1-2- مقدمه…………………………………………………………………………………………… 2

1-3- بیان مسئله………………………………………………………………………………………. 2

1-4- هدف تحقیق………………………………………………………………………………….. 2

1-5- ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………….. 2

1-6- استفاده‌ کنندگان از نتایج تحقیق…………………………………………………………… 3

1-7- سوالها یا فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………………. 3

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و تحقیق‌ها……………………………………….. 3

1-9- کلیدواژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن……………………………………………… 3

1-10- پیشینه نظری و تجربی……………………………………………………………………… 3

1-11- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………… 3

فصل دوم

2-1- درآمد…………………………………………………………………………………………… 6

2-2- ویژگی بنیادین داستان های کهن و سنّتی………………………………………………… 6

2-3-تاثیرپذیری نثر فارسی از زبان و ادب عرب…………………………………………….. 13

2-3-1- مختصات نثر جاهلی……………………………………………………………………. 14

2-3-2- نثر دوره‌ی عباسی ………………………………………………………………………. 14

2-3-3- نثر دوره ممالیک………………………………………………………………………… 15

2-3-4- نثر در دوره‌ی جدید……………………………………………………………………. 15

2-3-5- نثر زبان فارسی و دوره‌های آن……………………………………………………….. 20

2-4- زندگینامه سعدی …………………………………………………………………………… 22

2-5- زندگینامه حریری…………………………………………………………………………… 25

2-6- مقامه و ویژگی‌ مقامه‌ها…………………………………………………………………….. 26

2-7- مقامات سعدی………………………………………………………………………………. 27

2-8- تفاوت مقامات عربی با مقامات فارسی…………………………………………………. 29

2-9- واضع فنّ مقامات……………………………………………………………………………. 30

2-10- مقایسه مقامات حریری و گلستان سعدی …………………………………………….. 30

2-11- خصوصیات سبکی……………………………………………………………………….. 32

2-11-1- التزام سجع……………………………………………………………………………… 32

2-11-2- جناس……………………………………………………………………………………. 35

2-11-3- تشبیه…………………………………………………………………………………….. 36

2-11-4- استعاره………………………………………………………………………………….. 37

2-11-5- ایهام……………………………………………………………………………………… 38

2-11-6- تلمیح و تضمین به آیات و روایات………………………………………………… 39

2-11-7- ضرب‌المثل…………………………………………………………………………….. 40

2-11-8- آمیختن نظم و نثر……………………………………………………………………… 41

2-12- از لحاظ صفات عمومی مقامه نویسی………………………………………………….. 42

2-12-1- راوی داشتن ……………………………………………………………………………. 43

2-12-2- قهرمان داستان………………………………………………………………………….. 44

2-12-3- تعدد قهرمان……………………………………………………………………………. 44

2-12-4- سن‌ و سال قهرمان…………………………………………………………………….. 45

2-12-5- طرز آغاز داستان………………………………………………………………………. 46

2-12-6- سرزمین داستان………………………………………………………………………… 47

2-12-7- نخستین قسمت داستان………………………………………………………………… 48

2-12-8- وقت وقوع داستان……………………………………………………………………… 49

2-12-9- پایان داستان……………………………………………………………………………. 51

2-12-10- جالب‌ترین قسمت داستان………………………………………………………….. 52

2-12-11- جنبه‌ی داستانی………………………………………………………………………. 53

2-12-12- جنبه‌ی انتقادی و اخلاقی…………………………………………………………… 56

2-12-13- از حیث لغت………………………………………………………………………….. 59

2-12-14- جنبه‌ تدریسی و تعلیمی …………………………………………………………….. 60

2-12-15- نام‌گذاری داستان‌ها…………………………………………………………………. 60

 

