فصل اول : کلیات تحقیق

1-1 ) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2 ) بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………….3

1-3 ) ضرورت و اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1 ) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2 ) بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………….3

1-3 ) ضرورت و اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………………………..7

1-4 ) اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..8

1-5 ) چهارچوب نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………….9

1-6 ) سوالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….10

1-7 ) فرضیه های تحقیق …………………………………………………………………………………………………..10

1-8 ) تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها …………………………………………………………………………….11

1-9 ) قلمرو تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….14

1-10 ) خلاصه فصل اول …………………………………………………………………………………………………14

فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق

2-1 ) بخش اول : نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………………………………………..16

2-1-1 ) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….17

2-1-2 ) تشریح مفهوم عملکرد ………………………………………………………………………………………….18

2-1-2-1) عملکرد و تصمیم گیری …………………………………………………………………………………….19

2-1-2-2) عملکرد وحوزه  مسئولیت ………………………………………………………………………………….20

2-1-3 ) اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………………………………21

2-1-4 ) ضرورت و اهمیت اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………24

2-1-4-1) تغییر طبیعت کار ……………………………………………………………………………………………..27

2-1-4-2) افزایش رقابت …………………………………………………………………………………………………28

2-1-4-3) فعالیت های نوآورانه و بهبود عملکرد ………………………………………………………………….29

2-1-4-4) جوایز ملی و بین المللی ……………………………………………………………………………………29

2-1-4-5) تغییر نیازهای مشتریان ………………………………………………………………………………………   30

2-1-4-6) تأثیر فن آوری اطلاعات …………………………………………………………………………………..31

2-1-5 ) اندازه گیری عملکرد و تسهیل در تصمیم گیری ………………………………………………………..31

2-1-6 ) اندازه گیری عملکرد و قابلیت پاسخگویی ……………………………………………………………….33

2-1-7 ) نظام های اندازه گیری عملکرد و تعامل با محیط ………………………………………………………35

2-1-7-1) محیط داخلی …………………………………………………………………………………………………..35

2-1-7-2) محیط خارجی ………………………………………………………………………………………………….37

2-1-7-3) راهبرد رقابتی …………………………………………………………………………………………………..38

2-1-8 ) دیدگاه های سنتی و نوین نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………………….38

2-1-9 ) نظام های سنتی اندازه گیری عملکرد ………………………………………………………………………41

2-1-9-1 ) سیستم اندازه گیری حسابداری ………………………………………………………………………….42

2-1-9-2 ) روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC  …………………………………………………………….42

2-1-9-3 ) اندازه گیری عملکرد کلیدی ………………………………………………………………………………42

2-1-9-4 ) مدل اندازه گیری کارت امتیاز پاسخگویی ……………………………………………………………43

2-1-9-5 ) روش ارزش افزوده اقتصادی (EVA)  ………………………………………………………………..43

2-1-9-6 ) روش های ارزیابی عملکرد افراد ……………………………………………………………………….43

2-1-10 ) نظام های نوین اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………….43

2-1-10-1 ) نظام مدیریت کیفیت ایزو ……………………………………………………………………………….44

2-1-10-2 ) نظام مدیریت بر مبنای هدف ……………………………………………………………………………45

2-1-10-3 ) نظام مدیریت کیفیت جامع ………………………………………………………………………………45

2-1-10-4 ) روش بالدریج ……………………………………………………………………………………………….45

2-1-10-5 ) نظام مدیریت هوشین ……………………………………………………………………………………..45

2-1-10-6 ) مدل بنیاد اروپایی مدیرت کیفیت EFQM …………………………………………………………46

2-1-10-7 ) کارت امتیازی متوازن BSC …………………………………………………………………………….46

2-1-11 ) رویکرد های مختلف در اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………49

2-1-11-1 ) رویکرد حسابداری ………………………………………………………………………………………..49

2-1-11-2 ) رویکرد مدیریت مالی …………………………………………………………………………………….50

2-1-11-3 ) رویکرد اقتصادی …………………………………………………………………………………………..50

2-1-12 ) عناصر اصلی نظام اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………50

2-1-13 ) فرآیند اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………………………51

2-1-13-1 ) تدوین شاخص ها …………………………………………………………………………………………51

2-1-13-2 ) تعیین وزن شاخص ها و اهمیت آن ها ………………………………………………………………53

2-1-13-3 ) استاندارد گذاری و تعیین وضعیت عملکرد مطلوب ……………………………………………..54

2-1-13-4 ) سنجش و اندازه گیری نتایج ……………………………………………………………………………54

2-1-13-5 ) استخراج نتایج ………………………………………………………………………………………………54

2-1-14 ) معیارهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………………54

2-1-14-1 ) معیارهای حسابداری ……………………………………………………………………………………..57   

2-1-14-2 ) معیارهای اقتصادی ………………………………………………………………………………………..58   

2-1-15 ) سایر طبقه بندی های معیار اندازه گیری عملکرد شرکت ها ……………………………………..60

2-1-16 ) اندازه گیری عملکرد مالی …………………………………………………………………………………..61

2-2 ) بخش دوم : تصمیمات استراتژیک ……………………………………………………………………………..64

2-2-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..65

2-2-2 ) مدیریت و استراتژی …………………………………………………………………………………………….69

2-2-3 ) فرآیند مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………68

2-2-3-1)مراحل اصلی فرآیند مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………….70

2-2-4 ) عناصر مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………71

2-2-4-1 ) رسالت شرکت ……………………………………………………………………………………………….71

2-2-4-2 ) اهداف شرکت ………………………………………………………………………………………………..72

2-2-4-3 ) استراتژیست ها ……………………………………………………………………………………………….74

2-2-4-4) محیط خارجی و منابع شرکت …………………………………………………………………………….75

2-2-5 ) ضرورت مدیریت استراتژیک ………………………………………………………………………………..76

2-2-6 ) مزایای مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………76

2-2-7 ) تصمیم گیری در مدیریت ……………………………………………………………………………………..77

2-2-7-1 )تاریخچه تصمیم گیری در مدیریت ………………………………………………………………………77

2-2-7-2 ) تصمیم گیری در شرایط ریسک و عدم اطمینان …………………………………………………….78

2-2-7-3 ) انواع تصمیمات در مدیریت ………………………………………………………………………………80

2-2-8 ) کاربرد تصمیمات استراتژیک ………………………………………………………………………………..82

2-2-8-1 ) ابعاد تصمیمات استراتژیک ……………………………………………………………………………….84 

2-2-9 ) سطوح مختلف استراتژی ………………………………………………………………………………………85

2-2-10 ) استراتژی و عملکرد و شکاف مابین آن ها  …………………………………………………………….87

2-2-11 ) استراتژی و مزیت رقابتی ……………………………………………………………………………………91

2-2-12 ) ارزیابی و کنترل راهبردی ……………………………………………………………………………………92

2-3 ) بخش سوم :‌ پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………..97

2-3-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..98

2-3-2 ) تحقیقات داخلی ………………………………………………………………………………………………….98

2-3-2-1 ) خلاصه تحقیقات داخلی …………………………………………………………………………………102

2-3-3 ) تحقیقات خارجی ………………………………………………………………………………………………103

2-3-3-1 ) خلاصه تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………….106

2-4 ) خلاصه فصل دوم ………………………………………………………………………………………………….107

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

3-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….109

3-2 ) فرآیند اجرای تحقیق……………………………………………………………………………………………….109

3-3 ) روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………….109

3-4 ) جامعه آماری و نمونه آماری…………………………………………………………………………………….110

3-5 ) روش ها و ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………………………111

3-5-1 ) معرفی ساختار پرسشنامه …………………………………………………………………………………….112

3-6 ) روایی و پایایی ابزار سنجش و اندازه گیری ……………………………………………………………….113

3-6-1 ) روایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………..113

3-6-2 ) پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………..113

3-7) روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………….115

3-7-1 ) توصیف متغیرهای اصلی تحقیق …………………………………………………………………………..115

3-7-2 ) تحلیل داده های تحقیق ………………………………………………………………………………………115

3-8) خلاصه فصل سوم ………………………………………………………………………………………………….116

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته ها

4-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….118

4-2 ) آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………………..118

4-2-1 ) توصیف متغیرهای جمعیت شناختی ………………………………………………………………………118

4-2-2 ) توصیف متغیرهای اصلی …………………………………………………………………………………….123

4-3 ) تحلیل استنباطی داده ها ………………………………………………………………………………………….131

4-3-1 ) آزمون نرمال بودن ……………………………………………………………………………………………..131

4-3-2 ) آزمون فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………….132

4-3-2-1 ) آزمون فرضیه اول ………………………………………………………………………………………….134

4-3-2-2 ) آزمون فرضیه دوم ………………………………………………………………………………………….135

4-3-2-3 ) آزمون فرضیه سوم …………………………………………………………………………………………136

4-3-2-4 ) آزمون فرضیه چهارم ………………………………………………………………………………………137

4-3-2-5 ) آزمون فرضیه پنجم ………………………………………………………………………………………..138

4-4 ) خلاصه فصل چهارم ………………………………………………………………………………………………139

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….141

5-2 ) یافته ها و نتایج آمار توصیفی ………………………………………………………………………………….141

5-3 ) یافته ها و نتایج آمار استنباطی …………………………………………………………………………………144

5-4 ) بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………….145

5-5 ) پیشنهادات تحقیق ………………………………………………………………………………………………….146

5-6 ) محدودیت های تحقیق …………………………………………………………………………………………..147

5-7 ) پیشنهادات برای تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………148

5-8 ) خلاصه فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………..148

 منابع و ماخذ ………………………………………………………………………………………………………………..149

پیوست ها

پیوست (1) ……………………………………………………………………………………………………………………157

پیوست (2) ……………………………………………………………………………………………………………………160

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                            صفحه

جدول(1-1):تعاریف مختلف اندازه گیری ………………………………………………………………………………5

جدول(2-1):تفاوت دیدگاه ها درباره ارزیابی عملکرد ……………………………………………………………40

جدول(2-2)::تفاوت نظام های سنتی و نوین  ………………………………………………………………………..41

جدول(2-3):شاخص ها جهت مقایسه عملکرد ……………………………………………………………………..62

جدول(2-4):ویژگی های تصمیمات ……………………………………………………………………………………82

جدول(2-5):ویژگی های تصمیمات مدیریت استراتژیک …………………………………………………………86

جدول(2-6):خلاصه تحقیقات داخلی ………………………………………………………………………………..102

جدول(2-7):خلاصه تحقیقات خارجی ………………………………………………………………………………106

جدول(3-1):ارزش عددی گزینه های پرسشنامه ………………………………………………………………….112

جدول(3-2):توزیع سوالات پرسشنامه ……………………………………………………………………………….112

جدول(3-3):ضرایب پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………..115

جدول(4-1):توصیف جنسیت پاسخگویان ………………………………………………………………………….119

جدول(4-2):تحصیلات پاسخگویان …………………………………………………………………………………..120

جدول(4-3):مدت فعالیت شرکت ……………………………………………………………………………………..121

جدول(4-4):تعداد کارکنان شرکت ……………………………………………………………………………………122

جدول(4-5):توصیف متغیر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………………………….123

جدول(4-6):توصیف متغیر ویژگی های نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………….124

جدول(4-7):توصیف متغیر قابلیت اطمینان …………………………………………………………………………125

جدول(4-8):توصیف متغیر کاربرد خاص …………………………………………………………………………..126

جدول(4-9): توصیف متغیر نوع استراتژی ………………………………………………………………………….127

جدول(4-10): توصیف متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………………..128

جدول(4-11): فراوانی شرکت ها در نوع صنعت ………………………………………………………………..129

جدول(4-12):توصیف متغیر اندازه شرکت ………………………………………………………………………..130

جدول(4-13): نتایج آزمون نرمال بودن ……………………………………………………………………………..131

جدول(4-14): نتایج آزمون دوربین-واتسون ………………………………………………………………………132

جدول(4-15): نتایج آزمون شاپیرو – ویلک…………………………………………………………………………132

جدول(4-16):اثرات مستقیم و غیر مستقیم و اثر کل …………………………………………………………….133

جدول(4-17): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه اول …………………………………………………………..134

جدول(4-18): رگرسیون قابلیت اطمینان و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک …………………….134

جدول(4-19):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه اول …………………………………………………………………134

جدول(4-20): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه دوم …………………………………………………………..135

جدول(4-21): رگرسیون کاربرد خاص و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………135

جدول(4-22): اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه دوم ……………………………………………………………….135

جدول(4-23): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه سوم ………………………………………………………….136

جدول(4-24): رگرسیون اندازه شرکت و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………136

جدول(4-25):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه سوم ……………………………………………………………….136

جدول(4-26): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه چهارم ……………………………………………………….137

جدول(4-27): رگرسیون نوع صنعت و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………….137

جدول(4-28):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه چهارم …………………………………………………………….137

جدول(4-29):رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه اول …………………………………………………………….138

جدول(4-30): رگرسیون نوع استراتژی و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………138

جدول(4-31): اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه اول ……………………………………………………………….138

جدول(5-1): توصیف مولفه های مربروط به متغیرهای تحقیق ………………………………………………..141

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                            صفحه

نمودار(1-1): مدل مفهومی تحقیق …………………………………………………………………………………………9

نمودار(2-1):  چرخه عملکرد …………………………………………………………………………………………….26

نمودار(2-2):  رویکردهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………49

نمودار(2-3):  معیارهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………….56

نمودار(2-4): معیارهای حسابداری ……………………………………………………………………………………..57

نمودار(2-5):  معیارهای اقتصادی ……………………………………………………………………………………….58

نمودار(2-6):  سایر طبقه بندی معیارها ………………………………………………………………………………..60

نمودار(2-7):  فرآیند کنترل استراتژیک ………………………………………………………………………………..94

نمودار(4-1):  نمودار دایره ای جنسیت پاسخگویان ……………………………………………………………..119

نمودار(4-2): نمودار میله ای تحصیلات پاسخگویان …………………………………………………………….120

نمودار(4-3):نمودار میله ای مدت فعالیت شرکت ………………………………………………………………..121

نمودار(4-4): نمودار میله ای تعداد کارکنان شرکت …………………………………………………………….122

نمودار(4-5): هیستوگرام متغیر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ……………………………………..123

نمودار(4-6): هیستوگرام متغیر ویژگی های نظام اندازه گیری عملکرد ……………………………………..124

نمودار(4-7: هیستوگرام متغیر قابلیت اطمینان ………………………………………………………………………125

نمودار(4-8): هیستوگرام متغیر کاربرد خاص ………………………………………………………………………126

نمودار(4-9): هیستوگرام متغیر نوع استراتژی ………………………………………………………………………127

نمودار(4-10): نمودار میله ای متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………128

نمودار(4-11):نمودار دایره ای متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………129

نمودار(4-12): نمودار میله ای متغیر اندازه شرکت ……………………………………………………………..130

نمودار(4-13): اثرات مستقیم و غیر مستقیم و اثر کل ……………………………………………………………133

 

 

 

چکیده

طی چند دهه اخیر، دنیای کسب و کار دچار تغییرات بسیاری شده است. در نتیجه همین تغییرات ، شرکت ها وارد رقابت شدید در جنبه های مختلف از جمله بهبود کیفیت ، افزایش قابلیت اطمینان ، کاهش هزینه و سهولت در تصمیم گیری های استراتژیک شده اند.در این راستا اندازه گیری عملکرد از اهمیت زیادی برخوردار شده است.دانش مدیریت امروز در جستجوی راه های کمک به تحقق چشم انداز، اهداف و استراتژی ها در شرکت ها است که ملاک عملکرد موفق محسوب می شوند.یکی از مهمترین حلقه های زنجیره مدیریت سنجش و اندازه گیری عملکرد است که در سال های اخیر با مفهوم مدیریت عملکرد جایگزین شده و نگاهی جامع به بحث عملکرد چه در حیطه کارکنان و چه در حیطه شرکت دارد. اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی سازی فعالیت است. اندازه گیری عملکرد ، ابزاری برای فهم وضعیت شرکت و اطمینان از موفقیت آن در آینده است. یکی از اهداف اصلی نظام اندازه گیری عملکرد ، دستیابی به اطلاعات منطقی  برای پشتیبانی تصمیم گیری های استراتژیک  است. معمولاً مفهوم اندازه گیری عملکرد در سطح استراتژیک به نظارت بر طرح ها و موفقیت شرکت ها بر می گردد . از دغدغه های اساسی شرکت های امروزی ، دستیابی به یک شیوه ارزیابی کارا و انعطاف پذیر است تا با آن بتوان کلیه ابعاد عملکردی شرکت را مورد بررسی قرار داد. با وجود این که تحقیقات مفهومی در ادبیات حسابداری و مالی به این نکته اشاره دارند که استفاده از نظام اندازه گیری عملکرد بر نفوذ بازیگران درون سازمانی تأثیر می گذارد اما شواهد تجربی درخصوص این نظریه عمدتاٌ به شواهد گفتاری و تعداد اندکی بررسی های موردی محدود می باشد.جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.داده ها به روش میدانی و از طریق پرسشنامه گرد آوری شده است.در این تحقیق برای بررسی رابطه بین متغیرهای تحقیق از رگرسیون چند متغیره استفاده گردید.یافته های تحقیق نشان دهنده اثربخشی به کارگیری نظام اندازه گیری عملکرد و نقش آن بر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک  با توجه به متغیرهای تعدیل گر قابلیت اطمینان، کاربرد خاص ، اندازه شرکت و نوع استراتژی می باشد.

واژه های کلیدی:عملکرد، نظام اندازه گیری عملکرد ، تصمیمات استرات‍ژیک ، استراتژی کسب و کار

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1 ) مقدمه

امروزه اندازه گیری[1] به عنوان یکی از پایه ای ترین مبنای علوم مختلف در عرصه دستاوردهای بشری در آمده است.شاید بتوان یکی از مولفه های اصلی پیشرفته بودن جوامع را همین جنبش اندازه گیری دانست. در این میان اندازه گیری عملکرد[2] خود به عنوان یک موضوع عمومی ، عملکرد های مختلف موجود در صحنه کسب و کار[3] را شامل می شود. عملکرد هایی که هم مربوط به سازمان[4] یا بنگاه[5] و هم مربوط به واحد های مجزا ، فرآیند ها ، افراد ، مشتریان و یا پیمانکاران آن است (امیران ،1382،ص77). عملکرد واحد های اقتصادی بر اساس میزان دستیابی آنان به اهداف تعیین شده کوتاه مدت و بلند مدت اندازه گیری می شود. از این رو عملکرد معیار مناسبی جهت دسترسی به این اهداف تعیین شده قلمداد می گردد.به بیان دیگر اندازه گیری عملکرد  میزان موفقیت شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را در دسترسی و نیل به اهدافشان نشان می دهد (خالقی مقدم و برزیده ،1382،ص83).

