فهرست کلی  مطالب
چکیده. 1

مقدمه. 2

بیان مسئله. 3

سوالات تحقیق.. 4

فرضییه های تحقیق.. 4

ضرورت واهمیّت مسئله. 4

اهداف تحقیق.. 5

ادبیات وپیشینه ی تحقیق.. 6

روش تحقیق.. 6

محدودیت های تحقیق.. 6

سازمان دهی مطالب یا ساختار تحقیق.. 7

فصل اول: کلیّات… 9

مقدمه. 10

1-1-شناخت وسواس. 11

1-1-1-وسواس در لغت………. 11

1-1-2- وسواس دراصطلاح.. 13

1-2-انواع وسواس…. 24

1-2-1-  وسواس های فکری.. 24

1-2-2-  وسواس های عملی یا اجبارها 28

1-3- ویژگی ها و نشانه های آشکارسازی وسواس…. 33

1-4-شیوع وسواس…. 37

1-5-اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با وسواس در فقه و اصول…… 40

1-5-1- شک و وسواس…. 40

1-5-2- یقین.. 45

1-5-3- احتیاط… 50

1-5-4-سوءظن و شناخت آن……….. 55

فصل دوم: آسیب شناسی وسواس….. 63

مقدمه. 64

2-1- علل و ریشه های بروز وسواس…. 65

2-1-1-  عوامل زیست شناسانه بروز وسواس…. 66

2-1-2 – ریشه ها و علل شخصی بروز وسواس…. 74

2-1-3-  عوامل روان شناسانه ایجاد وسواس…. 82

2-1-4-  عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وسواس…. 98

2-1-5- ریشه ها و علل پیدایش وسواس از منظر فقه و آموزه های دینی… 110

2-2- تحقیق میدانی درباره ی «میزان تأثیر عامل ترس از عدم مقبولیت تکلیف، برایجاد وسواس»  117

2-2-1- روش پژوهش…. 117

2-2-2- جامعه ی آماری.. 117

2-2-3- روش اجرای پژوهش…. 117

2-2-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها 118

2-2-5- توصیف وتحلیل داده ها  با توجه به سوالات پرسش نامه. 118

2-2-6 – نتایج تحقیق.. 124

2-3- آثار ونتایج وسواس…. 125

2-3- 1- زیان های جسمی وسواس…. 125

2-3- 2- زیان های روحی و روانی وسواس…. 126

2-3- 3- زیان های اجتماعی وسواس…. 127

2-3- 4- زیان های خانوادگی وسواس…. 128

2-3- 5- بدعت گزاری های ناشی از وسواس…. 129

2-3- 6- بدگمان کردن دیگران نسبت به دین.. 129

2-3- 7- اسراف و تبذیر به واسطه ی وسواس…. 130

2-3- 8- محرومیت ازفضیلت ها به سبب وسواس…. 131

2-3- 9- بطلان عمل وسواسی.. 132

2-3- 10- زیانهای اقتصادی وسواس…. 132

فصل سوم: پیشگیری و درمان اختلال وسواس ازمنظر روان شناسی و فقه اسلامی   133

مقدمه. 134

3-1-پیشگیری  از بروز وسواس… 135

3-1-1-پیشگیری از بروز وسواس از منظرعلم  روانشناسی……………….. 135

3-1-2- تدابیر فقه اسلامی وآموزه های دینی در پیشگیری از بروز وسواس…. 140

3-1-3-آشنایی درست با فلسفه ی عبادات و مفاهیمی نظیر گناه، ثواب، طهارت و نجاست………………. 181

3 -2- راه های درمان وسواس…. 195

3-2-1- درمان وسواس از نظر علم روان شناسی.. 195

3-2 -2-  درمان وسواس در اسلام.. 204

3-3-نتایج تحقیق.. 228

3-4-پیشنهادها.. 235

3-5-پیوست ها 237

3-5-1- پرسش نامه. 237

3-6- فهرست منابع.. 239

3-6-1- فهرست منابع فارسی.. 239

3-6-2- فهرست منابع عربی… 244

3-6-3-فهرست مقالات…….. 246

 

