1-4-4- جنسهای آویشن………………………………………………………………………………. …17
1-4-4-1- جنس Zataria ……………………………………………………………………………… …18
1-4-4-2- جنس Ziziphora …………………………………………………………………………… …18
1-4-4-3- جنس Thymus ……………………………………………………………………………. …19
پراکنش جغرافیایی آویشن………………………………………………………………………………..19
1-5-1- پراکنش جغرافیایی آویشن در جهان……………………………………………………….. …19
1-5-2- پراکنش جغرافیایی آویشن در ایران………………………………………………………… …20
1-5-3- جایگاه سیستماتیک گیاه آویشن ……………………………………………………………. …20
1-5-4- گونههای آویشن.موجود در ایران…………………………………………………………… …20
تاکسونومی و گونههای آویشن…………………………………………………………………………….21
ویژگیهای گیاهی آویشن شیرازی…………………………………………………………………….22
نیازهای اکولوژیک آویشن شیرازی……………………………………………………………………23
سابقه تاریخی گیاه آویشن………………………………………………………………………………..25
1-9-1- مصارف آویشن در طب سنتی………………………………………………………………. …27
1-9-2-آویشن در طب نوین…………………………………………………………………………… …27
1-9-3-مصارف خوراکی………………………………………………………………………………… …28
متابولیت ثانویه ………………………………………………………………………………………….28
1-10-1- ماهیت اسانس و متابولیت ثانویه…………………………………………………………… …29
1-10-1-1- متابولیسم اسانس در بدن انسان………………………………………………………… …30
1-10-1-2- محل تولید و ترشح اسانسهای گیاهی ………………………………………………. …31
1-10-1-3- بیوسنتز اسانسها…………………………………………………………………………… …32
روشهای مختلف اسانسگیری…………………………………………………………………………33
1-11-1- تقطیر با آب……………………………………………………………………………………. …33
1-11-2- تقطیر با آب و بخار………………………………………………………………………….. …34
1-11-3- تقطیر با بخار مستقیم…………………………………………………………………………. …34
1-11-4-روش آنزیمی……………………………………………………………………………………. …34
1-11-5- روش فشردن در حرارت معمولی…………………………………………………………. …35
1-11-6- استخراج به کمک حلال……………………………………………………………………… …35
1-11-7- استخراج به کمک گازها……………………………………………………………………….. …35
1-11-8- تقطیر تجزیه ای……………………………………………………………………………….. …35
1-11-9-روش گاز کروماتوگرافی و جرم سنجی…………………………………………………… …36
1-11-9-1- روش کروماتوگرافی گازی………………………………………………………………. …36
1-11-9-2-طیف سنج جرمی…………………………………………………………………………… …38
1-12-برخی از ترکیبهای سازنده اسانس آویشن و خواص درمانی آنها……………………. …39
1-12-1-کارواکرول……………………………………………………………………………………….. …40
1-12-2- تیمول……………………………………………………………………………………………. …41
1-12-3- بورنئول………………………………………………………………………………………….. …43
1-12-4- کامفور…………………………………………………………………………………………… …44
1-12-5- ترپینن 1-ایزوپروپیل4متیل سیکلوهگزا 1و4 دین……………………………………… …45
1-12-6- لینالول، لینالیل استات، ژرانیال، نرال، ژرانیول……………………………………………. …45
1-12-7- 1و8 سینئول……………………………………………………………………………………. …46
1-12-8- پاراسیمین………………………………………………………………………………………. …47
فصل دوم: سوابق تحقیق
2-1- سوابق تحقیق داخلی در مورد اسانس گونههای آویشن……………………………………. …49
2-2- سوابق تحقیق خارجی در مورد اسانس گونههای آویشن…………………………………. …59
فصل سوم: مواد و روشها
برداشت گیاه……………………………………………………………………………………………………..67
3-2- استخراج اسانس…………………………………………………………………………………… …68
3-2-1- مواد و وسایل لازم……………………………………………………………………………… …68
3-2-2- روش کار…………………………………………………………………………………………………….. 68
3-2-2-1- خشک کردن گیاه……………………………………………………………………………… 68
3-3- آنالیز اسانس…………………………………………………………………………………………… 70
3-4- مشخصات دستگاه گاز کروماتوگرافی جهت تعیین مقدار ترکیبات تشکیل دهنده اسانس………………………………………………………………………………………………………………………….71
3-5- مشخصات دستگاه طیف سنج جرمی جهت شناسایی مقدار ترکیبات تشکیل دهنده اسانس………………………………………………………………………………………………………………………….71
3-6- آنالیز داده ها………………………………………………………………………………………… …73
