنگ ((مدرن)) و . . . توسعه گردشگری امکان پذیر نیست. در ایران صنعت گردشگری نیازمند برنامه ریزی کلان و بلند مدت، استاندارد سازی و همچنین استفاده از تجارت جهانی در بومی سازی خدمات و سرویسهای صنعت گردشگری می تواند کمک شایانی به فعالان این عرصه کند. (گلی،1387، سایتآفتاب)
که ایران در این زمینه باید تلاش کند زیرا نه تنها باعث توسعه اقتصادی و تولید درآمد می شود بلکه باعث ایجاد زیرساختهای مناسب و غنی شدن فرهنگ جامعه و حفظ محیط به دلیل بیداری مردم و آگاهی آنها نسبت به ارزش میراث منطقه خود شده و آگاهی و اطلاعات مردم نیز در این زمینه افزایش می یابد. که از میان کشورهایی که بیشترین موفقیت را در جذب گردشگر داشته، کشور سوئیس بوده که با استفاده از ظرفیتها و توانهای بالفعل و بالقوه خود توانسته موقعیت برتری را در این زمینه داشته باشد. (گلی،1387، سایتآفتاب)
بنابراین صنعت گردشگری با این که بعد از صنعت نفت واتومبیل سازی در رتبه سوم در میان صنایع جهان است اما باز هم مهمترین صنعت می باشد. زیرا نفت حاصل فرآیند طبیعی است و مانند صنعت ماشین سازی زوال پذیر می باشد و نمی توان با استفاده از آنها آینده روشن را ترسیم نمود اما صنعت گردشگری صنعتی است پایدار و هر چه جامعه پیشرفت کند، و رو به زندگی ماشینی آورد این صنعت اهمیت خود را بیشتر نمایان می کند. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)
در جریان گردشگری شهرهایی مورد توجه گردشگران قرار می گیرند که چند جاذبه یا لااقل یکی از آنها را همچون وجود زیارتگاه، آثار علمی، فرهنگی و تاریخی، امکانات تفریحی و اقامت، تسهیلات ارتباطی و وجود بازارهای متنوع و خرید و فروش دارا باشند.با این وجود جریان گردشگری شهری را نمی توا تنها در وجود جاذبه ها خلاصه نمود. به گونه ای که گردشگری به عنوان یک محصول حاصل درهم تنیدگی عوامل مختلفی می باشد که هر یک در جریان گرشگری تأثیرات بسزایی دارند.علاوه بر آن شناخت گردشگری نیز در زمینه گردشگری شهری دارای اهمیت است. شناخت گردشگری در رابطه با ماهیت و الگوی فضامندی آن کمک می کند تا در تطبیق پذیری ،جریان گردشگری با مکانمندی محلی روندی رو به توسعه درونزا بپیماید در حالی که تنها در نظر گرفتن سودآوری گردشگری بدون شناخت می تواند چالش های بسیاری را برای ساکنان محلی شکل دهد. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)
پس همانطور که گفتیم نتیجه می گیریم که ایران نیز با توجه به پتانسیل های مناسب و با سابقه تمدنی چند هزار ساله و جاذبه های تاریخی مانند تخت سلیمان، تخت جمشید، ارگ بم، سلطانیه ، نقش جهان، گنبد سلطانیه، چغازنبیل، پاسارگاد، بیستون، و . . . که توسط کنوانسیون میراث جهانی به ثبت رسیده و همچنین اماکن مذهبی،گردشگران خارجی و داخلی زیادی را جذب کرده است. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)
که همه اینها همانطور که در مطالب پیشین گفته شد با مدیریتی بهینه و همکاری دستگاههای ذیربط با یک برنامه ریزی کلان و بلند مدت به همراه ایجاد خدمات و زیرساختهایی نظیر جاده های مناسب، برق، شبکه و تسهیلات حمل ونقل، تلفن ، هتل و امکانات رفاهی مطلوب و. . . می تواند نتایج مثبتی در این زمینه داشته باشد.
