2- 1- 1- 2- پایان دوران کودکی.. 16

2- 1- 2- مفهوم کودک در حقوق ایران.. 17

2- 1- 2- 1- شروع دوران کودکی.. 17

2- 1- 2- 2- پایان دوران کودکی.. 18

2- 1- 3- مفهوم کودک درمعاهدات بین‌المللی.. 19

2- 1- 3- 1- در اعلامیه جهانی حقوق کودک (1959). 20

2- 1- 3- 2- در کنوانسیون حقوق کودک (1989). 20

2- 1- 3- 3-  در میثاق حقوق كودك در اسلام (2005). 21

2-2- حقوق بنیادین کودک…. 22

2-2-1- حق عدم تبعیض ناروا علیه کودک… 22

2-2-2- حق رعایت غبطه و منافع و مصالح عالیه کودک… 23

2-2-3- حق حیات، بقاء و رشد کودک… 23

2-2-4- حق آزادی عقیده، وجدان، مذهب و بیان و حق آموزش کودک… 23

2-2-5- حق کودک در احترام به حریم خصوصی او. 25

2-2-6- حق دسترسی کودک به اطلاعات مناسب… 26

2-2-7- حق کودک بر سلامتی.. 27

فصل سوم-  تعارض حقوق كودك با حقوق مالكیت ادبی و هنری.. 30

3- 1-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق آثار ادبی… 34

3- 1- 1-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت ادبی در حقوق خارجی.. 36

3- 1- 1- 1- در حقوق انگلستان.. 37

3- 1- 1- 1- 1- از قانون نشریات مستهجن (1959). 37

3- 1- 1- 1- 2- از قانون نشریات زیان‌آور (1955). 41

3- 1- 1-2- در حقوق آمریکا 42

3- 1- 1-3- در حقوق فرانسه. 46

3- 1- 2-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت ادبی در حقوق ایران.. 49

3- 1- 2- 1- کتب و نشریات.. 50

3- 1- 2- 1- 1-  در مرحله ثبت اثر و شناسایی حق.. 50

3- 1- 2- 1- 2- در مرحله اجرای حق.. 53

3- 1- 2- 2- فیلمنامه و نمایشنامه. 58

3-2-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق آثار هنری… 61

3- 2- 1-  تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت هنری درحقوق خارجی.. 65

3- 2- 1- 1- در حقوق انگلستان.. 65

3- 2- 1- 1- 1-نمایش سینمایی و ویدئویی فیلم.. 65

3- 2- 1- 1-2- آثار عکاسی و تصاویر. 68

3- 2- 1- 2- در حقوق آمریکا 71

3- 2- 1- 2- 1- نمایش سینمایی و تلویزیونی فیلم.. 71

3- 2- 1- 2- 1- 1- حمایت از كودكان در برابر نمایش فیلم‌ها در سینماها و تماشاخانه‌ها 72

3- 2- 1- 2- 1- 2- حمایت از كودكان در برابر نمایش ویدئویی مستقیم.. 73

3- 2- 1- 2- 1- 3- حمایت از كودكان در برابر نمایش تلویزیونی فیلم‌ها 75

3- 2- 1- 2- 2- آثار عكاسی و تصاویر. 78

3- 2- 1- 3- در حقوق فرانسه. 80

3- 2- 1- 3- 1- نمایش سینمایی و تلویزیونی فیلم.. 80

3- 2- 1- 3- 2- آثاری عکاسی و تصاویر. 81

3- 2- 2- تعارض حقوق کودکان با حقوق مالکیت هنری (فیلم و نمایش) درحقوق ایران.. 84

3- 3-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای… 90

3- 3- 1-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای در حقوق خارجی.. 93

3- 3- 1- 1- در حقوق انگلستان.. 93

3- 3- 1- 2- در حقوق آمریكا 94

3- 3- 1- 3- در حقوق فرانسه. 97

 

3- 3- 2-  تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای در حقوق ایران.. 99

فصل چهارم- تعارض حقوق كودك باحقوق مالكیت صنعتی.. 104

4-1- حمایت از کودکان در برابر حق اختراع یا  حق بر طرح صنعتی در مورد محصولات صنعتی غیرخوراکی… 107

4-1-1- در حقوق خارجی.. 109

4-1-1-1- در حقوق انگلستان.. 109

4-1-1-2- در حقوق آمریکا 113

4-1-1-2-1- در مورد وسایل بازی، وسایل نگهداری و دیگر وسایل مورد استفاده کودکان.. 113

4-1-1-2-2- در مورد سایر محصولات زیان‌آور برای سلامتی کودک… 120

4-1-1-2-2-1-پیشینه حمایت… 120

4-1-1-2-2-2- از قانون جلوگیری از بسته‌بندی سمی (PPPA). 121

4-1-1-2-2-3- از قانون پیش‌گیری از سوختگی کودکان با بنزین.. 125

4-1-1-3- در حقوق فرانسه. 126

4-1-2- در حقوق ایران.. 127

4-2- حمایت از کودک در برابر حقوق ناشی از ابداع و ساخت داروها 132

4-2-2- در حقوق ایران.. 136

نتیجه‌گیری و پیشنهادها 139

فهرست مراجع.. 143

فصل نخست
مقدمه و طرح تحقیق
1- 1- مقدمه

حقوق مالکیت فکری از جمله رشته‌های نوپا و کم‌سابقه در کشور ماست که تلاش حقوق‌دانان و دانشجویانی که قصد دارند اهتمام خود را به طور ویژه در این وادی مصروف دارند، موجب بالندگی نسبی آن در سالهای اخیر شده است؛ لکن همانطور که اساتید فن و صاحب‌نظران اذعان کرده‌اند، این شاخه از حقوق تا رسیدن به جایگاه شایسته و نائل شدن به مرتبه‌ای که هم‌اکنون درکشورهای توسعه‌یافته به آن می‌دهند، راهی طولانی در پیش دارد.

در کشورهای توسعه‌یافته که به‌دلیل رواج و فراوانی محصولات فکری در علوم مختلف، عموماً خاستگاه حقوق مالکیت فکری به شمار می‌روند، تألیفات و تحقیقات فراوانی در حوزه‌های گوناگون این رشته انجام شده است؛ از جمله مقالات و کتبی در زمینه‌های مالکیت فکری و حقوق رقابت، مالکیت فکری و توسعه، مالکیت فکری و کنترل اطلاعات، مالکیت فکری و اخلاق، مالکیت فکری و نرم‌افزارهای متن باز، مالکیت فکری و حقوق بین‌الملل خصوصی، مالکیت فکری برای دانشمندان و مهندسان، مالکیت فکری و امنیت غذایی، مالکیت فکری و کشاورزی بر پایه بیوتکنولوژی، مالکیت فکری و حقوق بشر و نیز تألیفاتی در زمینه‌های تخصصی حقوق مالکیت صنعتی از جمله طرح‌های صنعتی؛  اما در کشورهای در حال توسعه، به رغم اهمیت فراوان این شاخه از حقوق، متأسفانه آثاری که قابل مقایسه با نمونه‌های غربی باشد یافت نمی‌شود. البته نباید از زحمات اساتید و دانشجویان این رشته در سال‌های اخیر غافل ماند و کوشش‌های صورت گرفته در این وادی را دست کم گرفت؛ چرا که مؤلفان و محققان این رشته، با درک اهمیت آن و نیز دریافتن عقب افتادگی حقوق کنونی ما در شعبه‌های نوین مانند مالکیت فکری، آستین‌ همت را بالا زده و کتب و مقالات قابل توجهی را نوشته یا ترجمه کرده‌اند.

