کارگزاران و مدیران ارشد سازمان حج و زیارت شناسایی نموده است. این پژوهش از دو روش مصاحبه و  پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها بهره‌منده بوده است. در روش نخست، 20 نفر از مدیران ستادی و عوامل نخبه کارگزار به صورت هدفمند انتخاب و در مصاحبه شرکت نمودند و از نتایج مصاحبه سئوالات پرسشنامه ساخته شد و با بکارگیری جدول کرجسی و مورگان، تعداد 252 پرسشنامه بصورت تصادفی در میان مدیران اعزامی به حج، عمره و عتبات که جامعه آماری پژوهش را تشکیل می‌دهند، توزیع و از این تعداد، 226 پرسشنامه تکمیل و عودت گردید. سپس با استفاده از آزمون‌های  کلموگروف-اسمیرنوف و t تک نمونه‌ای نیازها در حوزه‌های آموزش مذهب و زیارت، آموزش‌های زائران، آموزش‌های کاروان‌داری، آموزش‌های مدیریتی، آموزش‌های فناوری، آموزش‌های پژوهشی، آموزش‌های برنامه و سیاست، آموزش‌های مرتبط با کشور مقصد و آموزش‌های امداد و بهداشت شناسایی شدند و در نهایت کارگزاران با اطمینان 95%  اهمیت آنان را تایید کردند.

 

 

کلید واژه: نیاز سنجی آموزشی، کارگزاران، حج و زیارت

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                صفحه

فصل نخست: کلیات پژوهش 1

1-1. مقدمه 2

1-2. بیان مسئله 3

1-۳. اهداف پژوهش 5

1-۴. پرسش‌های پژوهش 5

۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش 6

1-۶. تعریف‌های عملیاتی 7

1-6-1. نیاز 7

1-6-2.آموزش 7

1-6-3. نیازسنجی 7

1-6-4. نیازسنجی آموزشی 8

1-6-5. حج 8

1-6-6. عمره 8

1-6-7. عتبات 8

1-6-8.کارگزاران حج ، عمره و عتبات 8

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 10

2-1. مقدمه 11

۲-2. تعریف سازمان 11

۲-3. سازمان یادگیرنده 11

۲-4. فلسفه مدیریت  نیروی انسانی 12

۲-5. اهمیت و نقش نیروی انسانی در سازمان 13

2-6. توانمند سازی و آموزش نیروی انسانی 14

2-7. تعریف آموزش 15

2-8. فرهنگ آموزش 16

2-9. اهمیت آموزش 17

2-10. اهداف آموزش 18

2-11. مزایا آموزش 19

2-12. اصول آموزش 20

2-12-1. فعال بودن یادگیرنده 20

2-12-2. احترام به یادگیرنده 20

2-12-3. اصل مسئله محوری 21

2-12-4. اصل استقلال یادگیرنده 21

2-12-5. اصل تناسب 21

 