فصل چهارم: نتایج
4-1- نتیجه اندازه گیری درصد اسانس در گیاه دارویی آویشن شیرازی در منطقه قرق……….. 75
4-2- نتیجه اندازه گیری تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه دارویی آویشن شیرازی……………. 76
4-2-1- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق………………………………………………………………………………………………………………………………76
4-2-2- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه قرق… 78
4-2-3- تجزیه کمی و کیفی اسانس گیاه آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق……………. …82
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1- آنالیز اسانس…………………………………………………………………………………………… 88
5-1-1- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق………………… 88
5-1-2- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله گلدهی در منطقه قرق…………………………. 91
5-1-3- آنالیز اسانس آویشن شیرازی در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق……………………. 92
نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………….. 95
پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………… 97
منابع
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………… 99
منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………..105
چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………112
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 1-1-گونههای آویشن جنس تیموس در ایران……………………………………………………. 21
جدول 3-1- مشخصات منطقه جمع آوری گیاه آویشن شیرازی………………………………………. 67
جدول 4-1- ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله قبل از گلدهی منطقه قرق………………………………………………………………………………………………………………………….77
جدول 4-2- ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله گلدهی منطقه قرق……….. 80
جدول 4-3- ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن در مرحله تشکیل بذر منطقه قرق….. 83
فهرست نمودارها
نمودار 4-1- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق……. 76
نمودار 4-2- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله گلدهی در منطقه قرق…………….. 79
نمودار 4-3- کروماتوگرام اسانس گیاه آویشن در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق………… 82
فهرست اشکال
شکل 1-1- نمایی از آویشن شیرازی………………………………………………………………… 23
شکل 1-2-نمای کلی دستگاه کروماتوگرافی………………………………………………………… 37
شکل 1-3- نمای کلی دستگاه طیف سنج جرمی……………………………………………………. 38
شکل 1-4- نمونهای از یک کروماتوگرام……………………………………………………………… 39
شکل 1-5- کارواکرول……………………………………………………………………………………. 41
شکل 1-6-تیمول…………………………………………………………………………………………… 42
شکل 3-1- نمایی از عکس هوایی منطقه برداشت گیاه آویشن شیرازی……………………….. 67
شکل 3-2-برداشت گیاه آویشن در منطقه قرق……………………………………………………… 68
شکل 3-3- نمایی از خشک شدن گیاه………………………………………………………………… 69
شکل 3-4- نمایی از مراحل اسانسگیری…………………………………………………………….. 70
شکل 3-5- نمایی از دستگاه GC/MS………………………………………………………………… 72
شکل 3-6- نمایی از کروماتوگرام دستگاه کروماتوگرافی…………………………………………. 72
شکل 4-1- مقایسه درصد اسانس در گیاه دارویی آویشن در سه مرحله رویشی در منطقه قرق……………………………………………………………………………………………………………..75
شکل 4-2- ترکیبهای عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله قبل از گلدهی در منطقه قرق 75
شکل 4-3- ترکیبهای عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله گلدهی در منطقه قرق– 80
شکل 4-4- ترکیبهای عمده تشکیل دهنده اسانس آویشن در مرحله تشکیل بذر در منطقه قرق
………………………………………………………………………………………………………………… 83
شکل 4-5- مقایسه ترکیبهای عمده اسانس در گیاه دارویی آویشن در سه مرحله رویشی در منطقه قرق 85
چکیده
