2-1 بررسی مفهوم امنیت ملی …………………… … . . ..23

2-1-1 ابعاد و ویژگی های امنیت ملی ……………. … . . ..25

2-1-2 دگرگونی در نظریه های امنیت ملی …………. … . …26

2-1-2-1 رئالیسم و امنیت: بعد نظامی امنیت ………. …. ..21

2-1-2-2 پسا اثباتگرایی: امنیت در عصر نارویدادها … . . .. ..29

2-1-2-3 مکتب کپنهاگ: تفاسیر گسترده امنیت ………. …. ..31

4

2-2 مفعوم رهبری و سبک های آن: تعاریف و برداشت ها .. … ..33

2-2-1 مفهوم رهبری و تعاریف آن ………………… … ..33

2-2-2 نمونه های رهبری ……………………… … ….31

2-2-3 وظایف رهبری ………………………… … …..35

2-2-1 نظریه های رهبری …………………….. … …..36

2-2-1-1 نظریه مردان بزرگ …………………… … ….36

2-2-1-2 نظریه صفات و ویژگی های رهبری ………… … ….31

2-2-5 سبک های رهبری ….. …………………. .. …. . ..31

2-2-5-1 طبقه بندی بر اساس میزان اقتدار ………. … ….39

2-2-5-2 طبقه بندی بر اساس رابطه رهبر با پیروان … … …39

2-2-5-3 طبقه بندی بر اساس سایر ویژگی ها …….. … …..11

2-3 چارچوب نظری پژوهش: با تکیه بر  الگوی سبک های رهبری استفان

کوهن ………………………………….. …. …..15

نتیجه گیری فصل دوم ………………………. …. ….52

فصل سوم:بررسی تاریخی تحولات پرونده هسته ای ایران در پرتو سبک های

رهبری دولتمردان حاکم …………………….. … ….45

مقدمه .. ………………………………… … ….55

3-1 پیشینه مسایل هسته ای در ایران ………….. … …56

3-2 بحران هسته ای در دوران اصلاحات ………… … …..59

3-2-1 فضای بحران هسته ای در دوره اصلاحات ….. … ……61

5

3-2-2 گزینه های پیش روی ایران ……………. … ….62

3-2-3 علل و اهداف همکاری جویی ……………. … ….61

3-2-1 اقدامات دیپلماسی هسته ای در دولت اصلاحات .. … ..65

3-2-1-1 توافق نامه سعدآباد ………………… … ..66

3-2-1-2 توافق نامه بروکسل ………………… … …61

3-2-1-3 توافق نامه پاریس ……………….. … …..61

نتیجه گیری فصل سوم ……………………… … …11

فصل چهارم: بررسی مقایسه ای سبک های رهبری سعید جلیلی و محمد

جواد ظریف در دولت های اصولگرا و اعتدال پیرامون مسئله هسته

ای  ………………………………….. …. …67

مقدمه  ………………………………. … …..77

4-1 سیاست هسته ای ایران: مناظره هامختلف …… … …11

4-2 چگونگی ظهورگفتمان  اصولگرایی عدالت محور .. … ….18

4-2-1 ویژگی های فردی – شخصیتی محمود احمدی نژاد و کارگزاران

دولت اصولگرا …………………………. … …..18

4-2-2 بررسی سیاست خارجی ایران در دوره اصولگرایی عدالت محور:

