از این پژوهش مدلسازی مخروط افکنه‌های دشت جیرفت با استفاده از شاخص‌های فیزیکی اندازه‌گیری شونده و محاسبه شونده حوضه‌های تغذیه کننده آنها ست. شاخص‌های محاسباتی استفاده شده؛ ضریب ناهمواری، تراکم زهکشی، ضریب شکل و نسبت ناهمواری است. همبستگی بین عوامل مختلف در قالب تحلیل همبستگی ورابطه سنجی بین خصوصیات مخروط با حوضه‌های تغذیه کننده آنها به کمک آنالیز رگرسیون انواع مدل‌ها اعم خطی و غیر خطی انجام شد. برای این منظور مبادرت به نمونه برداری از خصوصیات حوضه- ­مخروط مورد ارزیابی قرار گرفت نتایج تحلیل همبستگی بین حوضه و مخروط‌ها حکایت از وجود اختلاف معنی‌دار بین (ضریب زهکشی و مساحت مخروط، ضریب ناهمواری و مساحت مخروط، ضریب ناهمواری و حجم مخروط، ضریب زهکشی با شعاع مخروط) در سطح خطای کمتر از 0.5 درصد وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون حکایت از وجود ارتباطات خطی و غیر خطی بین برخی از عوامل از عوامل حوضه – مخروط وجود دارد. ارتباط بین (مساحت حوضه با مساحت مخروط از نوع توانی، مساحت مخروط با ضریب زهکشی ارتباط خطی و توانی، مساحت حوضه با شیب مخروط از نوع خطی و توانی، حجم مخروط با ضریب زهکشی ارتباط خطی و توانی، شعاع مخروط با ضریب ناهمواری حوضه ارتباط خطی و توانی) به ترتیب با میزان ضریب تبیین (681/.، 233/. و 686/. 324/. و 592/.، 782/. و 690/. 371/. و 381/.)با درصد خطای کمتر از یک درصد معنی‌دار شده است. دستاورد‌های کمی این پژوهش تحلیل کمی بین خصوصیات ژئو مورفیکی حوضه- مخروط‌ها می‌باشد و این روابط می‌تواند در سایر پژوهشهای با بکار گرفتن سایر عوامل نظیر خصوصیات اقلیمی (بارش)، رسوب، تکتونیک و پوشش گیاهی ارتقا یابد.

کلید واژه : مخروط افکنه، دشت جیرفت، مدلسازی، خوشه بندی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان ………………………………… صفحه

چکیده و

 

فصل اول

1- 1 مقدمه 1

1-2 تبیین مسأله پژوهشی 2

1-3 اهداف: 3

1 – 4 – پرسشهای اساسی پژوهش: 3

1 – 4 – 1 پرسشها : 3

1- 5 – پیشینه تحقیق 3

1- 6- کلیدواژه 8

1-6 – 1- تعاریفی از مخروط افکنه توسط محققین 8

1-6 – 1 – 1 – انواع پارادیم در مطالعه مخروط افکنه‌ها 8

1-6-2- دشت جیرفت 9

1- 6-3 – مدل و مدلسازی 9

1-6- 3- 1- تاریخچه پیدایش مدل در ژئومورفولوژی و انواع مدل 10

1-6 – 3- 2- تحلیل کمی در ژئومورفولوژی و انواع مدل ریاضی 11

1-6 – 3 – 2 – 1 همبستگی و رگرسیون 11

1-6 – 3 – 2 – 2 – همبستگی 11

1-6 – 3 – 2 – 3 – مفهوم معنی‌داری در همبستگی 12

 

1-6 – 3 – 2 -4 – رگرسیون خطی 12

1-6 – 3 – 2- 5 – رگرسیون غیرخطی 12

1-6 – 3 – 2 – 6 – تحلیل خوشه‌ای 13

1-7- کلیات روش تحقیق …………………….. 13

1- 8 موقعیت منطقه مطالعاتی 14

1-8- 1 موقعیت سیاره‌ای و جهانی 14

1 – 8- 2- موقعیت ریاضی 14

1-8-3 – موقعیت نسبی 15

1-8 – 4 – موقعیت زمین شناسی 16

1- 8 – 5 – موقعیت اداری وسیاسی 17

1- 8 – 6 – موقعیت هیدرولوژیکی 17

1- 9 – پایگاه اطلاعات جغرافیایی 18

عنوان                                                 صفحه

1-9 -1 – نقشه‌های مورد استفاده 18

1-10- تصاویر ماهواره‌ای……………………. 20

 