3-6-4-  فهرست منابع الکترونیکی و اینترنتی… 247

3-7-.چكیده ی انگلیسی.. 251

فهرست تفصیلی مطالب

چکیده. 1

مقدمه. 2

بیان مسئله. 3

سوالات تحقیق.. 4

فرضییه های تحقیق.. 4

ضرورت واهمیّت مسئله. 4

اهداف تحقیق.. 5

ادبیات وپیشینه ی تحقیق.. 6

روش تحقیق.. 6

سازمان دهی مطالب یا ساختار تحقیق.. 6

فصل اول: کلیّات… 9

مقدمه. 10

1-1-شناخت وسواس. 11

1-1-1-وسواس در لغت… 11

1-1-2- وسواس دراصطلاح.. 13

1-1-2-1-  وسواس در اصطلاح روان شناسی.. 13

1-1-2-2-  مقایسه  مفهوم وسواس در روان شناسی  با مفهوم آن در فقه، عرف و آموزه های دینی   18

1-2-انواع وسواس…. 24

1-2-1-  وسواس های فکری.. 24

1-2-1-1-  ویژگی های بارز  افکار وسواسی.. 25

1-2-1-1-  1- افکار وسواسی مزاحم وناخوانده اند. 26

1-2-1-1-  2- افکار وسواسی ناخواسته اند. 26

1-2-1-1-  3- افکار وسواسی  مقاوم اند. 26

1-2-1-1-  4-  افکار وسواسی غیرقابل کنترل اند. 26

1-2-1-1-5-  با ماهیّت و شخصیّت فرد در تضادّند. 26

1-2-1-1-6-  افکار وسواسی با ترس و اضطراب شدید همراه هستند  27

1-2-1-2- راهبردهای ناکارآمد در برخورد با افکار وسواسی.. 27

1-2-1-2- 1-اجتناب از احیای فکر وسواسی.. 27

1-2-1-2- 2-انکار افکار. 27

1-2-1-2- 3- فرونشاندن افکار. 27

1-2-1-2- 4- سرزنش وانتقاد از خود. 27

1-2-1-2- 5- توجه برگردانی… 27

1-2-1-2- 6- جایگزینی فکر. 28

1-2-2-  وسواس های عملی یا اجبارها 28

1-2-2-  1- ویژگی های  بارز اعمال وسواسی.. 28

1-2-2-2- گونه های وسواس عملی… 30

1-2-2-2- 1- وسواس به تقارن یا نظم وترتیب… 30

1-2-2-2- 2- وسواس های وارسی.. 30

1-2-2-2- 3- وسواس انبار کردن واحتکار. 31

1-2-2-2- 4- وسواس نسبت به آلودگی وتمییزی.. 31

1-2-2-3- انواع وسواس عملی از دید قرآن و روایات… 31

1-2-2-3-1- وسواس در نیت… 31

1-2-2-3-2-  وسواس های اعتقادی.. 31

1-2-2-3-3-وسواس در زمان عبادات… 31

1-2-2-3- 4- وسواس در وضو. 32

1-2-2-3-5- وسواس بروز حَدَث… 32

1-3- ویژگی ها و نشانه های آشکارسازی وسواس…………………….. 33

1-4-شیوع وسواس……. 37

1-5- اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با وسواس در فقه و اصول……. 40