1-2- بیان مسأله

در طول سال‌ها تحقیق و تألیف در زمینه‌های مختلف مالکیت فکری، جنبه‌های بسیاری از این شاخه از حقوق و ارتباط آن با دیگر شعبه‌های حقوقی و نیز علوم دیگر مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است؛ اما در این میان، حوزه‌هایی هم هستند که علیرغم اهمیت بسیار زیاد، تا حدودی از نظر نویسندگان و اساتید دور مانده‌اند. این غفلت نیز نه به خاطر کم‌اهمیت بودن این حوزه‌ها که به علت هم‌پوشانی آنها با حوزه‌های دیگر است. از جمله موضوعاتی که نه‌تنها در حقوق ما، بلکه در حقوق کشورهای پیشرو در زمینه مالکیت فکری کمتر به‌طور خاص مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است، بررسی تعارض میان حقوق ناشی از مالکیت فکری و حقوق کودکان است. این گفته بدان معنا نیست که به این موضوع مهم ابداً توجهی نشده است، بلکه موضوع تعارض میان حقوق کودک و حقوق انحصاری ناشی از مالکیت فکری، تحت عناوینی از جمله حقوق رسانه، حقوق رایانه و نرم‌افزار، حقوق فناوری اطلاعات، حقوق و فرهنگ، دسترسی به اطلاعات و حقوق و اخلاق  بررسی شده، اما همانگونه که اشاره شد، این موضوع تحت همین عنوان، کمتر منظور نظر نویسندگان و محققان بوده است.

از طرفی، اهمیت ویژه حقوق کودکان و رعایت مصالح آنان، مسأله‌ای نیست که نیازمند تأکید باشد. حقوق‌دانان، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، کارشناسان مذهبی و تمام کسانی که در حوزه‌های اجتماعی، پرورشی و تربیتی فعالیت می‌کنند بر این عقیده هستند که رعایت حقوق و مصالح کودک، از جمله مهمترین اولویت‌ها برای داشتن خانواده و جامعه‌ای سالم است؛ چرا که کودکان به لحاظ آسیب‌پذیری زیاد، نیازمند مراقبت‌هایی هستند که اغلب افراد بزرگسال به آن احتیاج ندارند. این موضوع به وضوح در اسناد بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک (1989) مورد تصریح قرار گرفته است.

برخی از صاحب‌نظران معتقدند که امروزه در تمام نقاط جهان در مسائل فرهنگی، موضوع کودکان مهمترین موضوع است و به همین دلیل، قوانینی که در مورد کودکان اعمال می‌شود، باید بسیار دقیق‌تر و روش‌مندتر از سایر قوانین باشد.[1]

اگر دهه‌ها و حتی سال‌ها پیش، اکثر اوقات کودکان به سرگرمی و غرق شدن در عیش کودکانه در کوی و برزن و انجام بازی‌های سنتی می‌گذشت، اما امروزه آن بازی‌های سنتی که به دلیل گره خوردن با برخی آداب و رسوم کهن بومی جنبه آموزنده نیز داشتند، جای خود را به بازی‌های رایانه‌ای مدرن عمدتاً وارداتی و فیلم‌ها و تصاویر و انیمیشن‌های رنگارنگ داده‌اند که گاهی حتی با هدف تخریب اخلاق و تربیت کودک توسط کشورهای استعمارگر وارد کشورهای جهان سوم می‌شوند.

مسأله تربیت و رشد فکری کودک از مطالبی است که در آموزه‌های دین مبین اسلام نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. تربیت به معنای پرورش انسان‌هایی کامل بر پایه آموزه‌های وحیانی دارای اهمیت فراوانی است. بنابراین برای دست‌یابی به جامعه‌ای که زمینه‌های رشد و تکامل فردی و اجتماعی را فراهم می‌آورد، بهره‌گیری از روش‌های تربیتی قرآن بسیار مفید است. در یک جمله می‌توان گفت که هدف اصلی بعثت پیامبران نیز تربیت انسان‌هاست. از سوی دیگر، چون کودکان آینده جامعه بشری را تشکیل می‌دهند و چون تربیت و هدایت در دوران کودکی تأثیر بسزایی در آینده فرد دارد و در واقع آینده او را می‌سازد، لذا قرآن کریم به مسأله تربیت کودکان توجه خاصی مبذول داشته و از همان کودکی برای هدایت انسان‌ها برنامه دارد.[2]

مسأله دیگری که وجود دارد و البته تا کنون نیز بیشتر مورد توجه نویسندگان و پژوهش‌گران بوده است، مسأله سلامت جسمانی و منافع مادی کودک است. همانطور که می‌دانیم، کودکان از هر نظر نیازمند مراقبت و حمایت هستند؛ همانگونه که اگر به سلامت روانی و تربیت و رشد فکری آنها اهمیت داده نشود، پیامدهای خوشایندی برای خانواده و جامعه به بار نخواهد آمد، در صورت عدم توجه به سلامت جسمانی کودکان و عدم حمایت آنان در برابر مخاطرات تهدیدآمیز پیرامونی، از جمله اعمال حقوقی که

خانه می کردند تا آنجا را از مواد آلوده و کثیف پاک کنند و این اصطلاح رایج شد. یک نظر دیگر در مورد رواج این اصطلاح، آن است که «در دهه های 20 و 30 در ایالات متحده آمریکا و به ویژه ایالت شیکاگو اشخاصی همچون آل کاپن، می یرلنسکی و لوسیانو برای فرار از مالیات و همچنین عواید ناشی از قاچاق، دست به خرید تجارت خانه و انجام

