ب: سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..     1 

   1- سؤالات اصلی …………………………………………………………………………………………………………..      1

   2- سؤالات فرعی …………………………………………………………………………………………………………..      1

ج: فرضیه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….      2

د: اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………      2

ن: روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….       2

و: سابقه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..      3

ی: ساماندهی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….      8

 

فصل اول: کلیات ………………………………………………………………………………      9

مبحث اول: مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………      11

گفتار اول: مورد تعهد ……………………………………………………………………………………………………..        11

   بند اول: مفهوم مورد تعهد …………………………………………………………………………………………        11

   بند دوم: مورد تعهد در حقوق ایران …………………………………………………………………………        13

   بند سوم: مورد تعهد در اصول حقوق قراردادهای اروپایی ……………………………………..         13

   بند چهارم: مورد تعهد در اصول قراردادهای تجاری بین المللی …………………………..         14

 

گفتار دوم: نقض قرارداد ……………………………………………………………………………………………..           15

   بند اول: مفهوم نقض ……………………………………………………………………………………………..          15

   بند دوم: انواع نقض ………………………………………………………………………………………………..           16

      الف: نقض جزئی …………………………………………………………………………………………………           16     

      ب: نقض اساسی ………………………………………………………………………………………………..           17

         1- عناصر تشکیل دهنده نقض اساسی ………………………………………………………           19

            1-1: ورود خسارت فاحش ………………………………………………………………………            19

            2-1: پیش بینی آثار ناشی از نقض ………………………………………………………..             20

   بند سوم: نقض اساسی در اصول قراردادهای تجاری بین المللی …………………..              21

   بند چهارم: نقض اساسی در اصول حقوق قراردادهای اروپایی ……………………..              22

   بند پنجم: نقض اساسی در حقوق ایران …………………………………………………………                 http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d9%85%d8%af%db%8c%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%b1%db%8c%d8%b3%da%a9-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%b4%d8%b9%d8%a8-%d8%a8%d8%a7%d9%86/ 23

گفتار چهارم: نقض پیش بینی شده …………………………………………………………………..                 23

   بند اول: مفهوم اصطلاح ………………………………………………………………………………….                25

   بند دوم: شرایط ایجاد نقض پیش بینی شده ………………………………………………….               25

      1- وجود معیارهای معقول احتمال نقض ………………………………………………….               25

      2- کامل بودن امتناع از انجام قرارداد ……………………………………………………….                26

      3- عدم وجود قصد اجرای قرارداد ……………………………………………………………                 26

   بند سوم: انتقادات وارده بر نظریه نقض پیش بینی شده …………………………..                  27

      1- نادیده گرفتن اصل لزوم و پایبندی به مفاد قراردادها ……………………                   27

      2- تقدم فسخ قرارداد بر اجرای قرارداد ………………………………………………..                   27

      3- محتمل بودن وقوع نقض …………………………………………………………………                    28

   بند چهارم: نقض پیش بینی شده در اصول قراردادهای تجاری بین المللی …              28

   بند پنجم: نقض پیش بینی شده در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …                   29

   بند ششم: نقض پیش بینی شده در حقوق ایران …………………………………..                    30

 

مبحث دوم: حق فسخ و حق اصلاح ……………………………………………             31

گفتار اول: مفهوم حق فسخ ……………………………………………………………………………….                 32

گفتار دوم: مبنای حق فسخ ……………………………………………………………………………..                 33

   بند اول: حکومت اراده و تراضی دو طرف عقد ………………………………………………                34

   بند دوم: جبران ضرر طرف متضرر و اجرای عدالت …………………………………………              34

گفتار سوم: فسخ قرارداد در اسناد بین المللی ……………………………………………………                35

   بند اول: در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………………………………………….               36

   بند دوم: در اصول حقوق قراردادهای اروپایی ……………………………………………………              37

   بند سوم: در حقوق ایران …………………………………………………………………………………….             39

گفتار پنجم: حق اصلاح ………………………………………………………………………………………….             41

 

فصل دوم: مبانی حق متعهد به اصلاح مورد تعهد و شیوه های اصلاح…            44

مبحث اول: مفهوم و مبنای حق متعهد به اصلاح ………………………….            47

گفتار اول: مفهوم حق اصلاح ……………………………………………………………………………….               47

گفتار دوم: مبانی حق متعهد به اصلاح ………………………………………………………………                48

   بند اول: اصل لزوم قراردادها ………………………………………………………………………….                 48

   بند دوم: قاعده لاضرر ………………………………………………………………………………………                50

   بند سوم: مواد قانونی ………………………………………………………………………………………                51

 