فصل دوم : روش پژوهش ومراحل آن

2 – 1- روابط کمی در مطالعه مخروط افکنه‌ها 21

2-2-1- شیوه انجام بررسی و مطالعات 22

2-3 دسته‌بندی پارامترهای ژئومورفولوژی حوضه‌ها و مخروط افکنه‌ها 22

2-4 – نقشه موقعیت مکانی حوضه- مخروط‌ها 23

2-5 – خصوصیات فیزیوگرافی حوضه – مخروط‌ها 24

2- 5 – 1- خصوصیات مورفومتری حوضه‌ها 24

2-5 – 2 – خصوصیات فیزیوگرافی مخروط افکنه‌ها 41

2- 6- نقشه‌های زمین شناسی منطقه و جنس زمین شناسی منطقه 47

2- 7 همبستگی مقدماتی بین خصوصیات مورفومتری حوضه – مخروط‌ها 49

 

فصل سوم: ویژگیهای طبیعی منطقه

3-1 – مقدمه 51

3- 2 – خصوصیات فیزیکی دشت جیرفت: 51

3-2 – 1 – مساحت دشت 51

3-2 – 3 – ارتفاع: 51

3- 2 – 3 – شیب دشت 52

3- 3 – اقلیم منطقه 53

3 – 4- عوامل و عناصر تشکیل دهنده آب وهوای دشت جیرفت: 53

3 – 4 – 1 – دما 53

3-4-2- توده غربی 53

3-4-4 – توده قطبی 54

3-4-5- بارش 54

3-4-6- رطوبت 55

3-5 – اقلیم محلی حاکم بر منطقه جیرفت 55

3-5-1 اقلیم گرم و خشک 55

3-5-2 اقلیم معتدل کوهستانی: 55

3-5-4 اقلیم سرد کوهستانی 55

 

عنوان                                                 صفحه

3-6 – زمین شناسی 55

3-6 زمین ساخت یا تکتونیک منطقه 57

3- 7 – گسل‌های منطقه مورد مطالعه 57

3-7-1 – گسل سبزواران 57

3- 7 – 2 – گسل جیرفت 58

3- 7 – 3 – گسل دوساری 58

3-7-4- گسل کهنوج 58

3- 7 – 5 –گسل سرگریچ 58

3 -7 – 5 – گسل سمک 58

3- 8- واحدهای ژئومورفولوژی منطقه 59

3-8 -1- مناطق مرتفع 60

3-8- 2- مخروط افکنه‌ها 60

3-8-3 – دشت جیرفت 60

3- 9- تقسیم‌بندی انواع دشت در منطقه مورد مطالعه 60

3-9- 1 – دشت سر 61

3 – 9 -1- 1 – انواع دشت سر در دشت مورد مطالعه 61

-5-1-1-1 دشت سر لخت 61

3-9-1-1-3 دشت سر پوشیده (پلایا) 62

4-5-1-1-4 دشت سر انتهایی (باهادا) 62

 

فصل چهارم : نتایج و یافته تحقیق

4-1 – مقدمه …………………………….. 63

4-2 شیب مخروط افکنه‌ها 64

4- 3 ویژگیهای شیب در مخروط افکنه‌های دشت جیرفت 64

4-3-1 رابطه ی شیب مخروط با مساحت حوضهی آبریز 64

4-3-2 ارتباط شیب مخروط با مساحت مخروط افکنه 64

4-3-3 ارتباط شیب و شعاع مخروط افکنه 65

4- 3-4 ارتباط شیب و ارتفاع مخروط 65

4-4 مساحت مخروط افکنه با مساحت حوضه ی آبریز 65

4-4-1 رابطه ی مساحت مخروط با مساحت حوضه ی آبریز 66

4- 5 همبستگی بین خصوصیات مهم ژئومتری حوضه‌ها با مخروط افکنه‌ها 66

 

عنوان                                         صفحه

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

5 – 1 نتیجه گیری 84

5 – 1 – 1 اثبات فرضیات و پاسخگویی به سوالات تحقیق 84

5-2 – تحلیل نتایج تفکیک مدل‌ها 85

5- 3 پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق 85

5- 4 – نتایج خوشه بندی 86

5-5- پیشنهادات 86

5-6 – پیشنهاد‌های علمی پژوهشی 86

5-7 – پشنهادات اجرایی 87

منابع و مأخذ…………………………….. 88

 

 

فهرست شکل‌ها

عنوان                                         صفحه

شکل (1-1) سه منطقه، حمل و رسوبگذاری که در نهایت به تشکیل مخروط افکنه منجر می‌شود……………………. 11

شکل(1-2) موقعیت سیاره‌ای منطقه مورد مطالعه…… 14

شکل(1-3) موقعیت ریاضی منطقه مورد مطالعه…….. 15

شکل(1 – 4) موقعیت نسبی دشت جیرفت…………… 16

شکل(1 – 5) موقعیت زمین شناسی منطقه…………. 17

شکل(1- 6) موقعیت هیدرولوژیک منطقه مورد مطالعه.. 17

شکل(1-7) اندکس نقشه‌های 1:50000…………….. 18

شکل(1-8) اندکس نقشه‌های 1:100000……………. 18

شکل(1-9) اندکس نقشه‌های 1:25000…………….. 19

شکل (1- 10)تصویر سه بعدی دشت جیرفت بااستفاده از Google Earth……………………………………. 19

شکل (1-11) موقعیت مخروط افکنه‌های دشت جیرفت با استفاده ازGoogle Earts……………………………… 20

شکل(2-1)موقعیت مکانی حوضه – مخروط‌ها………… 23

شکل (2- 2)موقعیت مکانی مخروط افکنه‌ها درنقشه توپوگرافی……………………………………….. 23

شکل (2-3) نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه…. 47

شکل(2-4) نقشه جنس زمین شناسی منطقه مورد مطالعه. 47

شکل(3-1) طبقات ارتفاعی منطقه مورد مطالعه……. 52

شکل(3- 2) نقشه شیب دشت مورد مطالعه…………. 52

شکل (3-3) نمودار درصد بارندگی فصلی شهرستان جیرفت طی دوره آماری 1384-1369………………………….. 54

شکل (3- 4) نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه… 56

شکل (3-5) نقشه مواد مادری منطقه مورد مطالعه…. 57

شکل (3- 6) نقشه گسل‌های منطقه مورد مطالعه از تصاویر ماهواره‌ای GoogleEarts……………………….. 58

شکل(3-7) گسل‌های منطقه مورد مطالعه………….. 59

شکل (3-8) نقشه واحدهای ژئومورفولوژی منطقه…… 59

شکل(3-10)نقشه انواع دشت سر در منطقه مورد مطالعه 60

شکل (4 – 1) ارتباط بین مساحت حوضه با مساحت مخروط 81

شکل (4 – 2) ارتباط مساحت مخروط با شیب مخروط 81

شکل (4 – 3) ارتباط شیب و شعاع مخروط 81

شکل (4 – 4) ارتباط شیب وشعاع مخروط از نوع توانی 82

شکل (4 – 5) ارتباط شیب و مساحت مخروط افکنه 82

شکل (4-6) ارتباط مساحت مخروط با عامل شکل حوضه 82

 

عنوان                                         صفحه

 

شکل(4- 7) نمودار دندروگرام حاصل از طبقه‌بندی مخروط افکنه‌های منطقه بر اساس بر اساس کل متغیرهای اندازه‌گیری شده…………………………………….. 83

شکل (4- 8) نمودار دندروگرام حاصل از طبقه‌بندی مخروط افکنه‌های منطقه بر اساس بر اساس مشخصات اندازه‌گیری مربوط به حوضه…………………………………. 83

 

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                        صفحه

جدول (1-1) پارادایم‌های مختلف مورد استفاده در مطالعه مخروط افکنه‌ها(درون 1996) ………………….. 9

