فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………………3

1-3- اهمیت و ضرووت تحقیق……………………………………………………………………………………………………..5

1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………6

1-5- سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….7

1-6- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………8

1-7- مفاهیم واژه ها و اصطلاحات کلیدی……………………………………………………………………………………….8

1-8- ساختار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………9

فصل دوم: ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….12

2-2- زبان معیار………………………………………………………………………………………………………………………….13

2-3- دوزبانگی…………………………………………………………………………………………………………………………..14

2-4- قرض­گیری………………………………………………………………………………………………………………………..18

2-5- رمزآمیزی…………………………………………………………………………………………………………………………..20

2-5-1- جایگاه وقوع رمزآمیزی……………………………………………………………………………………………………21

2-5-2- دلائل رمزآمیزی……………………………………………………………………………………………………………..23

2-6- رمزگردانی…………………………………………………………………………………………………………………………24

2-6-1- ویژگی­های رمزگردانی…………………………………………………………………………………………………….26

2-6-2- دلایل رمزگردانی…………………………………………………………………………………………………………….29

2-6-3-رمزگردانی و رمز­آمیزی…………………………………………………………………………………………………….31

2-6-4- رمزگردانی و قرض­گیری…………………………………………………………………………………………………33

2-6-5- نقش­های رمزگردانی در کلام……………………………………………………………………………………………34

 

2-6-6- نقش رمزگردانی در محاوره……………………………………………………………………………………………..37

2-6-7- برجسته­سازی…………………………………………………………………………………………………………………38

2-6-8- انواع رمزگردانی……………………………………………………………………………………………………………..40

2-7- مروری بر مطالعات قبلی……………………………………………………………………………………………………..44

2-7-1- پژوهش­های خارجی……………………………………………………………………………………………………….44

2-7-2- پژوهش­های داخلی…………………………………………………………………………………………………………48

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه. ……………………………………………………………………………………………………………………………..53

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………53

3-2-1- تحقیق کاربردی……………………………………………………………………………………………………………..53

3-2-2- تحقیق توصیفی………………………………………………………………………………………………………………54

3-2-3- متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….56

3-3- روش جمع­آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………..57

3-4- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………….58

3-5- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………..60

3-6- نمونه، روش نمونه­گیری و برآورد حجم نمونه……………………………………………………………………….61

3-7- قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..63

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………………………..63

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….65

4-2- آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3- آمار استنباطی ……………………………………………………………………………………………………………………73

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….85

5-2- فرآیند تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..85

5-3- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………86

5-4- پیشنهادات برای پژوهشگران آتی………………………………………………………………………………………….88

5-5- کاربرد تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….88

5-6- موانع و محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………89

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………..90

واژه­نامه………………………………………………………………………………………………………………………………………95

پیوست1…………………………………………………………………………………………………………………………………..101

پیوست 2 ………………………………………………………………………………………………………………………………..103

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………..111

 

فهرست جدول­ها

عنوان …………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 3-1- جدول مربوط به ضرایب آلفای کرونباخ…………………………………………………………………….60

جدول 4-1: توزیع جنسیت افراد نمونه…………………………………………………………………………………………66

جدول 4-2: توزیع تحصیلات افراد نمونه……………………………………………………………………………………..67

جدول 4-3: توزیع سن افراد نمونه……………………………………………………………………………………………….68

جدول 4-4: توزیع قومیت افراد نمونه…………………………………………………………………………………………..69

جدول 4-5: توزیع اشتغال افراد نمونه…………………………………………………………………………………………..70

جدول 4-6: توزیع نگرش افراد نمونه…………………………………………………………………………………………..71

جدول 4-7: توزیع دفعات رمزگردانی…………………………………………………………………………………………..73

جدول 4-8: علائم اختصاری متغیرها……………………………………………………………………………………………74

جدول 4-9: نتایج آزمون آنوا مربوط به آزمون فرضیه اصلی تحقیق…………………………………………………..74

جدول 4-10: نتایج آزمون LSD…………………………………………………………………………………………………..75

جدول 4-11: نتایج آزمون رگرسیون خطی مربوط به آزمون فرضیه فرعی اول تحقیق…………………………76

جدول 4-12: جدول معنی­داری وجود متغیر “قومیت” در مدل……………………………………………………….77

جدول 4-13: نتایج آزمون رگرسیون خطی مربوط به آزمون فرضیه فرعی دوم تحقیق…………………………78