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                صفحه

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول :کلیات

کلیات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8

مبحث اول – تحلیل عناوین موضوع……………………………………………………………………………………………… 10

گفتار اول – مفهوم و ماهیت شرط………………………………………………………………………………………………… 10

بند اول – تعریف شرط…………………………………………………………………………………………………………………… 10

بند دوم – نتایج وابستگی شرط به قرار­داد اصلی ……………………………………………………………………….. 13

بند سوم – اقسام شروط ضمن عقد ……………………………………………………………………………………………. 15

بند چهارم – شرایط صحت شروط ضمن عقد ……………………………………………………………………………. 16

گفتار دوم – مفهوم و مبنای ضمان ……………………………………………………………………………………………… 17

بند اول – ضمان و اقسام آن ………………………………………………………………………………………………………… 18

بند دوم – مبنای مسئولیت در اسلام ………………………………………………………………………………………….. 19

بند سوم – اقسام مسئولیت در فقه و قانون مدنی……………………………………………………………………….. 21

بند چهارم – شرایط ایجاد مسئولیت قرار­دادی …………………………………………………………………………… 22

بند پنجم – مسقطات ضمان ………………………………………………………………………………………………………… 24

گفتار سوم – مفهوم  و مبنای امانت ……………………………………………………………………………………………. 28

بنداول – امانت و اقسام آن……………………………………………………………………………………………………………. 28

بند دوم – مبنای امانت در فقه و حقوق……………………………………………………………………………………….. 29

مبحث دوم – بیان قاعده مسئولیت متصرف مال غیر………………………………………………………………….. 30

گفتار اول – شمول قاعده مسئولیت متصرف مال غیر………………………………………………………………… 30

گفتار دوم – نقش قرارداد در مسئولیت………………………………………………………………………………………… 31

فصل دوم – وضعیت فقهی و حقوقی شرط ضمان امین

مبحث اول – ارائه نظریات در رابطه با شرط ضمان امین…………………………………………………………… 37

گفتار اول – نظریه بطلان شرط ضمان امین………………………………………………………………………………… 37

بند اول – عدم شمول عموم دلیل شرط و دلیل ضمان نسبت به شرط ضمان امین……………….   37

بند دوم – منافات شرط ضمان امین با مقتضای امانت……………………………………………………………….. 38

بند سوم – عدم مشروعیت شرط ضمان امین…………………………………………………………………………….. 46

بند چهارم – غیر معقول بودن شرط ضمان امین………………………………………………………………………… 52

الف) عدم امکان اجتماع با وصف امانت………………………………………………………………………………………… 52

ب) حقیقت عقود امانی………………………………………………………………………………………………………………….. 52

گفتار دوم – نظریه صحت شرط ضمان امین……………………………………………………………………………….. 53

بند اول – شمول عموم دلیل شرط نسبت به شرط ضمان امین………………………………………………. 53

بند دوم – بنا و روش عقلا……………………………………………………………………………………………………………. 53

بند سوم – صحت شرط ضمان امین بر اساس روایات……………………………………………………………….. 54

بند چهارم – اصل صحت در قراردادها…………………………………………………………………………………………. 54

بند پنجم – اصل آزادی قراردادها………………………………………………………………………………………………… 57

مبحث دوم – نقد و بررسی دلایل عدم امکان اشتراط (بطلان شرط ضمان)……………………………. 59

گفتار اول – عدم شمول عموم دلیل شرط و دلیل ضمان نسبت به شرط ضمان امین………….. 59

گفتار دوم – منافات شرط ضمان با مقتضای امانت…………………………………………………………………….. 61

گفتار سوم- عدم مشروعیت شرط ضمان امین…………………………………………………………………………… 62

گفتار چهارم – غیر معقول بودن شرط ضمان امین……………………………………………………………………. 63

بند اول – عدم امکان اجتماع ضمان با وصف امانت……………………………………………………………………. 63

بند دوم – حقیقت عقود امانی………………………………………………………………………………………………………. 63

مبحث سوم – بررسی مصادیق شرط ضمان در عقود امانی……………………………………………………….. 64

گفتار اول – شرط ضمان امین در عقد ودیعه……………………………………………………………………………… 64

گفتار دوم – شرط ضمان مستأجر در عقد اجاره………………………………………………………………………… 66

بند اول – ادله مخالفان صحت شرط ضمان مستأجر و پاسخ به آن………………………………………….. 66

بند دوم – استدلال موافقین صحت شرط ضمان مستأجر…………………………………………………………. 69

گفتار سوم – شرط ضمان مستعیر در عقد عاریه……………………………………………………………………….. 71

گفتار چهارم – شرط ضمان عامل در عقد مضاربه………………………………………………………………………. 72

گفتار پنجم – شرط ضمان در سایر عقود امانی………………………………………………………………………….. 73

فصل سوم – آثار و احکام شرط ضمان در عقود امانی

مبحث اول – صورت­های شرط ضمان بر امین از نظر حدود مسئولیت و نحوه شرط……………… 76

گفتار اول – تلف مال امانی……………………………………………………………………………………………………………. 76

بند اول – تلف به فعل امین…………………………………………………………………………………………………………. 76

بند دوم – تلف به فعل ثالث…………………………………………………………………………………………………………. 77

گفتار دوم – نقص و عیب مال امانی…………………………………………………………………………………………….. 79

گفتار سوم – عدم امکان رد مال امانی…………………………………………………………………………………………. 80

مبحث دوم – تأثیر و قلمرو شرط ضمان در عقد………………………………………………………………………… 82

گفتار اول – قلمرو شرط ضمان نسبت به خسارت ناشی از قوه قاهره………………………………………. 82

گفتار دوم – قلمرو شرط ضمان نسبت به میزان خسارت وارده به مشروط له…………………………. 84

مبحث سوم – شیوه­های جبران خسارت…………………………………………………………………………………….. 85

گفتار اول – شیوه­های جبران خسارت به فرض تلف………………………………………………………………….. 85

بند اول – بدل مثلی …………………………………………………………………………………………………………………….. 86

بند دوم – بدل قیمی…………………………………………………………………………………………………………………….. 88

گفتار دوم – شیوه­های جبران خسارت به فرض تلف و عیب…………………………………………………….. 89

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………. 91

فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………. 96

مقدمه

یکی از مهم­ترین آرزو­های بشر در طول تاریخ، به دست­آوردن هر چه بیشتر اموال و ابزار تولید و سایر سرمایه­های موجود در جهان بوده که برای رسیدن به آن بسیاری از جنگ­ها و کشمکش­ها روی داده و قربانیان فراوانی را گرفته­است؛ لیکن به دلیل محدودیت این اموال و سرمایه­ها از یک سو و بی­حد و حصر بودن خواسته­های انسان از سوی دیگر، رسیدن به