گسترش و پیچیدگی روز افزون و شتاب آمیز واحدهای انتفاعی و غیر انتفاعی در جهان پیشرفته امروز و فشارهای ناشی از کمبود منابع و افزایش رقابت و از طرفی دیگر وجود انواع مخاطرات در زمینه های مالی ، تجاری و اداری که اهداف و سیاست های شرکت ها را از درون و برون به شدت تهدید می کند سبب شده است که کنترل و اندازه گیری عملکرد این گونه واحد ها به صورت منطقی انجام گیرد و نیاز به یک نظام سنجش عملکردی کامل تر از آن چه که قبلاً موجود بود ، به وجود آید (صلواتی و همکاران،1391،ص26). طی چند دهه اخیر ، دنیای کسب و کار دچار تغییرات بسیاری شده است. در نتیجه همین تغییرات ، شرکت ها وارد رقابت شدید در جنبه های مختلف از جمله بهبود کیفیت[6] ، افزایش انعطاف پذیری[7] ، افزایش قابلیت اطمینان[8] ، کاهش هزینه ها[9] ، رشد[10] ، بنگاه های ماندگار[11] ، گسترش خطوط محصول[12] ، تاکید بر خلاقیت[13] وسهولت در تصمیم گیری استراتژیک[14] شده اند(تقی زاده و فضلی،1390، ص126). به باور صاحب نظران مدیریت هرآن چه را که نتوان اندازه‌گیری نمود نمی توان کنترل نمود و هرچه را که نتوان کنترل نمود مدیریت آن نیز امکان‌پذیر نخواهد بود. در این راستا نظام اندازه گیری عملکرد[15] در محیط کسب و کار برای شرکت ها از اهمیت زیادی برخوردار شده است (Das,1994,p24). بنا به گفته کاپلان و نورتن[16] این نظام از جمله بهترین راه های به دست آوردن اطلاعات برای تصمیم گیری در شرکت ها است ، به همین جهت همواره در هر دوره زمانی ، نیاز به اندازه گیری عملکرد در مدیران عالی شرکت ها و سازمان ها احساس شده است (Kaplan et al.,2001,p1).

این اعتقاد وجود دارد که عملکرد تنها در یک فضای تصمیم گیری ، معنی پیدا می کند . یعنی تصمیم گیرندگان داخلی و خارجی شرکت باید در مورد عملکرد به توافق برسند. از طرفی تصمیم‌گیران شرکت برای تصمیم‌گیری صحیح و به موقع بایستی وضعیت موجود شرکت را به ‌درستی بشناسند. آنان نیاز به اطلاعاتی دارند که عملکرد شرکت را به‌طور دقیق نشان دهد بنابراین وضعیت عملکردی فعلی و گذشته شرکت تأثیر مستقیمی در تصمیمات استراتژیک آنان می‌گذارد ، شاید به همین دلیل است که این ‌روزها اهمیت اندازه‌گیری عملکرد شرکت ها هم در مجامع دانشگاهی و هم در مجامع صنعتی فزونی یافته‌است(حاجی جباری و سر آبادانی،1386، ص20).

 

1-2 ) بیان مسأله

هر تحقیق در واقع با قصد پاسخگویی و راه حل یابی برای یک مسأله اصلی که در واقع در قالب یک پرسش ظهور کرده است، آغاز می شود.بیان مسأله ، طرح مسأله به زبان علمی می باشد که این امر شامل محدود کردن مسأله و جداسازی آن از مسائل حاشیه ای است.محقق باید بتواند مسأله را به گونه ای بیان کند که اهمیت آن را به اثبات برساند (خاکی ،1387، ص9). اندازه گیری عملکرد اصطلاحی است که بسیار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ولی به ندرت تعریف دقیقی از آن ارائه می گردد .اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی سازی[17] فعالیت ها است (Bourne et al., 2003 , p2). اندازه گیری عملکرد ، ابزاری برای فهم وضعیت شرکت و اطمینان از موفقیت آن در آینده محسوب می گردد. اندازه گیری عملکرد ، ابزاری تحلیلی است که شاخص ها[18] را تعیین می کند ، نتایج را به صورت کمی نشان می دهد و عکس العمل های بعدی را مشخص می سازد( تقی زاده و همکاران،1390، ص147) . به بیان دیگر اندازه گیری عملکرد فرآیندی است که فعالیت های شرکت را به گونه ای اندازه گیری می کند تا شرکت در سایه بهبود فعالیت ها ، هزینه ها را کاهش داده و نحوه انجام عملیات در شرکت را از طریق اتخاذ تصمیمات صحیح ، بهبود بخشد ، همچنین از ماموریت[19] شرکت نیز پشتیبانی می نماید (قلی زاده و آزادی خواه ، 1389، ص3). اندازه گیری عملکرد در بُعد سازمانی معمولاً مترادف با اثربخشی[20]  و کارآیی[21]  فعالیت‌ها می باشد. منظور از اثربخشی میزان دستیابی به اهداف و برنامه‌ها با ویژگی کارا بودن فعالیت‌ها و عملیات است و کارآیی به این موضوع اشاره دارد که منابع از نظر اقتصادی ، چگونه برای کسب اهداف به کار رفته اند. از این رو می توان آن ها را دو بُعد مهم عملکرد دانست. به بیان دیگر هم علل داخلی (کارآیی) و هم دلایل خارجی (اثربخشی) برای بخش های خاص عملکرد می توانند وجود داشته باشند. از این رو سطح به دست آمده از عملکرد یک کسب و کار ، تابعی از کارآیی و اثر بخشی فعالیت های صورت گرفته می باشد. نظام اندازه گیری عملکرد  ، مجموعه ایی از استانداردها است که به منظور کمی کردن کارآیی و اثر بخشی فعالیت ها  به کار می رود (Neely et al.,1995 , p80). به بیان ساده اگر نسبت داده به ستانده ، کارآیی در نظر گرفته شود، نظام اندازه گیری عملکرد در واقع میزان کارآیی تصمیمات مدیریت در خصوص استفاده بهینه از منابع و امکانات را مورد سنجش قرار می دهد (حاجی جباری و سرآبادانی،1386،ص23).

اندازه گیری عملکرد بهترین ابزار برای برنامه ریزی[22]  و کنترل  است. از سوی دیگر اندازه گیری عملکرد انگیزه لازم برای ارتقای کیفیت مدیریت را نیز فراهم می کند. از این رو می توان گفت اندازه گیری عملکرد صرفاً آگاهی از کیفیت خدمات نیست بلکه به طور طبیعی افزایش کیفیت خدمات را نیز در بر خواهد داشت. به همین دلیل و به علت تسهیل در امر تصمیم گیری و تنظیم اهداف بلند مدت،حرکت گسترده ای به منظوربهره گیری از نظام اندازه گیری عملکرد در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان دیده می شود ( منصوری،1378،ص161). به طوری که موضوع اندازه گیری عملکرد در سال های اخیر با توسعه چهارچوب ها و مدل های اندازه گیری نظیر کارت امتیازی متوازن[23] ، منشور عملکرد[24] ، ارزش افزوده اقتصادی[25] ، هزینه یابی بر مبنای فعالیت[26] ، آنالیز ارزش سهام[27] و تکنیک های خود ارزیابی[28] به سرعت در حال رشد است. چهارچوب های اندازه گیری جدید و بسیار قابل توجه نظیر کارت امتیازی متوازن و مدل تعالی کسب و کار  ، محیط کسب و کار را با دگرگونی های فراوانی مواجه ساخته است (تیموری و علی اکبری ، 1388، ص2).

 

 

جدول 1-1 ) تعاریف مختلف از اندازه گیری و نظام اندازه گیری عملکرد

منبع
تعریف
فرهنگ لغات آکسفورد[29]
اندازه گیری اسمی است که به عمل اندازه گرفتن اطلاق می شود.
فرهنگ لغات آمریکن هریتیج[30]
عمل اندازه گرفتن و یا فرآیند اندازه گیری شدن. 

مثل اندازه گیری کیفیت ، ابعاد یا حجم
فرهنگ لغات ورلدنت[31]
عمل یا فرآیند تخصیص یک عدد به یک پدیده طبق یک قانون خاص را اندازه گیری گویند.
نیلی و همکاران[32] (1995)
اندازه گیری عملکرد اصلاحی است که بسیار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ولی به ندرت تعریف می گردد. اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی کردن افعال است که این فرآیند کمی کردن را اندازه گیری گویند. نظام اندازه گیری عملکرد ، مجموعه ایی از استاندارها است که به منظور کمی کردن کارایی و اثر بخشی افعال به کار می رود.
وبستر و هونگ[33] (1994)
اندازه گیری عملکرد یک فعالیت کلیدی مدیریت است که اطلاعات لازم برای تصمیم گیری کارا ، پایش عملکرد و تخصیص کارای منابع را در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می دهد.
ون درونگلن و کوک[34] (1997)
اندازه گیری عملکرد تحصیل و تحلیل اطلاعات مربوط به دستیابی واقعی به اهداف و برنامه های شرکت و نیز اطلاعات مربوط به عوامل موثر بر این دستیابی می باشد.
بیتیتسی[35] (2002)
اندازه گیری عملکرد فرآیند استفاده از یک معیار عملکرد در یک حوزه است که منعکس کننده معیارهای به کار گرفته شده نیز می باشد. 

نظام اندازه گیری عملکرد عبارت است از مجموعه ایی ساختار یافته از معیارهای عملکرد و نیز فرآیند های مقتضی که چگونگی استفاده مدیریت از آن معیارها برای مدیریت عملکرد سازمان را تعریف می کنند.
 

 

ادامه جدول 1-1 ) تعاریف مختلف از اندازه گیری و نظام اندازه گیری عملکرد

سینکلیر و زیری[36] (1995)
یکپارچه کردن فعالیت های سازمانی در سطوح مختلف مدیریتی و در بین وظایف و یا یک روش نظام مند برای ارزیابی ورودی های ، خروجی ها ، تبدیل ورودی به خروجی و بهره وری عملیات تولیدی و غیر تولیدی. 

تخصیص نظام مند اعداد به موجودیت ها و یا فرآیند تعیین چگونگی دستیابی سازمان ها ، شرکت ها و یا افراد به اهدافشان.
 

از اهداف اندازه گیری عملکرد می توان شناسایی وضع موجود ، تعیین نقاط ضعف و قوت در ایفای وظایف و مسئولیت ها ، بهبود تصمیم گیری در مورد حوزه و عمق فعالیت ها ، برنامه ها و اهداف آینده شرکت ، ارتقای پاسخگویی به ذینفعان در مورد عملکرد برنامه ها، بهبود تخصیص منابع و استفاده بهینه از امکانات و منابع انسانی را ذکر نمود. در حقیقت هدف اصلی باید راهنمایی و ارشاد شرکت باشد تا به این ترتیب درجه کارآمدی و بازده فعالیت های شرکت نیز بالا رود (قلی زاده و آزادی خواه ، 1389، ص6). می توان گفت که از اهداف اصلی نظام اندازه گیری عملکرد ، دستیابی به اطلاعات منطقی برای پشتیبانی از تصمیم گیری های استراتژیک[37] مدیران است. معمولاً مفهوم اندازه گیری عملکرد در سطح استراتژیک به نظارت بر طرح ها و موفقیت شرکت ها برمی گردد .شرکت ها اغلب اندازه گیری عملکرد را در سطحی از جمله بخش ها ، واحد های اجرایی و سیستم ها اعمال می کنند و یا در بخش های منحصر به فرد و انفرادی به کار می گیرند که  این  اندازه ها و مقیاس ها اغلب مربوط به کارمندان هستند(یوسفی نژاد و نیشابوری ، 1388، ص30 ). از آن جا که از اصلی ترین و مهم ترین وظایف مدیران ، تصمیم گیری است. مدیران باید برای برنامه ریزی ، سازمان دهی و اجرا ، تصمیم گیری نمایند. این تصمیم گیری ها باید بر اساس نتایج ارزیابی های انجام شده (با معیار و شاخص های عملکرد) و متناسب با فرآیندهای کاری شرکت نیز باشد. اندازه گیری مستمر عملکرد ، موجب پیدایش اطلاعات مستند ، به هنگام و با ارزش برای تصمیم گیری مدیران خواهد شد که با هدف ارتقای شرکت و بهبود فعالیت های کاری آن در زمینه های گوناگون اتخاذ می شوند(خالقی مقدم و برزیده ، 1382، ص85).

با توجه به موقعیت کلیدی تصمیمات استراتژیک در شرکت ها این تحقیق سعی دارد نقش نظام اندازه گیری عملکرد را در شرکت ها و بر اساس دو کاربرد و ویژگی کلیدی این نظام یعنی (تسهیل در تصمیم گیری[38] و  قابلیت پاسخگویی[39]) را بر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک در شرکت از طریق مفاهیم و متغیرهای تعدیل گر قابلیت اطمینان[40] ، کاربرد خاص[41] ، اندازه شرکت[42] ، نوع صنعت[43] و  نوع استراتژی[44] مورد  تحقیق و بررسی قرار دهد.

[1] Measurement

[2] Performance Measurement

[3] Business

[4] Organization

[5] Corporation

[6] Quality Improvement

[7] Increased Flexibility

[8] Increased Reliability

[9] Cost Reduction

[10] Growth

[11] Long Term Survival Enterprises

[12] Expansion of  Product Lines

[13] Emphasis on Creativity

[14] Facilitate Strategic Decision-Making

[15] Performance Measurement System (PMS)

[16] Robert Kaplan , David Norton

[17] Quantification

[18] Indicators

[19] Mission

[20] Effectiveness

[21] Efficiency

………………..7

1-4 ) اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..8

1-5 ) چهارچوب نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………….9

1-6 ) سوالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….10

1-7 ) فرضیه های تحقیق …………………………………………………………………………………………………..10

1-8 ) تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها …………………………………………………………………………….11

1-9 ) قلمرو تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….14

1-10 ) خلاصه فصل اول …………………………………………………………………………………………………14

فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق

2-1 ) بخش اول : نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………………………………………..16

2-1-1 ) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………….17

2-1-2 ) تشریح مفهوم عملکرد ………………………………………………………………………………………….18

2-1-2-1) عملکرد و تصمیم گیری …………………………………………………………………………………….19

2-1-2-2) عملکرد وحوزه  مسئولیت ………………………………………………………………………………….20

2-1-3 ) اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………………………………21

2-1-4 ) ضرورت و اهمیت اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………24

2-1-4-1) تغییر طبیعت کار ……………………………………………………………………………………………..27

2-1-4-2) افزایش رقابت …………………………………………………………………………………………………28

2-1-4-3) فعالیت های نوآورانه و بهبود عملکرد ………………………………………………………………….29

2-1-4-4) جوایز ملی و بین المللی ……………………………………………………………………………………29

2-1-4-5) تغییر نیازهای مشتریان ………………………………………………………………………………………30

2-1-4-6) تأثیر فن آوری اطلاعات …………………………………………………………………………………..31

2-1-5 ) اندازه گیری عملکرد و تسهیل در تصمیم گیری ………………………………………………………..31

2-1-6 ) اندازه گیری عملکرد و قابلیت پاسخگویی ……………………………………………………………….33

2-1-7 ) نظام های اندازه گیری عملکرد و تعامل با محیط ………………………………………………………35

2-1-7-1) محیط داخلی …………………………………………………………………………………………………..35

2-1-7-2) محیط خارجی ………………………………………………………………………………………………….37

2-1-7-3) راهبرد رقابتی …………………………………………………………………………………………………..38

2-1-8 ) دیدگاه های سنتی و نوین نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………………….38

2-1-9 ) نظام های سنتی اندازه گیری عملکرد ………………………………………………………………………41

2-1-9-1 ) سیستم اندازه گیری حسابداری ………………………………………………………………………….42

2-1-9-2 ) روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC  …………………………………………………………….42

2-1-9-3 ) اندازه گیری عملکرد کلیدی ………………………………………………………………………………42

2-1-9-4 ) مدل اندازه گیری کارت امتیاز پاسخگویی ……………………………………………………………43

2-1-9-5 ) روش ارزش افزوده اقتصادی (EVA)  ………………………………………………………………..43

2-1-9-6 ) روش های ارزیابی عملکرد افراد ……………………………………………………………………….43

2-1-10 ) نظام های نوین اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………….43

2-1-10-1 ) نظام مدیریت کیفیت ایزو ……………………………………………………………………………….44

2-1-10-2 ) نظام مدیریت بر مبنای هدف ……………………………………………………………………………45

2-1-10-3 ) نظام مدیریت کیفیت جامع ………………………………………………………………………………45

2-1-10-4 ) روش بالدریج ……………………………………………………………………………………………….45

2-1-10-5 ) نظام مدیریت هوشین ……………………………………………………………………………………..45

2-1-10-6 ) مدل بنیاد اروپایی مدیرت کیفیت EFQM …………………………………………………………46

2-1-10-7 ) کارت امتیازی متوازن BSC …………………………………………………………………………….46

2-1-11 ) رویکرد های مختلف در اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………49

2-1-11-1 ) رویکرد حسابداری ………………………………………………………………………………………..49

2-1-11-2 ) رویکرد مدیریت مالی …………………………………………………………………………………….50

2-1-11-3 ) رویکرد اقتصادی …………………………………………………………………………………………..50

2-1-12 ) عناصر اصلی نظام اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………50