سیاست خارجی آرمانگرا ………………….. … …..17

4-2-8 اصول رفتاری سیاست خارجی دولت اصولگرای محمود احمدی نژاد

11….. … ……………………… ییارگلوصا 1-8-2-4

12….. … ……………………. یهاوخ تلادع 2-8-2-4

6

4-2-4 الگوهای رفتاری سیاست خارجی دولت اصولگرای محمود احمدی

نژاد: با تاکید بر پرونده هسته ای ………… .. …..14

4-2-4-1 باز تعریف روابط با غرب …………. … ……14

4-2-4-2 سیاست نگاه به شرق ……………. … ……..18

4-2-4-8 سیاست جهان سوم گرایی …………. … ……..17

4-2-4-4 مسئله هسته ای در دولت اصولگرا: با تاکید بر سبک رهبری

سعید جلیلی …………………………. …. .. …..11

4-8 چگونگی ظهور گفتمان اعتدال گرایی …………. ….107

4-8-1 ویژگی های فردی – شخصیتی حسن روحانی و کارگزاران دولت

اعتدال  ……………………………….. . .. ….110

4-8-2 بررسی سیاست خارجی ایران در دوره اعتدال گرایی: سیاست

خارجی توسعه گرا …. ………………………. . ….114

4-8-8 اصول سیاست خارجی دولت حسن روحانی  ………. . ..118

4-8-4 الگوهای رفتاری سیاست خارجی دولت اعتدالگرای روحانی: با

تاکید بر پرونده هسته ای ……………………. . ..117

4-8-4-1 تلاش برای خروج از محور امنیتی شدن

4-8-4-2 مذاکره با آمریکا ………………….. . ….111

4-8-4-8 تلاش برای بهبود روابط با اروپا  ……… . ….111

4-8-4-4 بهبود روابط با کشورهای همسایه ……….. . …120

4-8-4-8 مسئله هسته ای در دولت اعتدال گرا: با تاکید بر سبک

رهبری محمد جواد ظریف  ……. …………….. . …..121

نتیجه گیری فصل چهارم  …………………….. . …127

 

7

فصل پنجم: نتیجه گیری پایانی پژوهش ……………….423

فهرست منابع و ماخذ …………………………….496

8

چکیده پژوهش :نوشتار حاضر به عنوان رساله کارشناسی ارشد علوم

سیاسی به بررسی مقایسه ای سبک های رهبری تصمیم گیرندگان

دو دولت اصولگرا و اعتدال گرا یعنی سعید جلیلی و محمد

جواد ظریف در قبال پرونده هسته ای پرداخته است . این

پژوهش با تکیه بر الگوی نظری » فیلیپ استانفورد کوهن«

درباره تقسیم بندی سبک های رهبری ،بر دو نوع سبک رهبری

یعنی استعلاگرایانه و مدیریتی تمرکز کرده است. بر مبنای

این تمهید نظری،استدلال پژوهش حاضر به عنوان فرضیه آن

است که سبک رهبری سعید جلیلی در قبال پرونده هسته ای

استعلاگرایانه و ایدئالیستی بوده ؛ در حالیکه محمد جواد

ظریف بر سبک رهبری مدیریتی در موضوع هسته ای تمرکز

نموده است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که اتخاذ

سبک رهبری استعلاگرای جلیلی مانع از شکل گیری توافق

هسته ای ایران با کشورهای غربی گردیده و حتی در مواقعی

ناامنی های شدیدی را بر کشور تحمیل نمود و ماحصل آن

اعمال تحریم های گسترده علیه ایران بوده است. در حالیکه

سبک رهبری مدیریتی محمد جواد ظریف در قالب گفتمان

اعتدال منجر به حل و فصل منازعه هسته ای ایران با

کشورهای غربی گردیده و تا حد زیادی از فشارهای جامعه

جهانی علیه ایران کاسته شده است.

کلید واژه ها:سبک رهبری- امنیت ملی- اصولگرایی- اعتدال-

پرونده هسته ای- سعید جلیلی- محمد جواد ظریف- کشورهای

غربی- دیپلماسی هسته ای.

9

فصل اول : کلیات پژوهش

10

4-4 طرح مساله

مسئله امنیت ملی یکی از مهم ترین دلمشغولی های بازیگران در

نظام بین الملل مبتنی بر آنارشی است. این مسئله تابعی از عوامل

و متغیرهای مختلفی است که هریک از این عوامل و متغیرها می

توانند نقشی حیاتی در امنیت ملی یک کشور ایفا نمایند. جمهوری

اسلامی ایران نیز به عنوان یک بازیگر در نظام جهانی از این

قاعده مستثنی نیست و رهبران این کشور همواره پیرامون مباحث

امنیت ملی و ابعاد آن حساسیت های ویژه ای داشته اند. در این

میان یکی از مهم ترین موضوعاتی که در بیش از یک دهه گذشته

امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با مسئله و چالش مواجه ساخته

است، مسئله هسته ای می باشد. مسئله هسته ای ایران بدون شک یکی

از مهم ترین موضوعات سیاست بین الملل در دهه های اخیر بوده

است. اهمیت مسئله هسته ای بیش از آنکه ناشی از افزایش قابلیت

علمی- تکنیکی ایران در تکمیل چرخه سوخت هسته ای باشد، محصول

باز خورد این قابلیت تکنیکی در نظام امنیتی منطقه ای و

بین المللی است. بحران هسته ای ایران و غرب در  اواخر دولت

اصلاحات شکل گرفت. گفتمان اصلاحات که دمکراسی خواهی و توسعه

سیاسی در سیاست داخلی و تنش زدایی و تعامل را در سیاست خارجی

به عنوان مبنای کنش خود تعریف نموده بود، در صدد حل و فصل

بحران هسته ای برآمد . براساس این زمینه گفتمانی، دولت اصلاحات

تلاش نمود کنش ها و واکنش های خود در سطح بین المللی را به

عنوان دولتی مسئولیت پذیر تعریف نماید. اما گفتمان هسته ای

11

دولت اصلاحات به شدت از سوی گفتمان رقیب اصولگرایی مورد انتقاد

قرار می گرفت. براین اساس، پیروزی محمود احمدی نژاد در

انتخابات ریاست جمهوری سال 1311 منجر به چرخش گفتمانی در موضوع

هسته ای گردید. عدالت طلبی و استکبار ستیزی مبنای کنش گفتمان

اصولگرایی در سیاست خارجی به شمار می رفت. از این رو گفتمان

اصولگرایی درصدد برجسته سازی مسئله هسته ای بود. چرا که این

گفتمان با تمرکز بر مسئله هسته ای به دنبال  هژمونیک کردن

گفتمان خود در سیاست خارجی بود. این برجستگی به خوبی در

سخنرانی های انتخاباتی محمود احمدی نژاد و هم چنین موضع گیری

ها و سیاستهای وی در دوران ریاست جمهوری اش قابل مشاهده است.

اما افزایش تحریم های بین المللی و مشکلات اقتصادی ناشی از آن

موجب شد، گفتمانهای رقیب  اصولگرایی، انتخابات ریاست جمهوری

سال 1392 را فرصتی مناسب برای به حاشیه راندن گفتمان هسته ای

اصولگرایان قلمداد کنند. بنابراین انتخابات ریاست جمهوری 1392

به جدالی گفتمانی بر سر موضوع هسته ای بدل گردید. حسن روحانی

و سعید جلیلی به عنوان حاملان اصلی دو گفتمان رقیب، بر سر موضوع

هسته ای در شعارها و مناظرات انتخاباتی ضمن برجسته سازی دال

مرکزی گفتمان هسته ای خود در پی شالوده شکنی از دال مرکزی

گفتمان رقیب و به حاشیه راندن آن بودند. این کشمکش گفتمانی بر

سر موضوع هسته ای در انتخابات ریاست جمهوری با هژمونیک شدن

گفتمان روحانی خاتمه یافت. در چنین فضایی این پژوهش به دنبال

بررسی مقایسه ای سبک های رهبری تیم هسته ای دولت محمود احمدی

12

نژاد با محوریت سعید جلیلی و تیم هسته ای دولت حسن روحانی با

محوریت محمد جواد ظریف در قبال پرونده هسته ای به عنوان یک

موضوع امنیتی است. در واقع شناخت سبک های رهبری این دو گروه

نسبت به مسئله امنیتی پرونده هسته ای مهم ترین مسئله این پژوهش

محسوب می شود.

2-1 پیشینه و ادبیات موضوع

بررسی مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و سیر تطور  آن در

دولتهای مختلف  از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون همواره مورد بحث

و بررسی محققان و دانش پژوهان قرار گرفته است و از این حیث

آثار و منابع گسترده ای در این زمینه وجود دارد. اما موضوع

این پژوهش فاقد ادبیات گسترده ای می باشد. جستجوهای اولیه

محقق پیرامون این موضوع نشانگر آن است که تحقیقات زیادی

پیرامون این مسئله صورت نگرفته است  و لذا محقق در این زمینه

با فقر ادبیات بحث مواجه است و محقق امیدوار است که ارائه

چنین آثاری بتوانند خلاء پژوهشی این حوزه را مرتفع نمایند. در

ذیل به معرفی برخی از این آثار میپردازیم :

13

1-سید جلال دهقانی فیروز آبادی و مهدی عطائی )1818 (،» گفتمان

هسته ای دولت یازدهم« ، فصلنامه مطالعات راهبردی،سال

هفدهم،شماره 1 .

2-قدرت احمدیان و سعیدسادات احمدی )1818 (، » مناقشه هسته ای

ایران: لیبرالیسم نهادگرا در مقابل نئورئالیسم« ، پژوهشنامه

علوم سیاسی،سال نهم،شماره 8 .

8-حسین ولی پور)1818 (، گفتمانهای امنیت ملی در جمهوری اسلامی

ایر ان، تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی.

4- هادی آجیلی و علی اسماعیلی)1812 (،» عدالت و امنیت ملی در

روابط بین الملل: رویکردی اسلامی« فصلنامه مطالعات راهبردی،سال

شانزدهم،شماره 8 .

8-رضا خلیلی )1818 ( ،»  انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و چشم

انداز برنامه هسته ای جمهوری  اسلامی ایران« ، فصلنامه مطالعات

راهبردی،سال هفدهم،شماره 1 .

6- سیدجواد طا هایی )1812 (،» نقد نظریه امنیت ملی« ، فصلنامه

روابط خارجی،سال پنجم،شماره 1 .

14

بررسی این آثار نشانگر آن است که موضوع اصلی پژوهش کمتر مورد

توجه نویسندگان قر ار گرفته است و آثار موجود صرفاً به بررسی

امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و مسئله هسته ای بصورت مجزا

پرداخته اند. این در حالی است که نویسنده این پژوهش قصد دارد

با نگاهی ترکیبی مسئله امنیت ملی و نحوه رهبری آن را با مسئله

هسته ای پیوند دهد.

4-9 سوال اصلی پژوهش

مسئله اصلی پژوهش حاضر در این پرسش تجلی یافته است که »

رویکردهای جلیلی و ظریف در دولتهای احمدی نژاد و روحانی در

قبال مسئله هسته ای ایران به عنوان یک موضوع امنیتی، در قالب

کدام الگوهای رهبری امنیت ملی قابل تحلیل هستند؟« .

4-1 فرضیه اصلی پژوهش

در پاسخ به پرسش اصلی این فرضیه ارائه شده است که » رویکرد

جلیلی و سبک رهبری وی در قبال پرونده هسته ای به عنوان یک

موضوع امنیتی، استعلاگرایانه بوده، در حالیکه رویکرد ظریف و

سبک رهبری وی در قبال مسئله هسته ای مدیریتی بوده است«.

15

4-5 تعریف مفاهیم و مبانی نظری پژوهش

مهم ترین مفاهیم این پژوهش عبارتند از: رهبری- امنیت ملی-

سبک  رهبری .

رهبری : موضوع رهبری به شروع زندگی اجتماعی انسان باز می گردد.

وقتی دو یا چند نفر تشکیل یک گروه اجتماعی را می دهند و با

یکدیگر رابطه برقرار می کنند، تأثیری که آنها بر یکدیگر می

گذارند یکسان نیست، بلکه بعضی از افراد نقش فعالتری به عهده

دارند و تأثیر بیشتری بر روی دیگران می گذارند به گونه ای که

بیش تر از دیگران مورد توجه قرار می گیرند. در یک تعریف مشخص،

» رهبری نفوذ در مردم به منظور همراه کردن آن ها برای رسیدن

به یک مقصود مشترک است«. ) کونتز و دیگران ،1810 (.

امنیت ملی: امنیت یکی از مقولاتی است که بشر در طول تاریخ

همواره به دنبال آن بوده است امنیت در لغت به معنی عدم تشویش

و ترس، آسودگی و اطمینان خاطر است )نوید نیا، 1818 : 87 (.

امنیت را می توان دور و مصون بودن از خطرات و تهدیدات دانست.

به اعتقاد لیپمن » ملتی می تواند ادعا و احساس امنیت داشته

باشد که برای دوری از جنگ مجبور نباشد ارزش ها و هنجارهای

16

حیاتی خود را فدا کند و حتی اگر جنگ هم در گرفت با پیروزی در

آن قادر به پاسداری از این ارزش ها باشد )بیلیس،1818 : 872 (.

سبک های رهبری : نحوه و روش اداره و هدایت یک کشور در قالب

الگوهای رهبری مطرح می شود . به طور کلی سبک رهبری عبارت است

از نحوه و روش اجرای برنامه ها که هر یک از این سبک ها با

توجه به عوامل گوناگونی طبقه بندی شده اند .تقسیم بندی های

متعددی از سبک های رهبری صورت گرفته است. اما الگویی از سبک

رهبری، که چارچوب نظری این پژوهش بر پایه آن شکل گرفته است

الگوی چهارگانه استفان کوهن است .کوهن از چهار سبک رهبری به

شرح زیر نام می برد:

الف :رهبری استعلاگر ا که جاه طلبی هایی ورای کشورش دارد.

ب: رهبری قهرمان : جاه طلبی های این رهبر محدود به کشور خود است

و نگاهش به خود بعنوان پدر بنیانگذاری

است که مردم را از حکومت ستم پیشه آزاد کرده است .

ج :رهبری مدیریتی :این نوع رهبری به دنبال پیشبرد امور از طریق

سازش و محافظه کاری ست.

17

د: رهبری اقتصادسالار : گونه ای دیگر از رهبری ، سبک رهبری

اقتصادسالار  است که معمولأ از همکاری بوروکراسی های عمومی مدنی

و گاهأ نظامی تشکیل شده اند .

کوهن همه رهبران را در یکی از این چهار گروه جای

می دهد .از نظر کوهن، رهبر استعلاگرا، در تلاش برای اشاعه ارزش

هایی است که خود آن ها را نیک میپندارد . او خود را مناسبترین

شخص برای رهبری و هدایت تمام دنیا میداند . در مقابل در الگوی

مدیریتی، رهبر یک مدیر به تمام معنا است. او برای حل مشکلات و

کنار زدن موانع دست به برنامه ریزی میزند و تلاش دارد آن ها را

کنترل و مدیریت کند(2006 ,Cohen) .

4-7 اهداف پژوهش

پژوهش  حاضر در راستای مسئله اصلی خود در تلاش است که به صورت

آکادمیک سبک های رهبری امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را در

دولتهای احمدی نژاد و روحانی و با بررسی کنش های رفتاری سعید

جلیلی و محمد جواد ظریف در پرتو مسئله هسته ای بررسی نماید.

اما به طور مشخص می توان اهد اف پژوهش را در موارد زیر بر شمرد:

18

-تبیین تأثیرات نقش افراد در سیاستگذاری خارجی و امنیتی.

-بررسی تأثیرات نقش سیاستگذاران در سرنوشت و زندگی روزمره

مردم.

-شناخت سبک های رهبری در مقوله  مهمی مانند امنیت ملی.

4-6 متغییر های پژوهش

پژوهش حاضر از نوع تحقیقات دو متغییره  می باشد؛ بدین صورت که

سبک های رهبری جلیلی و ظریف به عنوان متغیر مستقل شناخته می

شوند، و پرونده هسته ای ایران به عنوان یک موضوع امنیتی به

عنوان متغیر وابسته مدنظر است. محقق در صدد ارزیابی تأثیرات

سبک رهبری متفاوت جلیلی و ظریف در  مسئله هسته ای و سمت و

سوهای آن است. از این رو می توان گفت که در نتیجه سبک های

رهبری متفاوت این دو دولتمرد، پرونده هسته ای ایران از یک

مسئله کاملاً امنیتی در شور ای امنیت به یک پرونده حل و فصل  شده

تبدیل شده است.

2-8 روش تحقیق

روش تحقیق حاکم بر این پژوهش توصیفی – تحلیلی است، و برای

تحلیل این پژوهش از الگوی سبک های رهبری فیلپ کوهن بهره گرفته

می شود.در این نوشتار ، برای تحلیل فرضیه اصلی سه سطح از یک

19

پژوهش مورد نظر بوده است: در سطح اول منابع مرتبط با موضوع

شاما کتب ، مقالات ، مجلات، پایان نامه ها و دیگر منابع گردآوری