2-12-6. اصل تداوم 21

2-12-7. اصل یادگیری متقابل 22

2-12-8. اصل همسانی تجارب یادگیرندگان 22

2-13. فرآیند آموزش 23

2-13-1. نیاز سنجی آموزشی 24

2-13-2. تعیین اهداف آموزشی 24

2-13-3. انتخاب روش آموزش 25

2-13-4.اجرای برنامه آموزشی 25

2-13-5.ارزیابی برنامه آموزشی 26

2-14.آموزش و توسعه مدیریت 27

2-14-1.گردش کار 27

2-14-2. آموزش عملی 28

2-14-3.روش مبتنی بر تحقیق موردی 28

2-14-4. مسابقه های مدیریت 28

2-14-5. گردهمایی های خارج از سازمان 29

2-14-6. برنامه های دانشگاهی 29

2-14-7. الگو سازی رفتاری 29

2-14-8.آموزش حساسیت 30

2-14-9.آموزش مشابه سازی 30

2-15.تعریف نیاز 31

2-15-1. نیاز از دیدگاه روان‌شناسی 31

2-15-2. نیاز از دیدگاه جامعه شناسی 32

2-16. نیازهای آموزشی 32

2-16-1. نیازسنجی آموزشی 33

2-17. اهداف نیازسنجی‌ 35

2-17-1. فراهم‌سازی‌ اطلاعات‌ برای‌ برنامه‌ ریزی 35

2-17-2. ارزیابی و سنجش 35

2-17-3. پاسخگو و مسئول کردن‌ موسسات‌ و نظامهای آموزشی 35

2-17-4. تشخیص یا شناسایی ضعفها و مسائل و مشکلات اساسی سازمان یا نظام 36

2-17-5. رشد و ‌‌توسعه‌ سازمان و کارکنان 36

2-17-6. استفاده بهینه از منابع و امکانات 36

2-18. ضرورت نیاز سنجی آموزشی 36

2-19. اصول نیازسنجی 37

2-19-1. اصل تداوم 37

2-19-2. اصل جامعیت 37

2-19-3. اصل مشارکت 37

2-19-4. اصل عینیت 38

2-19-5. اصل واقع گرایی 38

2-19-6. اصل رعایت ملاحظات فرهنگی 38

2-19-7. اصل علمی بودن 38

2-19-8. اصل نوگرایی 38

2-19-9. اصل عملی بودن 39

2-19-10. اصل برنامه‌ای بودن 39

2-19-11. اصل نسبی گرایی 39

2-19-12. اصل تعهد 39

2-19-13.راهبردهای نیازسنجی 39

2-20. روش، فنون و الگوهای نیاز سنجی 40

2-20-1. فرآیند برنامه‌ریزی نیازسنجی 40

2-21. روش‌های و منابع  شناسایی نیازهای آموزشی 41

2-21-1. جامعه 43

2-21-2. سازمان 43

2-21-3. شغل 43

2-22.الگوهای نیاز سنجی 46

2-22-1. الگوی نیازسنجی آموزشی 46

2-22-2. الگوی کلاسیک، قیاسی و استقرایی 46

2-22-3. الگو SWOT 48

2-22-4. الگو تحلیل وظیفه و الزامات دانشی – مهارتی 49

2-22-4-1. حمایت سازمانی برای فرایند نیازسنجی 50

2-22-4-2. تحلیل سازمان 50

2-22-4-3. تحلیل ملزومات 52

2-22-4-3.تحلیل وظیفه، دانش، مهارت و توانایی 53

2-22-4-4. تحلیل اشخاص 56

2-24-5. الگوی کافمن و هرمن 57

2-24-5. الگوی ماتریس‌های مهارت 58

2-24-6. الگوی نیازسنجی پیشنهادی وودال و وینستنلی 59

2-24-7.الگوی پیشنهادی شورای تعاون (C.C.C) 60

2-25. روش وفنون تعیین نیاز سنجی 61

2-25-1. فن دلفای 61

2-25-2. فن رویداد مهم 64

2-25-3. توصیف فن رویداد مهم 65

2-25-4. فن درخت خطا 65

2-25-5. تحلیل سازمان 66

2-25-6. سناریو نوشتن 67

2-25-7. فن قیاس تاریخی 67

2-25-8. تجزیه و تحلیل شغل 67

2-25-9. ارزیابی عملکرد 68

2-25-10. طوفان مغزی 68

2-25-11. استفاده از فنون پیمایشی 69

2-25-12. خودسنجی 69

2-25-13. فن فیش‌ باول 69

2-25-14. فن تل استار 70

2-25-15.تست یا آزمون 70

2-25-16. پرسش‌نامه 71

2-25-17. مصاحبه 71

2- 26. تاریخچه شکل ‌گیری سازمان حج و زیارت 71

2-26-1. تاریخچه قانونی و جایگاه حج و زیارت در کشور 71

2-26-2. وظایف سازمان حج و زیارت 74

2-27. پیشینه در داخل کشور 76

۲-28. پیشینه در خارج از ایران 79

فصل سوم: روش پژوهش 82

3-1. مقدمه 83

۳-۲. روش پژوهش 83

3-۳. جامعه پژوهش 84

۳-۴. نمونه‌گیری 84

3-5. ابزار تحقیق 84

3-6. روایی و پایایی ابزار پرسشنامه 85

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش 88

4-1. مقدمه 89

4-2. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب اطلاعات کارگزاران 89

4-2-1. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب اطلاعات جمعیتشناختی کارگزاران 89

4-2-1-1. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه حج کارگزاران 89

4-2-1-2. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عمره کارگزاران 91

4-2-1-3. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عتبات کارگزاران 92

4-2-1-4.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب سطح تحصیلات کارگزاران 93

4-2-1-5.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب سن کارگزاران 94

4-2-2. توصیف نمونه مورد بررسی براساس مصاحبه 96

4-2-2-1. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مذهب و زیارت 96

4-2-2-2. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای زائران 98

4-2-2-3. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای کاروان داری 100

4-2-2-4. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مدیریتی 102

4-2-2-5. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای فناوری 104

4-2-2-6. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای پژوهشی 105

4-2-2-7. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای برنامهها و سیاستها 107

4-2-2-8. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مرتبط با کشور مقصد 109

4-2-2-9. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای امداد و بهداشت 110

4-2-3. توصیف نمونه مورد بررسی براساس مصاحبه 112

4-2-3-1. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مذهب و زیارت 112

4-2-3-2.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای زائران 114

4-2-3-3. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای کاروان داری 116

4-2-3-4.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مدیریتی 118

4-2-3-5. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای فناوری 120

4-2-3-6.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای پژوهشی 121

4-2-3-7.  توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای برنامهها و سیاستها 123

4-2-3-8. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای مرتبط با کشور مقصد 125

4-2-3-9. توصیف نمونه مورد بررسی بر حسب آموزشهای امداد و بهداشت 127

4-3. استنباط در مورد نمونه مورد بررسی 128

4-3-1. آزمون نرمال بودن توزیع متغیرهای پژوهش 128

4-3-2. پاسخ به سئوالهای پژوهش 129

4-3-2-1. سئوال اول پژوهش 129

4-3-2-2. سئوال دوم پژوهش 133

فصل پنجم: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها 147

5-1. مقدمه 148

5-2.خلاصه پژوهش 148

۵-3. پاسخ به پرسش‌های پژوهش 149

۵-3-۱. پرسش نخست 149

۵-3-۲. پرسش دوم 149

5-5. بحث در مورد یافته‌ها 154

5-5-1. آموزش‌های مذهب و زیارت 154

5-5-2. آموزش‌های زائران 156

5-5-3. آموزش‌های کاروان‌داری 157

5-5-4. آموزش‌ها مدیریتی 159

5-5-5. آموزش‌های فناوری 162

5-5-6. آموزش‌های پژوهشی 162

5-5-7. آموزش‌های برنامه و سیاست‌ها 163

5-5-8.آموزش‌ها مرتبط با کشور مقصد 165

5-5-9. آموزش‌های امداد و بهداشت 166

محدودیت‌های پژوهش 167

۵-۴. پیشنهادهای حاصل از پژوهش 168

5-4-1.پیشنهادهای کاربردی/اجرایی 168

۵-۵. پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی 169

منابع 170

پیوست‌ها 178

 

 

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                                                صفحه

جدول2-1 رویه و روش‌های شناسایی نیازهای اموزشی 41

جدول : 2-2 انواع روش‌های نیازسنجی آموزش کارکنان (نوروزی و دیگران، 1393) 45

جدول 3-1. میزان پایایی ابزار گردآوری اطلاعات 87

جدول 4-1. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه حج کارگزاران 90

جدول 4-2. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عمره کارگزاران 91

جدول 4-3. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عتبات کارگزاران 92

جدول 4-4. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب سطح تحصیلات کارگزاران 93

جدول 4-5. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب سن کارگزاران 94

جدول 4-6. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دورههای آموزش های مذهب و زیارت 96

جدول 4-7. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های زائران 98

جدول 4-8. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های کاروان داری 100

جدول 4-9. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های مدیریتی 102

جدول 4-10. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های فناوری 104

جدول 4-11. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های پژوهشی 105

جدول 4-12. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های برنامهها و سیاستها 107

جدول 4-13. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های مرتبط با کشور مقصد 109

جدول 4-14. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های امداد و بهداشت 110

جدول 4-15. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های مذهب و زیارت 112

جدول 4-16. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های زائران 114

جدول 4-17. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های کاروان داری 116

جدول 4-18. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های مدیریتی 118

جدول 4-19. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های فناوری 120

جدول 4-20. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های پژوهشی 121

جدول 4-21. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های برنامه ها و سیاستها 123

جدول 4-22. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های مرتبط با کشور مقصد 125

جدول 4-23. توزیع فراوانی و درصد نمونه مورد بررسی بر حسب دوره های آموزش های امداد و بهداشت 127

جدول 4-24 نتایج آزمون گلموگروف اسمیرنوف یک نمونه ای 129

جدول 4-25. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای نیازهای آموزشی کارگزاران از نظر مدیران 130

جدول 4-26. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای نیازهای آموزشی کارگزاران از نظر خود کارگزاران 134

جدول 4-27. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزشهای مذهب و زیارت 138

جدول 4-28. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزشهای زائران 139

جدول 4-29. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعههای آموزشهای کاروان داری 140

جدول 4-30. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های مدیریتی 141

جدول 4-31. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های فناوری 142

جدول 4-32. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های پژوهشی 143

جدول 4-33. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های برنامهها و سیاستها 144

جدول 4-34. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های مرتبط با کشور مقصد 145

جدول 4-35. آزمون مقایسه میانگین یک نمونه ای زیرمجموعه های آموزش های امداد و بهداشت 146

 

فهرست تصاویر و نمودارها

عنوان                                                                                                                                صفحه

شکل 2-1 فرآیند آموزش 23

شکل 2-2: فرآیند تبدیل نیازهای آموزشی کارکنان به برنامه‌های آموزشی 41

شکل 2-3: تعیین نیازهای آموزشی باتوجه به جنبه‌های عمکرد سازمان 44

شکل 2-4: مراحل نیاز سنجی در الگوهای کلاسیک، قیاسی و استقرایی 47

شکل 2-5 : عناصر سازمانی و ارتباط آن با نیازسنجی 57

نمودار 4-1. درصد فراوانی نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه حج کارگزاران 90

نمودار 4-2. درصد فراوانی نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عمره کارگزاران 91

نمودار 4-3. درصد فراوانی نمونه مورد بررسی بر حسب سابقه عتبات کارگزاران 92

نمودار 4-4. درصد فراوانی نمونه مورد بررسی بر حسب سطح تحصیلات کارگزاران 93

شکل 4-1. میانگین دورههای آموزشهای مذهب و زیارت 97

شکل 4-7. میانگین دورههای آموزش های زائران 99

شکل 4-8. میانگین دورههای آموزش های کاروان داری 101

شکل 4-9. میانگین دورههای آموزش های مدیریتی 103

شکل 4-10. میانگین دورههای آموزش های فناوری 105

شکل 4-11. میانگین دورههای آموزش های پژوهشی 106

شکل 4-12. میانگین دورههای آموزش های برنامه ها و سیاست ها 108

شکل 4-13. میانگین دورههای آموزش های مرتبط با کشور مقصد 110

شکل 4-15. میانگین دورههای آموزش های مذهب و زیارت 113

شکل 4-16. میانگین دورههای آموزش های زائران 115

شکل 4-17. میانگین دورههای آموزش های کاروان داری 117

شکل 4-18. میانگین دورههای آموزشهای مدیریتی 119

شکل 4-19. میانگین دورههای آموزش های فناوری 121

شکل 4-20. میانگین دورههای آموزش های پژوهشی 122

شکل 4-21. میانگین دورههای آموزش های برنامه ها و سیاست ها 124

شکل 4-22. میانگین دورههای آموزش های مرتبط با کشور مقصد 126

شکل 4-23. میانگین دورههای آموزش های امداد و بهداشت 128

4-24. میانگین دورههای آموزش های لازم برای بهبود کیفیت کار کارگزاران از نظر مدیران 133

4-25. میانگین دورههای آموزش های لازم برای بهبود کیفیت کار کارگزاران از نظر کارگزاران 137

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل نخست: کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

1-1. مقدمه

یکی از وظایف اساسی سازمان حج و زیارت برنامه ریزی و اقدام در جهت آموزش و ارتقای سطح مهارت، دانش و بصیرت کارگزاران دولتی و خصوصی و نظارت بر عملکرد آنان و ارزیابی و اصلاح مداوم چرخه امور و برنامه ها با استفاده از دانش روز و تجربیات سازمان و انجام نظرسنجی های علمی و توسعه مشارکت کارگزاران می‌باشد.