فصل دوم-چارچوب مفهومی تحقیق.. 6

2-1- تصویر شناسی.. 7

2-2- تاریخچه ی تصویر شناسی.. 9

2-3- اصول و فرضیه های تصویرشناسی.. 10

2-4- انواع تصاویر. 11

2- 4-1- تصاویر باز. 12

2-4-2- تصاویر بسته. 12

2-5- انواع تصویر پردازی.. 12

2-6- تصویرشناسی سیاسی.. 13

2- 7- مفاهیم تصویر شناسی.. 14

2-7-1- کلیشه. 14

2 -7- 2- الگوی قالبی.. 15

2-7-3- پیش داوری.. 16

2-7-4- تصویر. 17

2-7-5- بازنمایی.. 17

2-7-6- سمبل.. 17

2-7-7- افسانه. 18

2-8- تفاوت رویکردهای تصویری درمیان شعرای مشروطه. 18

فصل سوم- شعر سیاسی و معرفی شاعران مشروطه. 1

3-1- شعر سیاسی و کیفیت شعر شاعران مشروطه. 22

3-2- زندگی سید اشرف الدین گیلانی.. 24

3-2-1- نسب، تولد، کودکی و تحصیلات.. 24

3-2-2- وقایع جوانی و میانسالی و انتشار روزنامهی نسیم شمال. 24

3-2-3- واپسین سالهای عمر و وفات سید اشرف الدین.. 25

3-2-4- آثار سید اشرف الدین گیلانی.. 26

3-2-5- ویژگی و سرگذشت  روزنامهی نسیم شمال. 26

3-3- زندگینامه ی ملک الشعرای بهار 28

3-3-1- نسب، تولد و کودکی.. 28

3-3-2- وقایع جوانی و میانسالی.. 29

3-3-3- زمان و علت فوت.. 29

3-3-4- مشاغل و سمتهای مورد تصدی.. 29

3-3-5- فعالیتهای آموزشی.. 29

3- 3-6-  بهار، سیاست و مشروطه. 30

3-3-7- آثار بهار. 32

3-3-8- سبک شعری بهار. 33

3- 4- زندگی نامه ی میرزاده عشقی.. 35

3-4-1- نسب، تولد ،کودکی و تحصیلات.. 35

3-4-2- وقایع جوانی.. 36

3-4-3- محور های فکری و اندیشه سیاسی اجتماعی  عشقی.. 37

3-4-4- مرگ عشقی.. 39

3-4-5- سبک شعری  و آثار میزراده عشقی.. 40

فصل چهارم-تحلیل تصویرشناسی بیگانگان در اشعار گیلانی، بهار و عشقی.. 41

4-1- سید اشرف الدین گیلانی ( نسیم شمال) 42

4-1-1- کلیشه. 42

4-1-1-1- انگلیس… 42

4-1-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 45

4-1-1-2- روسیه. 45

4-1-1-2-1- تصویرشناسی روسیه. 50

4-1-2- پیش داوری.. 51

4-1-2-1- فرنگ… 51

4-1-2-1-1- تصویرشناسی فرنگ… 55

 

4-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 56

4-1-2-2-1- تصویرشناسی موسیو مرنارد بلژیکی.. 56

4-1-2-3-  هنسیس بلژیکی.. 56

4-1-2-3-1- تصویرشناسی هنسیس بلژیکی.. 57

4-1-3- تصویر. 57

4-1-3-1- فرانسه. 57

4-1-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 59

4-1-3-2- اعراب.. 59

4-1-3-2-1- تصویرشناسی اعراب.. 62

4-1-3-3-میرزا علی اکبر صابر(ملا نصرالدین): 62

4-1-3-3-1- تصویرشناسی میرزا علی اکبر صابر( ملانصرالدین) 63

4-2-ملک الشعرای بهار 64

4-2-1- کلیشه. 64

4-2- 1-1- انگلستان. 64

4-2-1-1-1- تصویرشناسی انگلستان. 70

4-2-1-2- روسیه. 71

4-2-1-2- 1- تصویرشناسی روسیه. 76

4-2-1-3- چین.. 77

4-2-1-3- 1- تصویرشناسی چین: 78

4-2-2- الگوی قالبی.. 78

4-2-2-1- آلمان. 78

4-2-2-1-1- تصویرشناسی آلمان. 80

4-2-2- 2- عثمانی.. 80

4-2-2-2-1- تصویرشناسی عثمانی.. 82

4-2-2-3- کشورهای عربی: (اعراب) 82

4-2-2-3-1- تصویرشناسی کشورهای عربی( اعراب) 84

4-2-2-4-پاکستان: 85

4-2-2-4-1- تصویرشناسی پاکستان. 85

4-2-2-5- هند. 86

4-2-2-5-1- تصویرشناسی هند. 87

4-2-2-6-ژاپن.. 88

4-2-2-6-1- تصویرشناسی ژاپن.. 88

4-2-2-7- فرانسه. 89

4-2-2-7-1- تصویر شناسی فرانسه. 89

4-2-3- تصویر: 90

4-2-3-1- آمریکا 90

4-2-3-1-1- تصویرشناسی آمریکا 91

4-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 91

4-2-3-2-1- تصویرشناسی جمهوری آذربایجان. 92

4-2-3-3-پوشکین.. 93

4-2-3-3-1-تصویرشناسی پوشکین.. 93

4-2-3-4-رابیند رانات تاگور. 94

4-2-3-4-1- تصویرشناسی رابیند رانات تاگور. 94

4-2-3-5-کنفوسیوس… 95

4-2-3-5-1- تصویرشناسی کنفوسیوس… 95

4-2-3-6-ادوارد براون. 95

4-2-3-6-1- تصویرشناسی ادوارد براون. 96

4-3- میرزاده عشقی.. 96

4-3-1-کلیشه. 96

4-3-1-1- انگلستان. 96

4-3-1-1-1- تصویرشناسی انگلیس… 105

4-3-1-2- روسیه. 105

4-3-1-2-1- تصویر شناسی روسیه. 108

4-3-2- الگوی قالبی.. 108

4-3-2-1- عثمانی (ترکیه) 108

4-3-2-1-1- تصویرشناسی عثمانی.. 110

4-3-2-2- آلمان. 110

4-3-2-2-1- تصویرشناسی آلمان. 111

4-3-3- تصویر: 111

4-3-3-1- فرانسه: 111

4-3-3-1-1- تصویرشناسی فرانسه. 113

4-3-3-2- داروین.. 113

4-3-3-2-1- تصویرشناسی داروین.. 114

4-3-3-3- بوآلو. 114

4-3-3-3-1- تصویرشناسی بوآلو. 115

4-3-4- پیش داوری.. 115

4-3-4-1- اعراب.. 115

4-3-4-1-1- تصویر شناسی اعراب.. 116

فصل پنجم-نتیجه گیری.. 117

5- نتیجه گیری.. 118

5-1- سید اشرف الدین گیلانی.. 119

5-1-1- کلیشه. 119

5-1-1-1- انگلیس… 119

5-1-1-2- روسیه. 119

5-1-2-پیش داوری.. 119

5-1-2-1- فرنگ… 119

5-1-2-2- موسیو مرنارد بلژیکی.. 120

5-1-2-3- هنسیس بلژیکی.. 120

5-1-3- تصویر. 120

5-1-3-1-فرانسه. 120

5-1-3-2- اعراب.. 120

5-1-3-3- میرزا علی اکبر صابر. 121

5-2-  ملک الشعرای بهار 121

5-2-1- کلیشه. 121

5-2-1-1- انگلستان. 121

5-2-1-2- روسیه. 121

5-2-1-3- چین.. 122

5-2-2- الگوی قالبی: 122

5-2-2-1- آلمان. 122

5-2-3- تصویر: 124

5-2-3-1- آمریکا 124

5-2-3-2- جمهوری آذربایجان. 124

5-2-3-3- پوشکین.. 124

5-2-3-4- رابیند رانات تاگور. 124

5-2-3-5- کنفوسیوس… 125

5-2-3-5- ادوارد براون. 125

5-3- عشقی.. 125

5-3-1- کلیشه. 125

5-3-1-1- انگلیس… 125

1-2)بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3)اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………..6

1-4) اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..8

1-4-1) هدف اصلی پژوهش………………………………………………………………………………………………….8

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش………………………………………………………………………………………………..8

