کارکنان آن حوزه موضوعی)  و همچنین قیمت منابع اطلاعاتی هر حوزه می باشد.

واژه های کلیدی: پایگاه های اطلاعاتی، شاخصهای ای-متریک، کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، هزینه سودمندی.

فهرست مطالب

عنوان
صفحه 

 
فصل اول: کلیات تحقیق

1-1مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………3

1-3اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..5

1-4اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………..5

1-5 سوال های اساسی پژوهش……………………………………………………………………………………………………..6

1-6فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….6

1-7متغییرهای اساسی پژوهش……………………………………………………………………………………………………….6

1-8تعاریف مفهومی و عملیاتی اجزای پژوهش………………………………………………………………………………..6

1.روش سنجش منابع و نظام های الکترونیکی …………………………………………………………………………………………….6

2.شاخص ای-متریک………………………………………………………………………………………………………………………………..7

3.مقاله تمام متن……………………………………………………………………………………………………………………………………….7

4.هزینه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………7

5.سودمندی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..7

6.کاربران…………………………………………………………………………………………………………………………………………………7

کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری…………………………………………………………………………..7
8 .میزان استفاده………………………………………………………………………………………………………………………………………..7

9 .پایگاه های اطلاعاتی……………………………………………………………………………………………………………………………..7

10 .ضریب تاثیر……………………………………………………………………………………………………………………………………….7

حوزه های موضوعی…………………………………………………………………………………………………………………………..8
فصل دوم:مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………..1     0

2-2 کتابخانه ها در عصر چاپی…………………………………………………………………………………………………….10

2-3 چالش های جدید کتابخانه ها در انقلاب رقومی……………………………………………………………………..11

2-4 ماهیت سنجش منابع و نظام های الکترونیکی………………………………………………………………………….12

2-5 مروری اجمالی بر پایگاههای اطلاعاتی…………………………………………………………………………………..12

2-6  نگاهی اجمالی بر استانداردهای سنجش منابع و نظام های الکترونیکی………………………………………15

2-7 ضرورت سنجش منابع و نظام های الکترونیکی……………………………………………………………………….23

2-8 ضرورت سنجش هزینه های منابع و نظام های الکترونیکی………………………………………………………24

2-9 پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. 25

الف.پیشینه پژوهش در ایران……………………………………………………………………………………………25

ب .پیشینه پژوهش در خارج از ایران……………………………………………………………………………….29

2-10 جمع بندی پیشینه های پژوهش…………………………………………………………………………………………..31

فصل سوم: روش اجرای پایان نامه

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….35

3-2 روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………35

3-3 جامعه آماری پژوهش…………………………………………………………………………………………………………35

3-4 ابزار گردآوری داده…………………………………………………………………………………………………………….36

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده…………………………………………………………………………………………………..37

1.جمع آوری داده ها…………………………………………………………………………………………………….37

2.آماده سازی داده ها……………………………………………………………………………………………………37

3.تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………37

3-6. محدودیتهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………….39

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….42

4-2 تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………….42

4-3 فرضیه اول: میزان استفاده از پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی، در حوزه های مختلف موضوعی، متفاوت است…………………………………………………………………………………………………………………………… 63

4-4 فرضیه دوم: بین میزان استفاده از مجلات الکترونیکی و ضریب تاثیر آنها رابطه وجود دارد……………70

4-5 فرضیه سوم: میزان استفاده از پایگاه ها اطلاعاتی الزویراز سایر پایگاهها بیشتر بوده است………………71

4-6 فرضیه چهارم: هزینه های صرف شده جهت خرید پایگاههای اطلاعاتی ، سودمند بوده است………..73

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………76

5-2 بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 76

5-3 سوال اول پژوهش: میزان استفاده از پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری بین سالهای 1384 الی 1391 چه اندازه است؟…………………………………………………………..76

5-4 سوال دوم پژوهش: آیا میان مجلاتی که ضریب تاثیر بالایی دارند و استفاده از انها در این پایگاهها، رابطه وجود دارد؟……………………………………………………………………………………………………………………  77

5-5 سوال سوم پژوهش: کدام پایگاه اطلاعاتی میان کاربران پرنفوذ می باشد؟…………………………………..77

5-6 سوال چهارم پژوهش: آیا هزینه های صرف شده جهت خرید پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری سودمند بوده است؟……………………………………………………………. 77