گیاهان دارویی گروه بزرگ و متنوعی از ترکیبات آلی به نام متابولیتهای ثانویه را تولید میکنند که توسط انسان به عنوان ترکیب دارویی مصرف میشوند. ارزش بازارهای جهانی داروهای گیاهی که شامل گیاهان دارویی و فراورده های آنها است همواره با رشد قابل توجهی رو به افزایش بوده است. با توجه به اینکه بخش اعظم بازار گیاهان دارویی دنیا، به تولید و عرضه متابولیتهای ثانویه مشتق از این گیاهان مربوط میشود، لذا متابولیتهای ثانویه گیاهی از ارزش اقتصادی و همچنین ارزش افزوده بسیار بالایی برخوردار هستند و سنتز شیمیایی این متابولیتها معمولا پیچیده و پرهزینه میباشد. همچنین اسانسها و عصارههای گیاهان دارویی به عنوان مواد طبیعی محافظت کننده مواد غذایی و داروهای افزاینده سلامتی مطرح هستند. اکثر این ترکیبات با داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی از استرس اکسیداتیو جلوگیری میکنند. به منظور مقایسه شرایط تنش بر میزان و نوع ترکیبات موجود در گیاه آویشن شیرازی در دو منطقه قرق و آزاد، تاثیر مراحل مختلف فنولوژی و برداشت در میزان و درصد ترکیبات اسانس گیاه آویشن شیرازی در منطقه حفاظت شده بختگان استان فارس بررسی شد. نمونهها در سه مرحله رویشی (قبل از گلدهی، گلدهی و پس از گلدهی) برداشت شد. اسانس گیاه بهروش تقطیر با آب و بخار و با روش کلونجر گرفته شد و توسط دستگاه گاز کروماتوگرافی و طیف سنج جرمی آنالیز شد. نتایج نشان داد که در مراحل مختلف برداشت بین 98/99-95/99 درصد اسانس حاصل شد. چهل و هشت ترکیب در مرحله قبل از گلدهی شناسایی شد که عمدهترین ترکیبات: تیمول (86/30)%، کارواکرول (16/29)%، پیسیامین (63/6)%، کارواکرول متیل اتر(47/5)% بودند. چهل و شش ترکیب در مزحله گلدهی شناسایی شد و عمدهترین ترکیبات تیمول (62/36)%، کارواکرول (41/17)%، پیسیامین (2/10)%، گاماترپینن (46/6)% بودند. در مرحله پس از گلدهی چهل و پنج ترکیب شناسایی شد و ترکیبات عمده تیمول (82/41)%، پیسیامین (61/13)%، کارواکرول (7/10)%، گاماترپینن (07/6)%، شناسایی شد. درصد اسانس در این گونه در مرحله گلدهی و مرحله قبل از گلدهی بالاترین و در مرحله تشکیل بذر دارای مقدار کمتری بود.
1-1- مقدمه
گیاهان دارویی میراثی منطقهای ولی با اهمیت جهانی هستند كه ثروت عظیمی را به جهان ارزانی داشتهاند و میبایست خداوند را بر آفرینش آنها حمد گفت و سپاس گزارد چرا كه علاوه بر زیباسازی صحنه حیات به شكل كارخانههای فعال و در عین حال غیر آلاینده، فرآوردههایی مفید و متنوع تولید میكنند و هماره آرام بخش درد و رنج بیماران و تامین كننده سلامت انسان بوده اند. یكی از راههای شكرگزاری این نعم ارزشمند شناخت هر چه بهتر و عمیقتر جنبههای گوناگون مربوط به این گیاهان و سعی در حفظ و بقای آن ها در عرصه طبیعت میباشد (امامی و همکاران، 1383).
قدمت شناخت و کاربرد گیاهان دارویی به قدمت انسان برمیگردد چینیان و مصریان از نخستین اقوام بشری بودند که بیش از 27 قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان دارویی استفاده میکردند.
بنیانگذار طب یونانی اسكولاپیوس میباشد، نخستین رساله مكتوب و مدون در زمینه گیاه شناسی دارویی مقارن با ظهور تمدن یونان توسط تئوفراست ( 285-370 ق.م) ارائه شد.
از قرن هشتم تا دهم میلادی، ابو علی سینا، محمد زکریای رازی و بعد از آنها ابن بیطار در زمینه شناخت گیاهان کارهای قابل توجهی را انجام دادند. علی بن عباس مجوسی اولین بنیانگذار رده بندی نوع “کموتاکسونومی” است و بر این اساس انواع مختلف گیاهان دارویی را در 13 گروه یا طبقه تقسیم بندی کرد (امید بیگی، 1374).
کشور ایران با 11 اقلیم مختلف آب و هوایی و 7500 گونه گیاهی بستر بسیار مناسبی برای دستیابی به گونههای با ارزش دارویی و نادر میباشد. در میان تمام کشورهای جنوب غربی آسیا متنوع ترین و پرجاذبه ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی داراست. از آنجایی که محصول نهایی در کاشت گیاهان دارویی دست یابی به متابولیتهای