طرح مسئله:
گردشگری معادل فارسی و کاملاً دقیق واژه tourism در زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است.ریشه این واژه از اصلاح tomus یونانی و لاتین گرفته شده است.که از یونان به اسپانیا و سپس به فرانسه و انگلیس وارد شده است، که یکی ازمعانی آن گردش کردن یا گشتن است که به صورت اسم مصدرtourism یا گردشگری درآمده است.این اصطلاح توریست(tourist) که در اکثر زبان های زنده دنیا این واژه در تلفظ مفهومی مشترک دارد از قرن نوزدهم معمول شده است که در گذشته اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات وکسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت می نمودند که این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند.و بعدها این اصطلاح در فرانسه برای کسانی به کار میرفت که برای سرگرمی، وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند.کم کم توریت به زبان های دیگر هم وارد شد و از آن واژه توریست به وجود آمد. از همان زمان توریست و توریسم به بعضی از مسافرتها و مسافرینی گفته می شد که هدف آنها استراحت و گردشگری و سرگرمی و آشنایی با مردم بود و نه کسب درآمد و اشتغال به کار. www.hamshahrionline.ir))
گردشگری در هر دوره با اهداف متفاوتی انجام می شد که متناسب با آن دوره بود برای مثال در بعضی دورهها به منظور آشنایی با شیوه حکومت و زندگی مردم بوده است. گردشگری در زمان های مختلف به یک مفهوم بوده اما نامهای متفاوتی از آن داشته اند برای نمونه: “گردشگری مجموعه پدیده ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران سرمایه، دولتها و جوامع مدزبان، دانشگاهها و سازمان های غیردولتی،سه فرآیند جذب، حمل ونقل وپذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدیدکنندگان است.(پاپلی یزدی،سقایی، 1385؛ص12)
البته باید گفته شود که گردشگری حتی در زمان های قدیم هم وجود داشته اما به صورت کلمه گردشگری به کار نمی رفته است. همانطور که می دانیم در گذشته افراد معدودی از اوقات فراغت لذت می بردند که حال به صورت مذهبی بوده که بیشتر به صورت زائران مکانهای مذهبی بودند و حتی در زمان پادشاهان مسافرتها به منظور آشنایی پادشاه با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود. در زمان های مختلف این مسافرتها برای مثال در زمان قرون وسطی یا پیش از میلاد مسیح و یا انقلاب صنعتی تا به امروز گردشگری با اهداف مختلفی انجام می شده که حال به صورت گردشگری از آن یاد می شد.(کاظمی، 1385، ص7)
اما واژه گردشگری توسط افراد و سازمان های مختلف تعریف شده است که شامل:
” گردشگری عبارت است از فعالیت افرادی که برای استراحت و کار و دیگر دلایل به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر برای یک سال متوالی در آن جا اقامت می کنند.”
( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)
و اما “گردشگری داخلی(یا بومی): اشخاص مقیم یک کشور که حداکثر برای مدت دوازده ماه به محلی در کشور خودشان که خارج از محیط معمول زندگی خودشان می باشد سفر کنند و هدف اصلی آن ها از این سفر انجام کاری نیست که سرانجامش دریافت مزد از کشور مورد بازدید باشد. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)
گردشگری به طور کلی به علت خصلت میان رشته ای خود قابلیت نگرش های متفاوتی را دارد که همین خصلت باعث ارائه تعاریف زیادی از آن شده است. در تعاریف اولیه بیشتر به بعد فاصله تأکید کرده اند بر مبنای فاصله ای که از محل مسکونی داشته اند طبقه بندی شده است. مثلاً کمیسیون ملی گردشگری آمریکا فاصله 50 مایل را در نظر گرفته بود که شامل سفرها به جز سفر برای کار می شود چون این تعریف دارای خصلت کمیت اقتصادی و آماری بوده، مورد قبول واقع شد اما جنبه های دیگر گردشگری مثل عرضه را در نظر نگرفته بود و فقط به جنبه تقاضا توجه کرده بود و از این رو گردشگری به تعاریف دیگر احتیاج پیدامی کند. که بعضی از این ابعاد مختلف شامل ابعاد جغرافیایی،اجتماعی و … را شامل می شود.
( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)
کلمه توریست و توریسم برای اولین بار به صورت رسمی در سال 1937 توسط اتحادیه ملل استفاده شدند ولی صنعت توریسم بسیار قدیمی تر از آن است.این کلمه زمانی استفاده می شد که فردی به مدت 24 ساعت از شهر خود به خارج از کشور مسافرت می نمود این کلمه همچنین شامل مسافرت های داخل کشور می شد و حتی می توان معنی آن را به سفرهای روزانه نیز بسط داد. جرج سوم پادشاه بریتانیای صغیر به عنوان اولین توریست شناخته می شود، که هر گاه بیمار می شد تعطیلاتش را در سواحل شهر ویمورث می گذراند. (سایت جاذبه های گردشگری، 1385،وبلاگ پشتیبانی مؤسسه گردشگری شیوار کوهستان)
قدیمی ترین شکل رایج گردشگری در اروپا توسط اشراف شاهزاده های جوان به نقاط مختلف و برای آشنایی با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود. (کاظمی، 1385،