جدول 4-14: جدول معنی­داری وجود متغیر “جنسیت” در مدل………………………………………………………78

جدول 4-15: نتایج آزمون رگرسیون خطی مربوط به آزمون فرضیه فرعی سوم تحقیق………………………..79

جدول 4-16: جدول معنی­داری وجود متغیر “سن” در مدل……………………………………………………………80

جدول 4-17: نتایج آزمون رگرسیون خطی مربوط به آزمون فرضیه فرعی چهارم تحقیق……………………..81

جدول 4-18: جدول معنی­داری وجود متغیر “نگرش” در مدل………………………………………………………..81

جدول 4-19: رتبه­بندی متغیرهای تاثیرگذار بر میزان رمزگردانی گویشوران دو زبانه…………………………..83

 

فهرست  نمودارها

عنوان …………………………………………………………………………………….. صفحه

نمودار 4-1- نمودار توزیع جنسیت افراد نمونه……………………………………………………………………………..66

نمودار 4-2- نمودار توزیع تحصیلات افراد نمونه………………………………………………………………………….67

نمودار 4-3- نمودار توزیع سن افراد نمونه……………………………………………………………………………………68

نمودار 4-4- نمودار توزیع قومیت افراد نمونه……………………………………………………………………………….69

نمودار 4-5- نمودار توزیع اشتغال افراد نمونه……………………………………………………………………………….70

نمودار 4-6- نمودار توزیع نگرش افراد نمونه……………………………………………………………………………….71

نمودار 4-7- نمودار توزیع دفعات رمزگردانی……………………………………………………………………………….73

 

چکیده

هدف از انجام این تحقیق بررسی میزان رمزگردانی گویشوران مازندرانی ، ترکی،  کردی در منطقه نارمک تهران بوده است. روش تحقیق توصیفی از نوع رگرسیون و جامعه آماری آن کلیه ساکنین مازندرانی، ترکی و کردی منطقه نارمک تهران می­باشند که تعداد آنها در حدود 155000 نفر بوده­ است. تعداد نمونه انتخابی بر اساس فرمول کوکران و نسبت هر یک از قومیت­ها در جامعه برای قومیت­های مازندرانی، ترکی و کردی به ترتیب 115، 192 و 77 نفر در نظر گرفته شد که در این تحقیق برای دقت بیشتر، برای هر یک از قومیت­های مذکور به شیوه تصادفی ساده به ترتیب 121، 197 و 85 نفر نمونه انتخاب شد. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه­ای محقق ساخته می­باشد که شامل سوالات جمعیت­شناختی، 10 سوال در مورد نگرش افراد در مورد زبان مادریشان و یک سوال مربوط به دفعات رمزگردانی توسط هر فرد در نظر گرفته شد. از آزمون آلفای کرونباخ برای تعیین پایایی استفاده شده است و ضریب پایایی برای پرسش­نامه نگرش به زبان مادری 0.84 محاسبه شده است. داده­ها در دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از شاخص­های میانگین و انحراف معیار و آزمون آنوا و رگرسیون خطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج آزمون آنوا نشان داد که میزان رمزگردانی صورت گرفته در بین گویشوران مازندرانی، ترکی و کردی اختلاف معناداری داشته و به ترتیب در قومیت­های کرد، ترک و مازندرانی بیشترین رمزگردانی صورت می­گیرد. همچنین با توجه به نتایج رگرسیون خطی، متغیرهای قومیت، سن و نگرش تاثیر معنی­داری بر رمزگردانی داشته و متغیر جنسیت بر میزان رمزگردانی افراد تاثیر معنی­داری نداشته است.

 

 

کلید واژه: گویشوران، رمزگردانی، مازندرانی، ترکی، کردی

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1-  مقدمه  

در این فصل به کلیات تحقیق پرداخته می­شود. ابتدا به بررسی مساله اصلی تحقیق که مسئله دوزبانگی و رمزگردانی در بین گویشوران دوزبانه است پرداخته سپس اهمیت و ضرورت آن مطرح می­شود. در ادامه به بیان اهداف، سوالات و فرضیات تحقیق که تاثیر متغیرهای جنسیت، سن، قومیت و نگرش افراد نسبت به زبان مادریشان را روی میزان رمزگردانی آنها بررسی می­کند می پردازیم و به دنبال آن به تعریف واژه­ها و اصطلاحات تخصصی تحقیق پرداخته شده و در انتها نیز ساختار تحقیق آورده شده است.