1-5) سؤالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………9

1-6) فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………….10

1-7) تعاریف مفهومی متغیرها و اصطلاحات……………………………………………………………………………12

1-8) تعاریف عملیاتی شاخص‌ها……………………………………………………………………………………………18

فصل دوم: ادبیات نظری و تجربی پژوهش

2-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….28

2-2) تعریف سیستم یا نظام …………………………………………………………………………………………………..29

2-3) آموزش و پرورش به مثابه یک سیستم یا نظام…………………………………………………………………..29              

2-4) اهمیت آموزش و پرورش………………………………………………………………………………………………32        

2-5) نقش آموزش و پرورش در ابعاد مختلف توسعه ………………………………………………………………32          

2-5-1) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اجتماعی………………………………………………………33          

2-5-2) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه فرهنگی………………………………………………………..34          

2-5-3) نقش آموزش و پرورش در رشد و توسعه اقتصاعی……………………………………………………….35          

2-6) آموزش و پرورش و برابری فرصت‌های آموزشی……………………………………………………………..35

2-7) نظام آموزشی……………………………………………………………………………………………………………….38

2-7-1) انواع نظام آوزشی و سطوح آن ………………………………………………………………………………….39

2-8) ساختار آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………….39

2-9) آموزش ابتدایی و جوانب مختلف رشد…………………………………………………………………………..40

2-9-1) رشد ارزش‌ها…………………………………………………………………………………………………………..42

2-9-2) رشد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………..43

2-9-3) رشد   عقلانی……………………………………………………………………………………………………………..43

2-10) آموزش ابتدایی در سند تحول بنیادی…………………………………………………………………………….44

2-11) اهداف آموزش ابتدایی…………………………………………………………………………………………………44

2-12) نظام های آموزشی در جهان…………………………………………………………………………………………46

2-13) چالش‌های اصلی نظام آموزشی در جهان و ایران……………………………………………………………..50

2-14) نارسایی‌های مقطع آموزش و پرورش ابتدایی ایران…………………………………………………………..52

2-14-1) مفهوم برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………….53

2-14-2) تعاریف برنامه‌ریزی آموزشی……………………………………………………………………………………..53

2-15) كارایی………………………………………………………………………………………………………………………..55

2-15-1) معنی و مفهوم كارایی……………………………………………………………………………………………….56

2-15-2) تعاریف كارایی……………………………………………………………………………………………………….57

2-16) بهره ‌وری……………………………………………………………………………………………………………………58

2-17) رابطه كارایی با بهره وری و اثربخشی…………………………………………………………………………….59

2-18) كارایی در نظام‌های آموزشی…………………………………………………………………………………………60

2-19) كارایی درونی و كارایی بیرونی……………………………………………………………………………………..61

2-19-1) كارایی درونی………………………………………………………………………………………………………..62

2-20) برنامه ‌ریزی‌های توسعه بین‌المللی………………………………………………………………………………..65

2-20-1) برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره یا اعلامیه هزاره ……………………………………………………………………65

2-20-1-1) آرمان و اهداف برنامه ریزی آموزشی در برنامه‌ی توسعه‌ی هزاره ……………………………..67

2-20-2) برنامه ریزی آموزش برای همه………………………………………………………………………………….67

2-20-2-1) تاریخچه……………………………………………………………………………………………………………67

2-20-2-2) اهداف و چارچوب برنامه ریزی در برنامه ملی آموزش برای همه…………………………….69

2-20-2-3) تدوین برنامه آموزش برای همه………………………………………………………………………….71

2-20-2-4) برنامه ملی آموزش برای همه در ایران…………………………………………………………………..72

2-20-2-5) استراتژی‌ها……………………………………………………………………………………………………….76

2-20-2-6) معرفی گروه‌های هدف برنامه در ایران…………………………………………………………………80

2-20-2-7) برنامه آموزش برای همه از منظر برنامه توسعه ملی…………………………………………………81

2-20-2-8) ارتباط برنامه های عمرانی و توسعه با برنامه ملی آموزش برای همه………………………….83

2-20-2-8-1) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه چهارم…………………………………………80

2-20-2-8-2) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در برنامه پنجم……………………………………………84          

2-20-2-8-3) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند برنامه راهبرد…………………………………..84         

2-20-2-8-4) جایگاه برنامه ملی آموزش برای همه در سند تحول بنیادین…………………………………..85

2-21) ارتباط بین برنامه آموزش و پرورش و برنامه توسعه ملی………………………………………………….85

2-22) برنامه‌ها و اهداف دوره ابتدایی در طول برنامه در استان ………………………………………………….86

2-23) قوت‌ها و ضعف‌های توسعه آموزش ابتدایی استان………………………………………………………….87

2-24) تعریف شاخص آموزشی…………………………………………………………………………………………….88

2-25) نشانگرهای آموزشی برنامه ملی آموزش برای همه………………………………………………………….88

2-26) مروری بر تحقیقات انجام گرفته………………………………………………………………………………….90

2-26-1) پژوهش‌های داخلی………………………………………………………………………………………………90

2-26-2) تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………….96

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1) روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….104

3-2) جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………….104

3-3) ابزار گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………..104

3-4) شیوه تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات…………………………………………………………………………..104

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق

4-1)مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..106

4-2)یافته‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 106

4-2-1)تجزیه و تحلیل داده های مربوط به پرسش‌های پژوهش……………………………………………….106

3-4) فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….167

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..177

5-2) بحث ونتیجه‌گیری از پرسش‌های پژوهش……………………………………………………………………….177

5-3) نتایج کلی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………… 195

5-4) خلاصه نتایج………………………………………………………………………………………………………………205

5-5) محدودیت‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..206

5-6) پیشنهادهای كاربردی …………………………………………………………………………………………………208

5-7) موضوعات پژوهشی برای تحقیقات بعدی……………………………………………………………………..209

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………..212

فهرست منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………..221

چكیده لاتین……………………………………………………………………………………………………………………….223

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه    

جدول 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                          107

جدول 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                      113

جدول4-3) بررسی نرخ ترک تحصیل  بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                 119

جدول4-4) نرخ ماندگاری، …..نسبت اتلاف وضریب کارایی                                                125

 جدول4-5) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                  127

جدول4-6) درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                             130

 جدول4-7) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل                             133

جدول4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                           135

 جدول4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                        138

 جدول4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                 141

 جدول4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      144

جدول4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                147

جدول4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             150

جدول4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       153                              

 جدول4-14) نسبت دانش آموز به معلم، میزان تحصیلات معلمان                                        156

جدول4-15) تراکم دانش آموز در کلاس دایر و…                                                           161

جدول4-16) آزمون t مقایسه میانگین نرخ ارتقا ، نرخ مردودی و نرخ ترک تحصیل                  167

جدول شماره 4-17: آزمون t مقایسه میانگین نسبت اتلاف و ضریب کارایی                           168

جدول شماره 4-18: آزمون t مقایسه میانگین نرخ فارغ التحصیلی                                        168

جدول شماره 4-19: آزمون t مقایسه میانگین درصد رشد و هدف برنامه                                169

جدول شماره4-20: آزمون t میانگین سهم دانش آموز دختر، غیر انتفاعی با  هدف برنامه             170

جدول شماره4-21: آزمون t مقایسه میانگین سهم دانش آموز روستایی با  هدف برنامه               171