1-5-1- شک و وسواس…. 40

1-5-1-1-  شناخت و تعریف شک… 40

1-5-1-2-  اقسام شک… 41

1-5-1-2- 1 – شک از دیدگاه اصول فقه. 42

1-5-1-2-  2-شک از دیدگاه فقهی… 42

1-5-1-3-   منشأ و مبنای شک… 42

1-5-1-4-   مقایسه ی کثیرالشک با فرد وسواسی.. 43

1-5-2- یقین.. 45

1-5-2- 1-  شناخت یقین.. 45

1-5-2-2- راه های رسیدن به قطع و یقین.. 47

1-5-2-2-1- روش اول.. 48

1-5-2-2- 2- روش دوم.. 48

1-5-2-2-3- روش سوم.. 48

1-5-3- احتیاط… 50

1-5-3-1-   شناخت و تعریف احتیاط… 50

1-5 -3- 1-1-  احتیاط در لغت… 50

1-5- 3-1-2-   احتیاط در اصطلاح.. 51

1-5-3-1-3-  احتیاط در أخبار و روایات… 52

1-5-3-2-  اقسام احتیاط… 53

1-5-3-2-  1- احتیاط واجب و مستحب… 53

1-5-3-2-  1-1- احتیاط واجب… 53

1-5-3-2-  1-2- احتیاط مستحب… 53

1-5-3-2-  2-  احتیاط شرعی و عقلی… 54

1-5-3-2-  2-1-  اصل احتیاط شرعی… 54

1-5-3-2-  2-2-  اصل احتیاط عقلى… 54

1-5-4-سوءظن و شناخت آن.. 55

1-5-4-1- ویژگی های شخصیتی فرد مبتلا به سوء ظن ( بیماری پارانوئید) 55

1-5 -4-2-  سوءظن از نظر قرآن  وروایات… 56

1-5-4-3- عوامل ایجاد کننده ومنشأ سوءظن.. 58

1-5-4-3-1-  فشار روانی و تغییرات مهم زندگی… 60

1-5-4-3-2- هیجانات منفی… 60

1-5-4-3-3- رخدادها و احساسات درونی افراد و عوامل خارجی و محیطی   60

1-5-4-3-4- نوع و شیوه ی تعبیر و تفسیر افراد از وقایع درونی و بیرونی   60

1-5-4-3-5- شیوه ی تفکّر و نتیجه گیری و قضاوت از رخدادهای درونی و بیرونی   61

1-5-4-4 –  تفاوت سوءظن با خطورات ذهنی (وسواس فکری) 61

فصل دوم: آسیب شناسی وسواس… 63

مقدمه. 64

2-1- علل و ریشه های بروز وسواس…. 65

2-1-1-  عوامل زیست شناسانه بروز وسواس…. 66

2-1-1-1-   نقش وراثت در ایجاد وسواس…. 67

2-1-1-2-  عوامل جسمی اثر گذار در ایجاد وسواس…. 68

2-1-1-2-1– کارکرد نابهنجار مغز واثر آن در بروز وسواس…. 69

2-1-1-2-1- 1- ناهنجاری در کارکردهای مغز. 70

2-1-1-2-1- 2- ناهنجاری های نوروشیمیایی ِ مغز. 70

2-1-1-2-2- ضعف قوای جسمانی… 73

2-1-1-2-3- گلودرد استرپتوکوکی… 73

2-1-2 – ریشه ها و علل شخصی بروز وسواس…. 74

2-1-2– 1- حبّ ذات… 74