5-7 آزمون فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………………..77

5-8 فرضیه اول پژوهش: میزان استفاده از پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی، در حوزه های موضوعی متفاوت است…………………………………………………………………………………………………………………………….77

5-9 فرضیه دوم پژوهش: بین میزان استفاده از مجلات الکترونیکی و ضریب تاثیر آنها رابطه وجود دارد.77

5-10فرضیه سوم پژوهش: میزان استفاده از پایگاه اطلاعاتی الزویر از سایر پایگاهها بیشتر بوده است…..78

5-11فرضیه چهارم پژوهش: هزینه های صرف شده برای خرید پایگاههای اطلاعاتی، سودمند بوده است78

5-12 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………..78

5-13پیشنهاداتی جهت اجرای پژوهش…………………………………………………………………………………………78

5-14پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی…………………………………………………………………………………….79

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………80

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..86

عنوان به انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..87

مقدمه

      پیشرفتهای سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربرد وسیع آن در تمامی ابعاد زندگی، جامعه امروز را با تغییراتی بی سابقه مواجه کرده است.آهنگ شتاب در زندگی، تجربه های روزمره، و برنامه های زمانی معمول انسانها چنان دگرگون شده اند که در هیچ برهه ای از تاریخ مانند آن پیدا نمی شود.کتابخانه ها نیز در ابتدا فناوری اطلاعات را برای تسریع کارهای روزمره و کاهش هزینه های عملیات خود به کار گرفتند.(علیدوستی. 1385، 15)

      امروزه کتابخانه ها تنها مخزنی برای نگهداری کتابها نیستند و کتابداران می کوشند تا در قبال هزینه هایی که جامعه به کتابخانه ها می پردازد، خدمات کتابداری و اطلاع رسانی را به بهترین شکل ارائه دهند.همچنین کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی عمدتاً بخشی از سازمان ها و نهادهای بزرگتر هستند و لذا باید پاسخگوی مراجع بالاتر در مورد بودجه و عملکرد خود باشند.به همین دلیل لازم است کتابداران و مدیران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، پیوسته امکانات و خدمات مراکز متبوع خود را از نظر کیفی و کمی مورد ارزیابی قرار دهند.پرس[1](2004) نیز بر استفاده از ابزارهای سنجش کیفی در کتابخانه ها تاکید و نیز بر این نکته اذعان دارد که برای این سنجش  ها در کشورهای مختلف نیاز به عملکردها و روش های اجرایی متفاوتی می باشد.

      کتابخانه های پیشین محیطی فیزیکی بودند که به تدریج تغییر یافتند و کم کم انواع جدیدی از مجموعه ها و خدمات ظهور یافتند که عمدتاً در پاسخ به توسعه جدیدترین قالب ها و اطلاعات انجام شد.وقتی که پیشرفت های حاصل از فن آوری های رقومی مربوط به اواخر قرن 20، در تمامی جنبه های کتابخانه های امروزی نفوذ کردند، برجسته ترین دگرگونی های کتابخانه ای در نتیجه ظهور اینترنت به وقوع پیوست. در واقع اینترنت به بی رقیب ترین و مهم ترین رسانه ارتباطی موثر تبدیل شده است و تاثیر آن را می توان در همه جنبه های فرهنگ نوین و اقتصاد جهانی مشاهده نمود.اکنون اینترنت امکان انتشار و دسترسی به اطلاعات را در کمترین زمان و فارغ از محدودیت های حضور فیزیکی میسر ساخته است.اینترنت هم چنین امکان ثبت و تجزیه و تحلیل سریع داده ها را به روشی متفاوت از روش های شناخته شده پیشین به وجود آورده است.تا زمانی که این شبکه جهانی با ظهور پیشرفت های بیشتر در حیطه فن آوری های رایانه ای و رقومی کامل تر می شود، به شکل دهی روش اشاعه و کسب اطلاعات ادامه خواهد داد و از این رو به اصلی ترین عامل سریع رشد و تغییر در بخش هایی نظیر پزشکی، رسانه ها، پژوهش علمی، نشر و تجارت تبدیل خواهد شد.(وایت.2006،13)

      با ظهور انقلاب الکترونیکی، امروزه کتابخانه ها خدمات و منابع خود را در شکل های مختلف ارائه می
دهند: هم در قالب چاپی و هم در قالب الکترونیکی.به همین دلیل، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی دیگر نمی توانند تنها بر میزان استفاده از منابع چاپی تکیه کنند.مدیران و کتابداران کتابخانه به اعداد و ارقام دقیقی درباره همه خدمات و منابع کتابخانه نیاز دارند تا مطلع شوند که کاربران چگونه و به چه میزان از منابع ارائه شده، استفاده می نمایند.یکی از دقیق ترین روش های تهیه آمارها و گزارش های مربوط به استفاده از منابع الکترونیکی، استفاده از روش سنجش منابع و نظام های الکترونیکی کاربران این منابع است(وایت، 2006،12).

      سنجش به طور کلی همان استانداردهای اندازه گیری اند.شاید محاسبه تعداد بازدیدها از یک وب سایت ساده ترین شکل سنجش منابع و نظام های الکترونیکی باشد.چنین محاسباتی ممکن است شامل تعداد دفعات دسترسی به یک صفحه وب، یا حجم بازدید از صفحه وب در یک روز یا هفته باشند.تعریف کلی تر و جامع تر سنجش منابع و نظام های الکترونیکی عبارت است از محاسبه میزان فعالیت و استفاده از اطلاعات شبکه ای.

      این تعریف عام از سنجش منابع و نظام های الکترونیکی به خاطر داده هایی است که درباره ی تعداد بازدیدکنندگان منحصر به فرد شناخته شده یک وب سایت، تعداد کل جستجو های ماهیانه در مورد واژه یا عبارتی خاص در پایگاه داده، میزان خریدهای پیوسته ویجت اکس [2]و حجم کلی درخواست های شبکه ای که در یک ماه معین پاسخ داده شده اند، ارائه می شود.ارزش این داده ها در قابلیت گردآوری و مربوط ساختن آن ها نهفته است که به منظور کسب بینشی بهتر نسبت به نحوه تعامل و استفاده مردم یا گروه ها از اطلاعات یا خدمات قابل دسترسی در قالب های شبکه ای و الکترونیکی جمع آوری می شوند.(وایت، 2006،17)

      کتابخانه ها نیز درصدد هستند تا استفاده از سنجش منابع و نظام های الکترونیکی را عمدتاً به منظور مدیریت مجموعه و تنظیم بودجه آن بررسی کنند.

      در واقع بررسی تعداد دفعات استفاده و تعیین هزینه-سودمندی منابع اطلاعاتی الکترونیکی از جمله روشهای علمی در ارزیابی این نوع منابع شناخته شده اند، چرا که مجموعه خوب مجموعه ای است که جامعه استفاده کننده به واسطه ی آن بتواند نیازهای اطلاعاتی خود را رفع کند و در عین حال از لحاظ هزینه بیشترین صرفه جویی را موجب شود.(شهرزادی،1385،130)

1-2.بیان مساله

      در محیط های کاغذ مبنا، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی حلقه مرکزی در زنجیر اطلاعات بوده اند.به هر حال، ما در کانون گذاری بنیادین قرار گرفته ایم که از رقومی شده اطلاعات حاصل آمده و همه اجزای زنجیره اطلاعات نیز در شرایط بی ثباتی قرار دارند.وظایفی که نویسندگان، ناشران، کتابداران و سایر فراهم آورندگان خدمات اطلاع رسانی بر عهده دارند در حال تغییر است و در بسیاری از موارد حد و مرزهایی که حدود وظایف آنها را معین می نمود، نامشخص و تیره تار گشته است.(دورنر، 2000،20)

      در طی 50 سال گذشته، رایانه و انقلاب ارتباطی، روش انجام امور در بسیاری از سازمان ها را شدیدآتغییر داده است. به گفته چارلز جان شر[3](2000) اکنون ما در یک جهان بدون سیم زندگی می کنیم، .با الگوهای قدیمی سیم های دوزوجی تلفن، کابل هم محور و فیبرهای نوری، شبکه های ارتباطی فیزیکی تقریباً در همه جای جهان وجود دارند و در مکان هایی که در دسترس نیستند می توان از ماهواره بهره گرفت.

      تاثیر فن آوری های جدید بر پیشرفت های آتی اغلب اشتباه برآورد می شود، و ابتکارات خلاقانه بشری به گونه ای است که ابزارهای حاصل، بیشتر برای اهدافی سوای آنچه که برای آن طراحی شده بودند به کار گرفته می شوند.با تحولات رقومی، اکنون می توان داده ها و اطلاعات را به هر گوشه جهان ارسال کرد و این موضوع برای تقریباً تمام بشریت و نیز کتابداران اهمیت زیادی دارد.اما بر خلاف بسیاری از پیش بینی ها- که استدلال می کنند ما در حال رسیدن به دوره خوش دستیابی ارزان همگانی هستیم-هنوز مسائل سیاسی، فرهنگی و مالی وجود دارندکه تحقق این امر را در بین بسیاری از اقشار اجتماع و بسیاری از نقاط جهان مانع می شود.شکاف و طبقه رقومی وجود دارد و می تواند برای فقرا، بیسوادان، و کسانی که در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند معایب بیشتری پدید آورد.

      یکی از ارکان اساسی در  کتابخانه های تخصصی وجود پایگاه ها و بانک های اطلاعاتی می باشد تا پژوهشگران و محققان بتوانند از آن بهره لازم را ببرند و از آخرین دستاوردهای علمی-تحقیقاتی مطلع شوند.

      دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی یکی از وظایف اصلی و مهم کتابدار، در کتابخانه تخصصی است.چگونگی خرید این نوع منابع و آگاهی یافتن از اینکه جامعه کتابخانه از کدام پایگاه بیشترین استفاده را دارد امری است بدیهی و ضروری.

      یکی از دقیقترین و حیاتی ترین روش های تهیه آمارها و گزارش های مربوط به استفاده از منابع الکترونیکی، استفاده از روش سنجش منابع و نظام های الکترونیکی کاربران این منابع است. روش سنجش منابع و نظام های الکترونیکی کاربران طور خلاصه چنین تعریف می شود این عبارت را می توان این گونه تعریف کرد: محاسبه و ارزیابی میزان فعالیت و استفاده کاربران از اطلاعات شبکه ای و الکترونیکی.

      یکی از عوامل تاثیر گذار در خرید پایگاه های اطلاعاتی می توان به هزینه های مالی آن اشاره کرد.استفاده کارآمد از منابع، یکی از مهم ترین فعالیتهای مدیریتی در حوزه منابع در حال توسعه رقومی و ایجاد کتابخانه های رقومی است.تاریخ توسعه کتابخانه، نمونه هایی بسیار از کتابخانه هایی بزرگ دارد که از طریق بذل و بخشش خیرین یا عموم مالیات دهندگان و بدون توجه زیاد به هزینه-کارایی توسعه ایجاد شده اند: آندره کارنگی[4] بین سالهای 1881 تا 1917، برای تاسیس 2509 کتابخانه 56 میلیون دلار اهدا کرد.

      مدیران امروزی با یازار اقتصادی جدیدی مواجه هستند که ، حتی در موارد نادری که بودجه فراوانی نیز وجود دارد، باید حتی از آخرین قطره ارزشمند منابع موجود استفاده نمایند تا بودجه را برای حال و آینده حفظ نمایند.اندازه گیری ارتباط بین سودمندی و هزینه،مبحث دشواری است و با خدمات رقومی این دشواری بیشتر شده و سودمندی اغلب به طور کامل حاصل نمی شود.به نظر می رسد که دست یافتن به نقطه تعادل هزینه و سودمندی میسر نباشد.هر کتابخانه برای برآورد هزینه و سودمندی معیار خاص خود را خواهد داشت و باید تا حد ممکن بکوشد- جه از طریق سنجه های توزینی و چه از طریق مقایسه مستقیم هزینه ها-این معیارها را به اصطلاحاتی قابل سنجش که قابل مقایسه نیز باشد تبدیل کند.

      جهت سنجش پایگاه ها و منابع اطلاعاتی الکترونیکی شاخص هایی وجود دارد که از جمله می توان به شاخص کانتر-سوشی و ای- متریک اشاره نمود.(دادخواه، 1389،14)

      شاخص ای-متریک یکی از جامع ترین شاخص ها جهت سنجش منابع طلاعاتی الکترونیکی است.در واقع استاندارد ای-متریک نوعی پیشرفت مداوم در تعیین کمیت و درک بهتر از تاثیر پدیدار شدن تکنولوژی های اطلاعاتی در خدمات و مجموعه کتابخانه ها محسوب می گردد.در این پژوهش برای سنجش پایگاه های اطلاعاتی از شاخص ای-متریک استفاده شده است.