جدول شماره4-22: آزمون t مقایسه میانگین پوشش تحصیلی ظاهری و هدف برنامه                 171      

جدول شماره4-23: آزمون t مقایسه نسبت دانش آموز به معلم با هدف برنامه                          172

جدول شماره4-24: آزمون t مقایسه میانگین تحصیلات معلمان با هدف برنامه                         173

جدول شماره4-25: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی و هدف برنامه            174

جدول شماره4-26: آزمون t مقایسه ضریب بهره برداری از سرانه فضای آموزشی با هدف برنامه    175

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                          صفحه

نمودار 4-1)بررسی نرخ ارتقاء بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                         108

نمودار 4-2) بررسی نرخ مردودی بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                     114

نمودار 4-3) بررسی نرخ تکرار بر حسب جنسیت و پایه تحصیلی                                        120

نمودار 4-4) بررسی نرخ ماندگاری بر اساس پایه تحصیلی                                                 128

 نمودار 4-5) بررسی درصد فارغ التحصیلی پایه پنجم بر اساس جنسیت                                 131

 نمودار 4-6) بررسی میانگین طول سال های تحصیل برای هر فارغ التحصیل بر اساس جنسیت     133

نمودار 4-7) بررسی نسبت اتلاف بر اساس جنسیت                                                         136

 نمودار 4-8) بررسی ضریب کارایی بر اساس جنسیت                                                      139

 نمودار 4-9) تعداد و میزان رشد دانش آموزان                                                                142

 نمودار 4-10) تعداد و سهم دانش آموزان دختر و پسر                                                      145

نمودار 4-11) تعداد و سهم دانش آموزان شهری و روستایی                                                148

نمودار 4-12) تعداد و سهم دانش آموزان دولتی و غیر انتفاعی                                             151

نمودار 4-13) پوشش تحصیلی ظاهری  دانش آموزان                                                       154                                  

 نمودار 4-14) نسبت دانش آموز به معلم،                                                                     157

نمودار 4-15) نسبت معلم به کلاس دایر                                                                        159

نمودار 4-16)میزان تحصیلات معلمان                                                                          160

نمودار 4-17) تراکم دانش آموز در کلاس دایر                                                                162

نمودار4-18) تراکم کالبدی،                                                                                      163                                                                          

 نمودار4-19) سرانه فضای آموزشی                                                                            164

 نمودار 4-20)ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی                                                                            165

                        

 

چکیده:

     برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، در کشورهای جهان، تفکر هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد. در کنفرانس جهانی جامتین تایلند در سال 1990 میلادی چارچوب و شاخص‌های کیفیت نظام‌های آموزشی مشخص گردید. با توجه به عدم وجود تحقیقاتی مبنی بر سنجش کیفیت مقطع ابتدایی در استان ایلام در مقایسه با یک چارچوب بین المللی، محقق برآن شده تا پژوهشی تحت عنوان بررسی کارایی درونی آموزش ابتدایی استان ایلام طی سالهای 84 تا89 در مقایسه با شاخص‌های برنامه ملی آموزش برای همه(E.F.A) انجام دهد. و با دسته بندی و بررسی شاخص‌های مربوطه، میزان تحقق اهداف پیش بینی شده در برنامه استانی آموزش برای همه را مشخص نماید. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ کنترل متغیر از نوع غیر آزمایشی است. جامعه و نمونه آماری به شیوه سرشماری انتخاب شده و شامل کلیه دانش آموزان مقطع ابتدایی استان در سال 84 تا 89 است. برای تحلیل داده‌ها از روشهای آمار توصیفی استفاده شده است.یافته‌های آن نشان می‌دهد که: نرخ‌های قبولی، مردودی، ترک تحصیل، ماندگاری، فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف، ضریب کارایی، سهم دانش آموزان دخترو سهم دانش آموزان غیرانتفاعی، بهبود یافته است. نرخ رشد دانش آموزان ، سهم دانش آموزان روستایی کاهش و  پوشش ظاهری در مقایسه با میزان پیش بینی در سند برنامه ملی آموزش برای همه طی دوره مذکور بیشتر است که نامطلوب است. مقدار نسبت دانش آموز به معلم، تقریباً برابر با هدف برنامه است. شاخص معلم به کلاس دایر همسو با هدف برنامه است. میزان سطح تحصیلات معلمان از هدف برنامه کمتر است. تراکم دانش آموز در کلاس دایر، کمتر از هدف برنامه بوده،تراکم کالبدی، در طول برنامه بالا بوده و سرانه فضای آموزشی پایین تر از هدف است، ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی برابر با هدف برنامه است.

 

کلید واژه ( کارایی درونی، برنامه ملی آموزش برای همه)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

طرح تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:
     عصری که در آن زندگی می‌کنیم عصر دگرگونی‌های متعدد و متنوع و عرصه‌ی خرد ورزی و پویایی اندیشه‌هایی است که بتوانند راه روشن گسترش و شکوفایی را فراهم آورند و تصویری گویا از آینده‌ی درخشان علم و دانش عرضه نمایند. لازمه این تلاش، تربیت انسان‌هایی است که خود به خوبی محیط پیرامونشان را بشناسند و با رویکردهای علمی روز آشنا باشند. که در این راستا آموزش و پرورش نقش خود را به عنوان عامل اساسی در سرشتن آینده افراد ایفا نموده است. زیرا آموزش و پرورش باید انسان‌ها را برای همساز شدن با تغییر و تبدیل، این خصیصه بارز هزاره‌ی سوم آماده سازد. دست یابی به آموزش و کیفیت بخشی به آن، آموزش در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها و حفظ محیط زیست، بهداشت، دموکراسی، حقوق بشر و خلاصه دست یابی به حقوق انسانی همه‌ی افراد به ویژه در کشورهای عقب نگه داشته شده و در حال توسعه، سازمان بین المللی یونسکو را بر آن داشته است تا برنامه‌ی ملی آموزش برای همه [1] را برای دستیابی انسان‌ها به موارد یاد شده تدارک ببیند و از طریق تعهدات جهانی حکومت‌ها را ملزم به تلاش در راستای این اهداف نماید.

     مقطع ابتدایی پایه و شالوده‌ی نظام آموزش عمومی کشور است و افراد تحت تعلیم این مقطع در آینده کشور تاثیر شگرف خواهند داشت. در برنامه ملی آموزش برای همه، نیز اساس و مبنای برخورداری از سواد، تکمیل تحصیلات این مقطع برای افراد می‌باشد. لذا بررسی کارایی آن نیز خالی از اهمیت نخواهد بود.و تحقیق در این زمینه نتایج ذیل را درپی خواهد داشت  :

1- نمایان ساختن جایگاه نظام آموزشی در جهان 2- کمک کردن به پژوهندگانی که در این باب تمایل به پژوهش دارند، به طوری که به آنان این امکان را می‌دهد که با شناخت و سرعت بیشتری مصالح کار و اطلاعات مورد نیاز خود را فراهم آورند و کار تحقیق را شروع کنند و بر حسب هدف و زمینه‌ی کار، از این اطلاعات بهره گیرند. چه بسا این اطلاعات آنان را از مطالعه‌ی بعضی کتب بی نیاز کند یا به عکس به مطالعه‌ی کتاب‌های دیگر رهنمون سازد و مصالح تازه‌ای در اختیار آن‌ها بگذارد.