2-1-13 ) فرآیند اندازه گیری عملکرد …………………………………………………………………………………51

2-1-13-1 ) تدوین شاخص ها …………………………………………………………………………………………51

2-1-13-2 ) تعیین وزن شاخص ها و اهمیت آن ها ………………………………………………………………53

2-1-13-3 ) استاندارد گذاری و تعیین وضعیت عملکرد مطلوب ……………………………………………..54

2-1-13-4 ) سنجش و اندازه گیری نتایج ……………………………………………………………………………54

2-1-13-5 ) استخراج نتایج ………………………………………………………………………………………………54

2-1-14 ) معیارهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………………54

2-1-14-1 ) معیارهای حسابداری ……………………………………………………………………………………..57   

2-1-14-2 ) معیارهای اقتصادی ………………………………………………………………………………………..58   

2-1-15 ) سایر طبقه بندی های معیار اندازه گیری عملکرد شرکت ها ……………………………………..60

2-1-16 ) اندازه گیری عملکرد مالی …………………………………………………………………………………..61

2-2 ) بخش دوم : تصمیمات استراتژیک ……………………………………………………………………………..64

2-2-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..65

2-2-2 ) مدیریت و استراتژی …………………………………………………………………………………………….69

2-2-3 ) فرآیند مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………68

2-2-3-1)مراحل اصلی فرآیند مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………….70

2-2-4 ) عناصر مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………71

2-2-4-1 ) رسالت شرکت ……………………………………………………………………………………………….71

2-2-4-2 ) اهداف شرکت ………………………………………………………………………………………………..72

2-2-4-3 ) استراتژیست ها ……………………………………………………………………………………………….74

2-2-4-4) محیط خارجی و منابع شرکت …………………………………………………………………………….75

2-2-5 ) ضرورت مدیریت استراتژیک ………………………………………………………………………………..76

2-2-6 ) مزایای مدیریت استراتژیک ……………………………………………………………………………………76

2-2-7 ) تصمیم گیری در مدیریت ……………………………………………………………………………………..77

2-2-7-1 )تاریخچه تصمیم گیری در مدیریت ………………………………………………………………………77

2-2-7-2 ) تصمیم گیری در شرایط ریسک و عدم اطمینان …………………………………………………….78

2-2-7-3 ) انواع تصمیمات در مدیریت ………………………………………………………………………………80

2-2-8 ) کاربرد تصمیمات استراتژیک ………………………………………………………………………………..82

2-2-8-1 ) ابعاد تصمیمات استراتژیک ……………………………………………………………………………….84 

2-2-9 ) سطوح مختلف استراتژی ………………………………………………………………………………………85

2-2-10 ) استراتژی و عملکرد و شکاف مابین آن ها  …………………………………………………………….87

2-2-11 ) استراتژی و مزیت رقابتی ……………………………………………………………………………………91

2-2-12 ) ارزیابی و کنترل راهبردی ……………………………………………………………………………………92

2-3 ) بخش سوم :‌ پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………..97

2-3-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………..98

2-3-2 ) تحقیقات داخلی ………………………………………………………………………………………………….98

2-3-2-1 ) خلاصه تحقیقات داخلی …………………………………………………………………………………102

2-3-3 ) تحقیقات خارجی ………………………………………………………………………………………………103

2-3-3-1 ) خلاصه تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………….106

2-4 ) خلاصه فصل دوم ………………………………………………………………………………………………….107

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

3-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….109

3-2 ) فرآیند اجرای تحقیق……………………………………………………………………………………………….109

3-3 ) روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………….109

3-4 ) جامعه آماری و نمونه آماری…………………………………………………………………………………….110

3-5 ) روش ها و ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………………………111

3-5-1 ) معرفی ساختار پرسشنامه …………………………………………………………………………………….112

3-6 ) روایی و پایایی ابزار سنجش و اندازه گیری ……………………………………………………………….113

3-6-1 ) روایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………..113

3-6-2 ) پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………..113

3-7) روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………….115

3-7-1 ) توصیف متغیرهای اصلی تحقیق …………………………………………………………………………..115

3-7-2 ) تحلیل داده های تحقیق ………………………………………………………………………………………115

3-8) خلاصه فصل سوم ………………………………………………………………………………………………….116

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته ها

4-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….118

4-2 ) آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………………..118

4-2-1 ) توصیف متغیرهای جمعیت شناختی ………………………………………………………………………118

4-2-2 ) توصیف متغیرهای اصلی …………………………………………………………………………………….123

4-3 ) تحلیل استنباطی داده ها ………………………………………………………………………………………….131

4-3-1 ) آزمون نرمال بودن ……………………………………………………………………………………………..131

4-3-2 ) آزمون فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………….132

4-3-2-1 ) آزمون فرضیه اول ………………………………………………………………………………………….134

4-3-2-2 ) آزمون فرضیه دوم ………………………………………………………………………………………….135

4-3-2-3 ) آزمون فرضیه سوم …………………………………………………………………………………………136

4-3-2-4 ) آزمون فرضیه چهارم ………………………………………………………………………………………137

4-3-2-5 ) آزمون فرضیه پنجم ………………………………………………………………………………………..138

4-4 ) خلاصه فصل چهارم ………………………………………………………………………………………………139

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 ) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….141

5-2 ) یافته ها و نتایج آمار توصیفی ………………………………………………………………………………….141

5-3 ) یافته ها و نتایج آمار استنباطی …………………………………………………………………………………144

5-4 ) بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………….145

5-5 ) پیشنهادات تحقیق ………………………………………………………………………………………………….146

5-6 ) محدودیت های تحقیق …………………………………………………………………………………………..147

5-7 ) پیشنهادات برای تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………148

5-8 ) خلاصه فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………..148

 منابع و ماخذ ………………………………………………………………………………………………………………..149

پیوست ها

پیوست (1) ……………………………………………………………………………………………………………………157

پیوست (2) ……………………………………………………………………………………………………………………160

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                            صفحه

جدول(1-1):تعاریف مختلف اندازه گیری ………………………………………………………………………………5

جدول(2-1):تفاوت دیدگاه ها درباره ارزیابی عملکرد ……………………………………………………………40

جدول(2-2)::تفاوت نظام های سنتی و نوین  ………………………………………………………………………..41

جدول(2-3):شاخص ها جهت مقایسه عملکرد ……………………………………………………………………..62

جدول(2-4):ویژگی های تصمیمات ……………………………………………………………………………………82

جدول(2-5):ویژگی های تصمیمات مدیریت استراتژیک …………………………………………………………86

جدول(2-6):خلاصه تحقیقات داخلی ………………………………………………………………………………..102

جدول(2-7):خلاصه تحقیقات خارجی ………………………………………………………………………………106

جدول(3-1):ارزش عددی گزینه های پرسشنامه ………………………………………………………………….112

جدول(3-2):توزیع سوالات پرسشنامه ……………………………………………………………………………….112

جدول(3-3):ضرایب پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………..115

جدول(4-1):توصیف جنسیت پاسخگویان ………………………………………………………………………….119

جدول(4-2):تحصیلات پاسخگویان …………………………………………………………………………………..120

جدول(4-3):مدت فعالیت شرکت ……………………………………………………………………………………..121

جدول(4-4):تعداد کارکنان شرکت ……………………………………………………………………………………122

جدول(4-5):توصیف متغیر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………………………….123

جدول(4-6):توصیف متغیر ویژگی های نظام اندازه گیری عملکرد ………………………………………….124

جدول(4-7):توصیف متغیر قابلیت اطمینان …………………………………………………………………………125

جدول(4-8):توصیف متغیر کاربرد خاص …………………………………………………………………………..126

جدول(4-9): توصیف متغیر نوع استراتژی ………………………………………………………………………….127

جدول(4-10): توصیف متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………………..128

جدول(4-11): فراوانی شرکت ها در نوع صنعت ………………………………………………………………..129

جدول(4-12):توصیف متغیر اندازه شرکت ………………………………………………………………………..130

جدول(4-13): نتایج آزمون نرمال بودن ……………………………………………………………………………..131

جدول(4-14): نتایج آزمون دوربین-واتسون ………………………………………………………………………132

جدول(4-15): نتایج آزمون شاپیرو – ویلک…………………………………………………………………………132

جدول(4-16):اثرات مستقیم و غیر مستقیم و اثر کل …………………………………………………………….133

جدول(4-17): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه اول …………………………………………………………..134

جدول(4-18): رگرسیون قابلیت اطمینان و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک …………………….134

جدول(4-19):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه اول …………………………………………………………………134

جدول(4-20): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه دوم …………………………………………………………..135

جدول(4-21): رگرسیون کاربرد خاص و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………135

جدول(4-22): اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه دوم ……………………………………………………………….135

جدول(4-23): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه سوم ………………………………………………………….136

جدول(4-24): رگرسیون اندازه شرکت و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………136

جدول(4-25):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه سوم ……………………………………………………………….136

جدول(4-26): رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه چهارم ……………………………………………………….137

جدول(4-27): رگرسیون نوع صنعت و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………….137

جدول(4-28):اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه چهارم …………………………………………………………….137

جدول(4-29):رگرسیون چند گانه آزمون فرضیه اول …………………………………………………………….138

جدول(4-30): رگرسیون نوع استراتژی و کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ………………………138

جدول(4-31): اثر کل رابطه متغیرهای فرضیه اول ……………………………………………………………….138

جدول(5-1): توصیف مولفه های مربروط به متغیرهای تحقیق ………………………………………………..141

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                            صفحه

نمودار(1-1): مدل مفهومی تحقیق …………………………………………………………………………………………9

نمودار(2-1):  چرخه عملکرد …………………………………………………………………………………………….26

نمودار(2-2):  رویکردهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………49

نمودار(2-3):  معیارهای اندازه گیری عملکرد ……………………………………………………………………….56

نمودار(2-4): معیارهای حسابداری ……………………………………………………………………………………..57

نمودار(2-5):  معیارهای اقتصادی ……………………………………………………………………………………….58

نمودار(2-6):  سایر طبقه بندی معیارها ………………………………………………………………………………..60

نمودار(2-7):  فرآیند کنترل استراتژیک ………………………………………………………………………………..94

نمودار(4-1):  نمودار دایره ای جنسیت پاسخگویان ……………………………………………………………..119

نمودار(4-2): نمودار میله ای تحصیلات پاسخگویان …………………………………………………………….120

نمودار(4-3):نمودار میله ای مدت فعالیت شرکت ………………………………………………………………..121

نمودار(4-4): نمودار میله ای تعداد کارکنان شرکت …………………………………………………………….122

نمودار(4-5): هیستوگرام متغیر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک ……………………………………..123

نمودار(4-6): هیستوگرام متغیر ویژگی های نظام اندازه گیری عملکرد ……………………………………..124

نمودار(4-7: هیستوگرام متغیر قابلیت اطمینان ………………………………………………………………………125

نمودار(4-8): هیستوگرام متغیر کاربرد خاص ………………………………………………………………………126

نمودار(4-9): هیستوگرام متغیر نوع استراتژی ………………………………………………………………………127

نمودار(4-10): نمودار میله ای متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………128

نمودار(4-11):نمودار دایره ای متغیر نوع صنعت …………………………………………………………………129

نمودار(4-12): نمودار میله ای متغیر اندازه شرکت ……………………………………………………………..130

نمودار(4-13): اثرات مستقیم و غیر مستقیم و اثر کل ……………………………………………………………133

 

 

 

چکیده

طی چند دهه اخیر، دنیای کسب و کار دچار تغییرات بسیاری شده است. در نتیجه همین تغییرات ، شرکت ها وارد رقابت شدید در جنبه های مختلف از جمله بهبود کیفیت ، افزایش قابلیت اطمینان ، کاهش هزینه و سهولت در تصمیم گیری های استراتژیک شده اند.در این راستا اندازه گیری عملکرد از اهمیت زیادی برخوردار شده است.دانش مدیریت امروز در جستجوی راه های کمک به تحقق چشم انداز، اهداف و استراتژی ها در شرکت ها است که ملاک عملکرد موفق محسوب می شوند.یکی از مهمترین حلقه های زنجیره مدیریت سنجش و اندازه گیری عملکرد است که در سال های اخیر با مفهوم مدیریت عملکرد جایگزین شده و نگاهی جامع به بحث عملکرد چه در حیطه کارکنان و چه در حیطه شرکت دارد. اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی سازی فعالیت است. اندازه گیری عملکرد ، ابزاری برای فهم وضعیت شرکت و اطمینان از موفقیت آن در آینده است. یکی از اهداف اصلی نظام اندازه گیری عملکرد ، دستیابی به اطلاعات منطقی  برای پشتیبانی تصمیم گیری های استراتژیک  است. معمولاً مفهوم اندازه گیری عملکرد در سطح استراتژیک به نظارت بر طرح ها و موفقیت شرکت ها بر می گردد . از دغدغه های اساسی شرکت های امروزی ، دستیابی به یک شیوه ارزیابی کارا و انعطاف پذیر است تا با آن بتوان کلیه ابعاد عملکردی شرکت را مورد بررسی قرار داد. با وجود این که تحقیقات مفهومی در ادبیات حسابداری و مالی به این نکته اشاره دارند که استفاده از نظام اندازه گیری عملکرد بر نفوذ بازیگران درون سازمانی تأثیر می گذارد اما شواهد تجربی درخصوص این نظریه عمدتاٌ به شواهد گفتاری و تعداد اندکی بررسی های موردی محدود می باشد.جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.داده ها به روش میدانی و از طریق پرسشنامه گرد آوری شده است.در این تحقیق برای بررسی رابطه بین متغیرهای تحقیق از رگرسیون چند متغیره استفاده گردید.یافته های تحقیق نشان دهنده اثربخشی به کارگیری نظام اندازه گیری عملکرد و نقش آن بر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک  با توجه به متغیرهای تعدیل گر قابلیت اطمینان، کاربرد خاص ، اندازه شرکت و نوع استراتژی می باشد.

واژه های کلیدی:عملکرد، نظام اندازه گیری عملکرد ، تصمیمات استرات‍ژیک ، استراتژی کسب و کار

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1 ) مقدمه

امروزه اندازه گیری[1] به عنوان یکی از پایه ای ترین مبنای علوم مختلف در عرصه دستاوردهای بشری در آمده است.شاید بتوان یکی از مولفه های اصلی پیشرفته بودن جوامع را همین جنبش اندازه گیری دانست. در این میان اندازه گیری عملکرد[2] خود به عنوان یک موضوع عمومی ، عملکرد های مختلف موجود در صحنه کسب و کار[3] را شامل می شود. عملکرد هایی که هم مربوط به سازمان[4] یا بنگاه[5] و هم مربوط به واحد های مجزا ، فرآیند ها ، افراد ، مشتریان و یا پیمانکاران آن است (امیران ،1382،ص77). عملکرد واحد های اقتصادی بر اساس میزان دستیابی آنان به اهداف تعیین شده کوتاه مدت و بلند مدت اندازه گیری می شود. از این رو عملکرد معیار مناسبی جهت دسترسی به این اهداف تعیین شده قلمداد می گردد.به بیان دیگر اندازه گیری عملکرد  میزان موفقیت شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را در دسترسی و نیل به اهدافشان نشان می دهد (خالقی مقدم و برزیده ،1382،ص83).

گسترش و پیچیدگی روز افزون و شتاب آمیز واحدهای انتفاعی و غیر انتفاعی در جهان پیشرفته امروز و فشارهای ناشی از کمبود منابع و افزایش رقابت و از طرفی دیگر وجود انواع مخاطرات در زمینه های مالی ، تجاری و اداری که اهداف و سیاست های شرکت ها را از درون و برون به شدت تهدید می کند سبب شده است که کنترل و اندازه گیری عملکرد این گونه واحد ها به صورت منطقی انجام گیرد و نیاز به یک نظام سنجش عملکردی کامل تر از آن چه که قبلاً موجود بود ، به وجود آید (صلواتی و همکاران،1391،ص26). طی چند دهه اخیر ، دنیای کسب و کار دچار تغییرات بسیاری شده است. در نتیجه همین تغییرات ، شرکت ها وارد رقابت شدید در جنبه های مختلف از جمله بهبود کیفیت[6] ، افزایش انعطاف پذیری[7] ، افزایش قابلیت اطمینان[8] ، کاهش هزینه ها[9] ، رشد[10] ، بنگاه های ماندگار[11] ، گسترش خطوط محصول[12] ، تاکید بر خلاقیت[13] وسهولت در تصمیم گیری استراتژیک[14] شده اند(تقی زاده و فضلی،1390، ص126). به باور صاحب نظران مدیریت هرآن چه را که نتوان اندازه‌گیری نمود نمی توان کنترل نمود و هرچه را که نتوان کنترل نمود مدیریت آن نیز امکان‌پذیر نخواهد بود. در این راستا نظام اندازه گیری عملکرد[15] در محیط کسب و کار برای شرکت ها از اهمیت زیادی برخوردار شده است (Das,1994,p24). بنا به گفته کاپلان و نورتن[16] این نظام از جمله بهترین راه های به دست آوردن اطلاعات برای تصمیم گیری در شرکت ها است ، به همین جهت همواره در هر دوره زمانی ، نیاز به اندازه گیری عملکرد در مدیران عالی شرکت ها و سازمان ها احساس شده است (Kaplan et al.,2001,p1).

این اعتقاد وجود دارد که عملکرد تنها در یک فضای تصمیم گیری ، معنی پیدا می کند . یعنی تصمیم گیرندگان داخلی و خارجی شرکت باید در مورد عملکرد به توافق برسند. از طرفی تصمیم‌گیران شرکت برای تصمیم‌گیری صحیح و به موقع بایستی وضعیت موجود شرکت را به ‌درستی بشناسند. آنان نیاز به اطلاعاتی دارند که عملکرد شرکت را به‌طور دقیق نشان دهد بنابراین وضعیت عملکردی فعلی و گذشته شرکت تأثیر مستقیمی در تصمیمات استراتژیک آنان می‌گذارد ، شاید به همین دلیل است که این ‌روزها اهمیت اندازه‌گیری عملکرد شرکت ها هم در مجامع دانشگاهی و هم در مجامع صنعتی فزونی یافته‌است(حاجی جباری و سر آبادانی،1386، ص20).