      حال با توجه به موارد ذکر شده این سوال پیش می آید که مسئله ی اساسی این پژوهش این است که آیا هزینه های صرف شده جهت خرید پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری بر اساس شاخص ای-متریک سودمند بوده است؟

1-3.اهداف پژوهش

      1.ارزیابی میزان استفاده از پایگاه های اطلاعاتی  کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری
2. ارزیابی ارتباط میان مجلات با ضریب تاثیر بالا و استفاده کاربران از آنها در پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری

      3.دستیابی به پایگاه اطلاعاتی پر استفاده کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری
4.تحلیل هزینه- سودمندی پایگاه ها اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری در حوزه های مختلف موضوعی بر اساس شاخص ای-متریک

1-4.اهمیت و ضرورت پژوهش

      امروزه با گسترش منابع الکترونیکی و استفاده هر چه بیشتر از اینترنت و نشر الکترونیکی، و همچنین استفاده روزافزون کاربران به این نوع مواد نیاز به جمع آوری داده های آماری گسترش روزافزونی یافته است.طوری که مدیران و متخصصان با در نظر گرفتن آمارهای مربوط اقدام به تهیه و خرید منابع می کنند.

      ارزیابی های به دست آمده از آمارهای مربوطه می تواند مدیران کتابخانه ها را نسبت به وضعیت موجود آگاه نماید و تردیدی وجود ندارد که با استفاده از این روش منابعی برای کتابخانه تهیه می شود و یا تهیه نمی شود.

      یکی از شیوه های رایج در سنجش عملکرد کتابخانه ها انجام تحقیقات مالی است.به عقیده میچیل، تنیس و یافی(1978) به دلایلی لازم است که اینگونه تحقیقات بر روی انواع خدمات کتابخانه ها انجام گیرد.نخست اینکه مطالعات مالی میزان بازگشت سرمایه هایی که برای خدمات کتابخانه صرف شده و به عبارت دیگر میزان منافع و سودمندی اطلاعاتی را نشان می دهند.امروزه برای ارائه بهتر خدمات کتابخانه ای، به ارزیابی این حدمات نیاز داریم و به همین دلیل تحقیقات گوناگون از جمله تحلیل هزینه ها، هزینه-اثربخشی و سنجش کرایی که عمدتاً بر هزینه های صرف شده و بر اثر بخشی(کارایی)منابع و خدمات کتابخانه ها تاکید دارند، عمومیت و مقبولیت پیدا کرده اند.(دادخواه، 1389،12)

1-5.سوال های اساسی پژوهش

      1.میزان استفاده از پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری بین سالهای 1384 الی 1391 چه اندازه است؟

      2.آیا میان مجلاتی که ضریب تاثیر بالایی دارند و استفاده از آنها در پایگاههای مورد بررسی، رابطه وجود دارد؟

      3.کدام پایگاه اطلاعاتی میان کاربران پر استفاده می باشد؟

      4.آیا هزینه های صرف شده جهت خرید پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری سودمند بوده است؟

1-6.فرضیه ها ی پژوهش

1. میزان استفاده از پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی، در حوزه های موضوعی متفاوت است.
بین میزان استفاده از مجلات الکترونیکی و ضریب تاثیر آنها رابطه وجود دارد.
3. میزان استفاده از پایگاه اطلاعاتی الزویر از سایر پایگاهها بیشتر بوده است.
4. هزینه های صرف شده برای خرید پایگاههای اطلاعاتی، سودمند بوده است.
1-7.متغیرهای اساسی پژوهش

      1.متغیر مستقل: عبارت است از بررسی هزینه-سودمندی پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری.

      2.متغیر وابسته: شاخص ای-متریک به عنوان متغیر وابسته به حساب می آید.

1-8.تعاریف مفهومی و عملیاتی اجزای پژوهش

1.روش سنجش منابع و نظامهای الکترونیکی

      محاسبه و ارزیابی میزان فعالیت و استفاده کاربران از اطلاعات شبکه ای و الکترونیکی، به عبارت دیگر داده هایی است که به منظور ارزیابی رفتار مشتریان واقعی نظامی از منابع و خدمات شبکه ای الکترونیکی مجازی، ثبت و گردآوری و در نهایت مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.(وایت، 2006،2)

2.شاخص ای-متریک