 

بیان مسئله:
     درجهان امروز، آموزش و پرورش کلید رشد و توسعه‌ی کشورهاست. و این در صورتی محقق خواهد بود که به رشد و توسعه‌ی همه جانبه و از جمله به زیر ساخت‌های آن توجه شود. اولین ساختار رسمی نظام آموزش و پرورش  در کشور ما دوره یا مقطع آموزش ابتدایی می‌باشد. این سطح از آموزش، با توجه به رشد و تربیت و تکوین شخصیت انسان‌ها در دوره کودکی- 6تا10سالگی- دوره مهمی است( عصاره، 1386).

     اهمیت این مقطع آموزشی به عنوان یک خرده سیستم، شناخت موقعیت کنونی، تعیین اهداف و ارزیابی عملکرد آن جهت سنجش موفقیت برنامه‌ها و هم چنین برنامه‌ریزی جهت افزایش اثر بخشی در آینده و کیفیت آموزشی، بر کمتر کسی پوشیده است. لذا در چند سال اخیر، کیفیت آموزشی به طور جدی در اکثر کشورهای در حال توسعه و بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد سؤال واقع شده است. این مسئله فقط دغدغه والدین، معلمان و کارفرمایان نبوده، بلکه سیاست گزاران و برنامه ریزان نیز نگران این مسئله هستند. این عبارت به خوبی نمایان گر مسئله و اهمیت گسترش مطالعات در خصوص کارایی نظام‌های آموزشی است و مشخص می‌سازد که این موضوع به صورت یک مسئله مهم جهانی مطرح است.

     نظام آموزش و پرورش به زعم گلابی(1368)، در جوامع امروز به مثابه عامل اصلی و مؤثر در تحولات اقتصادی- اجتماعی وظیفه اساسی خود را بر آموزش و پرورش همه جانبه فرد و شکوفایی و رشد استعدادهای کلیه افراد جامعه و تربیت نیروی کار ماهر و متخصص و انتقال ارزش‌های فرهنگی و علمی و فنی متمرکز نموده است. از جمله اهداف کیفی نظام تعلیم و تربیت از نظر صاحب نظران (محسن پور، 1389)، افزایش کارایی در همه سطوح و انواع آموزش‌ها می‌باشد. پس لازم است اطلاعات و داده‌ها در این خصوص فراهم گردد و با ارائه تصویری روشن و واضح از وضع موجود نظام آموزشی، با استفاده از شاخص‌ها و معیارهای مربوط به تهیه یک برنامه توسعه، و گذراندن وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب اقدام کرد. با توجه به این که نظام آموزش و پرورش خیل کثیری از جمعیت کل کشور را زیر پوشش قرار می‌دهد، بدون برنامه ریزی نمی‌تواند از کارایی درونی و بیرونی برخوردار شود و در جهت بهبود بخشیدن به فعالیت‌هایش گام بردارد. از این رو به کارگیری شیوه‌های برنامه‌ریزی (مشاوران یونسکو،1379) امری اجتناب ناپذیر است. در این اثنا ارزیابی کارایی درونی، یکی از شیوه‌های برنامه‌ریزی است، که از طریق گردآوری داده‌های نرم و سخت در باره اثربخشی آن چه برنامه ریزی کرده‌اند، قضاوت می‌کند. آن چه باید تغییرکند و آن چه باید ادامه یابد، را مشخص می‌کند( کافمن[2] وهمکاران، 1387).

     مشاوران یونسکو(1379)، کارایی را اصطلاحی دانسته‌اند که برای توصیف داده‌ها و ستاده‌ها به کار می‌رود و اساسا” با توجه به بازده حاصل از یک نظام در مقایسه با درون داد آن محاسبه می‌شود. در تحلیل‌های نظام آموزشی علاوه بر جنبه كمّی باید جنبه‌های كیفی از جمله نحوه یادگیری و موفقیت دانش آموزان در درون نظام باید مد نظر قرار گیرد كه تلفیق این دو« كارآیی درونی نظام» نامیده می‌شود. از آن جا که نظام آموزشی اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دارد، کارایی نظام آموزشی از نظر درونی و برونی مطرح می‌شود. کارایی درونی نظام آموزشی طی سال و در پایان مقطع آموزشی و با توجه به اهداف تعیین شده مشخص می‌شود و منظور از کارایی درونی این است که دریابیم با توجه به امکانات، منابع و مدت زمانی که برای تحصیل دانش آموزان در هر پایه تحصیلی در نظر گرفته شده است، نحوه‌ی عبور دانش آموزان به چه صورت است، و از لحاظ اقتصادی چه تاثیری بر بازده نظام آموزشی دارد. برای سنجش کارایی نظام آموزشی از شاخص‌های گوناگون استفاده می‌شود. صراف اسماعیلی(1371)، شاخص را میزانی می‌داند که اگر در تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزشیابی مورد توجه قرار نگیرد باعث از هم پاشیدگی برنامه ریزی می‌گردد.

     با وجود پیشرفت‌هایی که نظام‌های آموزشی در دهه‌های پایانی قرن بیستم در توسعه فعالیت‌هایشان و تحت پوشش بردن لازم التعلیم‌ها و واجدین شرایط استفاده از خدمات آموزشی داشته‌اند، شاخص‌ها یا نشانگرهایی که حاکی از عملکرد فعالیت‌های آموزشی می‌باشند، در حوزه‌های برابری فرصت‌های دستیابی به آموزش، وضعیت سواد، کیفیت آموزش، آموزش‌های مادام العمرو… وضعیت نگران کننده‌ای را به ویژه در کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهند. آسیب شناسی نظام‌های آموزشی( موسوی، 1383) به منظور بررسی عوامل به وجود آورنده‌ی این وضعیت حاکی از آن است که مهم‌ترین عامل، حاشیه‌ای شدن فعالیت‌های آموزشی در مقایسه با فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی است. هم چنین ایجاد تغییرات قابل توجه در نشانگرهای آموزشی(حتی در کشورهای توسعه یافته) نیز مستلزم تغییر برخی زیر ساخت‌های عملکردی نظام‌های آموزشی و فعالیت‌های مربوط به آن می‌باشد.