 

1-2 ) بیان مسأله

هر تحقیق در واقع با قصد پاسخگویی و راه حل یابی برای یک مسأله اصلی که در واقع در قالب یک پرسش ظهور کرده است، آغاز می شود.بیان مسأله ، طرح مسأله به زبان علمی می باشد که این امر شامل محدود کردن مسأله و جداسازی آن از مسائل حاشیه ای است.محقق باید بتواند مسأله را به گونه ای بیان کند که اهمیت آن را به اثبات برساند (خاکی ،1387، ص9). اندازه گیری عملکرد اصطلاحی است که بسیار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ولی به ندرت تعریف دقیقی از آن ارائه می گردد .اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی سازی[17] فعالیت ها است (Bourne et al., 2003 , p2). اندازه گیری عملکرد ، ابزاری برای فهم وضعیت شرکت و اطمینان از موفقیت آن در آینده محسوب می گردد. اندازه گیری عملکرد ، ابزاری تحلیلی است که شاخص ها[18] را تعیین می کند ، نتایج را به صورت کمی نشان می دهد و عکس العمل های بعدی را مشخص می سازد( تقی زاده و همکاران،1390، ص147) . به بیان دیگر اندازه گیری عملکرد فرآیندی است که فعالیت های شرکت را به گونه ای اندازه گیری می کند تا شرکت در سایه بهبود فعالیت ها ، هزینه ها را کاهش داده و نحوه انجام عملیات در شرکت را از طریق اتخاذ تصمیمات صحیح ، بهبود بخشد ، همچنین از ماموریت[19] شرکت نیز پشتیبانی می نماید (قلی زاده و آزادی خواه ، 1389، ص3). اندازه گیری عملکرد در بُعد سازمانی معمولاً مترادف با اثربخشی[20]  و کارآیی[21]  فعالیت‌ها می باشد. منظور از اثربخشی میزان دستیابی به اهداف و برنامه‌ها با ویژگی کارا بودن فعالیت‌ها و عملیات است و کارآیی به این موضوع اشاره دارد که منابع از نظر اقتصادی ، چگونه برای کسب اهداف به کار رفته اند. از این رو می توان آن ها را دو بُعد مهم عملکرد دانست. به بیان دیگر هم علل داخلی (کارآیی) و هم دلایل خارجی (اثربخشی) برای بخش های خاص عملکرد می توانند وجود داشته باشند. از این رو سطح به دست آمده از عملکرد یک کسب و کار ، تابعی از کارآیی و اثر بخشی فعالیت های صورت گرفته می باشد. نظام اندازه گیری عملکرد  ، مجموعه ایی از استانداردها است که به منظور کمی کردن کارآیی و اثر بخشی فعالیت ها  به کار می رود (Neely et al.,1995 , p80). به بیان ساده اگر نسبت داده به ستانده ، کارآیی در نظر گرفته شود، نظام اندازه گیری عملکرد در واقع میزان کارآیی تصمیمات مدیریت در خصوص استفاده بهینه از منابع و امکانات را مورد سنجش قرار می دهد (حاجی جباری و سرآبادانی،1386،ص23).

اندازه گیری عملکرد بهترین ابزار برای برنامه ریزی[22]  و کنترل  است. از سوی دیگر اندازه گیری عملکرد انگیزه لازم برای ارتقای کیفیت مدیریت را نیز فراهم می کند. از این رو می توان گفت اندازه گیری عملکرد صرفاً آگاهی از کیفیت خدمات نیست بلکه به طور طبیعی افزایش کیفیت خدمات را نیز در بر خواهد داشت. به همین دلیل و به علت تسهیل در امر تصمیم گیری و تنظیم اهداف بلند مدت،حرکت گسترده ای به منظوربهره گیری از نظام اندازه گیری عملکرد در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان دیده می شود ( منصوری،1378،ص161). به طوری که موضوع اندازه گیری عملکرد در سال های اخیر با توسعه چهارچوب ها و مدل های اندازه گیری نظیر کارت امتیازی متوازن[23] ، منشور عملکرد[24] ، ارزش افزوده اقتصادی[25] ، هزینه یابی بر مبنای فعالیت[26] ، آنالیز ارزش سهام[27] و تکنیک های خود ارزیابی[28] به سرعت در حال رشد است. چهارچوب های اندازه گیری جدید و بسیار قابل توجه نظیر کارت امتیازی متوازن و مدل تعالی کسب و کار  ، محیط کسب و کار را با دگرگونی های فراوانی مواجه ساخته است (تیموری و علی اکبری ، 1388، ص2).

 

 

جدول 1-1 ) تعاریف مختلف از اندازه گیری و نظام اندازه گیری عملکرد

منبع
تعریف
فرهنگ لغات آکسفورد[29]
اندازه گیری اسمی است که به عمل اندازه گرفتن اطلاق می شود.
فرهنگ لغات آمریکن هریتیج[30]
عمل اندازه گرفتن و یا فرآیند اندازه گیری شدن. 

مثل اندازه گیری کیفیت ، ابعاد یا حجم
فرهنگ لغات ورلدنت[31]
عمل یا فرآیند تخصیص یک عدد به یک پدیده طبق یک قانون خاص را اندازه گیری گویند.
نیلی و همکاران[32] (1995)
اندازه گیری عملکرد اصلاحی است که بسیار مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ولی به ندرت تعریف می گردد. اندازه گیری عملکرد به معنی فرآیند کمی کردن افعال است که این فرآیند کمی کردن را اندازه گیری گویند. نظام اندازه گیری عملکرد ، مجموعه ایی از استاندارها است که به منظور کمی کردن کارایی و اثر بخشی افعال به کار می رود.
وبستر و هونگ[33] (1994)
اندازه گیری عملکرد یک فعالیت کلیدی مدیریت است که اطلاعات لازم برای تصمیم گیری کارا ، پایش عملکرد و تخصیص کارای منابع را در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می دهد.
ون درونگلن و کوک[34] (1997)
اندازه گیری عملکرد تحصیل و تحلیل اطلاعات مربوط به دستیابی واقعی به اهداف و برنامه های شرکت و نیز اطلاعات مربوط به عوامل موثر بر این دستیابی می باشد.
بیتیتسی[35] (2002)
اندازه گیری عملکرد فرآیند استفاده از یک معیار عملکرد در یک حوزه است که منعکس کننده معیارهای به کار گرفته شده نیز می باشد. 

نظام اندازه گیری عملکرد عبارت است از مجموعه ایی ساختار یافته از معیارهای عملکرد و نیز فرآیند های مقتضی که چگونگی استفاده مدیریت از آن معیارها برای مدیریت عملکرد سازمان را تعریف می کنند.
 

 

ادامه جدول 1-1 ) تعاریف مختلف از اندازه گیری و نظام اندازه گیری عملکرد

سینکلیر و زیری[36] (1995)
یکپارچه کردن فعالیت های سازمانی در سطوح مختلف مدیریتی و در بین وظایف و یا یک روش نظام مند برای ارزیابی ورودی های ، خروجی ها ، تبدیل ورودی به خروجی و بهره وری عملیات تولیدی و غیر تولیدی. 

تخصیص نظام مند اعداد به موجودیت ها و یا فرآیند تعیین چگونگی دستیابی سازمان ها ، شرکت ها و یا افراد به اهدافشان.
 

از اهداف اندازه گیری عملکرد می توان شناسایی وضع موجود ، تعیین نقاط ضعف و قوت در ایفای وظایف و مسئولیت ها ، بهبود تصمیم گیری در مورد حوزه و عمق فعالیت ها ، برنامه ها و اهداف آینده شرکت ، ارتقای پاسخگویی به ذینفعان در مورد عملکرد برنامه ها، بهبود تخصیص منابع و استفاده بهینه از امکانات و منابع انسانی را ذکر نمود. در حقیقت هدف اصلی باید راهنمایی و ارشاد شرکت باشد تا به این ترتیب درجه کارآمدی و بازده فعالیت های شرکت نیز بالا رود (قلی زاده و آزادی خواه ، 1389، ص6). می توان گفت که از اهداف اصلی نظام اندازه گیری عملکرد ، دستیابی به اطلاعات منطقی برای پشتیبانی از تصمیم گیری های استراتژیک[37] مدیران است. معمولاً مفهوم اندازه گیری عملکرد در سطح استراتژیک به نظارت بر طرح ها و موفقیت شرکت ها برمی گردد .شرکت ها اغلب اندازه گیری عملکرد را در سطحی از جمله بخش ها ، واحد های اجرایی و سیستم ها اعمال می کنند و یا در بخش های منحصر به فرد و انفرادی به کار می گیرند که  این  اندازه ها و مقیاس ها اغلب مربوط به کارمندان هستند(یوسفی نژاد و نیشابوری ، 1388، ص30 ). از آن جا که از اصلی ترین و مهم ترین وظایف مدیران ، تصمیم گیری است. مدیران باید برای برنامه ریزی ، سازمان دهی و اجرا ، تصمیم گیری نمایند. این تصمیم گیری ها باید بر اساس نتایج ارزیابی های انجام شده (با معیار و شاخص های عملکرد) و متناسب با فرآیندهای کاری شرکت نیز باشد. اندازه گیری مستمر عملکرد ، موجب پیدایش اطلاعات مستند ، به هنگام و با ارزش برای تصمیم گیری مدیران خواهد شد که با هدف ارتقای شرکت و بهبود فعالیت های کاری آن در زمینه های گوناگون اتخاذ می شوند(خالقی مقدم و برزیده ، 1382، ص85).

با توجه به موقعیت کلیدی تصمیمات استراتژیک در شرکت ها این تحقیق سعی دارد نقش نظام اندازه گیری عملکرد را در شرکت ها و بر اساس دو کاربرد و ویژگی کلیدی این نظام یعنی (تسهیل در تصمیم گیری[38] و  قابلیت پاسخگویی[39]) را بر کاربردی نمودن تصمیمات استراتژیک در شرکت از طریق مفاهیم و متغیرهای تعدیل گر قابلیت اطمینان[40] ، کاربرد خاص[41] ، اندازه شرکت[42] ، نوع صنعت[43] و  نوع استراتژی[44] مورد  تحقیق و بررسی قرار دهد.

[1] Measurement

[2] Performance Measurement

[3] Business

[4] Organization

[5] Corporation

[6] Quality Improvement

[7] Increased Flexibility

[8] Increased Reliability

[9] Cost Reduction

[10] Growth

[11] Long Term Survival Enterprises

[12] Expansion of  Product Lines

[13] Emphasis on Creativity

[14] Fa

 

<a href="http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af%db%8c-%d9%86%d9%85%d9%88%d8%af%d9%86-%d8%aa%d8%b5%d9%85%db%8c%d9%85%d8%a7%d8%aa/"><img class="alignnone size-medium wp-image-170860″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/dsdss_001-300x233-300x233.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="300″ height="233″ /></a>

 

cilitate Strategic Decision-Making

[15] Performance Measurement System (PMS)

[16] Robert Kaplan , David Norton

[17] Quantification

[18] Indicators

[19] Mission

[20] Effectiveness

[21] Efficiency

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                  صفحه

فصل  اوّل  (طرح تحقیق) 1

1-1- مقدمه 2

1-2- ‌تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق:‌ 3

1-3- سابقه و ضرورت انجام تحقیق: 7

1-4- هدف‌ها: 12

1-5- فرضیه ها: 12

1-6- كاربردهای متصور از تحقیق: 13

1-7- مراجع استفاده كننده از نتیجه پایاننامه: 13

1-8- روش انجام تحقیق: 14

1-8-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات: 14

1-8-2- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها: 15

1-8-3-  قلمرو تحقیق (زمانی، مكانی، موضوعی): 15

1-9- جامعه آماری و روش نمونه‌گیری. 16

فصل دوّم (مبانی نظری و پیشینه تحقیق) 18

2-1- مقدمه 19

2-2- تعریف مفاهیم 20

2-2-1- خلّاقیت.. 20

2-2- 2- شهر خلاق. 22

2-2-3- مولفه­های شهر خلّاق. 26

2-2-4- شاخصهای ارزیابی شهر خلّاق. 27

2-2-5- ارکان اصلی شهر خلّاق. 29

2-2-5-1- مردم 29

2-2-5-2- بنگاههاى اقتصادى. 29

2-2-5-3- فضا 30

2-2-5-4-  پیوندها و ارتباطات.. 30

2-2-5-5- چشم انداز و آوازه 30

2-3- نظریات شهر خلّاق. 31

2-3-1- نظریه طبقه خلّاق فلوریدا 31

2-3-2- نظریه شهر خلّاق فلوریدا 33

2-4- زیرساختهای مناطق و شهر خلّاق. 35

2-5- بسترهای زمینه­ساز شهر خلّاق. 36

2-5-1-  تغییر پارادایمی از دولت- ملّت به شهر. 36

2-5-2- تغییر از حكومت به حكمروایی و نقش كانونی اجتماعات محلّی. 37

2-5-3- جهانی – محلّی شدن. 38

2-5-4- اهمیّت یافتن اقتصادهای فرهنگ پایه و دانش بنیان. 39

2-6-  راهبرد شهر خلّاق. 40

2-7- راهبردهایى برای توسعه شهرهاى خلّاق. 43

2-7-1- راهبردهایى براى مردم 43

2-7-2- راهبردهایى براى بنگاههاى اقتصادى. 43

2-7-3- راهبردهایى براى فضاهاى شهرى. 45

2-7-4- راهبردهایى براى بهبود پیوندها و ارتباطات.. 46

2-7-5- راهبردهایى براى چشم انداز و آوازه شهر. 47

2-8- چشم­انداز شهر خلّاق. 48

2-9- اﻗﺘﺼﺎد و ﺷﻬﺮ خلّاق. 50

2-10- اقتصاد خلّاق در شهر خلّاق. 52

2-11- منابع فرهنگی و شهر خلّاق. 54

2-12- بررسی تجربیات جهانی مرتبط با موضوع. 55

 

2-12-1- سابقه مطالعات شهرهای خلّاق در جهان. 55

2-12-2- سابقه مطالعات شهرهای خلّاق در ایران.. 56

2-13-  جمع­بندی. 57

فصل سوّم (مواد و روش ها) 60

3-1-  مقدمه 61

3-2- روش­شناسی پژوهش.. 62

3-2-1- جامعه آماری و محدوده پژوهش.. 62

3-2-2- روشهای گردآوری اطلاعات.. 62

3-2-2-1- مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی: 63

3-2-2-2- مطالعات میدانی(پرسشنامه­ای): 64

3-2-3- شاخص‌های مورد مطالعه : 64

3-3- روش‌ها و متدهای رایج در رتبه­بندی عوامل. 65

3-3-1- مدل‌ها 66

3-3-1-1- مدل‌های تصویری. 67

3-3-1-2- مدل‌های قیاسی. 67

3-3-1-3- مدل­های ریاضی یا مدل­های نمادی. 67

3-3-1-4- مدل‌های ارزیابی چند معیاری. 67

3-3-1-5- مدل‌های پیش­بینی كننده 68

3-3-1-6- روش‌های تصمیم­گیری چند معیاره 68

3-3-2- مدل‌های تصمیم­گیری چندمعیاره 69

3-3-2-1- مدل تاپسیس.. 69

3-4-  رگرسیون. 73

3-4-1- رگرسیون خطی ساده 74

3-4-2- رگرسیون چند متغیره 74

3-5- آشنایی با خصیصه­ها و ویژگیهای طبیعی شهر بناب.. 77

3-5-1- موقعیت جغرافیایی شهر بناب.. 77

3-5-2- ژئومورفولوژی شهرستان بناب.. 778

3-5-3-  شیب.. 79

3-6- ویژگیهایی اقلیمی. 80

3-6-1- آب و هوا 80

3-6-2-  دما(درجه حرارت) 81

3-6-3- روزهای یخبندان. 82

3-6-4-  بارندگی. 82

3-6-5- باد 82

3-7-  خاک شناسی. 83

3-8- منابع آب.. 83

3-8-1- آبهای سطحی. 83

3-8-2- آبهای زیر زمینی. 83

3-9- جغرافیای انسانی شهر بناب.. 84

3-9-1- وجه تسمیه شهر بناب.. 84

3-9-2- تعداد جمعیت.. 84

3-9-3-  ساختار سنی و جنسی جمعیت.. 85

3-9-4-  بُعد خانوار. 86

3-9-5-  مهاجرت.. 86

3-10- تحصیلات.. 88

3-11- خصیصه­های اقتصادی شهر بناب.. 89

3-11-1- وضعیت فعالیت در شهر بناب.. 89

3-11-2- اشتغال. 90

3-11-3- صنعت شهر بناب.. 91

3-11-4-  معادن شهر بناب.. 91

3-12- جمع­بندی. 92

فصل چهارم (ارزیابی میزان تحقق­پذیری  مولفه­های شهر خلّاق) 93

4-1- مقدمه 94

4-2- روش شناسی تحقیق. 95

4-3- یافته­های توصیفی پژوهش.. 97

4-3-1- جنس.. 97

4-3-2- سن. 97

4-3-3- وضعیت تحصیلات.. 98

4-3-4- وضعیت شغلی. 99

4-3-4-1- افراد شاغل. 99

4-3-4-2- افراد غیر شاغل. 99

4-4-  بررسی میزان تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق در شهر بناب.. 100

4-4-1-  بررسی معیارهای شهر خلّاق در محلات شهر بناب.. 101

4-4- 2- رتبه­بندی محلات شهر بناب به لحاظ میزان خلّاقیت از طریق مدل تاپسیس.. 105

4-4-2-1- رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر شاخص سرمایه انسانی. 105

4-4-2-2- رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر شاخص نوآوری. 107

4-4-2-3- رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر شاخص سرمایه اجتماعی. 109

4-4-2-4- رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر شاخص کیفیت زندگی. 111

4-5- بررسی میزان تأثیرگذاری هریك از مؤلفه­های شهر خلّاق در تحقق شهر خلّاق در سطح محلات شهر بناب.. 115

4-5-1- تحلیل رگرسیون. 115

4-5-2-  تحلیلی آماری بر شاخصهای خلّاقیت شهر بناب(براساس یافته­های پرسشنامه) 117

4-6- آزمون فرضیات.. 119

4-6-1- فرضیه اول: «به نظر میرسد محلات شهر بناب از نظر مولفه­های شهر خلّاق پتانسیل شهر خلّاق را دارند». 119

4-6-2- فرضیه دوم: « به نظر میرسد میزان تأثیرگذاری هریك از مؤلفه­های شهر خلّاق در تحقق شهر خلّاق در سطح محلات شهر بناب متفاوت است». 122