1-2-  بیان مساله

امروزه دو زبانگی و حتی چند زبانگی یک امر رایج است و به ندرت می­توان کشوری یافت که لااقل بخش کوچکی از جمعیت آن به دو یا چند زبان تکلم نکنند. ایران نیز کشوری چند زبانه است که در آن گروه‌های متفاوتی از مردم شامل فارس، ترک، کرد، عرب و … زندگی می‌کنند. اگرچه زبان رسمی در مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات، زبان فارسی است، اما در  ارتباطات غیر رسمی, افراد از زبان مادری خود استفاده می‌کنند. یکی از مزایای ادبیات فارسی و نظام زیباشناختی آن، به رسمیت شناختن پدیده­های اجتماعی دوزبانگی[1]، چند زبانگی[2] و رمزگردانی[3] است که به لحاظ جامعه‌شناسی و قوم‌شناسی زبان، بیانگر به رسمیت شناخته شدن چند صدایی و تکثر زبان‌ها و گونه‌های زبانی در فرهنگ ایرانی است. البته پدیده دوزبانگی و چندزبانگی پدیده‌های کمابیش جهان شمول‌اند که به واسطه آن‌ها نمی‌توان فرهنگ‌ها و جوامع را ارزشیابی کرد، اما زمانی که این پدیده‌ها در نظام ادبی یک جامعه زبانی به مشخصه‌های زیباشناسی تبدیل می‌شوند و در بلاغت آن زبان مدخل می‌یابند، می‌توان از آن‌ها به عنوان معیارهایی برای قضاوت ارزشی استفاده کرد.

دوزبانگی اصطلاحی است که برای صحبت کردن به دو زبان به کار می‌رود. باید توجه داشت که بر خلاف نظریه‌های پیشین، که اکثراً دوزبانه بودن را برابر با تسلط بومی‌گونه به دوزبان می‌دانستند، دوزبانگی به معنای تسط کامل به هر دوزبان نیست (می‌یرز و اسکاتن[4]، ۲۰۰۶). در واقع مفهوم دوزبانگی از ابتدای قرن بیستم رفته رفته گسترش یافته است و  به‌طور کلی، باید آن را پدیده‌ای کاملاً نسبی دانست. دو زبانگی را می­توان به دو نوع دو زبانگی “طبیعی[5] یا برابر” و دو زبانگی “آموزشی[6] یا نابرابر” تقسیم کرد. در نوع اول فرد از آغاز تولد یا سال­های اول زندگی بدون آموزش رسمی در تماس با دو زبان مختلف قرار می­گیرد و به طور یکسان و برابر می­تواند از دو زبان برای هدف­های ارتباطی  خود استفاده کند ولی در دو زبانگی آموزشی فرد پس از فراگیری زبان مادری به دلایل آموزشی یا فرهنگی- اجتماعی با یک زبان دیگر تماس پیدا می­کند و دو زبانه می­شود (نیلی­پور، 1371). علاوه بر دو نوع دو زبانگی فوق، پدیده دو زبانگی به صورت مختلفی متجلی می­شود که بر حسب کاربرد و نقش آنها عبارتند از: دو زبانگی مدرسه (زبان دوم فقط در مدرسه کاربرد دارد)، دو زبانگی خانگی (زبان دوم فقط در خانه کاربرد دارد). دو زبانگی شفاهی (آشنایی شفاهی با زبان دوم)، دو زبانگی کتبی و شفاهی (آشنایی به صورت شفاهی با یک زبان و به صورت کتبی و شفاهی با زبان دیگر) و دو زبانگی کامل (آشنایی به صورت شفاهی و کتبی با هر دو زبان) است (براون[7]، 1991: 102).