جدول (2-1) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 1…… 24

جدول(2-2) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 2……. 25

جدول (2-3) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 3…… 26

جدول (2-4)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 4……. 27

جدول (2-5) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 5…… 28

جدول (2- 6)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 6…… 29

جدول (2-7)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 7……. 30

جدول (2-8) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 8…… 31

جدول (2-9)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 9……. 32

جدول (2- 10)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره 10…. 33

جدول (2- 11) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره11…. 34

جدول (2- 12) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره12…. 35

جدول (2-13) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره13….. 36

جدول (2- 14)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره14….. 37

جدول (2- 15) خصوصیات مورفومتری حوضه شماره15…. 38

جدول (2-16)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره16…… 39

جدول (2- 17)خصوصیات مورفومتری حوضه شماره17….. 40

جدول (2-18)خصوصیات مخروط افکنه شماره 1……… 41

جدول (2-19) خصوصیات مخروط افکنه شماره 2…….. 41

جدول (2- 20) خصوصیات مخروط افکنه شماره 3……. 42

جدول (2-21) خصوصیات مخروط افکنه شماره 4…….. 42

جدول (2-22) خصوصیات مخروط افکنه شماره 5…….. 42

جدول (2- 23)خصوصیات مخروط افکنه شماره 6…….. 43

جدول (2- 24)خصوصیات مخروط افکنه شماره 7…….. 43

جدول (2- 25) خصوصیات مخروط افکنه شماره 8……. 43

جدول(2- 26) خصوصیات مخروط افکنه شماره 9…….. 44

جدول (2- 27) خصوصیات مخروط افکنه شماره10……. 44

جدول (2 -28) خصوصیات مخروط افکنه شماره11……. 44

جدول (2- 29) خصوصیات مخروط افکنه شماره12……. 45

جدول (2- 30) خصوصیات مخروط افکنه شماره13……. 45

عنوان                                                        صفحه

 

جدول (2 – 31)خصوصیات مخروط افکنه شماره14……. 45

جدول (2 – 32) خصوصیات مخروط افکنه شماره15…… 45

جدول (2 – 33) خصوصیات مخروط افکنه شماره16…… 46

جدول (2 -34) خصوصیات مخروط افکنه شماره17……. 46

جدول(2- 35 )جنس حوضه……………………… 48

جدول (2- 36)همبستگی بین خصوصیات مورفومتری حوضه‌ها 49

جدول شماره(2-37) جدول همبستگی بین خصوصیات مخروط افکنه‌ها…………………………………. 49

جدول (2- 38) همبستگی حوضه- مخروط‌ها…………. 50

جدول3-1. میانگین ماهانه و فصلی شهرستان جیرفت طی دوره آماری 1384-1369………………………….. 54

جدول(3- 2) تشکیلات زمین شناسی دشت جیرفت و ارتفاعات مشرف به آن…………………………………… 54

جدول (4-1) نتایج حاصل از خوشه‌بندی مخروط افکنه‌های منطقه مورد مطالعه بر اساس مشخصات اندازه‌گیری مربوط به حوضه……………………………………….. 64

جدول (4-2)مربوط به نتایج حاصل از خوشه‌بندی مخروط افکنه‌های منطقه مورد مطالعه بر اساس کل متغیرهای اندازه‌گیری شده…………………………… 64