4-7- جمع­بندی. 125

فصل پنجم (جمع­بندی و نتیجه­گیری و ارائه­ی پیشنهادات) 127

5-1- مقدمه 128

5-2- جمع­بندی و نتیجه­گیری. 128

5-3- ارائه­ی پیشنهادات.. 137

منابع و مآخذ 139

الف) منابع فارسی. 139

ب) منابع لاتین. 142

پیوست  (پرسشنامه نظر سنجی از شهروندان بناب) 145

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                   صفحه 

نمودار2-1: بسترهای اجتماعی شهر خلّاق. 35

نمودار2-2: چشم­انداز  شهر خلّاق. 50

نمودار 3- 1: وضعیت گروههای سنی جمعیت مرد شهر بناب در سال1390. 85

نمودار3-2: وضعیت گروههای سنی جمعیت زن شهر بناب در سال 1390. 85

نمودار3-3: مقایسه محل تولد افراد مهاجران شهر بناب.. 87

نمودار3-4: سهم جمعیت باسواد و بی سواد شهرستان بناب.. 88

نمودار3-5: توزیع نسبی برآورد شاغلان 10 ساله و بیشتر شهرستان برحسب بخش های فعالیت.. 90

نمودار 3- 6: توزیع نسبی برآورد شاغلان 10 ساله و بیشتر نقاط شهری برحسب بخشهای فعالیت.. 91

نمودار 4-1: فراوانی و درصد جنسیت پاسخ­دهندگان. 97

نمودار4-2: فراوانی و درصد سن پاسخ­دهندگان. 98

نمودار4-3: فراوانی و درصد تحصیلات پاسخ­دهندگان. 98

نمودار 4-4: توزیع فراوانی شاغلان به درصد 99

نمودار 4-5: توزیع فراوانی افراد غیر شاغل به درصد 100

 

                                             

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                   صفحه 

شکل2-1: دارایی­های شهر خلّاق. 31

شکل2-2: مقایسه ویژگیهای طبقه خلّاق و شهر خلّاق. 34

شکل 2-3: مدل مفهومی تحقق محلات خلاق در شهر خلاق. 59

شکل 3-1: انواع مدل‌های چندشاخصه 69

شکل4-1: میزان برخورداری از مراکز آموزشی در سطح محلات شهر بناب.. 104

شكل4-2: اثرات هر یك از مؤلفه­های شهر خلّاق در تحقق شهر خلّاق در محلات شهر بناب.. 119

شكل4-3: اثرات هر یك از مؤلفه­های شهر خلّاق در تحقق شهر خلّاق در محلات شهر بناب.. 123

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                             صفحه

جدول1-1: شاخصهای شهر خلّاق. 15

جدول1- 2: مساحت و جمعیت محلات شهر بناب بر اساس محله­بندی طرح تفصیلی سال 90- 1382. 16

جدول2-1: شاخصهای خلّاقیت اروپایی. 28

جدول2-2: شاخصها و زمینه­های خلّاقیت در شهرها از دید فلوریدا 28

جدول2-3 : مقایسه ویژگیهای چشم­انداز شهر خلّاق و چشم­انداز منفعت­طلبانه 49

جدول2-4: فهرست شهرهای خلّاق یونسکو. 56

جدول3-1: مساحت و جمعیت محلات شهر بناب براساس محله­بندی طرح تفصیلی  سال 90- 1382. 63

جدول3-2: شاخصهای به کار گرفته شده در تحقیق. 65

جدول3- 3: جمعیت شهر بناب به تفکیک جنس(تعداد- درصد) 84

جدول3-4: رشد جمعیت شهر بناب در فاصله سرشماری 1335- 1390. 84

جدول3- 5: وضعیت خانوارهای شهر بناب در مقایسه با کل شهرستان. 86

جدول3- 6: مهاجران وارد شده طی10سال گذشته برحسب آخرین محل اقامت به تفکیک جنس، شهربناب.. 87

جدول3-7: درصد باسوادی و بیسوادان شهرستان بناب.. 88

جدول3-8: دانش آموختگان دانشگاهها و موسسات آموزش عالی برحسب جنس، سن و آخرین مدرك تحصیلی- بناب.. 89

جدول 3-9: توزیع نسبی بر آورد شاغلان 10 ساله و بیشتر بر حسب بخشهای کشاورزی، صنعت و خدمات شهر بناب در مقایسه با شهرستان به تفکیک جنس.. 89

جدول4-1: تحولات جمعیتی شهر بناب از سالهای(65-1390) 101

جدول4-2: مساحت و جمعیت محلات شهر بناب بر اساس محله­بندی طرح تفصیلی  سال 90- 1382. 102

جدول4-3: میزان تاپسیس و جایگاه هریک از محلات شهر بناب از نظر شاخص سرمایه انسانی. 106

جدول4-4: میزان تاپسیس و جایگاه هریک از محلات شهر بناب از نظر شاخص نوآوری. 108

جدول4-5: میزان تاپسیس و جایگاه هریک از محلات شهر بناب از نظر شاخص سرمایه اجتماعی. 110

جدول4-6: میزان تاپسیس و جایگاه هریک از محلات شهر بناب از نظر شاخص کیفیت زندگی. 112

جدول 4-7: رتبه­بندی نهایی محلات شهر بناب به لحاظ میزان خلّاقیت با استفاده از مدل تاپسیس.. 114

جدول4-8 : آماره­های تحلیل رگرسیون معیارهای شهر خلّاق و تحقق شهر خلّاق محلات بناب.. 116

جدول4-9: تحلیل واریانس و رگرسیون مؤلفه­های شهر خلّاق و تحقق شهر خلّاق. 116

جدول 4-10: شاخصهای شهر خلاق( تحلیل پرسشنامه) 117

جدول4-11: رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر سطح خلاقیت.. 122

جدول4-12 : آماره­های تحلیل رگرسیون معیارهای شهر خلّاق و تحقق شهر خلّاق محلات بناب.. 123

جدول4-13: تحلیل واریانس و رگرسیون مؤلفه­های شهر خلّاق و تحقق شهر خلّاق. 123

 

فهرست نقشه­ها

عنوان                                                                                                                  صفحه  

نقشه 3-1: موقعیت شهرستان بناب درتقسیمات سیاسی استان. 77

نقشه 3-2: موقعیت استان آذربایجان شرقی و شهرستان بناب درتقسیمات سیاسی کشور. 78

نقشه3-3: نمایش ارتفاعات و پستی بلندی شهرستان بناب.. 80

نقشه3-4: اقلیم شهرستان در پهنه­های اقلیمی استان آذربایجان­شرقی. 81

نقشه3-5: پهنه اقلیمی شهرستان بناب.. 81

نقشه4-1: وضعیت هریک از محلات مورد مطالعه از لحاظ برخوداری از شاخص‌های توسعه انسانی با توجه به میزان تاپسیس.. 107

نقشه4- 2: وضعیت هریک از محلات مورد مطالعه از لحاظ برخوداری از شاخص‌های نوآوری با توجه به میزان تاپسیس.. 109

نقشه 4-3: وضعیت هریک از محلات مورد مطالعه از لحاظ برخوداری از شاخص‌های سرمایه اجتماعی با توجه به میزان تاپسیس.. 111

نقشه 4-4: وضعیت هریک از محلات مورد مطالعه از لحاظ برخوداری از شاخص‌های کیفیت زندگی با توجه به میزان تاپسیس.. 113

نقشه 4-5: رتبه­بندی نهایی محلات شهر بناب به لحاظ میزان خلّاقیت با استفاده از مدل تاپسیس.. 115

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل  اوّل
(طرح تحقیق)

 

 

1-1- مقدمه

به نظر می­رسد كه امروزه رقابت اصلی در فرآیند جهانی شدن بین مراكز شهری می­باشد و میان دولت­ها و ملّت­ها نیست. اما رقابتی كه بین شهرها در عصر جهانی شدن وجود دارد یا خواهد داشت، در جذب افراد متخصص است. اگر در گذشته جذب كارگر ماهر و نیمه ماهر مد نظر بود، اكنون رقابت در جذب كسانی است كه در زمینه تكنولوژیكی و اطّلاعات مهارت دارند. شهرها، امروز و در آینده سعی می­كنند محیطی را فراهم سازند كه متخصصین راغب شوند در آن محیط زندگی كنند و در مقابل تخصص خود را بدون دغدغه در اختیار جامعه قرار دهند(سیف الدینی و همكاران، 1386، 10). سیر تحولات جهانی بویژه در حوزه اقتصاد توجه حوزه­های حاکمیتی و بنگاه­های بخش خصوصی را به اقتصادهای دانش بنیان جلب نموده است. در پیشرفت سریع اقتصادهای دانش بنیان، شهرها و مقوله مدیریت شهری نقش کلیدی را به خصوص در دو دهه اخیر ایفا نموده و از همین رو بسیاری از شهرهای دنیا، منافع اجتماعی و اقتصادی حاصل از اقتصاد خلّاق و توسعه آن را به عنوان یک اولویت راهبردی در برنامه­ریزی شهری مدنظر قرار داده­اند.  

در جهان امروز در شهرهایی که از ساختار مناسب در حوزه اقتصادی و زیرساخت­های شهری موردنیاز جهت تامین نیازهای خدماتی مصرف­کننده و تولید­کننده و ارتباط گسترده با سایر نقاط جهان برخوردار است، حرکت توسعه­ای به سمت “شهرهای خلّاق” جهت بهره­گیری موثر از ظرفیت­ها و توانمندی­های موجود امری ضروری است. چراکه این شهرها می­توانند به عنوان موتورهای محرک شکل­گیری خلّاقیت، اقتصاد مبتنی بر دانایی، صنایع خلّاق و اقتصاد پویا عمل نموده و در بسترهای تلفیقی فرهنگی و اجتماعی تبلور یابند. این موتورهای محرک سرمایه­های انسانی خلّاق را جذب و رشد و توسعه اقتصادی شهر را به دنبال خواهد داشت.

 

 

1-2- ‌تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق:‌

در عصر جهانی شده امروز که تعاملات و فرایندهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به شدت درهم تنیده­اند، توسعه طرح­ها و برنامه­های اقتصاد فرهنگی در شهرهای بزرگ جهان به یکی از ارکان توسعه پایدار شهری تبدیل شده است. شهر به عنوان یک پدیده ماهیتاً فرهنگی و اجتماعی در عین برخورداری از یک کالبد فیزیکی از کالبد محتوایی و فرهنگی نیز برخوردار است. گاهی اوقات شهروندان می­توانند شاهد رشد سریع یك شهر و حركت به سوی پراكندگی شهری باشند كه بسیاری از ویژگی­های اصلی خود را در بین حومه­های جدید از دست می­دهند به گونه­ای كه هزینه­های زندگی افزایش پیدا می­كند. در این زمان مدیران شهری اقداماتی نظیر اجرای برنامه­های مؤثر كاربری زمین، منطقه­بندی و استفاده مجدد از زمین­های رها شده در مركز شهر، جهت رسیدگی به این مشكلات انجام می­دهند.(25 ,Florida, 2004). اما این برنامه­ها به طور گسترده منجر به درهم آمیختگی و افزایش تراكم و گسترش عمودی شهرها به ویژه در مراكز شهری می­شود و مراكز شهری حس مكانی خود را از دست می­دهند( 188,2007 ,McCann). هر چند این روند منجر به گسترش مراكز علمی، فناوری، نوآوری و نهایتاً گسترش سرمایه­های انسانی خلّاق می­گردد، اما تا زمانی كه این چنین توسعه­ای بر مبانی نظری سنتی شكل بگیرد، پیامدهایی چون افزایش بیكاری، افزایش نابرابری فضایی در داخل شهر و بدتر شدن شكاف اجتماعی و اقتصادی را به دنبال دارند(موسوی، 1393، 20).

اولبن­بار «دبور» در سال 1967 مبحثی با عنوان «شهر تماشایی یا شهر نمایش» مطرح کرد. نظر او ظهور پیش از موعد ایده­های تلفیق فضای اقتصادی و فرهنگی در مقیاس انسانی به­ویژه در موضوعاتی نظیر فضاهای مولد جدید، مجموعه­های فرهنگی و به نمایش در آوردن محیط­های بصری که در مادر شهرهای اصلی سراسر جهان بسیارند(2006 ,J. SCOTT). ریچارد فلوریدا[1] اولین کسی است که بحث شهرهای خلاق را مطرح نمود او اولین کتاب خود را تحت عنوان کریتیو کلس(Creative Class) در سال 2002 میلادی منتشر و پس از آن در سال 2005 میلادی کتاب دیگری را برای تقویت موضوع خود منتشر نمود(رفیعیان، 1389، 121).

شهر خلّاق مکانی برای رشد و نمو خلّاقیت­ها است. شهر خلّاق منزلی برای خلاقیت­های هنری، نوآوری­های علمی و تكنولوژیكی و صدای­رسای فرهنگ­های رو به رشد است. شهری كه همه پتانسیل­های خلّاق خود را جامه عمل می­پوشاند و پرچم­دار فعالیت­های فرهنگی و توسعه­ای است. یك شهر خلاق یك شهر پویا از لحاظ یادگیری فرهنگی و بین فرهنگی است. در این شهر، هر شهروند اطمینان خاطر به استفاده از ظرفیت­های علمی، فنی، هنری و فرهنگی خود دارد(ابراهیمی، 1387، 65). عناصر كلیدى كه براى به وجود آمدن مناطق و شهرهاى خلاق مطرح­اند شامل: شبكه­اى از تولید كنندگان منطقه­اى، بازار نیروى كار محلى یعنى تكنسین­ها و كارگران خلّاقى كه در یك منطقه استقرار دارند و می­توانند در شكل­گیرى توسعه خلّاقیت در شهر و منطقه اثرگذار باشند و رقابت و همكارى بین مجموع­هاى از شهرها كه بتوانند عنصر خلّاقیت را به منطقه و شهر تزریق كنند. مباحث مطرح درا ین زمینه بیشتر مربوط به مناطق كلانشهرى و شهرهاى بزرگ است و هرچه قدر كه از شهرهاى بزرگ­تر دور می­شویم، بحث مربوط به خلّاقیت، بیشتر به عناصر سنتى تا عناصر جدید ارتباط پیدا می­كند.اما امروزه عناصر سنتى مانند جواهرآلات با وجود سنتى بودن، می­توانند به عنوان یك صنعت خلّاقیت آفرین تاثیر خود را بر شكل­گیرى شهر خلاق بگذارند(MUSTURD, 2001). همچنین از جمله ویژگی­هاى عمومى هر شهر خلاق این است كه مكانى جذاب براى كار كردن و زندگى شهروندان خود (به خصوص براى نسل جوان)، مكانى جذاب براى گردشگران (صنعت توریسم)، توانمند در شكوفایی بخش­هاى مختلف اقتصادى (از راه به كارگیرى فناورى و مدیریت صحیح آن) و همچنین مركز جذب بنگاههاى مختلف اقتصادى نوظهور (خوشه­ها و مراكز تحقیقاتى به ویژه در زمینه فناوری­هاى برتر High-Tech) باشد(ابراهیمی، 1387).

نظریه سرمایه خلاق فلوریدا بیان می­دارد افراد خلاق موجب قدرتمند شدن شهر و رشد اقتصادی ناحیه­ای می­شوند و این افراد مکان­هایی را برای زندگی ترجیح می­دهند که دارای ویژگی­های نظیر خلاقیت و نوآوری، متنوع و تسامح باشد.(34 ,Florida, 2005). بنابراین شهرها برای موفقیت در جهان امروز باید افراد بسیار خلاق را جذب و حفظ کنند. شهر خلاق[2] از مباحث جدید در حوزه­ی مطالعات شهری توسط جغرافی­دانان، اقتصاددانان و جامعه­شناسان در رسیدن به جامعه­ی دانا و توسعه دانایی محور مورد تاکید قرار گرفته شده است. در این راستا شهر به عناوین محل شکل­گیری خلاقیت دانایی، صنایع خلاق­ و نوآور و اقتصاد دانایی در یک ترکیبی در نظر گرفته شده است. حال ما برای داشتن شهر خلاق نیازمند بستری مستقیم هستیم تا از طریق آن شهروندان بتوانند شهر خلاق را شکل دهند. فلسفه شهر خلاق آن است که در هر شهری همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر از آنچه ما در وهله اول تصور می­کنیم وجود دارد. اگر بتوانیم شرایطی فراهم کنیم که مردم بتوانند براساس تخیلات بلند پروازانه فکر، برنامه­ریزی و عمل کنند و فرصت­های توسعه به طور مداوم تکامل یابد می­توانیم یه تحقق شهر خلاق نزدیک­تر شویم(محمدی، 1389، 21-16).

حركت به سوی تحقق و ایجاد شهرهای خلّاق راهكار اساسی برای حل این گونه بحران­ها می­باشد. در این گونه شهرها با تأكید بر نخبگان و متخصصین برنامه­ریزی شهری، مدیریت شهری، شهرسازان و سایر علوم مربوطه، شهرها تبدیل به مكان جذاب برای مطالعه، محل كار و حفظ نخبگان شهر می­گردد و با بهبود كیفیت دانشگاها و مراكز علمی، كیفیت كار، كیفیت زندگی، سطح تحمل و شیوه زندگی می­توان در این مسیر حركت كرد.(­95 ,Healey, 2004). همچنین با به كارگیری این معیارها، ارتباط مستقیم بین امكانات و معیارهای شهری در جذب سرمایه­های انسانی خلّاق و سرمایه­های اجتماعی در زمینه اقتصاد شهری به وجود می­آید به گونه­ای كه با استفاده از این سرمایه­های انسانی و اجتماعی خلّاق، می توانیم رشد و توسعه شهری را پیش­بینی كنیم(­119 ,­Higgins and Morgan, 2000).