در دنیای کنونی توسعه در ابعاد مختلف آن هدف اصلی جوامع و سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها محسوب می‌شود. ساخت و کار اصلی رشد و توسعه جوامع در واقع سازمان‌ها هستند. کارایی سازمان‌ها مستلزم کارآیی منابع انسانی و کارایی منابع انسانی در گرو آموزش و توسعه دانش و مهارت‌های کارکنان است. (ربیع سام خانیان،1387)

نقل است دانش بشری هر پنج سال یک‌بار، دو برابر افزایش می‌یابد و این افزایش همه چیز را در حال تغییر و تحول قرار می‌دهد. پس چگونه می‌توان منابع انسانی یک سازمان را با این تغییر و تحولات آشنا نکرد؟ بدیهی است در صورت بی توجهی به امر آموزش کارکنان، سرنوشت و بقای سازمان به خطر خواهد افتاد. به همین علت کشورهای پیشرفته، امروز معمولاً کارکنان سازمانظها حداقل هر سال یک بار به کلاس آموزشی می‌روند. .(خراسانی و مهدی،1385)

آموزش نیروی انسانی سرمایه گذاری پر سودی به شمار می‌آید، که بازده آن در واقع یک امر حیاتی و اجتناب ناپذیر است که باید به طور مستمر در سازمان مورد توجه قرار گیرد، چرا که آموزش یکی از راه‌های اصولی و منطقی هدایت تلاشهای کارکنان در سازمان است و باعث به کارگیری استعدادهای نهفته، به کار اندازی قدرت تخیل و به وجود آمدن حسن انعطاف پذیری فکری لازم در کارکنان خواهد شد. (صبرکش و دیگران، 1392)

بی شک اجرای برنامه‌های آموزشی  با هدف ایجاد تغییر در رفتار، دانش و مهارت‌های منابع انسانی سازمان متناسب با نیازهای با به‌روز کردن اطلاعات و دانش‌کاری آنان، ضمن توسعه مهارت‌ها، مجوب بقای سازمان خواهد شد. (بذار چمازکتی،1392)

نیاز سنجی آموزشی در حقیقت زیربنای ساختمان آموزش است که هر قدر مستحکم‌تر باشد، بنای روی آن نیز محکم‌تر و آسیب‌ناپذیر خواهد شد. تعیین نیاز آموزشی نقطه آغاز هر نوع آموزش است. تدوین برنامه‌های آموزشی نیز به سنجش و شناسایی نیازها منوط است. (یارمحمدیان،1381)

نیازسنجی جایگاه ویژه‌ای در تحقیقات آموزشی[1] دارد و از مقدماتی‌ترین فعالیت‌های برنامه‌ریزی و طراحی آموزشی؛ در الگوی کمپ[2]، انیستیتو توسعه آموزش (IDI)[3]، تهیه نظام‌های آموزشی(ISD)[4] و آموزش معیاری[5] محسوب می‌شود. برنامه‌ریزان آموزشی در سراسر جهان و در تمامی سازمان‌هایی که با آموزش سرو کار دارند، ناگریزند برای تدوین برنامه‌ها و طرح‌های آموزشی خویش، دلایل قانع کننده‌ای داشته باشند. (فضل اللهی و ملکی توانا، 1390)