جدول(4 – 3) : جدول طبقه‌بندی مساحت مخروط…….. 65

جدول (4 – 4) روش تفکیک انواع مدل‌های خطی – غیرخطی 67

جدول (4 – 5) : تفکیک مدل‌ها………………… 68

جدول(4- 6) : تفکیک مدل‌های رگرسیون………….. 69

جدول(4 -7 ): روش تفکیک مدل‌ها………………. 70

جدول(4- 8) : روش تفکیک مدل‌ها………………. 71

جدول(4 – 9) روش تفکیک مدل‌ها……………….. 72

جدول (4 – 10) تفکیک مدل‌ها…………………. 73

جدول(4 – 11) ضرایب استاندارد………………. 74

جدول(4- 12) ضرایب اسناندارد……………….. 75

جدول (4 – 13) : ضرایب استاندارد……………. 76

جدول(4 – 14): ضرایب استاندارد……………… 77

جدول (4 – 15): ضرایب استاندارد…………….. 78

جدول(4 -16 )ضرایب استاندارد……………….. 79

جدول (4-17) ضرایب استاندارد……………….. 80

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- 1 مقدمه

 
عوارض ژئومورفیکی نواحی خشک به طور اعم و مخروط افکنه‌ها به طور اخص به علت ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد بودن، همواره در سطح جهان مورد توجه پژوهشگران بوده است و محققان کشورهای مختلف جهان به این نواحی توجه خاص داشته اند. در نواحی خشک و بیابانی عوارض دیگری هم وجود دارد که در کنار مخروط افکنه‌ها تکامل می‌یابند. دشت سرها شامل : دشت سر فرسایشی، دشت سر آپانداژ و دشت سرپوشیده، اوئد یا خشک رودها، انواع ناهمواریهای ماسه‌­ای، و تمام اشکال و عوارض موجود در پلایا‌ها، جزء اشکالی اند که در نواحی خشک با ویژگیهای متفاوتی که حاصل تغییرات محلی آنها از محلی به محل دیگراست، دیده می‌شود. ژئومورفولوژی هریک از این عوارض پیچیدگی خاص خود را دارد. از نظر تکامل این عوارض تا حدودی به یکدیگر وابسته است و تغییر در هر کدام بر تکامل دیگری اثر می‌گذارد. (مقصودی و محمد نژاد آروق، 1390).. به طور کلی این عوارض، تحت تاثیر متغیرهای محیطی و فرایندهایی است که در طول زمان تغییر کرده و قابل تحلیل‌اند. در واقع در بررسی مخروط افکنه‌ها می‌توان متغیر‌های موثر در تشکیل و تحول آنها را یک به یک مشخص کرد و تاثیر زمانی و فضایی هر کدام از آنها را بر خصوصیات مخروط افکنه مانند وسعت، شیب، نوع رسوبات، جریان‌های سطحی و… مورد بررسی قرار داد. متغیر‌های فراوانی در تشکیل و سپس تحول و تکامل مخروط- افکنه‌ها تأثیر دارند. برخی از این متغیرها محلی اند و ممکن است ناشی از حوضه­ی آبریز باشد که مخروط افکنه در خروجی آن تشکیل شده است. مانند مقدار، جنس و نوع رسوب و نحوه جریان رودخانه یا ممکن است عملکردی گسترده ومنطقه‌ای داشته باشند و از این طریق مخروط افکنه‌ها را تحت تأثیر قرار دهند.

 

از آنجا که مخروط افکنه‌ها جزء سیستم رودخانه ایی به شمار می‌رود و متشکل از حوضه‌های آبریز که فراهمی رسوب را بر عهده دارد و همین طور ناحیه انتقال و در نهایت ناحیه تراکمی اند (مقصودی ،1390 ). از آنجایکه خصوصیات مورفومتری نمایانگر توصیفات کمی از سطح مورفولوژی سیستم‌های ژئومورفیکی است که غالباً برای تخمین نسبت درجه توسعه یافتگی خصوصیات ژئومورفیکی یک یا گروهی از سیستم‌های ژئومورفیک قرار می‌گیرند. از این رو مدل‌های آماری مورفومتری سیستم‌های ژئومورفیک نیز برای تخمین مورفومتری سیستم‌های مشابه می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. توصیفات کمی و آنالیز‌های مورفومتری سیستم‌های ژئومورفیک باعث می‌شود تا ژئومورفولوژیست‌ها با شیوه عاری از پیش داوری لندفرم‌های مشابه را در محیط‌های مختلف طبیعی با هم مقایسه کنند.(گورابی و همکاران، 1390). رسوبات مخروط افکنه تحت تأتیر دو فرایند کلی جریان‌های رودخانه‌ای و جریان‌های خرده دار‌[1] تقسیم می‌شوند (موسوی حرمی، 1389). در این پژوهش بررسی خصوصیات مورفومتری مخروط افکنه‌ها و حوضه‌های تغذیه کننده آنها و رابطه سنجی بین خصوصیات مخروط­ افکنه و حوضه‌ها، ارائه یک مدل مناسب در تحلیل روابط مخروط افکنه با حوضه‌های تغذیه کننده پرداخته شده.