سرمایه اجتماعی معلول و گسترش دهنده سه مؤلفه­ی مهم اعتماد اجتماعی، ارتباطات شبكه­ای (انسجام اجتماعی) و هنجارها (مشاركت اجتماعی) است كه وابستگی و ارتباط متقابل و محكمی با سرمایه فیزیكی، اقتصادی و انسانی دارند و به تسریع توسعه اقتصادی، فرهنگی و اطلاعاتی و رشد و بالندگی جامعه یاری می­رساند و موجب ایجاد حس همكاری، همیاری و مشاركت میان اعضای جامعه می­شود(موسوی و باقری كشكولی، 1391، 112). امروزه استعدادها، انگیزه­­ها، تمایلات، رؤیاها و خلّاقیت» شهروندان به­تدریج جای مزیت­های سنتی شهرها مانند موقعیت مكانی، منابع طبیعی و نزدیكی به بازارها را می­گیرد. خلّاقیت افرادی كه در شهرها زندگی می­كنند یا مدیریت شهری را بر عهده دارند، متضمن موفقیت آن شهر در دنیای آینده است»(شهابیان و رهگذر، 1391، 67). همچنین شهرهای خلاق باعث رونق و شکوفایی شهری می‌گردد که ‌این خود سطح مناسبات یک شهر را در پیوند با سایر شهرها در مقیاس ملی و فراملی گسترش می‌دهد. ایده شهر خلّاق مبحثی جدید و مورد توجه در حوزه مطالعات شهری و به ویژه مدیریت شهری بوده است که بر بهتر شدن محیط زندگی و ارتقای کیفیت زندگی به واسطه تفکرات نو شهروندان تأکید دارد.

با توجه به مطالب بالا، شهر بناب یکی از شهرهای استان آذربایجان­شرقی و مرکز شهرستان بناب است. این شهر از دیرباز یک موقعیت ممتاز جغرافیائی برخوردار بوده و نیز با قرار گرفتن در نقطۀ تلاقی محورهای اصلی آذربایجان­های شرقی، غربی، کردستان، کرمانشاه، عتبات عالیات و دسترسی به راههای هوائی و ریلی،  ضمن این که موقعیت خود را حفظ کرده بلکه بر موقعیتش نیز افزوده شده و همیشه به عنوان یک شهر مطرح در شمال­غربی کشور مورد توجه قرار گرفته است(اکبری، 1392، 6).  مساحت شهر بناب 1192.1 هکتار می­باشد. این شهر براساس آخرین سرشماری نفوس مسکن سال 1390 دارای 79894 جمعیت و دارای 13 محله می­باشد. بر همین اساس  محله 1 (فرهنگیان 1، کوی پاسگاه، فرهنگیان 3، کوی لاله) با 7234 هزار نفر جمعیت و محله  7 (اولاد ذکور) با 3627 هزار نفر جمعیت به ترتیب پرجمعیت­ترین و کم­جمعیت ترین محلات سطح شهر بناب می­باشند. در این راستا تحقیق حاضر می­کوشد تا با ارزیابی میزان تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق و با هدف بررسی مولفه­های سرمایه انسانی خلّاق، نوآوری، سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات شهر بناب در راستای افزایش زیست­پذیری محلات شهر و حرکت به سوی ایجاد محلات خلّاق می­کند. با توجه به مسایل فوق­الذکر سوالات اصلی تحقیق به شرح زیر مطرح می­گردد:

1). آیا شهر بناب پتانسیل تبدیل شدن به شهر خلّاق را دارد؟

2). میزان تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق در محلات شهر بناب چگونه است؟

3). راهکارهای علمی برای تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق در محلات شهر بناب کدام است؟

1-3- سابقه و ضرورت انجام تحقیق:

شهر خلّاق از جمله مباحث جدید در حوزه مطالعات شهری است که در رسیدن به جامعه و توسعه دانایی محور همواره مورد تاکید قرار گرفته است. بیشتر ادبیاتی که در زمینه­های شهرهای خلاق و نوآور به نگارش در آمده­اند، علاوه بر نقش خلّاقیت در رشد و شکل­دهی شهر، به این نکته نیز تاکید دارند که با حذف محدودیت­ها و موانع(فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی و ..) از شهرها، خلّاقیت تبدیل به نیروی محرکه رشد و توسعه اقتصادی شهرها، مناطق و ملت­ها خواهد شد. شهر با استفاده از اصطلاحاتی چون «شهر خلاق»(­34 ,­Landry, 2008). و  «طبقه خلاق[3]» (7 ,Florida, 2002)، که بیانگر اهمیت فرهنگ و هنر در بافت شهری است، به طور فزاینده­ای مفهوم­سازی می­شود. از میانه­ی دهه­ی 1990 به بعد، ابتدا در بریتانیا و سپس در آمریکا، مفهوم شهر خلاق به یک پارادایم معمول و یک مدل جدید از گرایش به برنامه­ریزی سیاست­های شهری تبدیل شده است(4 ,Reckwitz, 2009). چالرز لندری[4] نظریه­پرداز شهری، و ریچارد فلوریدا[5] اقتصاددان، نمایندگان اصلی آنچه می­تواند به عنوان مفهوم شهر خلاق تعریف شود، بوده­اند. این به شکلی غالب توسط مقامات شهری، برنامه­ریزان شهری، تاجران، و هر شخص درگیر در توسعه شهری، با هدف باز تعریف شهر؛ به عنوان یک مرکز خلاق، به کار گرفته شده است. اولین كسی كه به مطالعه و ارائه مطالبی درباره شهرهای خلّاق پرادخت ریچارد فلوریدا بود(خسروی، 1389، 111).

او معتقد بود خلّاقیت و نوآوری با هم به عنوان عناصر كلی حركت شهرها به سمت موفقیت هستند(موسوی، 1393، 22). به گونه­ای كه این نوآوری­های فن شناختی منجر به دگرگونی شهرها و افزایش سرمایه­گذاری در آن­ها می­شوند(موسوی، سعیدآبادی و قهر، 1389، 43). این خلّاقیت و نوآوری­ها از سرمایه­های انسانی خلّاق منتج می­گردند و منجر می­شود افراد خلّاق زمینه­های قدرتمند شدن شهر و رشد اقتصادی ناحیه­ای را فراهم سازند. در نتیجه اقتصاد شهر خلّاق براساس نوآوری­ها و ایده­های شهروندان خلّاق به بالاترین سطح بازدهی دست می­یابد و با پویایی كه در همه ابعادش وجود دارد به پایداری خواهد رسید. این افراد مكان­هایی را برای زندگی ترجیح می­دهند كه دارای ویژگی­هایی نظیر خلّاقیت، نوآوری، تنوع و تسامح باشند (قورچی، 1391، 66). همچنین این طبقه خلّاق با شكل دادن روابط بین فرآیندهای اجتماعی و فعالی تهای اقتصادی، شبكه­های خلّاق را ایجاد می­كنند، به طوری كه با برقراری ارتباط بین مردم، مكان­ها و شبكه­ها، می­توان به سمت تحقق شهر خلّاق حركت كرد(138 ,­Evans, 2009). در این حركت به سمت تحقق شهر خلّاق، مدیریت شهری نقش كلیدی را برعهده دارد. مدیریت شهری با اهدافی چون شهر برای مردم، برخورداری اقتصادی، شهر دانش، شهر اكولوژیك، شهر متصل، شهر پیش رو و استفاده بهینه از منابع منجر به ارتقای كیفیت زندگی و زیست پذیری شهر كمك خواهد كرد (خان سفید، 1391، 94-92). ارتقای کیفیت زندگی با توسعه فضاهای عمومی و جمعی بعنوان بستر شهر خلّاق حاصل می­شود زیرا فضاهای عمومی با درگیركردن مفاهیمی چون مشاركت، تنوع، سرزندگی، جذابیت، ارزش اقتصادی و هویت بخشی به عنوان موتور محركه شهر خلّاق عمل می­كند بنابراین توجه به فضای عمومی نیازمند مدیریت شهری خلّاق است تا از تخریب فضاهای عمومی شهر جلوگیری كند و باعث افزایش: خلّاقیت در ساكنین گردد (كلانتری و همكاران، 1391، 78-74). ­

در جستجوی سابقه شهرهای کشورمان، اسنادی مربوط به نامه­ی کمیسیون ملی یونسکو با استانداری فارس را می­توان مشاهده کرد که در آن درخواست شده، مقدمات معرفی شهر شیراز با سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) فراهم شود. در صورت عملی شدن این موضوع شیراز نخستین شهر ایران در مجموعه شهرهای خلاق یونسکو می­شود. برای ثبت نهایی شیراز در بخش ادبیات شهرهای خلاق یونسکو، لازم است ضوابط ویژه­ای مانند امکان برگزاری برنامه­های هنری و جشنواره­های ادبی، انتشارات فعال، واحدهای ادبیات در دانشگاه، کتابخانه و فروشگاه­های مهم کتاب برپا شود(رفیعیان، 1389، 16). در کشورمان نیز در سال­های اخیر در مورد شهر خلّاق تحقیقاتی انجام شده است که در این پژوهش به چند مورد از آن­ها در ذیل اشاره می­شود.

– احمد موذنی در پایان­نامه دکتری جامعه­شناسی(1390)؛ به بررسی جایگاه تنّوع اجتماعی در ایجاد شهرهای خلاق­آور مورد مطالعه: شهر اصفهان پرداخته است. و نتیجه­گیری می­کند که استان اصفهان از لحاظ درصد مهاجر­پذیری در بین استان­های ایران در رتبه­ی دهم قرار داشته و رتبه­ی سوم را پس از استان­های تهران و خراسان رضوی، در میزان حضور افراد غیر بومیبه خود اختصاص داده است. در میان شهرستان­های استان اصفهان، بالاترین درصد مهاجرپذیری را داشته، اما از لحاظ درصد افراد غیربومی در میان شهرستان­های استان، از رتبه سوم برخوردار است. همچنین شهر اصفهان از تنوع زبانی برخوردار نیست. به­طور کلی شهر اصفهان، بر طبق آمارها و به لحاظ کمّی از شهرهای مهاجرپذیر ایران به حساب آمده و پتانسیل حرکت به سمت شهر خلاق و نوآور زا داراست.

– پویان شهابیان و عرفانه رهگذر(1391)؛ در مقاله­ای تحت عنوان پیوند محیط خلاق با شهر» به بررسی مفاهیم مرتبط با رویکرد شهر خلّاق، با بررسی چند تجربه موفق جهانی در زمینه استفاده از فضاهای باز و عرصه محیط­های دانشگاهی در پرورش خلّاقیت، لزوم توجه جدی به این موضوع را در راستای افزایش بهره­گیری از فضاهای دارای پتانسیل ارتقای خلّاقیت و توسعه شهرهای کشور مورد تاکید و بررسی قرار می­دهد. و با توجه به بررسی تجارب جهانی نتیجه­گیری می­کنند که می­توان با برنامه­ریزی صحیح جهت استفاده بهینه از این­گونه فضاها (محیط­های دانشگاهی) تا چه اندازه می­توان در ایجاد فضاهای عمومی موفق و ارتقای خلّاقیت گام برداشت.

– بهرنگ کلانتری، وحید یاری­قلی و اکبر رحمتی (1391)؛ در مقاله­ای تحت عنوان « فضاهای جمعی و شهر خلاق» به بررسی مزایای فضاهای عمومی همچون سرزندگی، تنوع، هویت، جذابیت، ارزش اقتصادی، مشارکت و نقش آن­ها در شکل­گیری شهر خلّاق می­پردازند. و نتایج حاصل از این پژوهش نشان می­دهد توجه به نقش و ارتقای وضعیت فضاهای عمومی از بدو پیدایش شهرها و به ویژه در طول بیش از یک سده گذشته همواره مورد توجه بوده است. به طوری که امروزه فضاهای شهری، مکان­هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق داشته، منحصر به جنبه کالبدی و فیزیکی نبوده و در حقیقت با حضور انسان و فعالیت اوست که معنا پیدا می­کنند. این فضاها به نوبه خود می­تواند بستری برای بروز خلّاقیت­های افراد باشند. بنابراین با توجه به اینکه افراد خلّاق نیاز به فضایی برای زندگی، کار، الهام­بخشی و نمایش کارهای خود دارند، فضاهای عمومی می­توانند به کانونی برای بروز خلّاقیت در بین شهروندان تبدیل شوند.

– هانیه توکلی و حسین حسن­پور(1392)؛ در مقاله­ای تحت عنوان «بررسی معیارهای شهر خلاق با تاکید بر توسعه پایدار شهری(نمونه موردی پیرانشهر)» پرداخته­اند. و نتیجه­ حاصله از این مقاله نشان می­دهد با اصلاح برخی شاخص­ها و تعمیم آن در محیط شهری می­توان شهر پیرانشهر را در زمره شهرهای خلاق به شمار آورد. نتایج نشان می­دهند شاخص آموزش فرهنگی و الکترونیکی با امتیاز نرمال 0.148323 و شاخص توسعه و نگهداری فضای سبز با امتیاز نرمال 0.113980 دارای رتبه و امتیاز بالاتری نسبت به دیگر شاخص­ها می­باشند.

– میرنجف موسوی(1393)؛ در مقاله­ای تحت عنوان «رتبه­بندی محلات شهر سردشت از نظر حركت به سوی خلّاقیت با تأكید بر تحقق شهر خلّاق » پرداخته است و نتایج حاصله از این پژوهش نشان می­دهد که محلات آزادگان و ترمینال به سبب وجود مراكز علمی، بیشترین میزان استفاده از خدمات فرهنگی را به خود اختصاص داده اند و همچنین بالاترین میزان نوآوری و اختراعات و ابداعات در محلات آزادگان و ترمینال با 64 درصد بوده است. در این میان شاخص­های تعداد مراكز علم و فناوری، تعداد اختراعات به ترتیب با میزان 33% و 31% بیشترین نقش را در تحقق شهر خلّاق سردشت دارند. همچنین بر اساس مدل تاپسیس، محلات استادیوم و آزادگان در شاخص­های مورد مطالعه در بالاترین سطح از نظر میزان خلّاقیت قرار دارند. محاسبات ضریب همبستگی چندگانه نیز روشن كرد كه 14.8 درصد از تغییرات تحقق محلات خلّاق شهر سردشت ناشی از بهبود و افزایش به كارگیری مؤلفه­های شهر خلّاق است به گونه­ای كه به ازای یك واحد تغییر در اثر انحراف معیار، معیارهای تحقق شهر خلّاق 0.652 واحد تغییر در تحقق محلات خلّاق شهر سردشت ایجاد می­گردد. در نتیجه برای قرارگرفتن هر یك از محلات در مسیر تحقق شهر خلّاق، استراتژی­هایی چون تشكیل انجمن نخبگان و اتاق­های فكر نخبگان مدیریت شهر، توزیع عادلانه خدمات و امكانات علمی و فناوری، اختصاص مكان­هایی به طبقه خلّاق جامعه و قرار دادن امكانات دسترسی به اینترنت برای طبقه خلّاق و سایر شهروندان و … بسیار تأثیرگذار می­باشند.

– مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران(1392)؛ در پژوهشی تحت عنوان «شهر خلّاق (مبانی نظری و شاخص­ها)» به بررسی شهر خلّاق از دیدگاه مبانی نظری، مفاهیم و شاخص­ها می­پردازد. در این گزارش مفاهیم و شاخص­های شهر خلّاق با نمونه عملی آن­ها در سطح جهان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و سپس كلانشهر تهران را با این نمونه ها مورد مقایسه قرار داده و در نهایت نتیجه­گیری می­کنند كه تهران با وجود سابقه تاریخی، هنری، فرهنگی، ظرفیت­های مذهبی، جاذبه­های فرهنگی شامل موزه­های هنری و نمایش­نامه­ها، راه­اندازی كریدور علم و فناوری و صنایع خلّاق می­تواند در جهت تحقق شهر خلّاق حركت كند.

در كشورمان مشکل همیشه این است كه همیشه به دنبال مداخلات وسیع كالبدى و عوض كردن فرم فضاهاى شهرى هستیم. آنچه در  شهرهاى سرزنده و خلاق دنیا اتفاق مى­افتد، غالباً این طور است كه مستقیم به كالبد پرداخته نمى­شود، بلكه سعى مى­شود حیات شهرى را آرام آرام بیاورند و اجازه دهند این حیات در كالبد رشد كند. در عین حال اجازه نمى­دهند كالبد از كنترل­شان خارج شود. بنابراین آنچه كه به وجود مى­آید، یك ماسك یا یك پوسته نیست كه همیشه این سوال را ایجاد كند كه چرا این را كه ما ساخته­ایم، رونق ندارد. بلكه حیات پررونقى در بافت شكل گرفته كه كم كم ایجاد شده و به تدریج موجب تغییرات مثبتى در كالبد هم مى­شود.در حالت کلی جهت حركت به سمت ایجاد و تحقق شهر خلّاق به دلایل جایگاه شهر به عنوان محل شكل­گیری بسترهای جامعه دانایی، اهمیت و محور بودن شهرها در توسعه اقتصادی (اقتصاد دانایی)، جایگاه و اهمیت شهر به عنوان یكی از الزامات اساسی تشكیل خوشه­های علم و فناوری و نقش و جایگاه شهرها در جذب، انجام تحقیقاتی در این زمینه بسیار ضروری و مهم است.

1-4- هدف‌ها:

تحقیق حاضر در زمرۀ تحقیقات کاربردی است و هدف آن ارزیابی میزان تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق و همچنین ارائه راهکارهای در جهت جهت تحقق شهر خلّاق در محلات شهر بناب است. با توجه به این مسائل اهداف تحقیق حاضر عبارتند از :

بررسی مؤلفه­های شهر خلّاق در محلات شهر بناب.
شناسایی میزان تأثیرگذاری هر یك از مؤلفه­ها در تحقق شهر خلّاق در محلات شهر بناب.
رتبه­بندی محلات شهر بناب از نظر میزان خلّاقیت.
ارائه راهكارهایی جهت تحقق شهر خلّاق در محلات شهر بناب.
1-5- فرضیه ها:

1). به نظر می­رسد محلات شهر بناب از نظر مولفه­های شهر خلّاق پتانسیل شهر خلّاق را دارند.

2). به نظر می­رسد میزان تأثیرگذاری هر یك از مؤلفه­های شهر خلّاق در تحقق شهر خلّاق در سطح محلات شهر بناب متفاوت است.

1-6- كاربردهای متصور از تحقیق:

هدف از این تحقیق ارزیابی میزان تحقق­پذیری مولفه­های شهر خلّاق و با هدف بررسی مولفه­های سرمایه انسانی خلّاق، نوآوری، سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات شهر بناب در راستای افزایش زیست­پذیری محلات شهر و حرکت به سوی ایجاد محلات خلّاق می­باشد. حركت به سوی تحقق و ایجاد شهرهای خلّاق راهكار اساسی برای حل این گونه بحران­ها می­باشد. با ایجاد محلات شهری خلّاق در شهر بناب با تأكید بر نخبگان و متخصصین برنامه­ریزی شهری، مدیریت شهری، شهرسازان و سایر علوم مربوطه کاربردهای مفیدی دارد که عبارتند از: گسترش امكانات و توزیع عادلانه آن­ها در محلات شهر ، ساماندهی مطلوب بافت­های تاریخی و بافت­­های فرسوده محلات سطح شهر بناب و ارائه امكانات و خدمات ارتباطی به آن­ها و ایجاد مراكز علمی در سطح محلات بافت فرسوده شهر، بهبود وضعیت اقتصادی ساكنین محلات شهر و غیره می­باشد.

1-7- مراجع استفاده كننده از نتیجه پایاننامه:

مطمئناً نتایج حاصل از این پژوهش و راه­حل­های پیشنهادی در آن می­تواند راهگشای بسیاری از محققان، پژوهشگران و دست­اندرکاران حوزۀ مطالعات شهری و ارگان­های دولتی در حیطه شهرهای خلّاق باشد، بنابراین برای برخی از سازمان­ها و نهادهایی که با مسائل برنامه­ریزی شهری در ارتباط دارند از جمله:

1). شهرداری بناب 2). شورای اسلامی شهر بناب 3). فرمانداری شهر بناب 3). پارک­های تحقیقات علم و فناوری 4). معاونت توسعه و برنامه ریزی استان 5). استانداری 6). دانشجویان، دانش­پژوهان 7). و سایر متخصصان علاقمند به مسائل شهری می­تواند مُثمر ثمر باشد.

 

 

1-8- روش انجام تحقیق:

دست­یابی به هدف­های علم با شناخت علمی میسر نخواهد بود. مگر زمانی که با روش­شناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر، تحقیق از حیث روش است که اعتبار می­یابد نه موضوع تحقیق(خاکی، 1384: 155). تحقیق حاضر با توجه به اهداف تحقیق و مؤلفه­های مورد بررسی، از نظر ماهیت از نوع تحقیقات کاربردی، و از لحاظ روش تحقیق از نوع روش­های توصیفی- تحلیلی است.

1-8-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات:

هر پژوهشی به لحاظ بنیان­های اندیشه­ای و چارچوب نظری – مفهومی خود، روش و اسلوب خاصی را طلب می­کند. معمولا آن دسته از مقولات کلی با پایه­های وسیع نظری، روش تحقیق کلی و یکپارچه­نگری را ایجاب می­کند. در این پژوهش نیز با توجه به وجود زمینه­های کنکاش نظری و مقوله­های نسبتاً کلی، دو روش مختلف اسنادی و میدانی در فرآیند تحقیق، انتخاب و اتخاذ گردیده است.

1- مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی: در این بخش به جمع­آوری اطلاعات جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و تاریخی و … در مورد شهر بناب از کتاب­ها، مقالات، پایان­نامه­ها و منابع

3-1-2-2 معنی و مفهوم خانواده متعادل 15

4-1-2-2 خانواده مدرن 16

5-1-2-2 زیر منظومه زن و شوهری 18

6-1-2-2 تفاوت های زنان و مردان 19

1-6-1-2-2  نقش کروموزوم y در ایجاد تفاوت ها 20

2-6-1-2-2 تفاوت در رشد 20

3-6-1-2-2 تفاوت در علایق و رغبت ها 22

4-6-1-2-2  پرخاشگری 23

5-6-1-2-2 اضطراب 24

7-1-2-2 رضایت زناشویی 25

8-1-2-2 ایجاد رضایت زناشویی 26

9-1-2-2 زوج خوشبخت و کامل 28

10-1-2-2 علل مشکلات و تعارضات در میان زوجین 29

11-1-2-2 اثرات طلاق 30

12-1-2-2 نقش عشق در ازدواج و تداوم زندگی 31

13-1-2-2 اثرات نزدیکی و فاصله در تداوم زندگی 33

14-1-2-2 نقش فشارهای فرهنگی در رضایت زن و شوهر 35

15-1-2-2 پیشرفت فردی در زوجین 36

17-1-2-2 اختلافات مالی 39

19-1-2-2 عوامل شخصی 42

20-1-2-2 حسادت 43

21-1-2-2 خشونت زناشویی 44

22-1-2-2 رضایت زناشویی و عقاید مذهبی 46

2-2-2 سلامت روانی 47

1-2-2-2 تعریف سلامت روانی 47

2-2-2-2 سلامت روانی دیدگاه روانشناسان و مکاتب مختلف 49

1-2-2-2-2 دیدگاه فروید (1856) در ارتباط با سلامت روان 49

2-2-2-2-2 مفهوم سلامت روان در نظریه روانی اجتماعی و زیستی آدلر (1870) 50

3-2-2-2-2 نظریه اریکسون  (1963) در ارتباط با سلامت 50

4-2-2-2-2 نظریه کورت لوین )1890( در ارتباط با سلامت روان 51

5-2-2-2-2 نظریه کارل راجرز (1902) در ارتباط با سلامت روان 52

3-2-2-2 ایجاد سلامت روان 52

1-3-2-2-2 پیشگیری اولیه 53

2-3-2-2-2 پیشگیری ثانوی (درمان) 53

3-3-2-2-2 پیگیری ثالث 54

4-2-2-2 مكانیزم های دفاعی و نقش آن در سلامت روان 54

3-2 پیشینۀ پژوهشی 55

1-3-2 پیشینۀ داخلی 55

2-3-2 پیشینۀ خارجی 60

4-2 تلفیق یافته های نظری و تجربی تحقیق 62

 

فصل سوم

(روش شناسی پژوهش)

1-3 مقدمه 64

2-3 جامعه آماری 64

4-3 روش نمونه‌گیری 64

3-3 نمونۀ آماری 65

5-3 طرح پژوهش 65

6-3 ابزار اندازه‌گیری و نحوة اجرا و ارزشیابی 65

1-6-3 پرسشنامه سلامت روانی GHQ 65

2-6-3 پرسشنامه سازگاری و رضایت زناشویی ENRICH 69

 

7-3 روش تجربه و تحلیل داده‌ها 70

 

 

فصل چهارم

(تجزیه و تحلیل داده ها)

1-4 مقدمه 72

2-4 بررسی توصیفی داده های بدست آمده 72

2-4 بررسی استنباطی فرضیه‌های پژوهش 73

1-2-4 فرضیۀ اول: 73

2-2-4 فرضیه 2 75

3-2-4 فرضیه3 77

 

فصل پنجم

(بحث و نتیجه گیری)

2-5 بحث و نتیجه گیری مربوط به سوالات و فرضیه های تحقیق 80

1-2-5 فرضیۀ اول 80

2-2-5 فرضیه 2 81

3-2-5 فرضیه 3 81

3-5  نتیجه گیری 82

4-5 محدودیتهای تحقیق 83

1-4-5 الف – محدودیتهای علمی 83

2-4-5 ب ـ محدودیتهای عملی 83

5-5 پیشنهادها 84

1-5-5 الف: پیشنهادهای کاربردی 84

2-5-5 ب: پیشنهادهای تحقیقی 84

منابع و مأخذ 85

 

فصل اول

کلّیّات پژوهش

 

1-1 مقدمه
خانواده یکی از رکن های اصلی جامعه به شمار می رود. دستیابی به جامعه سالم آشکارا در گرو سلامت خانواده است و تحقق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از داشتن رابطه های مطلوب با یکدیگر است. در چنین نظامی افراد با علایق و دل بستگی های عاطفی نیرومند دیرپا و متقابل به یکدیگر پیوسته اند. این دل بستگی ها اگر چه شاید شدت وحدت شان در طی زمان کاسته شود. اما در سراسر زندگی خانوادگی پاینده خواهند بود. ( گلدنبرگ، به نقل از عسگری فر،  1380). ازدواج به عنوان مهمترین و عالیترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیازهای عاطفی و امنیتی افراد بزرگسال همواره مورد تائید بوده است . ازدواج رابطه ی انسانی پیچیده ظریف و پویا می باشد که از ویژگی های خاصی برخوردار است . همچنین توجه به کانون خانواده محیط سالم و سازنده روابط گرم و تعاملات میان فردی و صمیمی ای که می توانند موجب رشد و پیشرفت افراد گردند از جمله اهداف و نیازهای ازدواج محسوب می شوند (برنشتاین و برنشتاین، به نقل از عسگری فر، 1380).

و به طور کلی از هر چه فاصله بگیریم از خانواده نمی توانیم فاصله بگیریم چون که بدون وجود خانواده در هر شکل و صورتی که باشد مفهوم زندگی و حیاتی انسانی مصداقی نخواهد داشت.

در جامعه امروز به دلایل متعددی چون گذر از سنت  به مدر نیته، تغییر نظام خانواده ها و فشارهای شغلی و اجتماعی و همچنین پیدا شدن نقش های جدید مثل نقش اشتغال به نقش های سنتی زنان و با توجه به اهمیت ویژه و جایگاه والایی که نقش های سنتی همچون همسری و مادری زنان در نظر همسرانشان در فرهنگ ایرانی داراست. مشکلات و تعارض های خانوادگی و زناشویی افزایش چشمگیری یافته اند و شواهد فراوانی گویای آن هستند که زوج ها در جامعه امروزی برای برقراری و حفظ روابط صمیمی و دوستانه به مشکلات شدید و فراگیری دچارند.

رضایت زناشویی و سازگاری زناشویی از عوامل بسیار مهم در زندگی است، در صورت وجود آن در زندگی و خانواده، باعث می‌شود زوجین آرامش را در زندگی ببینند و با آرامش و رضایت آنها، فرزندان نیز در خانواده به خوبی تربیت می‌شوند و آثار آن را در جامعه از خود نشان خواهندداد؛ نبود رضایت زناشویی باعث مشكلات و اختلافات زیادی در بسیاری از زمینه‌ها می‌شود، حتی در پاره‌ای موارد زوجین را تا پای میز طلاق هم می‌كشاند كه عواقب بسیار بد و وخیم آن بر كسی پوشیده نیست.

امیدواریم پژوهش حاضر به روشن سازی عوامل موثر بر سازگاری زناشویی کمک کرده ورتوی نو به این عرصه از روابط انسانی بیفکند.

 

 

2-1 بیان مسأله
خانواده نظامی اجتماعی و طبیعی است که ویژگی های خاص خود را دارد پس از ازدواج هر یک از همسران انتظار دارند خانواده جدید همان شکلی را پیدا کند که برای او مطلوب و آشناست هر کدام  می کوشند واحد زن و شوهری را در راستای مطلوب و پذیرفته خود سازمان دهد و دیگری را برای هم سازی با خود تحت فشار گذارد (مینوچین، 1380). سازگاری زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیشتر مواقع احساس ناشی از خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند (سین ها و ماکرجک، به نقل از احمدی، 1382). معمولا رفتارهای فردی موجب شکل گیری قواعد مراودات در بین زوجین می شود بنابراین پذیرش سلیقه ها و رفتار همسر و یا به عبارتی دیگر ، بروز رفتارهای مقبول از سوی همسر می تواند روابط دوتایی را شکل دهد و زمینه را برای برقراری تفاهم در بین زوجین ایجاد کند و در واقع می توان گفت رضایت زناشویی یک ارزیابی کلی از وضع فعلی ارتباط ارائه می دهد (احمدی، 1382).

پدید آمدن  اختلاف و تعارض بین زن و شوهر طبیعی است و به دلیل ماهیت کنش ورزی  همسران گاه پیش می آید که اختلاف دیدگاه روی دهد یا نیاز ها بر آورده نشود و در

1-1- کلیات

1-1-1- بیان مسأله

ژاله قائم ­مقامی و ژاله اصفهانی هر دو از شاعران معاصرند و هر دو ناکامی­های خود را به صورت شعر نگاشته­ اند. ژاله قائم­ مقامی در اشعارش به موضوعاتی از قبیل مظلومیت و دفاع از حقوق زن، انتقاد از جهل و عقب­ماندگی زنان و تحلیل موجبات آن می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­پردازد.

ژاله اصفهانی سرگذشت خود را در کتاب«سایه­ی سال­ها» نوشته است و در آن به نابرابری­هایی که درجامعه وجود داشته مثل: نابرابری­های دختر و پسر، زن و مرد، فقیر و غنی اشاره می­کند.

ژاله قائم­ مقامی نوعی ادبیات زنانه را آغاز کرد که پیش از او سابقه نداشت او به سلیقه مردان ننوشت و از آنها تقلید نکرد و با حدیث نفس و فردیت زنانه­اش زبان زنانه­ای آفرید که نقش آرزوهای بی­پرده یک زن بر صحفه کاغذ بود. اشعارش رنج­نامه و تجربه­های اندوه­بار یک زن است که گاه با خود و گاه با دوستی صمیمی و خیالی درد و دل می­کند. شعر او بیان درونی احساس و عاطفه و مشکلات فردی اوست، او چیرگی مرد بر زن در اجتماع وحقارت و ضعف زن در برابر مرد دید و از زنان خواست برای آزادی خود کوششی کنند:

دست و پایی، همتی، شوری، قیامی، کوششی                          شهرِهستی جان من جز عرصه ناورد نیست

آخر ای زن جنبشی کن تا ببیند عالمی                                       آنچه زن را هست زان بیشتر در مرد نیست

(قائم­ مقامی، 1345: 5)

هر دو شاعر به موضوع زن و مشکلات مربوط به زن توجه داشته ­اند اما توجه و تجلی این موضوع درآثار قائم­مقامی بیش از ژاله اصفهانی است.

مسأله اصلی در این تحقیق آن است که دو شاعر یاد شده تا چه حد به موضوعات زنانه پرداخته ­اند و هریک تا چه حد زبان، لحن، احساس و موقعیت زنانه را در شعرشان منعکس کرده ­اند.

1-1-2سؤالات تحقیق: (شامل سؤال اصلی و سؤالات فرعی)

1-1-2-1-سؤال اصلی: نگرش دو شاعر نسبت به زن چگونه است؟

1-1-2-2-سؤال فرعی: بازتاب این نگرش در زبان هنری آنان چگونه است؟

1-1-3-فرضیات تحقیق: (فرضیه اصلی و فرضیه فرعی)

1-1-3-1-فرضیه اصلی :

هردو شاعر در دیوان اشعارشان به موضوع زن و مشکلات او در جامعه پرداخته­اند هر چند دیدگاه آنان متفاوت است.

 ژاله قائم ­مقامی در زندگی شخصی و جامعه با تمام وجود مظلومیت زن و نابرابری زن و مرد را احساس کرده و دردهایِ­خود را دراشعارش زمزمه کرده است، امّا از آنجا که ژاله اصفهانی بیشتر دوران زندگی خود گرفتار سفرهای اجباری بوده و همچنین درد دوری از وطن او را می­آزده است کمتر به موضوع زن و مشکلات زنان در شعرش پرداخته است.

1-1-3-2-فرضیه فرعی:

  بازتاب این نگرش در زبان هنری ژاله قائم مقامی بیش از ژاله اصفهانی است. در شعر ژاله قائم­مقامی  واژه­های زنانه و نگاه، لحن، زبان، مسائل، اشیاء زنانه نسبت به ژاله اصفهانی بیشتر به کار گرفته شده است و حتی جمله­بندی شعری او با روحیات یک زن بیشتر پیوند دارد.

 1-1-4- پیشینه موضوع و سوابق مربوط:

  با توجه به موضوع پایان ­نامه که مقایسه نگرش دو شاعر درباره زن (ژاله قائم مقامی و ژاله اصفهانی) است تاکنون هیچ کتابی به طور خاص و مستقل به این موضوع نپرداخته است ، هر چند در نوشته­ها به طور مجزا به مضامین اشعار این دو شاعر پرداخته شده است اما در جستجوی کتابخانه­ای اثری که نگرش این دو شاعر را در مورد زن بررسی کرده باشد دیده نشد.

1-1-5– ضرورت و اهداف تحقیق:

با­توجه به این که دو شاعر از شاعران معاصر هستند ممکن است برای افراد زیادی ناشناخته باشند و این­گونه تحقیقات باعث شناخت هر چه بیشتر افکار و اندیشه ­های این دو شاعر می­شود.

هدف در این پایان­ نامه مقایسه نگرش این دو شاعر در مورد زن است.

 1-1-6- روش تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات:

روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی است.

 1-1-7- روش و ابزار گردآوری اطلاعات:(پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش و…) و (کتابخانه­ای میدانی…)

 

 روش گردآوری در این تحقیق به صورت کتابخانه ­ای و فیش­برداری است و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه­ ها و سایت­ها و پایگاه های اطلاعاتی است.

فصل دوم: نگاهی به شعر زن در ادبیات معاصر

مقدمه:

در تاریخ ادبیات ایران، زنان به دلایل متعددی(که ذکر آن در این مجمل نمی­گنجد) در عرصه ادب و فرهنگ کم­تر درخشیده­اند. «پیشینه­ی تاریخ مردسالار و زیربنای فرهنگی جامعه کمتر به عنوان هویتی مستقل و صاحب اندیشه، جدّی گرفته شده است.» (احمدی، 1384: 9) با این همه همزمان با رودکی (پدر شعر سنتی) رابعه قزداری، در قرن ششم مهستی و در قرن هشتم جهان­ملک­خاتون توانسته­اند نام خود را در اوراق تاریخ ادبیات به ثبت برسانند.

  «از دیرباز طبعاً پیش از قرن دهم هجری تاریخ ادبیات فارسی از چهره­های زنان شاعر بی­نصیب نبوده است، امّا به هر دلیل در تذکره­ها تا به رابعه بنت کعب برسیم نشانی از شعر این زنان دیده نمی­شود، از این­رو رابعه را نخستین شاعر زن بعد ازاسلام و معاصر آل­سامان و رودکی دانسته­اند»(باباچاهی،1386: 18)

 حال اگر به اشعار شاعران از دیرباز تا حال بنگریم می­بینم که زنان در اشعار گذشته جایگاهی نداشتند بسیاری از شاعران بزرگ گذشته، گذشته از اشعار عاشقانه و بعضی اشعار حماسی که تا حدودی در آن اشعار ستایش زن را می­بینیم اشعار دیگر مثل اشعار ناصرخسرو، سعدی، نظامی و…به زن به عنوان موجودی مکار و جادوگر و ناقص­العقل و این­که نباید در امور با زن مشورت کرد و… نگاه شده است.