2-1-2 – 2- فراموشی خدا 74

2-1-2-3-  فعالیت ها و نشخوارهای ذهنی… 74

2-1-2 -4-  ترس وکمروئی واحساس ناامنی… 75

2-1-2– 5- ضعف روحی… 75

2-1-2 –6- تحوّلات زمان بلوغ  و وجود خلاء های عاطفی گوناگون.. 76

2-1-2-7-  نوع شخصیت فرد و خطاهای شناختی موجود. 77

2-1-2-7-1 – فیلتر ذهنی… 79

2-1-2-7-2- خرافات و رفتارهای وارسی تکراری.. 79

2-1-2-7-3- استنباط اشتباه از کنترل.. 79

2-1-2-7-4- شخص سازی.. 79

2-1-2-7-5- ذهن خوانی… 79

2-1-2-7-6- برداشت اشتباه از تغییر. 80

2-1-2-7-7- سرزنش کردن.. 80

2-1-2-7-8-  تعمیم مبالغه آمیز. 80

2-1-2-7-9-  تفکر قطبی یا تفکّر سیاه و سفید. 80

2-1-2-8 – كمال گرایی… 80

2-1-3-  عوامل روان شناسانه ایجاد وسواس…. 82

2-1-3- 1- رویکرد رفتاری نسبت به ریشه های وسواس…. 83

2-1-3- 2-رویکرد تحلیلی و روان کاو ی نسبت به ریشه های وسواس…. 83

2-1-3- 2-1 – اضطراب… 85

2-1-3- 2-2–  ترس…. 89

2-1-3- 2-3 –  تضادهای روحی یا تعارضات درونی… 91

2-1-3-3- رویکرد شناختی رفتاری نسبت به ریشه های وسواس…. 93

2-1-3-3-1- انواع تفکرات غیرمنطقی… 95

2-2-3-4 – عوامل هیجانی یا خُلقی موثر در بروز وسواس…. 97

2-1-4-  عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وسواس…. 98

2-1-4- 1-  خانواده و تأثیرگذاری آن در بروز وسواس…. 98

2-1-4- 1-1- وراثت… 99

2-1-4- 1-2- تربیت و شیوه ی آن، روش های تربیتی نامطلوب… 99

2-1-4- 1-3- حوادث دوره ی کودکى… 100

2-1-4- 1-4 – احساس ناامنی و تاکتیک مهرطلبی… 100

2-1-4- 1-5- تحقیر و سرزنش کردن.. 101

2-1-4-2-  آموزش ها و یادگیری ها ی رفتاری.. 102

2-1-4-3-تأثیر نحوه ی بیان احکام فقهی در ایجاد وسواس…. 103

2-1-5- ریشه ها و علل پیدایش وسواس از منظر فقه و آموزه های دینی   110

2-1-5-1- علل بروز وسواس از دیدگاه قرآن.. 110

2-1-5-1- 1- شیطان.. 111

2-1-5-1- 2-  نفس…. 113

2-1-5-1- 3- مردم.. 113

2-1-5-1- 4- لجاجت… 113

2-1-5-2-  علل بروز وسواس از منظر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) 114

2-2- نتایج تحقیق میدانی درباره ی «میزان تأثیر عامل ترس از عدم مقبولیت تکلیف، برایجاد وسواس». 117