2-12-16- از لحاظ موضوع و مفهوم مطالب…………………………………………………. 61

فصل سوم

3-1- روایت شناسی……………………………………………………………………………….. 65

3-2-عناصر داستان………………………………………………………………………………… 71

3-3- موضوع……………………………………………………………………………………….. 72

3-4- درون مایه…………………………………………………………………………………….. 73

3-5- لحن…………………………………………………………………………………………… 74

3-6- شخصیت…………………………………………………………………………………….. 75

3-6-1- منابع کاراکتر یک فرد تکامل یافته………………………………………………….. 77

3-6-2- شیوه‌های شخصیت پردازی…………………………………………………………… 78

3-6-3- عناصر متشکله شخصیت انسانی………………………………………………………. 79

3-6-4- انواع شخصیت…………………………………………………………………………… 79

3-6-5- شخصیت‌های قالبی…………………………………………………………………….. 82

3-6-6- شخصیت‌های قراردادی………………………………………………………………… 82

3-6-7- شخصیت‌های نوعی تیپ………………………………………………………………. 83

3-6-8- شخصیت‌های نمادین و شخصیت‌های تمثیلی……………………………………… 84

3-6-9- تفاوت تمثیل با نماد…………………………………………………………………….. 84

3-6-10- شخصیت‌های همه جانبه……………………………………………………………… 85

3-6-11- شخصیت‌های ساده و جامع………………………………………………………….. 85

3-6-12- شخصیت‌های اصلی و فرعی ……………………………………………………….. 87

3-6-13- شیوه‌های شخصیت‌پردازی………………………………………………………….. 89

3-6-14- شخصیّت‌پردازی مستقیم و غیرمستقیم …………………………………………….. 91

3-6-15- شیوه‌های توصیف شخصیّت ……………………………………………………….. 93

3-7- محیط داستان………………………………………………………………………………… 93

3-8- طرح، پیرنگ………………………………………………………………………………… 94

3-8-1- تفاوت پیرنگ با داستان……………………………………………………………….. 95

3-8-2- پیرنگ بسته ، پیرنگ باز………………………………………………………………. 96

3-8-3- خصوصیات طرح……………………………………………………………………….. 97

3-8-4- وحدت طرح…………………………………………………………………………….. 98

3-8-5- موقعیّت زمانی طرح…………………………………………………………………….. 99

3-8-6- آنچه در طرح باید از آن پرهیز کرد…………………………………………………. 99

3-8-7- سه عنصر اساسی طرح…………………………………………………………………. 99

3-9- گفتگو………………………………………………………………………………………. 100

3-9-1- موارد کاربرد گفتگو………………………………………………………………….. 105

3-9-2- گفتگو و توصیف عملی……………………………………………………………… 106

3-9-3- راست نمایی در گفتگو………………………………………………………………. 107

3-9-4- وفق دادن گفتگو با شخص………………………………………………………….. 107

3-9-5- جلوه خصوصیات طبقاتی در گفتگو………………………………………………. 108

3-9-6- اختصاصات نژادی و شغلی در گفتگو…………………………………………….. 108

3-9-7- آکسیون و گفتگو……………………………………………………………………… 110

3-9-8- محیط داستان و گفتگو……………………………………………………………….. 111

3-9-9- انواع گفتگو…………………………………………………………………………….. 112

3-9-9-1- گفتگو ملموس……………………………………………………………………… 112

3-9-9-2- تک گویی………………………………………………………………………….. 112

3-10- جایگاه زمان در روایت………………………………………………………………… 113

3-11- زمان‌مندی روایت……………………………………………………………………….. 114

3-11-1- دیدگاه ژنت………………………………………………………………………….. 114

3-11-1-1- نظم و سامان………………………………………………………………………. 114

3-11-1-2- تداوم……………………………………………………………………………….. 115

3-11-1-3- بسامد یا تکرار……………………………………………………………………. 116

3-12-1- کانون روایت…………………………………………………………………………. 117

3-12-2- ارتباط کانون روایت با موضوع روایت…………………………………………… 120

3-12-2-1- فاصله و سرعت…………………………………………………………………… 120

3-12-2-2- زمان و کانون روایت…………………………………………………………….. 120

3-12-2-3- کانون و محدوده دانش…………………………………………………………. 120

3-12-2-4- کانون عینی و ذهنی……………………………………………………………… 121

3-12-2-5- کانون غیاب………………………………………………………………………. 121

3-12-2-6- کانون صادق/ کاذب و کامل/ ناقص………………………………………… 121

3-12-2-7- کانون بدون راوی………………………………………………………………… 121

3-12-3- ارتباط کانون روایت با راوی………………………………………………………. 121

3-12-3-1- کانون روایت متغیر………………………………………………………………. 122

3-12-3-2- کانون دید، درونی و بیرونی……………………………………………………. 122

3-12-3-3- کانون روایت از نظر مکان راوی………………………………………………. 122

3-12-3-4- گونه‌های کانون با توجّه به شخص دستوری راوی………………………… 122

3-12-3-5- گونه‌های کانون با توجّه به راوی دانای کل…………………………………. 122