     بدین ترتیب عمده کردن مسائل آموزش و پرورش و ضرورت بسیج امکانات عمومی یک کشور برای حل معضلات آموزشی و ارتقاء کارکردهای آن، تفکرایجاد هسته‌های آموزش برای همه را به وجود آورد و تمامی کشورهای عضو یونسکو متعهد شدند تا در زمینه توجه به گروه‌های هدف، فعالیت‌های آموزشی و ارتقاء کیفیت فعالیت‌ها همکاری نمایند. براین اساس کنفرانس آموزش برای همه در سال  1369 (1990میلادی) در جامتین تایلند به همت پنج سازمان بین المللی یونسکو[3]، یونیسف[4]، صندوق جمعیت سازمان ملل[5]، بانک جهانی[6] و برنامه عمران ملل متحد[7] با هدف گسترش سواد در جهان، افزایش فرصت‌های یادگیری برای همگان و بهبود کیفیت یادگیری برگزار شد و شاخص‌هایی نیز برای آن تعیین گردید. سپس در اردیبهشت 1379 مصادف با2000 میلادی در داکارسنگال، سران و وزیران آموزش و پرورش کشورها، جملگی متعهد شدند که با بسیج تمامی توان خود، در راه دست یابی به اهداف این اعلامیه بکوشند و تا سال 1394(2015میلادی) تمامی مفاد آن را در کشورهای خود جامه‌ی عمل بپوشانند (سند ملی آموزش برای همه،83).

 

اهمیت و ضرورت تحقیق:
     مهمترین عامل از میان عوامل متعدد توسعه منابع انسانی، آموزش است زیرا، بر سایر عوامل نیز تاثیر فراوان دارد. ژاک هلک[8](1371) در این باره می‌گوید: منابع نیرو با یکدیگر مرتبط بوده و به هم وابسته‌اند. اما، آموزش شالوده و بنیان سایر منابع شمرده می‌شود، و عامل اساسی در بهبود تغذیه و بهداشت، حفظ محیط زیستی با کیفیت بالا، بهبود ذخیره نیروی کار و حفظ و ارتقای مسئولیت پذیری، توسعه سیاسی و اقتصادی است.

     امروزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از سیستم‌های جامعه و متولی اصلی امر آموزش، نقش مهمی در فرآیند توسعه دارد، و با توجه به سرمایه گذاری در آموزش و پرورش انتظار می‌رود دانش آموزانی که وارد یک مقطع تحصیلی می‌شوند بدون تاخیر طی یک زمان معین آن دوره را با موفقیت به پایان برسانند. اما این آرزو هیچ گاه صد در صد محقق نشده و تعداد زیادی از دانش آموزان قبل از اتمام دوره دچار افت، مردودی و یا شکست تحصیلی می‌شوند که وقوع هر یک از موارد ذکر شده خسارت اقتصادی عظیمی برای کشورهاست. لذا سازمان تربیتی علمی و فرهنگی ملل متحد( یونسکو) از همان اوان تاسیس، کوشش‌هایی را در جهت تعمیم آموزش و پرورش و ریشه کنی بی سوادی در کشورهای در حال توسعه آغاز نمود و با ارائه کمک‌های فنی و مشورتی به کشورها و برگزار ی کنفرانس‌ها و دوره‌های کار آموزی، زمینه‌ی استفاده از فنون و روش‌های برنامه ریزی در کشورهای مختلف را فراهم نمود که برنامه‌ی ملی آموزش برای همه از این نمونه است. اجرای برنامه ملی آموزش برای همه باعث برنامه ریزی برای یک مشارکت فراگیر در کشور می‌گردد که علت بسیاری از تحولات مثبت در کشور، همگام با سایر کشورهای هدف خواهد شد. و به تبع آن حساسیت مسئولان و برنامه ریزان ارشد چه در سطح ملی و چه در استان‌ها را برانگیخته و به جذب بودجه کلان جهت صرف در مدارس منجر خواهد شد. و در قدمی فراتر جایگاه نظام آموزشی کشور را در بین نظام‌های آموزشی کشورهای جهان مشخص می‌سازد. فقدان چنین برنامه‌ی منسجمی باعث می‌شود که سه شاخص عمده یعنی سواد آموزی و پوشش تحصیلی و سهم دختران در مناطق مختلف کشور افت نموده و رتبه‌ی کشور را نیز در مقایسه با کشورهای دیگر دچار افت نماید. لذا بررسی کارایی مقاطع مختلف تحصیلی( در این پژوهش مقطع ابتدایی) آن هم در مقایسه با شاخص های یک برنامه بین المللی ودر استان محرومی همانند ایلام که چنین تحقیقاتی کمتر در آن صورت گرفته است، ضروری به نظر می‌رسد. تا با تشخیص کم و کاستی‌های این مقطع از نظام آموزشی، مسئولان از کارایی و میزان شاخص‌های آن اطلاع دقیق یافته و در جهت بهبود وضع موجود و رفع موانع به برنامه ریزی بپردازند.

 

اهداف پژوهش
1-4-1) هدف اصلی پژوهش:

      هدف اصلی این پژوهش، بررسی کارایی درونی مقطع آموزش ابتدایی استان ایلام طی سال‌های 1384 تا 1389 در مقایسه با اهداف پیش بینی شده در سند استانی برنامه ملی آموزش برای همه می‌باشد. در همین رابطه اهداف دیگری نیز مد نظر است که به اختصار بدین شرحند:

 

1-4-2) اهداف جزئی پژوهش:

الف) تعیین میزان شاخص‌های نتایج امتحانات( نرخ قبولی، مردودی و ترک تحصیل) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با اهداف برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظر.

ب) تعیین میزان شاخص‌های جریان دانش آموزی (نرخ ماندگاری، نرخ فارغ‌التحصیلی، میانگین طول تحصیل، نسبت اتلاف و ضریب کارایی) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و انطباق میزان آن‌ها با پیش بینی های برنامه ملی آموزش برای همه در این شاخص‌ها طی دوره مورد بررسی.

ج) تعیین میزان شاخص‌های ترکیب دانش آموزی (نرخ رشد دانش آموزان، سهم دانش آموزان دختر و پسر، سهم دانش آموزان شهری و روستایی، سهم دانش آموزان غیر انتفاعی) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با اهداف برنامه ملی آموزش برای همه استان، طی دوره مورد نظر.

د) برآورد میزان شاخص پوشش تحصیلی ظاهری ( پوشش ظاهری) مقطع ابتدایی استان ایلام و مقایسه آن با میزان پیش بینی شده در سند برنامه ملی آموزش برای همه طی دوره مذکور.

هـ) تعیین میزان شاخص‌های منابع انسانی( نسبت دانش آموز به معلم، معلم به کلاس دایر و میزان سطح تحصیلات معلمان) مدارس مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با میزان پیش بینی‌های برنامه ملی آموزش برای همه در استان طی دوره مورد بررسی.

ی) تعیین میزان شاخص‌های فضای آموزشی(تراکم دانش آموز در کلاس دایر، تراکم کالبدی، سرانه فضای آموزشی و ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی) مقطع آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها بامیزان پیش بینی شده این شاخص‌ها در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد بررسی.

 

1-5) سؤالات پژوهش:

میزان نرخ قبولی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ مردودی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ترک تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ماندگاری مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ فارغ التحصیلی پایه پنجم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ میانگین طول تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نسبت اتلاف مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ضریب کارایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ رشد دانش آموزان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان به تفکیک پسر و دختر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان روستایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان غیر انتفاعی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ پوشش ظاهری تحصیلی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت دانش آموز به معلم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت معلم به کلاس دایرمقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سطح تحصیلات معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم دانش آموز در کلاس دایر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم کالبدی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سرانه فضای آموزشی مقطع ابتدایی آموزش وپرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه