اجتماعی، سیمای زندگی شهری و خاطرات جمعی مردم شکل می گیرد.

در این پژوهش در روشی «کیفی-تحلیلی»، به منظور شناخت کامل تری از مفهوم فضای تجاری و ابعاد مختلف ادراک و احساس و همچنین حس تعلق به مکان، متون تخصصی مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در این فرآیند به مفهوم ادراک حسی پرداخته شد. سپس حس تعلق به مکان از منظر صاحبنظران گوناگون مورد بررسی قرار گرفت. در یک مرحله نیز نظر استفاده کنندگان توسط پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله از این تحقیق از روش مطالعات موردی نیز استفاده شد تا ویژگی ها و مفاهیم موجود در آن ها در این پژوهش مورد استفاده قرار بگیرند. نتایج این تحقیق نشان می دهد به کارگیری حواس در معماری ،  موجب برقرای ارتباط غیر بصری انسان با فضای معماری، درک زیبایی شناسی و معنای محیط و تقویت خاطره ذهنی از محیط می شود و حواس به عنوان عناصر محرک بر روی رفتار فضایی انسان و روحیه فضا تأثیر می گزارد.

 

واژگان کلیدی: ادراک، حواس پنجگانه، حس تعلق به مکان، فضای تجاری

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                        

چکیده                                             صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-2- تعریف مسئله…………………………………………………………………………………………………………………..2

1-3- ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….3

1-4- سابقه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………3

1-5-فرضیه………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-6- اهداف و سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..4

1-7- روش گردآوری اطلاعات و روش تحقیق……………………………………………………………………………4

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-  مقدم…………………………………………………………………………………………………………………….     5

2-2- تاریخچه مراکز تجاری…………………………………………………………………………………………….     7

2-2-1- فضاهای تجاری اول……………………………………………………………………………………………          7

2-2-2- فضاهای تجاری در یونان باستان…………………………………………………………………………..          7

2-2-3- فضاهای تجاری در روم باستان…………………………………………………………………………….         8

2-2-4- فضاهای تجاری در قرون وسطا……………………………………………………………………………           9

2-2-5- انقلاب   صنعتی…………………………………………………………………………………………………..          9

2-2-5-1- مغازه ها………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2-5-2- شکل گیری پاساژهای خرید…………………………………………………………………………..          10

2-2-5-3-فروشگاه ها…………………………………………………………………………………………………..     11

2-2-6- قرن بیستم و تحولات در مراکز خرید………………………………………………………………….       13

2-2-7- الگوهای فرمی قابل طبقه بندی مراکز خرید در قرن بیستم……………………………………..          14

2-3- آشنایی با بازار ایران………………………………………………………………………………………………    15

2-3-1- واژه شناسی……………………………………………………………………………………………………..          15

2-3-2- پیدایش و پیشینه بازار……………………………………………………………………………………….  16

2-3-3- ساختار بازار……………………………………………………………………………………………………. 16

2-3-4- عناصر شاخص بازار ایرانی……………………………………………………………………………………. 17

2-3-4-1-  فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کالا…………………………………………………….. 17

2-3-4-1-1- خان بار یا کالن بار……………………………………………………………………………………….    17

2-3-4-2- فضاهای مربوط به کالا های تولیدی……………………………………………………………………   17

2-3-4-3- فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری……………………………………………………………………     17

2-3-4-4-  فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی…………………………………………………………………      18

2-3-4-5-  فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی………………………………………………………………….       18

2-3-4-6- فضاهای ارتباطی………………………………………………………………………………………………  18

2-3-5- کارکردهای اجتماعی…………………………………………………………………………………………….   19

2-3-6-  عوامل موثر در نحوه استقرار فعالیت ها در بازار……………………………………………………..          20

2-3-6-1- ارزش کالا و امنیت لازم…………………………………………………………………………………..      21

2-3-6-2- متجانس بودن فعالیت ها…………………………………………………………………………………..         21

2-3-6-3- بازار خطی………………………………………………………………………………………………………          21

2-3-6-4- بازار متمرکز…………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-6-5- پوشش بازار……………………………………………………………………………………………………. 21

2-3-7-نمونه های موردی………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-7-1-  بازار قزوین…………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-7-2- بازار کاشان……………………………………………………………………………………………………..          23

2-3-8- جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………..          26

2-4- ادراک……………………………………………………………………………………………………………………..   26

2-4-1- تاریخچه ادراک…………………………………………………………………………………………………….          27

2-4-1-1-  علم ادراک از نظر فلاسفه یونان………………………………………………………………………… 27

2-4-1-2- علم و ادراک از نظر حکمای جدید غرب…………………………………………………………….   28

2-4-2- عوامل مؤثر در ادراک…………………………………………………………………………………………….      30

2-4-2-1- نیازها………………………………………………………………………………………………………………       31

2-4-2-2- دفاع ادراکی……………………………………………………………………………………………………..          31

2-4-2-3- انتظار ادراکی…………………………………………………………………………………………………….          32

2-4-2-4- ادراک و تفاوت های فردی…………………………………………………………………………………      32

2-4-2-5- زمینه های اجتماعی……………………………………………………………………………………………   32

2-4-3- سازمان ها و تشکل ادراکی………………………………………………………………………………………          33

2-4-3-1- سازمان ادراکی…………………………………………………………………………………………………..          33

2-4-3-2- نظریه فیزیولوژیک ادراک…………………………………………………………………………………….  34

2-4-3-3- نظریه کنش متقابل ادراک…………………………………………………………………………………….  35

2-4-3-4- درک فضایی از دیدگاه روانشناسی بر اساس نظریه گشتالت……………………………………..         36

2-4-3-4-1- اصول روانشناسی گشتالت………………………………………………………………………………     37

2-4-4- پدیده های ادراکی………………………………………………………………………………………………….          38

2-4-4-1- ادراک فضا، فاصله و عمق…………………………………………………………………………………..     38

2-4-4-2- نشانه های ادراک فاصله……………………………………………………………………………………..  39

2-4-4-3- ثبات ادراکی………………………………………………………………………………………………………          40

2-4-4-3-1- ادراک اندزه…………………………………………………………………………………………………..  40

2-4-4-3-2- ثبات شکل……………………………………………………………………………………………………          40

2-4-4-3-3- ثبات رنگ…………………………………………………………………………………………………….          40

2-4-4-3-4- ثبات مکان……………………………………………………………………………………………………..          41

2-4-5- سیستم های ادراکی در یک انسان کامل………………………………………………………………………      41

2-4-5-1- تعادل و جهت یابی……………………………………………………………………………………………..      41

2-4-5-2- شنوایی………………………………………………………………………………………………………………     42

2-4-5-3- سیستم پوستی…………………………………………………………………………………………………….          42

2-4-5-4- سیستم های بویایی………………………………………………………………………………………………          44

2-4-4-5- سیستم بینایی ……………………………………………………………………………………………………..     44

2-4-6-  جایگاه ادراک در معماری و شهرسازی……………………………………………………………………..          44

2-5- حس مکان…………………………………………………………………………………………………………………       45

2-5-1- حس مکان از منظر روانشناسی محیطی……………………………………………………………………… 45

2-5-2- حس مکان از منظر پدیدار شناسی…………………………………………………………………………….        47

2-5-3- شکل گیری تعلق مکانی …………………………………………………………………………………………      47

2-5-3- صور و مظاهر مختلف حس مکان…………………………………………………………………………….          48

2-5-3-1- هویت مکان یا روح مکان……………………………………………………………………………………    48

2-5-3-2- عملکرد…………………………………………………………………………………………………………….        49

2-5-3-3- زمان پایدار………………………………………………………………………………………………………..          49

2-5-3-4- مرگ………………………………………………………………………………………………………………….       50

2-5-4- نمونه موردی شهر احساسات فرانسه………………………………………………………………………….           51

2-6- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      54

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..       56

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………       56

3-3- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………….         57

3-4- پرسشنامه…………………………………….. ……………………………………………………………………………       57

فصل چهارم: تحلیل داده ها

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 60

4-2- عوامل مؤثر در ادراکات حسی……………………………………………………………………………………… 61

4-2-1 صوت………………………………………………………………………………………………………………………  62

4-2-2- نور و لامسه……………………………………………………………………………………………………………          62

4-2-3- ثقل……………………………………………………………………………………………………………………….    63

4-3- آگاهی از شرایط محیط و سازگاری با محیط…………………………………………………………………..      63

4-4-تحلیل عاملی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….          63

4-4-1- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………  64

4-4-2- آشنایی با مدل کانو……………………………………………………………………………………………………  64

4-4-3- نمونه موردی پاساژگلستان………………………………………………………………………………………..  66

4-4-4- تحلیل داده‌های پرسش‌نامه………………………………………………………………………………………..    68

4-4-4- 1- پایایی پرسش‌نامه……………………………………………………………………………………………….          68

4-4-4-1-1- بررسی پایایی با آلفای کرونباخ………………………………………………………………………….         68

4-4-4-2- روایی پرسش‌نامه…………………………………………………………………………………………………          69

4-4-4- 3- تحلیل نتایج پرسشنامه…………………………………………………………………………………………     73

4-6- تحلیل فرآیند ادراک محیط با استفاده از نظریه اکولوژیک ادراک…………………………………………         74

4-7- تفاوت بین ادراک شیئی و محیط……………………………………………………………………………………. 74

4-8- ادراک و تأثیر آن در حس تعلق به مکان…………………………………………………………………………..  75

4-9- چگونگی ادراک در فضای غیربصری………………………………………………………………………………. 77

4-9-1- مکث……………………………………………………………………………………………………………………….  79

4-9-2-حرکت…………………………………………………………………………………………………………………….  80

4-9-3- سازماندهی(ترکیب مکثها و حرکت ها)………………………………………………………………………        80

4-9-4- سازماندهی غیر بصری مکث و حرکت……………………………………………………………………….  81

4-10-  احساسات منتج از فضای غیر بصری……………………………………………………………………………          82

4-10-1- فضای آرامش بخش……………………………………………………………………………………………….    82

4-10-2- ازدحام………………………………………………………………………………………………………………….     83

4-10-3- خلوت………………………………………………………………………………………………………………….     84

4-10-4- فضای شاد…………………………………………………………………………………………………………….          84

4-10-5- درک زیبایی فضا……………………………………………………………………………………………………. 85

4-11- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      86

فصل پنجم: شناخت و معرفی سایت

5-1- معرفی منطقه………………………………………………………………………………………………………………..       90

5-2- اراضی عباس آباد………………………………………………………………………………………………………….          90

5-3- تاریخچه پیدایش منطقه عباس آباد…………………………………………………………………………………..       90

5-4- بافت شهری محله…………………………………………………………………………………………………………          92

5-5- اطلاعات آماری منطقه6………………………………………………………………………………………………….          93

5-6- تعداد مراکز خدماتی…………………………………………………………………………………………………….           93

5-7- موقعیت منطقه در تهران………………………………………………………………………………………………..    94

5-8- موقعیت محله در منطقه…………………………………………………………………………………………………   94

5-9- محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………          95

5-10- حمل و نقل شهری……………………………………………………………………………………………………..          95

5-10-1- ایستگاه های متروی موجود در منطقه………………………………………………………………………..   95

5-10-2- خطوط اتوبوسرانی موجود در منطقه………………………………………………………………………….  96

5-10-3- پارگینگ های عمومی …………………………………………………………………………………………….   96

5-10-4- وزاتخانه ها ادارات و سازمان ها………………………………………………………………………………. 96

5-11- فضای سبز و بوستان ها……………………………………………………………………………………………….        97

5-12- اماکن و هیئتهای مذهبی……………………………………………………………………………………………….   97

5-13- امکانات ورزشی………………………………………………………………………………………………………..          98

5-14- امکانات بهداشتی و درمانی………………………………………………………………………………………….       98

5-15- امکانات آموزشی و پژوهشی………………………………………………………………………………………        99

5-17- تقسیم بندی راه ها…………………………………………………………………………………………………….    99

5-18- عوارض زمین…………………………………………………………………………………………………………..          102

5-19- زلزله و گسل……………………………………………………………………………………………………………          103

5-20عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………………………  105

5-21-  خط آسمان………………………………………………………………………………………………………………        106

5-22-عوامل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………………….     106

5-23- روند طراحی و ارائه نقشه ها………….. ……………….. ………………………….. …………………………         112

5-23-1- علل انتخاب موضوع پروژه……………………………………………………………………………………..  112

5-23-2- نحوه شکل گیری کانسپت……………………………………………………………………………………….        112

5-23-3- دسترسی ها…………………………………………………………………………………………………………..          112

5-23-4- اقلیم……………………………………………………………………………………………………………………..   112

5-23-5- عملکردهای مجموعه……………………………………………………………………………………………..  113

5-23-6- مسائل و محدودیت ها…………………………………………………………………………………………… 113

5-23-7- امکانات و قابلیت ها………………………………………………………………………………………………         113

5-23-8- وجود شیب زمین…………………………………………………………………………………………………..          113

5-23-9- برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………………………………………..    114

5-23-10-مواد و مصالح……………………………………………………………………………………………………….          115

5-23-11-نظام طراحی و ارائه طرح……………………………………………………………………………………….. 117

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………   128

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

نمودار(2-1) رابطه ادراک و عوامل مؤثر بر توجه……………………………………………………………………….    45

نمودار(4-1) مدل رضایتمندی کانو…………………………………………………………………………………………..          65

جدول(4-2) محاسبه آلفای کرونباخ…………………………………………………………………………………………       69

جدول(3-4) بررسی کفایت نمونه…………………………………………………………………………………………….       70

جدول (4-4) آمار توصیفی امتیازات سوالات…………………………………………………………………………….       70

جدول(5-4) Total Variance Explained ……………………………………………………………………….           71

جدول (4-6) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش……………………………       71

جدول (4-7) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش…………………………..        72

جدول(4-8) متغیرهای بدست آمده از پرسشنامه………………………………………………………………….    72

جدول(4-9) طراحی پیام های فضا…………………………………………………………………………………….     87

جدول(4-10) احساسات منتج از فضای غیر بصری…………………………………………………………….. 87

جدول(5-1) اطلاعات آماری…………………………………………………………………………………………….      93

جدول (6-2) تعداد مراکز خدماتی……………………………………………………………………………………..          93

جدول(3-5) برنامه فیزیکی طرح……………………………………………………………………………………….. 114

جدول (5-4)برنامه فیزیکی فضاهای خدماتی و رفاهی شامل(کافی شاپ، رستوران، پست و …)…   114

جدول(5-5) جمع بندی کلی برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………..           115

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر

تصویر(2-1) قانون مجاورت………………………………………………………………………………………………….          37

تصویر(2-2) قانون پیوستگی………………………………………………………………………………………………….          37

تصویر(2-3) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای……………………………………………………..     51

تصویر(2-4) ) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای…………………………………………………..       52

تصویر(5-1) موقعیت منطقه در شهر تهران………………………………………………………………………………        94

تصویر(5-2) موقعیت محله در منطقه …………………………………………………………………………………….          94

تصویر(5-3) محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………….     95

تصویر(5-4) راه های ارتباطی……………………………………………………………………………………………….  100

تصویر(5-5) بزرگراه مدرس………………………………………………………………………………………………… 101

تصویر(5-6) بزرگراه رسالت………………………………………………………………………………………………… 101

تصویر(5-7) خیابان آفریقا…………………………………………………………………………………………………….          101

تصویر(5-8) عکس هوایی از سایت………………………………………………………………………………………..        101

تصویر (5-9) دید چهار جهت به سایت…………………………………………………………………………………..  102

تصویر(5-10) شیب زمین …………………………………………………………………………………………………….      103

تصویر(5-11) نمایش گسل های منطقه……………………………………………………………………………………    104

تصویر(5-12) عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………….. 105

تصویر(5-13) خط آسمان زمین. …………………………………………………………………………………………..    106

تصوی(5-14) جهت وزش باد در سایت.. ……………………………………………………………………………..     106

تصویر (5-15) جهت وزش نسیم محلی.. ………………………………………………………………………………     106

تصویر(5-16) جهت وزش باد در سایت. ……………………………………………………………………………..     107

تصویر (5-17) تابش آفتاب…….. …………………………………………………………………………………………      108

تصویر( 5-18) دیاگرام موقعیت خورشید در سایت… ……………………………………………………………..         108

تصویر(5-19) آلودگی صوتی.. …………………………………………………………………………………………….   111

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

1-1-مقدمه

برتری بینایی در زمان ما به وسیله جمع کثیری از نوآوری های تکنولوژی و تکثیر و تولید انبوه تصاویر تقویت شده است. به طوری که طراحان،  طراحی برای ناظر را در اولویت قرار داده و طراحی برای انسان را به فراموشی سپرده اند. تأکید بر زیبایی تنها بر سطوح ظاهری و تأثیرات لحظه ای که هیچ قدرت پایداری در طول زمان ندارند، ساختمان ها را به سوی فرآورده های تصویری که عاری از صمیمیت و ژرفای وجودی میباشند، برده است. با کاهش حضور افراد در عرصه های عمومی و کاهش سطح تعاملات اجتماعی و در پی آن افزایش فزاینده ی معضلات اجتماعی، نیاز و ضرورت به طراحی فضاهایی که زمینه ساز حضور بیشتر افراد در عرصه های عمومی باشد بیشتر احساس می شود.

1-2- تعریف مسئله

فضاهای تجاری به عنوان مکان هایی که بر طرف کننده اولین نیازهای مطرح شده توسط مازلو هستند، و بیشترین مراجعه کننده و رفت و آمد را در طول روز به خود می بینند، می توانند از طریق افزایش و ارتقاء گزینه های قابل عرضه به مردم، یک محیط دموکراتیک برای آنان ایجاد کنند. محیطی که احساسی از جاذبه ی ماندن و علاقه برای بازگشت به مکان را در افراد بوجود آورد. حسی که از آن به عنوان حس تعلق به مکان یاد می شود.

حس مکان ادراک فردی مردم از محیط خود و احساسات کم و بیش آگاهانه ی آنها از محیط است. روانشناسان محیطی، تعلق به مکان را حاصل نوعی فرآیند روانشناسانه می دانند، که هم نوعی پاسخ  بیولوژیک به محیط اطراف از طریق حواس پنجگانه را شامل می شود و هم نوعی تولید فرهنگی است، که در ارتباط شخصی با محیط فیزیکی و نیز روابطش با دیگر کاربران فضا و اعضای اجتماعات مختلف شکل می گیرد.

در این پژوهش بر آنیم تا در طراحی فضا  با توجه به جنبه های مختلف احساسی و ادراکی انسان ها ، شرایطی را برای درک بهتر و عمیق تر فضا توسط استفاده کنندگان به وجود آوریم. هدف اصلی این پژوهش، یافتن راهبردهایی برای رسیدن به یک معماری احساس گرا در فضای تجاری است تا با برقراری یک ارتباط غیر بصری میان انسان و فضای معماری به مفهوم کاملتری از معماری، یعنی طراحی برای انسان و نه صرفا برای ناظر دست پیدا کنیم.

1-3- ضرورت تحقیق