3-12-3-6- گونه‌های کانون با توجّه به راوی اول شخص………………………………. 123

3-13- صحنه……………………………………………………………………………………… 124

3-13-1- وظایف صحنه………………………………………………………………………… 126

3-13-2- اجزای صحنه…………………………………………………………………………. 126

3-12-3- شیوه صحنه پردازی…………………………………………………………………. 126

3-14- زاویه‌ی دید………………………………………………………………………………. 127

3-14-1- من روایتی ……………………………………………………………………………. 130

3-14-2- دانای کل……………………………………………………………………………… 130

3-14-2-1- زاویه دید دانای کل محدود……………………………………………………. 130

3-14-2-2- زاویه دید نمایشی………………………………………………………………… 130

3-14-3- روایت نامه‌ای…………………………………………………………………………. 131

3-14-4- روایت یادداشت گونه………………………………………………………………. 131

3-14-5- تک‌گویی…………………………………………………………………………….. 131

3-14-5-1- تک گویی درونی……………………………………………………………….. 131

3-14-5-2- تک گویی نمایشی………………………………………………………………. 132

3-14-5-3- حدیث نفس یا خودگویی……………………………………………………… 132

فصل چهارم

4-1- شخصیت و شخصیت پردازی………………………………………………………….. 135

4-1-1- شخصیت ایستا…………………………………………………………………………. 142

4-1-2- شخصیّت پویا………………………………………………………………………….. 142

4-1-3- شخصیّت نوعی در گلستان………………………………………………………….. 142

4-1-4- شخصیّت ساده و پیچیده…………………………………………………………….. 142

4-1-2-1- شخصیّت ایستا در مقامات حریری……………………………………………… 150

4-1-2-2- شخصیّت‌های پویا…………………………………………………………………. 150

4-1-2-3- شخصیّت نوعی…………………………………………………………………….. 150

4-1-2-4- شخصیّت‌های ساده و پیچیده……………………………………………………. 151

4-2- صحنه‌پردازی………………………………………………………………………………. 151

4-3- شیوه‌های روایت پردازی و زاویه دید………………………………………………….. 159

4-3-1-1- زاویه دید بیرونی (روایت سوم شخص)………………………………………… 163

4-3-1-2- زاویه دید درونی (روایت اول شخص)…………………………………………. 163

4-3-1-3- دانای کل محدود………………………………………………………………….. 165

4-3-2- زاویه دید درونی………………………………………………………………………. 168

4-3-2-1- اول شخص درگیر…………………………………………………………………. 168

4-3-2-2- اول شخص ناظر……………………………………………………………………. 168

4-4- گفتگو………………………………………………………………………………………. 169

4-5- توصیف…………………………………………………………………………………….. 171

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………. 173

فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………….. 175

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………… 177

 

چکیده:

گلستان سعدی و مقامات حریری در شمار کتاب‌های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند این دو کتاب از نظر گونه‌ی ادبی با اندک مسامحه‌ای از نوع مقامات شمرده می‌شوند البته سعدی در شیوه‌ی مقامه نویسی تغییرات بنیادی ایجاد کرده است شباهت‌های ساختاری دو کتاب به حدی است که می‌توان آن‌ها را از چشم‌اندازهای گوناگون مورد بررسی و مطالعه‌ی تطبیقی قرار داد در این پایان‌نامه که به شیوه‌ی سندکاوی انجام شده است با بهره‌گیری از فن تحلیل محتوی عناصر داستانی دو کتاب تطبیق داده شده‌اند و موارد شباهت و اختلاف آن دو بیان شده است از میان: عناصر داستانی شخصیّت‌پردازی، صحنه‌پردازی، زاویه دید، گفتگوو توصیف که جلوه‌ی بیشتری از هنر دو نویسنده را در خود جای داده بود مورد بررسی قرار گرفت براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که سعدی با دقّت و ظرافتی ستودنی به نکته‌هایی پرداخته است که مورد توجّه حریری واقع نشده از سوی دیگر بنیان کارسعدی براختصار و تنوّع راویان و قهرمانان است در حالی که حریری به بیان طولانی و وحدت قهرمان و راوی روی آورده است از سوی دیگر گلستان سعدی بیشتر مخاطب محور است در حالی که مقامات حریری از نوع نوشته‌ها و داستان‌های حادثه محور محسوب می‌شود.

 

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی تطبیقی عناصر داستانی گلستان سعدی و مقامات حریری

1-2- مقدمه

ادبیات مقوله‌ای گسترده‌ است. که یکی از جنبه‌های آن ادبیات تطبیقی است و در این بین به علّت تأثیر  وتأثر فراوان آثار ادبی فارسی و عربی از یکدیگر، شناخت تطبیقی آثار این دو زبان ضروری می‌باشد. از آنجا که داستان‌ها و مقامه‌ها یکی از جذابترین و مهمترین بخش‌های زبان‌ عربی و فارسی است لذا بررسی تطبیقی داستان و عناصر داستانی ضروری و قابل توجّه می‌باشد.

1-3- بیان مساله:

داستان‌ها و افسانه‌های مختلف بیانگر فرهنگ و تمّدن و آرمانهای مردم هر جامعه می‌باشد. لذا توجّه به این بخش از ادبیات ملل مختلف ضروری است. در این میان گلستان سعدی با ساختار «مقامه» از شاخص‌ترین آثار ادب  فارسی است که به زیبایی‌ بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است. یقیقناً در آثار عربی چنین گنجینه‌هایی با کمّیت و کیفیت متفاوت یافت می‌شود از جمله «مقامات حریری» که به دلیل شباهت ساختاری با گلستان، چگونگی این ساختارها و عناصر داستانی و تاثیر و تاثر از یکدیگر می‌تواند در خور توجّه باشد.

1-4- هدف تحقیق:

مهمترین اهداف تحقیق به شرح زیر است:

شرح عناصر داستانی در گلستان سعدی

شرح عناصر داستانی در مقامات حریری

بررسی تاثیر و تاثر احتمالی هر یک از دیگری

1-5- ضرورت انجام تحقیق:

یکی از شاهکارهای ادبیّات فارسی گلستان سعدی علیه‌ الرحمه است که موجب مباهات هر فارسی زبانی است که سرشار از حکمت و زندگی می‌باشد. برای شناسناندن این اثر به دیگر ملل لازم است از حوزه زبان فارسی فراتر رفته و در این زمینه کارهای تطبیقی صورت گیرد تا این نوع کتب که از آن تمام مردم است و به عبارتی جهانی هستند، بهتر شناخته شوند و ادبیات تطبیقی از این جنبه بسیار قابل توجّه است و امروزه در دانشگاه‌ها و مراکز علمی مورد توجّه فراوان و در این بین ادبیات فارسی و عربی با توجّه به پیشینه فرهنگی و مشترکات فراوانی که با یکدیگر دارند اهمیت دو چندانی دارد.

از میان آثار ارزشمند این دو زبان گلستان سعدی و مقامات حریری با توجّه به این که هر دو ساختار «مقامه» دارند از جنبه عناصر داستانی قابل بررسی بوده تا عناصر داستانی، چگونگی آنها و تاثیر و تاثر از یکدیگر بررسی شده و شناخت تطبیقی از این جنبه بر این دو اثر داشته باشیم.

1-6- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

علاقه‌مندان، پژوهندگان و دانشجویان ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی و ادبیات عرب.

1-7- سوالها یا فرضیه‌های تحقیق:

آیا امکان دارد عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری به یکدیگر شباهت داشته باشند؟

عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری هر یک به چه شکل ارائه شده است؟

فرضیه

به نظر می‌رسد: 1- سعدی در گلستان از عناصر داستانی مقامات حریری تاثیر پذیرفته 2- شباهت زیادی در عناصر داستانی گلستان سعدی با مقامات حریری وجود دارد.

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و فرضیه‌ها:

در پژوهش حاضر جایگاهی ندارد.

1-9- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن:

ادبیات تطبیقی (comporative litereature)، عناصر داستانی element story

سعدی (sa’di)، حریری (Hariri)، مقامه (maghameh).

1-10- پیشینه نظری و تجربی:

الف) مبانی نظری (نظریه‌های مربوطه) و چهارچوب نظری انجام پژوهش: در این تحقیق جایگاهی ندارد.

ب) چکیده تحقیقات انجام شده در ایران (حداقل 5 سطر از 5 چکیده) که مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یکی از متغیرهای مربوط است (ترجیحا 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در ایران یافت نشد.

ج) چکیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران (حداقل 5 سطر از 5 چکیده) که مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یکی از متغیرها مربوط است (ترجیحاً 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در خارج ایران یافت نشد.

1-11- روش اجرای تحقیق:

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق از نوع بینادی می‌باشد.

ب) این متغیرها از لحاظ نوع آنها در تعیین و چگونگی کنترل متغیرهای تحقیق:

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

ج) داده‌های مورد نیاز غالباً در زمینه ادبیات تطبیقی و عناصر داستانی است که این داده‌ها با توجّه به سه بعد زیر جمع‌آوری خواهد شد.

1- شناخت دقیق عناصر داستانی

2- استخراج این عناصر از مقامات حریری

3- بررسی تطبیقی

د) شیوه جمع‌آوری داده‌ها:

اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و سندکاوی و همچنین استفاد از مقالات و نشریات جمع‌آوری خواهد شد و سپس به روش فیش‌برداری، مطالب مورد نیاز از درون این منابع به شکل استقراء تام استخراج و در نهایت با توجّه به چارچوب تحقیق به دسته‌بندی آنها پرداخته خواهد شد.

هـ) ابزار تحقیق:

برگه‌های یادداشت

و) تعریف جامعه آماری، برآورد حجم نمونه و روش‌های نمونه‌گیری، با توجّه به سوالها یا فرضیه‌های تحقیق: این مورد در این تحقیق جایگاهی ندارد.