 «در شعر کلاسیک و آثار گذشتگان از زن تصاویر گوناگونی ارایه شده است، از جمله منظومه­های عاشقانه همچون: خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، ویس و رامین و… که زن در آن محور اصلی کلام و روح عاطفی و غنایی شعر بوده است و یا در آثاری چون شاهنامه فردوسی (فرنگیس، منیژه و…) و گرشاسب­نامه اسدی طوسی و دیگر آثار غیر غنایی که زن بیشتر جنبه تکمیلی، تزیینی، چاشنی کلام را داشته است، جدای از این تفاوت­های ظاهری، آنچه که در تمام موارد فوق مشابه است این حقیقت   می­باشد که تصویر ارایه شده از زن در اکثر قریب به اتفّاق، توسط مردان تعریف می­شده که بیشترجنبه تجریدی و ذهنی داشته است و از حیث در نظر نگرفتن حقیقت وجودی آنان به عنوان انسانی مستقل، موجودیت یافته و البته متفاوت با اندک تمایزی همه مشابه بودند.(بهبهان،1389 : 19)

عدم حضور زنان در اجتماع و محدود شدن آنها به آنها اجازه نمی­داد، که با شجاعت شعر بسرایند و اگر در این میان شعری گفته می­شد، مردانه بود. با انقلاب مشروطه تحولاتی در زندگی زنان به وجود آمد و به نوعی به بیداری و آگاهی نسبی رسیدند، زن خود را پیدا کرد و لیاقت خود را فراتر از چهاردیواری خانه ­دید و خود را به عنوان جزئی از جامعه به ثبت رساند.

«شعر زن در ایران، از سده چهارم تا آغاز مشروطه، شعری به شدّت منفعل، محدود، مقلّد و سطحی­نگر است. با بررسی شعر زن از آغاز تا پیش از مشروطه با رجوع به تذکره­ها، به نام شمار زیادی از شاعران زن برمی­خوریم که سوای شعرهایی با بن­مایه­ی تغزلی، آثاری ارزشمند و یا دست کم آثاری که از نوعی ویژگی و هویت ممتایز بهره­مند باشند، از ایشان باقی نمانده است. ازجمله این شاعران می­توان به عایشه سمرقندی (قرن ششم)، مطربه کاشغری، نهالی­شیرازی (قرن نهم)، بی­بی پرتوی، عصمتی سمرقندی، دلشاد (همسر فتحعلی شاه)، قمر السلطنه (دخترفتحعلی شاه)، خاور خانم (عروس فتحعلی شاه)،قمر قاجار (همسر ظل السلطان)، مریم خانم فراهانی (دختر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی) و… اشاره کرد به موازات حضور اجتماعی زن در عرصه­های فرهنگی از قبیل تأسیس مکتب­خانه­ها، جراید، تصدّی پست­هایی نظیرسردبیری مطبوعه­ها و… زنان شاعر(عمدتاً از نخستین گروه زنان تحصیل کرده ایرانی) پابه عرصه گذاردند که از شعر پستوخانه­ای رهیدند و ابعاد تازه­ای از اندیشۀ اجتماعی و دغدغه­های تاریخی را در شعرشان بازتاب دادند. در این دوره،آثار شاعرانی نظیر رباب اصفهانی، مهرتاج رخشان، نیمتاج سلماسی، فخر­عادل خلعتبری، شمس کسمایی، ژاله قائم مقامی و… مصداق آشکار طغیان اجتماعی زن ایرانی و نگاه دوباره­ی او به خویشتن خویش است».((احمدی،1383: 17- 16)

می­توان گفت زنان شاعر سردمداران اعتراض بر ضد بی­عدالتی­ها و تشویق زن به سمت پیشرفت بودند.  «شعر مؤنث فارسی را بدون در نظر گرفتن سنت شعر فارسی که سنتی مذکر است نمی­توان مورد مرور و بررسی قرار داد، به­ویژه آن­که شعر مؤنث معاصر (مدرن) از منشور تحولاتی سیاسی- اجتماعی عبور   می­کند که نام نیما یوشیج بر صدر آن می­درخشد.» (باباچاهی،1386: 15)

قبل از مشروطه زن ارّج و ارزش واقعی خود را پیدا نکرده بود و برای او کاری بالاتر از خانه­داری و بچه­داری نمی­شناختند، و حتی حضور او در اجتماع را ننگ می­دانستند. «با آغازنهضت مشروطه،    جنش­های گوناگون زنان ایرانی، شکل گرفت. هر چند زنان نواندیش درشروع کار، با سختی­های گوناگون روبه­رو گشتند، امّا همین حرکت باعث شد که بعدها زنان، خود و نقش اساسی خود درخانواده و اجتماع را بشناسند و برای رهایی از قید و بندهای دروغین اقدام نمایند. این تغیر نگرش را باید مدیون زنانی دانست که در عصر مشروطیّت، جدّیت به خرج دادند و در برابر توهین و تهمت دیگران قد علم نمودند. زنان در این دوره به تکامل شخصیّت خود اندیشیدند و از خانه­ها به اجتماع قدم نمودند تا اجازه ندهند هر قلم به دست و هر بی­تعهدی در مورد آنان، هرگونه که خواست بنگارد».(یزدانی، 1387: 117)

با آغاز مشروطه جنبشی شگرف در زندگی و ادبیات زنان می­بینیم باباچاهی در این مورد می­گوید: «جنبش مشروطه، خیزش­های مردمی و روشنفکری را تشدید و طبقات مختلف مردم را به هم نزدیک کرد. از همین منظر هم صداهای معترض تکثیر و هم بر تکثر صداها افزوده شد. به­رغم زن­ستیزی­های پنهان و آشکار که گاه از جانب چهره­های معتبر و از

چکیده 1

فصل اول – کلیات تحقیق

1-1 مقدمه 3

1-2 بیان مسأله 5

1-3 اهمیت موضوع. 6

1-4 اهداف تحقیق. 7

1-5 فرضیه های تحقیق. 7

فصل دوم – مروری بر تحقیقات انجام شده

2-1 موقعیت جغرافیایی، طبیعی وتاریخی استان هرمزگان. 9

2-2 موقعیت جغرافیایی، طبیعی شهرستان رودان. 10

2-3 موقعیت جغرافیایی حرم مطهرامامزاده سید سلطان محمد. 12

2-4 وجه تسمیه روستا 12

2-5 نخستین بنای بقعه 13

2-5-1 بقعه باشکوه فعلی. 13

2-5-2 قدمگاه امامزاده سید سلطان محمد. 14

2-5-3 گور شهیدان. 14

2-5-4 شهرت محلی نسب امامزاده 14

2-6 از نظر آب وهوا 15

2-7 از نظر دین ومذهب 15

2-8 زبان وگویش 15

2-9  از نظر سیاسی واجتماعی. 16

2-10 نگاهی به زندگی گذشته مردم روستای زیارت.. 18

2-10-1 مسکن. 18

2-10-2  خوراک 19

2-10-3 پوشاک 20

2-10-4 مشاغل. 21

2-10-5 کشاورزی و دامپروری. 21

2-10-6 بهداشت ودرمان. 21

2-10-7 تعلیم وتربیت 24

2-10-8  ارتباطات 27

2-10-9 رخدادها و اتفاقات.. 28

فصل سوم – روش تحقیق

3-1 روش تحقیق. 31

3-2 روش ابزار جمع آوری اطلاعات.. 31

3-3 شیوه کار و نحوه تجزیه و تحلیل. 31

3-4 ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای زیارت (سیدسلطان محمد) 32

3- 5 فرهنگ عوام 36

3-6 ادب عوام 37

3-7 ضرورت واهمیت گردآوری فرهنگ وادبیات عامه فارسی. 37

3-8 فرهنگ عامه مردم روستای زیارت (پیر چوگان) 38

3-8-1 واج ها 39

3-8-2 سایر ویژگیهای زبانی. 42

3-9 انواع ادبی در ادبیات عوام روستای زیارت (پیر چوگان) 45

3-9-1 دوبیتی ها 46

3-9-2 ترانه ها 58

3-9-3 حنابندان 58

3-9-4 نوحه ها 59

فصل چهارم – نتایج

4-1 گویش… 64

4-1-1 گویش رودانی. 68

 

4-2 اشعار 70

4-2-1  لالایی ها 70

4-2-2 لالایی و چگونگی پیدایش آن در روستای زیارت سید سلطان محمد (ص) 72

4-2-3 نظر عوام روستای زیارت سید سلطان محمد (ع) درباره لالایی. 73

4-2-4 لالایی از  نظر دیگر. 74

4-2-5  موسیقی لالایی ها 74

4-2-6  هدف سرایندگان لالایی ها 75

4-2-7  کاربردهای لالایی. 75

4-2-8 درون مایه لالایی ها: 75

4-2-9 جنبه های مذهبی لالایی. 76

4-2-10 لالایی مرثیه ای. 77

4-2-11 کد خداها در لالایی ها 78

4-2-12 نمونه ای از لالایی های معروف در روستای (سید سلطان محمد (ع) 81

4-3 ترانه 89

4-3-1 ننه میزاد جواد 90

4-3-2  ترانه بازی. 91

4-3-3 ترانه نیایش… 91

4-3-4 ترانه مناسبتی. 93

4-3-5 ترانه نوازش.. 95

4-3-6 ترانه کار 96

4-3-7 ترانه آموزش.. 97

4-6-8 زنبیل گردانی. 98

4-6-9 راه خدا بگیره 98

4-6-10 کنکلوجو. 98

4-6-11 مادر شوهر لبی لبی (بله بله) 99

4-6-12 زهرای زنگی. 99

4-6-13 دیغل دوغی شکسته 100

4-6-14 چستکو بالشتکو. 100

4-6-15 دکی. 101

4-6-16 پت نازی. 101

4-6-17 اخکجو اخکجو. 102

4-6-18 اولی اول بار 103

4-6-19 بازی پیزگا 104

4-6-20 بازی کرابو. 105

4-6-21 بازی چهم بنوکا 106

4-6-22 «راه» 106

4-6-23 حنابندان. 107

4-6-24 سرتراشیدن داماد 108

4-6-25 مراسم استحمام 109

4-6-27 (راه ها) اشعار ویژه عروسی. 111

4-6-28 شعری به گویش مردم زیارت سید سلطان (ع) 112

4-6-29 نمونه هایی از اشعار رایج در روستای سید سلطان محمد (ع) 113

4-7 متل. 120

4-7-1 متل کشک پا 121

4-7-2 متل شوهر بیاید. 122

4-7-4 متل اهومبا 124

4-7-5 متل مناظره ای. 124

4-7-6 متل موروکو. 125

4-8 نوحه ها 127

4-9 تعریف چیستان. 136

4-9-1 پیشینه چیستان ها 137

4-9-2 ساختار چیستان. 137

4-9-3 انواع چیستان ها 138

4-10 ضرب المثل. 141

4-11 در پایان فصل چهارم- اشعار محلی ، سراینده – جانعلی خاوند. 168

4- 12 طلاق. 206

فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری

5-1 لغات و اصطلاحات عامیانه 220

5-2 نتیجه گیری 266

5-3 پیشنهادات.. 268

منابع فارسی. 270

چکیده انگلیسی. 272

چکیده:

از آن جا که فرهنگ و ادبیات عامه و شعر و سروده، میراث ماندگار گذشتگان کشور ماست بایستی در ابعاد گوناگون، آن را شناسایی و حفظ کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی سروده ها و اشعار محلی و ادبیات شفاهی و عامه روستای سید سلطان محمد (ع) است زیرا هویت فرهنگی و تاریخی اقوام و ملل یکی از شاخص های علمی ماندگار می باشد و پرداختن به آن از ضرورت های جامعه است.

از آنجا که شکاف بین نسلی روز به روز افزایش می یابد این پدیده باعث شده تا جوان امروزی برای بیان سوز درونی خویش به روش هایی متوسل شود که نتیجه آن فراموش شدن فرهنگ ادبی نسل گذشته و از بین رفتن سروده های محلی و اصطلاحات عامیانه است.

وهدف دیگر این پژوهش زنده کردن سروده های محلی، لالایی ها، ترانه ها، شروندها و ضرب المثل ها و چیستان و دیگر بازی های محلی که در روستای روستای سید سلطان محمد (ع) وجود دارد می باشد و هم چنین معرفی این سروده ها به نسل جوان امروزی و علاقمند کردن مردم منطقه خصوصاً جوانان به حفظ میراث فرهنگی و ادبی روستای خود از طریق ثبت و نسخه برداری از آنها می باشد تا این سروده های ارزشمند که با گویش و کلمات اصیل گذشتگان است برای نسل های آینده باقی بماند.

این جانب برای خدمت به زادگاه و وطن خویش، روستای روستای سید سلطان محمد (ع) از توابع شهرستان رودان تصمیم گرفتم به گردآوری سروده ها و اشعار محلی و بررسی آنها بپردازم و برای جمع آوری واژگان و سروده های محلی به مدت شش ماه در روستا به نزد پیران و سالخوردگان، شاعران محلی و مداحان و ذاکران و صاحب نظران رفتم و ار برخی ادارات طلب همکاری نمودم که پس از تهیه مطالب، با هدایت و مشاوره، اساتید بزرگوار، دکتر اسدا… نوروزی و دکتر جواد دهقانیان به تدوین نهایی رساله پرداختم که به شرح زیر در چهار فصل نگارش گردید و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبه با اهالی و پیران روستای روستای سید سلطان محمد (ع) است.

فصل اول کلیاتی پیرامون موقعیت جغرافیایی و تاریخی استان هرمزگان و فصل دوم در رابطه با ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای سید سلطان محمد (ع) است.

فصل سوم بررسی سروده های محلی روستای سید سلطان محمد (ع) و فصل چهارم لغات و اصطلاحات محلّی روستای سید سلطان محمد (ع) است که به دقت آوانگاری شده و به ترتیب حروف الفبای فارسی مرتب و مدوّن شده است .

کلید واژه: سروده – گویش – پیر چوگان – ترانه – واژه – اصطلاحات محلی – آداب و رسوم.

از مهم ترین شاخص و تمایز ملل و اقوام مختلف همانا زبان آنهاست. زبان که خود مقوله­ای فرهنگی است می­تواند بارزترین شناسه هویت تاریخی، اجتماعی، قومی و ملی یک ملت محسوب شود و گونه­های آن چون لهجه و گویش غنای فرهنگی به زبان اصلی می بخشد و این نکته در مورد زبان فارسی که از زیر شاخه اصلی هند و اروپایی است که همانا بخشی از هویت تاریخی و ملی ایران زمین است که در بستر جغرافیایی همین مرز و بوم کهن کشورهای مجاور دچار نشیب و فرازهای زیادی شده است.

چه در فتح یونان و سلطه دو قرن آنان وچه در سلطه ترکان و حضور و سلطه اعراب مسلمان هیچ دگردیسی و انحطاط نگردیده و تغییرات جزئی اجتناب ناپذیر بوده و چنانچه این تهاجم ها صورت نمی­گرفت این اندک تغییر به علت مجاورت زبانی قابل تصور بود چون قرض گیری وقرض دادن در جنبه­های مختلف زبان از همگانی های آن است.

طبیعی است که در دوران مختلف در تقابل و تعامل با دیگر زبان ها و فرهنگ ها واژگان و اصطلاحات جدید وارد زبان فارسی شده و یا از آن به سایر زبان های دیگر راه یافته است.

میراث گران بهای ما که زبان، لهجه و گویش های ایرانی قسمتی از آن می باشد ریشه ای دیرپای دارد که به قدمت این سرزمین کهن است تاریخ و جغرافیای این مرز و بوم نشانه­ی تفکر و تدبر پیشینیان از جمله فلاسفه، دانشمندان، حکیمان، شاعران، نویسندگان و غیره است.

زبان فی نفسه در حال تغییر و تحول است همانند یک بچه متولد شده و رشد نموده شکوفا می شود و ممکن است بمیرد و نمونه زبان های مرده دنیا، زبان پهلوی، لاتین و سانسکریت هستند و البته تغییر و دگرگونی در مقوله آواها، واژگان سریع و در نحو بطئی است.

در تحولات جوامع بشری زبان ها، لهجه ها و گویش ها نیز دستخوش تغییرات می شوند. دوام و عدم تغیر کلی آنها در گذشته بستگی به عواملی چون غنای ادبی و علاقه سخنگویان به فرهنگ و آداب و رسوم خود بوده، همچنین کمبود ارتباط یا عدم ارتباط با دیگر زبان ها ازا جمله این عوامل محسوب می شود.

ولی در دنیای ارتباط با مهاجرت زیاد جمعیت از نقاطی به نقاطی دیگر وجود رسانه های همگانی چون رادیو.، تلویزیون، ماهواره، روزنانه، مجلات و وجود مراکز آموزشی عواملی هستند که در همگونی لهجه ها و یکسون شدن آنها با لهجه استاندار در یک کشور دخالت زیاد دارند. پس برای اینکه علاج واقعه را قبل از وقوع کنیم و برای این که دست ما از این گنجینه ذیقیمت کوتاه نشود همتی شایسته و بایسته می خواهد که این لهجه ها و گویش را قبل از نابودی جمع کرده و همین امروز و الا فردا دیر است.

دانشجویان و اساتید زبان و ادبیات و زبان شناسی در این زمینه وظیفه ای خطیر بر عهده دارند. از طریق جمع آوری لهجه و گویش های محلی می توان به آداب و رسوم، خلقیات، فرهنگ و وضعیت اقتصادی – اجتماعی اخلاقی، ترانه ها، چیستان ها، بازی محلی عقاید و سایر خصیصه های یک قوم دست یافت.

استان هرمزگان از نظر غنای لهجه ای یکی از مهم ترین نقاط کشور می باشد، لهجه های مینابی، رودانی، بشکردی فیشوری، کوفراربندری از لهجه ها و گویش های بارز کشور است که فقط بشکردی با دو لهجه مارزی گال و ملکی گال در شهرستان میناب بیش از 14700 سال قدمت دارد.

نقش نویسندگان، شاعران نقش بسزایی در حفظ و صیانت این گنجینه با ارزش دارند و در نقاطی که در گذشته دسترسی به آموزش کم بوده و میزان افراد تحصیل کرده و در آنجا ها کمتر از مناطق دیگر بوده، شاعران و نویسندگان رسالت سنگین تری را بر عهده داشتند تا بتوانند آداب و رسوم، تفکرات، ایده ها و سنت ها را در سینه ها حفظ کرده یا