1-2. بیان مسئله

آموزش از منابع حیاتی توسعه است که به منظور توانمندسازی هر انسانی باید در دسترس او باشد. در دوران معاصر آموزش به عنوان مؤثرترین ابزار جوامع برای ورود به چالش‌های آینده مورد توافق قرار گرفته است و اصولاً پذیرفته شده است که در پرتو آموزش امروز، دنیای فردا شکل خواهد گرفت. آموزش نه تنها در مدارس و دانشگاه‌ها، بلکه در تمامی عرصه های زندگی حضوری فعال دارد و منطقاً عاملی است که مردم را در جوامع مختلف هوشیارتر، باسوادتر، آماده‌تر و مسئول‌تر، نقادتر و اخلاقی‌تر می‌کند و از این رو حامل برترین آرمانهای بشری است و در نتیجه حیاتی‌ترین ابزار در مسیر نیل به توسعه پایدار تلقی می‌شود. (رفیعی و لطفی، 1389).

اکثر اوقات ما عادت کرده‌ایم که بدون شناخت کافی از نیازها و مشکلات موجود برنامه‌هایی را برای آن‌ها تدارک ببینیم و در اجرای برنامه‌ها نیز به شکل دستوری، آمرانه و پدرانه عمل کنیم، درنتیجه، برنامه‌ها موفقیت مورد انتظار نخواهند داشت. نیازسنجی، روشی است که در آن وضع موجود و وضع مطلوب شناسایی شده و سپس اقدام مناسب در جهت کاهش شکاف بین آن دو به عمل می‌آید. (گوپتا وکاویتا، 1384)

در دنیای امروزکه دنیای تحولات، دگرگونی‌ها و تغییرات سریع است، انطباق و همراهی با تغییرات یکی از عوامل حفظ ثبات، پایداری، رشد و توسعه محسوب می‌شود و آموزش یکی از ابزارهای تأمین انطباق پذیری نیروی انسانی سازمان‌ها با تغییرات روز افزون مذکور به شمار می‌آید. بدون تردید آموزش در رشد کارکنان بسیار ارزشمند است اما نیازسنجی آموزشی حیاتی‌ترین فعالیت در برنامه‌ریزی آموزش یک سازمان می‌باشد. اگر نیاز سنجی در سازمان با تخمین نادرست همراه باشد فرآیندهای برنامه‌ریزی و اجرای آموزش و در کل تمام فعالیت‌های آموزشی با مشکل مواجه می‌شوند. (الهیان فیروز و خزایی، 1391)

شناخت و تحلیل اثربخش نیازهای آموزشی، پیش‌نیاز یک سیستم آموزشی موفق است. تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامه‎ریزی آموزشی و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخش کارکرد آموزش و بهسازی منابع انسانی است که اگر بدرستی انجام شود مبنای عینی‎تری برای برنامه‎ریزی فراهم خواهد شد. «آموزش‎گران است» [6] فقط باید موقعی ارائه شود که اولاً پاسخی به یک نیاز شناخته شده باشد و ثانیاً بهترین راه‎ حل برای مشکلاتی باشد که از آن طریق قابل حلند. فعالیتهای‎ آموزشی که بدون توجه به این شرایط طراحی و اجرا شوند در واقع نوعی اتلاف منابع ارزشمند خواهد بود (زین‌آبادی، 1390).

نیازهای آموزشی به نیازهایی اطلاق می‌شود که از طریق آموزش تأمین می‌شوند، این گونه نیازها تنها در حوزه‌های دانشی، مهارتی و نگرشی مطرح می‌شوند، رفع نیازهای آموزشی در این حوزه‌ها به ترتیبی که ذکر شده است بطور صعودی مشکل‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. اغلب صاحبنظران نیاز آموزشی را بعنوان فاصله یا شکاف بین وضع مطلوب و موجود در زمینه عملکرد و سایر الزامات جامعه تعریف کرده‌اند. براساس این تعاریف شناسایی نیازهای آموزشی معادل شناخت فقدان، کاستی یا زمینه‌های گسترش دانش، مهارت و نگرش‌های مرتبط با عملکرد و رضایت اجتماعی است. (امینی، 1387).