رمزگردانی زبانی یک پدیده رایج در برخورد زبان­هاست که افراد دو یا چندزبانه، به دلایل گوناگون به آن روی می‌آورند. از نظر میوسکن[8] (۱۹۹۵) رمزگردانی زبانی بر استفاده متناوب دو یا چند زبانه ها از دو یا چند زبان در یک محاوره زبانی یا درون یک پاره گفتار دلالت دارد. رمزگردانی زبانی در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی با اقبال چندانی مواجه نگردید زیرا رمزگردانی در آن دهه ها، یک نوع اختلاط کاملاً نامنظمی از دو زبان فرض می‌شد (لگنهاوزن[9]، ۱۹۹۱). اما در سه دهه اخیر، رمزگردانی زبانی در کلاس درس توجه محققان علاقه‌مند به این حوزه را به خود جلب کرده است (مارتین­جونز[10]، ۱۹۹۵). رمز گردانی را به‌طور کلی می‌توان این گونه تعریف کرد: کاربرد بیش از یک زبان، لهجه یا گونه زبانی توسط یک گوینده در طی یک مکالمه که شکل کاربرد آن منوط است به عواملی همچون هویت مخاطب، موضوع کلام و موقعیتی که کلام در آن جاری می‌شود (کریستال[11]، ۱۹۹۲). رمزگردانی از لحاظ کارکرد به دو نوع رمزگردانی موقعیتی[12]  و رمزگردانی استعاری[13] تقسیم می­شود (بلوم[14] و همکاران، 1972). در رمزگردانی موقعیتی، تغییر زبان بیانگر تغییری است که در تعریف رویداد گفتاری، از جمله تغییر در طرفین گفتگو و تبیین آنها از حقوق و قید و بندهای یکدیگر رخ می­دهد (بلوم و همکاران، 1972)، مانند معلمی که با دانش­آموزان خود با لهجه یا گویش محلی صحبت می کنند، اما موقع تدریس از زبان رسمی استفاده می­کند. رمزگردانی استعاری عبارت است از تغییر زیان، به گونه­ای که حاکی از تغییر در حد و حدود گفتار اصلی نباشد. در این نوع رمزگردانی طرفین گفتگو، حقوق و مقیدات خود را در عمل تغییر نمی­دهند، بلکه فقط به رابطه متفاوت دیگری که بینشان است، گریز می­زنند (بلوم و همکاران، 1972). همچنین زبان­شناسان، رمزگردانی را از لحاظ اعتبار ساختار جمله­ای آن به سه نوع فراجمله­ای[15]، بینا جمله­ای[16] و درون­جمله­ای[17]  تقسیم می­کنند.

مطالب بیان شده، دلالت بر گستردگی مفهوم رمزگردانی در ادبیات و فرهنگ و جامعه داشته و ابعاد مختلف آن را از جوانب مختلف معرفی کرده است. در این مطالعه، هدف بررسی میزان رمزگردانی در بین گویشوران دوزبانه مازندرانی، ترکی و کردی است. میزان رمزگردانی ممکن است تحت تاتیر عوامل مختلفی از جمله سن، جنس، قومیت و نگرش افراد باشد که در این پژوهش قصد داریم تأثیر هر یک از عوامل را مورد بررسی قرار دهیم.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

زبان وسیله­ای است بس شگفت­آور که ما در سرتاسر زندگیمان از آن برای برقراری ارتباط استفاده می­کنیم. این وسیله ارتباط در زندگی روزمره انسان آنقدر اهمیت دارد که تصور دنیای بدون کلام ممکن و میسر نمی­باشد. زبان علت اصلی تغییرات علم و تمدن و در نتیجه زندگی افراد بشر در طول تاریخ بوده است. زبان مهمترین وسیله یادگیری است و عنصر مهمی است که به انتقال اطلاعات مربوط به تحولات گذشته، حال و آینده کمک می­کند.

از طرفی ممکن است افراد یک جامعه از بیش از یک زبان در مکالمات روزمره خود استفاده کنند. در این صورت مسئله­ی دو یا چند زبانگی مطرح می­شود.

مسئله رمزگردانی در بین گویشوران دو زبانه در موقعیت­های مختلف به چشم می­خورد. رمزگردانی اصطلاحی است که زمانی که یک فرد دو یا چند زبانه به دلایل مختلف از یک زبان به زبان دیگر گریز می­زند، استفاده می­شود. میزان رمزگردانی در بین گویشوران مختلف ممکن است متفاوت باشد و به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد.

با توجه به اهمیت زبان در زندگی بشر، مسئله رمزگردانی در بین گویشوران دوزبانه نیز به تبع آن حائز اهمیت می­باشد، لذا انجام پژوهش‌های گسترده در این زمینه ضروری