2-2-1- روش پژوهش…. 117

2-2-2- جامعه ی آماری.. 117

2-2-3- روش اجرای پژوهش…. 117

2-2-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها 118

2-2-5- توصیف وتحلیل داده ها  با توجه به سوالات پرسش نامه. 118

2-3- آثار ونتایج وسواس…. 125

2-3- 1- زیان های جسمی وسواس…. 125

2-3- 2- زیان های روحی و روانی وسواس…. 126

2-3- 3- زیان های اجتماعی وسواس…. 127

2-3- 4- زیان های خانوادگی وسواس…. 128

2-3- 5- بدعت گزاری های ناشی از وسواس…. 129

2-3- 6- بدگمان کردن دیگران نسبت به دین.. 129

2-3- 7- اسراف و تبذیر به واسطه ی وسواس…. 130

2-3- 8- محرومیت ازفضیلت ها به سبب وسواس…. 131

2-3- 9- بطلان عمل وسواسی.. 132

2-3- 10- زیانهای اقتصادی وسواس…. 132

فصل سوم: پیشگیری و درمان اختلال وسواس ازمنظر روان شناسی و فقه اسلامی  133

مقدمه. 134

3-1-پیشگیری  از بروز وسواس…. 135

3-1-1-پیشگیری از بروز وسواس از منظرعلم  روانشناسی.. 135

3-1-1-1-  راهکارهای فردی پیشگیری از وسواس…. 136

3-1-1-2- راهکارهای پیشگیری وسواس در خانواده، مدرسه و جامعه  137

3-1-2- تدابیر فقه اسلامی وآموزه های دینی در پیشگیری از بروز وسواس    140

3-1-2-1- اصول و قواعد فقهی موثّر در پیشگیری از وسواس…. 140

3-1-2-1-1-   اصالة الطهارت یا قاعده ی طهارت… 141

3-1-2-1-2-  قاعده  تجاوز وفراغ. 143

3-1-2-1-3-   اصل استصحاب… 146

3-1-2-1-4-  قاعده نفی عسر وحرج.. 147

3-1-2-1-5-  اصل برائت… 151

3-1-2-1-6-  قاعده عدم لزوم احتیاط در تمام موارد. 152

3-1-2-1-6-1- احتیاط های  ناروا و ایجاد وسواس در افراد. 157

3-1-2-1-7- قاعده تسهیل.. 158

3-1-2-1-8-   قاعده صحت… 161

3-1-2-1-9- قاعده ی اضطرار. 164

3-1-2-1-10- قاعده ی لاضرر. 168

3-1-2-1-11- اصل «لا شك لكثیر الشك». 170

3-1-2-1-12-  قاعده بازار مسلمانان.. 173

3-1-2-1-13- اصل حلیت… 175

3-1-2-1-14- اصل اباحه. 176

3-1-2-1-15- قاعده یَد. 177

3-1-2-1-16-قاعده یقین.. 179

3-1-2-1-17-قاعده میسور. 180

3-1-3-آشنایی درست با فلسفه ی عبادات و مفاهیمی نظیر گناه، ثواب، طهارت و نجاست   181

3-1-3-1- تعریف عبادت… 181

3-1-3-1-1-  فلسفه و مبنای عبادت… 182

3-1-3-1- 2- مقدمات عبادت… 185

3-1-3-2- شناختن مفهوم گناه و ثواب… 189

3-1 -3-2- 1- تعریف گناه. 190

3-1 -3-2- 2- شناختن مفهوم ثواب وعقاب… 191

3-1-3-3- شناختن مفهوم  طهارت و نجاست… 192

3-1-3-3- 1-  تعریف طهارت… 192

3-1-3-3- 2-  تعریف نجاست… 193

3 -2- راه های درمان وسواس…. 195

3-2-1- درمان وسواس از نظر علم روان شناسی.. 195

3-2-1-1-رویکرد رفتار درمانی در درمان وسواس…. 195

3-2-1-2-رویکرد شناخت درمانی در درمان وسواس…. 197

3-2-1-3-رویکرد روان کاوی در درمان  وسواس…. 199

3-2-1-4-رویکرد گروه درمانی به وسواس…. 200

3-2-1-5-رویکرد خانواده درمانی در وسواس…. 201

3-2-1-6-درمان پزشکی اختلال وسواس…. 202

3-2-1-6-1- دارو درمانی… 202

3-2-1-6-2- جراحی مغز. 203

3-2-1-6-3- درمان با الکتروشوک… 203

3-2-1-6-4- تحریک مغناطیسی از راه جمجمه TMS. 204

3-2-1-6-5- تحریک عمقی مغز. 204

3-2 -2-  درمان وسواس در اسلام.. 204

3-2-2-1-  درمان وسواس فکری در اسلام.. 204

3-2-2-2- درمان وسواس عملی در اسلام.. 210

3-2-2-2-1- درمان محیطی… 211

3-2-2-2-2- اخلاقی… 211

3-2-2-2-3-  روان درمانی… 212

3-2-2-2-4-اصلاح محیط… 211

3-2-2-2-5- روان کاوی وروان درمانی… 212

3-2-2-2-6-  درمان مذهبی… 213

3-2-2-2- 7-درمان پزشکی و طب سنتی… 218

3-2-2-2-8-درمان پیشنها شده در احکام و استفتائات وسواس…. 222

3-3-نتایج تحقیق.. 228

3-4- پیشنهادها 235

3-5-پیوست ها 237

3-5-1- پرسش نامه. 237

3-6-فهرست منابع.. 239

3-6-1- فهرست منابع فارسی.. 239

3-6-2- فهرست منابع عربی… 244

3-6-3- فهرست مقالات… Error! Bookmark not defined.243

3-6-4- فهرست منابع الکترونیکی و اینترنتی… 244

3-7-چكیده ی انگلیسی.. Error! Bookmark not defined.248

 

فهرست جداول

جدول 1-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس جنسیت… 119

جدول 2-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس سن.. 119

جدول 3-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات   120

جدول 4-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات یا مطالعات دینی   121

جدول 5-2. توزیع فراوانی موارد وسواس، تردید و نگرانی بر اساس جنسیت   122

جدول 6-2. توزیع فراوانی موارد وسواس، تردید و نگرانی بر اساس سن  122

جدول7-2. توزیع فراوانی وسواس، تردید و نگرانی بر اساس میزان تحصیلات   123

جدول 8-2. توزیع فراوانی موارد نگرانی و وسواس بر اساس میزان تحصیلات یا مطالعات دینی….. ……..123

فهرست نمودارها