سازمان حج و زیارت تنها متولی اعزام زائران به سرزمین وحی و عتبات عالیات در ایران می‌باشد؛ با توجه به اهمیت و پتانسیل آموزشی و فرهنگی زیارت در کشور ایران  و همچنین تأثیرات منحصر به فردی که در زائران دارد و با در نظر گرفتن جغرافیای عملیاتی این سازمان که در خارج مرزهای رسمی کشور قرار دارد؛ لازم است کارگزاران حج و زیارت آموزش‌ها را بگونه‌ای دریافت کنند که موجب ارتقاء سطح دانش،مهارت و نگرش آنان گردد و در نهایت منجر به بروز رفتاری مطلوب و متناسب با شرح وظایف وی گردد. چنانچه سازمان به درستی یا اصلاً به نیاز سنجی آنان نپردازد، علاوه بر از دست دادن زمان و هزینه (منابع)، اهداف از پیش تعیین شده (وضعیت مطلوب) نیز محقق نخواهدشد، و در نهایت منجر به کاهش کارآئی و اثربخشی آموزشی و هدر رفتن این ظرفیت عظیم آموزشی می گردد.

آموزش نیروی انسانی کارآمد ارتقای سطح کیفی خدمات ارائه شده به زائران را در پی خواهد داشت و کسب مهارتهای لازم توسط کارگزاران سازمان حج و زیارت بعنوان بازوان اجرایی این سازمان در توسعه و پایداری سازمان مؤثر خواهد بود، اهمیت آموزش و کسب مهارت حرفه ای توسط کارگزاران و عوامل اجرایی عملیات زیارتی بر هیچ کس پوشیده نیست و باید با نگاهی علمی و تحقیقی و توأم با برنامه ریزی آموزشی، دانش و توانایی و مهارت لازم را در کارگزاران زیارتی ارتقاء دهیم و گام اول آن نیاز سنجی آموزشی است تا براساس اهداف سازمان و شرح وظایف آنان ، بتوان به برنامه‌ریزی آموزشی پرداخت و از  انجام آموزش‌ها لازم و تأثیر گزار اطمینان حاصل نمود و در نهایت ارزیابی دقیق از آن بدست آورد. باتوجه به اینکه تا کنون این کار به طور علمی و پژوهشی انجام نشده است پس لازم می‌شود که این سازمان جهت هدفمند نمودند برنامه‌‌های آموزشی خود به این موضوع بپردازد.

1-۳. اهداف پژوهش

1- شناسایی نیازهای آموزشی کارگزاران حج، عمره و عتبات از منظر مدیران ارشد و کارگزاران خبره

2-  بررسی معناداری نیازهای شناسایی شده از منظر خود کارگزاران

1-۴. پرسش‌های پژوهش

1- از منظر مدیران ارشد و کارگزاران خبره، کارگزاران حج و زیارت به چه آموزش‌هایی نیاز دارند؟

2- از منظر کارگزاران حج و زیارت آیا نیازهای آموزشی شناسایی شده می‌تواند به عنوان یک نیاز مهم مدنظر گرفته شود؟

۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش

آموزش کارکنان مانند نگهداری اموال و تجهیزات است. ابزار و تجهیزات برای آنکه از کارایی بیشتر برخوردار باشند به تعمیر و تنظیم مستمر نیاز دارند. برای به به حداکثر رساندن اثربخشی و کارآیی افراد سازمان، ضمن آشنا ساختن با محیط و توجیه آن‌ها بر اساس نیاز، دوره‌های آموزشی مناسب را باید برای آن‌ها تدوین نمود. (سیدجوادین،1392)

اغلب دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان‌ها در زمینه طرح پرسش‌های اولیه مناسب به منظور طراحی، روزکارآمد کردن و ارائه برنامه آموزشی برای توسعه کارکنان و یا حل یک مشکل، دچار تنگاهایی هستند. آنان در حین آموزش و یا پس از آن به این نتیجه می‌رسند که هدفی برای برنامه آموزشی خویش در نظر نگرفته‌اند و یا برخی مواقع، حتی با وجود طرح از پیش تعیین شده‌ای برای اجرای آموزش، ولی به علت اتلاف منابع و بروز نتایج مطلوب، در اجرای آن دچار تردید شده‌اند. با توجه به فشارهای مدیریتی در سازمان‌ها در خصوص بازگشت سرمایه‌گذاری در آموزش، برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران آموزش باید هدف‌های مشخص و نتایج مورد انتظار آموزش را تعریف کرده و برای مدیران ضرروت و هدفمندی برنامه‌ها را توضیح دهند. (باربازت،2006)

هر ساله خیل عظیمی از مردم عزیز کشورمان مشتاقانه به سرزمین عرفات ، ملکوت و معرفت و همچنین عتبات عالیات مشرف می شوند و این فرصتی گران‌بها است که برای تهذیب نفوس و تکمیل مکارم اخلاقی و معنوی فراهم می گردد تا به برکت این سفر و هجرت راه قرب و کمال را به پیمایند.

 سازمان حج و زیارت هر ساله با اجرای برنامه های آموزشی در تلاش است تا نیروی‌های صاحب صلاحیت را در جایگاه های مدیریت کاروان و مجموعه ها و عوامل کاروان و کارگزاری قرار دهد تا بتوانند با فراگیری دانش، نگرش و مهارت لازم و باز آموزی مستمر تحقق اهداف سازمان را میسر و اجرای برنامه های مصوب را عملیاتی نمایند.

هدف از این تحقیق شناسایی آموزش‌های ‌ مورد نیاز در حوزه کارگزاران حج و زیارت می‌باشد بایستی مسأله نیاز به آموزش تبیین شود و با دید کلان و به عنوان یک موضوع پژوهشی به آن نگاه شود و مشخص گردد چه سمتی در حرکتیم و چه هدفی را دنبال می‌کنیم آیا به اهداف خود رسیده ایم، نیاز سنجی آموزشی تضمینی است برای مؤثر بودن آموزش‌ها، هدر نرفتن منابع، رسیدن به وضع مطلوب و در نهایت تدوین برنامه آموزشی، اجرای برنامه آموزشی و ارزشیابی آن، اگر این کار بدرستی انجام دهیم  علاوه بر مدیریت زمان و بودجه به اهداف از پیش تعیین شده می‌رسیم و بطور مستقیم کارگزاران و غیر مستقیم زائران را به آنچه که لازم بود فرابگیرند رهنمود می‌نماییم و آموزش‌هایی مؤثر به آنان منتقل نموده‌ایم. و کمک می‌کنیم  یک کارگزار به شایستگی نسبت به وظایف خود در قبال زائر و مأموریتی که به ایشان واگذار شده است انجام وظیفه ‌نماید، پس برای اینکه مطمئین شویم در مسیر درست گام بر می‌داریم باید به فرآیند نیازسنجی آموزشی برای کارگزاران حج و زیارت اهتمام بورزیم.

1-۶. تعریف‌های عملیاتی

1-6-1. نیاز

کافمن و هرمن نیاز را ینگونه تعرف می کنند : نیاز یعنی فاصله میان نتایج موجود و نتایج مطلوب (مشایخ،1391)

1-6-2.آموزش

آموزش تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری و به‌منظور ایجاد تغییرات نسبتاً پایدار در فرد، تا او را قادر به انجام کار و بهبود بخشی توانایی‌ها، تغییر مهارت‌ها، دانش، نگرش و رفتار اجتماعی نماید. بنابراین آموزش به‌مفهوم تغییر دانش، نگرش و تعامل با همکاران است. آموزش مستلزم استفاده از برنامه‌های پیش‌بینی شده‌ای است که شایستگی‌های موجود در کارکنان را تقویت و موجب کسب دانش، مهارت و توانایی‌های تازه در فرد می‌گردد، به‌گونه‌ای که بهبود عملکرد شغلی را تسهیل می‌نماید. (سیدجوادین،1392)

1-6-3. نیازسنجی

براد شاو (1972)، نیاز سنجی را فرآیند تعیین اهداف، مشخص کردن وضع موجود، اندازه گیری نیازها و تعیین اولویت ها برای عمل می داند.تعیین اولویت‌ها خصوصاً در سازمان ها به منظور حداکثر استفاده از منابع موجود در جهت تحقق ضروری ترین نیازها مورد تاکید است.( واجارگاه،1384(

1-6-4. نیازسنجی آموزشی