گفتار سوم: شیوه های اصلاح مورد تعهد ………………………………………………………………….           53

   بند اول: تعمیر …………………………………………………………………………………………………………          53

   بند دوم: جایگزینی ………………………………………………………………………………………………….          54

   بند سوم: اجرای عین تعهد …………………………………………………………………………………….           55

      الف: مفهوم عام اجرای عین تعهد ……………………………………………………………………            56

      ب: مفهوم خاص اجرای عین تعهد ………………………………………………………………….             57

گفتار چهارم: حق اصلاح مورد تعهد در اسناد بینی المللی و حقوق ایران …………..             58

   بند اول: در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ……………………………………………..             58

   بند دوم: در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………………………..               59

   بند سوم: در حقوق ایران ………………………………………………………………………………….               62

گفتار پنجم: اجرای پیش از موعد قرارداد و حق متعهد به اصلاح …………………….               63

   بند اول: تبیین موضوع …………………………………………………………………………………………            63

   بند دوم: اجرای پیش از موعد در اصول یونیدوغوا و حق متعهد به اصلاح ……..            64

   بند سوم: اجرای پیش از موعد در اصول اروپایی و حق متعهد به اصلاح ………            65

   بند چهارم: اجرای پیش از موعد در حقوق ایران و حق متعهد به اصلاح ………              66

گفتار ششم: وحدت مطلوب و تعدد مطلوب و تأثیر آن بر حق متعهد به اصلاح …             70

   بند اول: جایی که زمان، جوهر قرارداد است (وحدت مطلوب) ……………………….              70

   بند دوم: جایی که زمان، جوهر قرارداد نیست (تعدد مطلوب) …………………………             71

   بند سوم: وحدت مطلوب و تعدد مطلوب در اصول یونیدوغوا و حق متعهد به اصلاح …    72

   بند چهارم: وحدت مطلوب و تعدد مطلوب در اصول اروپایی و حق متعهد به اصلاح ..     73

   بند پنجم: وحدت مطلوب و تعدد مطلوب در حقوق ایران و حق متعهد به اصلاح ..       73

 

مبحث دوم: خیارات و حق متعهد به اصلاح مورد تعهد …………………………..        74

گفتار اول: خیار تبعض صفقه و حق اصلاح مورد تعهد …………………………………………….           74

   بند اول: تبیین موضوع …………………………………………………………………………………………….          75

   بند دوم: خیار تبعض صفقه و حق اصلاح مورد تعهد در اصول یونیدوغوا ………….          76

   بند سوم: خیار تبعض صفقه و حق اصلاح مورد تعهد در اصول اروپایی …………….           77

   بند چهارم: خیار تبعض صفقه و حق اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران ……………..         77

گفتار دوم: خیار تخلف از شرط صفت و حق اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران …….           78

   بند اول: مفهوم خیار …………………………………………………………………………………………………         78

   بند دوم: وجوه مختلف تخلف از وصف …………………………………………………………………….         79

      الف: اوصاف جوهری …………………………………………………………………………………………….          79

      ب: اوصاف غیر جوهری ……………………………………………………………………………………….         80

گفتار سوم: خیار رؤیت و تخلف از وصف و حق اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران …         81

گفتار چهارم: خیار عیب و حق اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران ……………………………          82

   بند اول: شرایط کلی ………………………………………………………………………………………………..          82

   بند دوم: عیب کالا و حق اصلاح مورد تعهد ………………………………………………………….          83

گفتار پنجم: عدم اجرا ……………………………………………………………………………………………………        86

   بند اول: عدم اجرا در اسناد بین المللی ………………………………………………………………….          86

   بند دوم: عدم اجرا در حقوق ایران ………………………………………………………………………….          88

   بند سوم: تفاوت عدم تحویل و عدم مطابقت ………………………………………………………….          88

گفتار ششم: عدم تحویل کالا و حق متعهد به اصلاح مورد تعهد ……………………………..          90

   بند اول: عدم تحویل کالا و حق اصلاح مورد تعهد در اصول یونیدوغوا و اصول اروپایی ..  90

   بند دوم: عدم تحویل کالا و حق اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران ………………………….      91

 

فصل سوم: آثار اجرای حق متعهد قرارداد به اصلاح مورد تعهد …………………93

مبحث اول: مهلت اضافی ………………………………………………………………………….. 95

گفتار اول: اعطای مهلت ……………………………………………………………………………………………………………95

   بند اول: اعطای مهلت در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………………………………………96

   بند دوم: اعطای مهلت در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………………….98

   بند سوم: اعطای مهلت در حقوق ایران ……………………………………………………………………………..99

گفتار دوم: تعیین کننده مهلت ………………………………………………………………………………………………100

   بند اول: در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………………………………………………………….. 100

   بند دوم: در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………………………………………102

   بند سوم: در حقوق ایران …………………………………………………………………………………………………. 103

گفتار سوم: میزان مهلت اضافی …………………………………………………………………………………………… 103

   بند اول: عوامل مؤثر بر میزان مهلت اضافی ………………………………………………………………….. 103

      1- معقول و متعارف بودن مهلت ……………………………………………………………………………….. 103

      2- نداشتن هزینه نامتعارف ……………………………………………………………………………………….. 104

      3- نداشتن زحمت نامتعارف ……………………………………………………………………………………… 104

   بند دوم: میزان مهلت در اصول قراردادهای تجاری بین المللی …………………………………… 106

   بند سوم: میزان مهلت در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………………. 106

   بند چهارم: میزان مهلت در حقوق ایران ………………………………………………………………………… 107

گفتار چهارم: نحوه اعطای مهلت (با اخطاریه یا بدون اخطاریه؟) ………………………………………108

   بند اول: ارسال اخطاریه در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………………………………. 109

   بند دوم: ارسال اخطاریه در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………….. 110

   بند سوم: ارسال اخطاریه در حقوق ایران ……………………………………………………………………….. 111

مبحث دوم: آثار اعمال حق اصلاح بر قرارداد ………………………………………….. 112

گفتار اول: عدم اختیار فسخ قرارداد …………………………………………………………………………………… 113

   بند اول: عدم اختیار فسخ در اصول قراردادهای تجاری بین المللی …………………………… 113

   بند دوم: عدم اختیار فسخ در اصول حقوق قراردادهای اروپایی ………………………………….. 113

   بند سوم: عدم اختیار فسخ در حقوق ایران ……………………………………………………………………… 114

گفتار دوم: حق حبس ………………………………………………………………………………………………………….. 114

   بند اول: حق حبس در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ……………………………………….. 115

   بند دوم: حق حبس در اصول حقوق قراردادهای اروپایی ……………………………………………… 116

   بند سوم: حق حبس در حقوق ایران ………………………………………………………………………………. 116

گفتار سوم: هزینه اجرای مجدد قرارداد ………………………………………………………………………………. 117

   بند اول: هزینه اجرای مجدد قرارداد در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………….. 118

   بند دوم: هزینه اجرای مجدد قرارداد در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………. 119

   بند سوم: هزینه اجرای مجدد قرارداد در حقوق ایران …………………………………………………. 119

گفتار چهارم: تعهد متعهدله به پذیرش اجرا ……………………………………………………………………… 119

گفتار پنجم: جبران خسارات ………………………………………………………………………………………………. 120

   بند اول: جبران خسارات در اصول قراردادهای تجاری بین المللی ………………………………. 121

   بند دوم: جبران خسارات در اصول حقوق قراردادهای اروپایی …………………………………….. 122

   بند سوم: جبران خسارات در حقوق ایران …………………………………………………………………….. 123

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………. 124

 مقدمه

الف: بیان مسئله

هدف متعاملین از انعقاد قرارداد این است که مفاد آن به موقع به اجرا درآید تا به آنچه به واسطه این قرارداد انتظارش را داشته اند دست یابند. از این رو یکی از آثار قرارداد و در واقع مهم ترین و طبیعی ترین اثر هر قراردادی، اجرای تعهدات مندرج در آن از سوی هر یک از طرفین است. روزانه میلیون ها قرارداد تجاری در سراسر جهان بین اشخاص مختلف منعقد   می شود. اجرای این قراردادها باعث می شود پول که مهم ترین عامل محرک اقتصاد است بین اشخاص مختلف دست به دست شود و نهایتاً چرخ اقتصاد جهانی به گردش درآید و انسان ها بتوانند در سایه آن، زندگی بهتری داشته باشند. با این حال، انعقاد هر قراردادی الزاماً منجر به اجرای آن قرارداد نمی شود و قرارداد ممکن است در مرحله اجرا به سرانجام نرسد و اصطلاحاً عقیم بماند. تأسیس نهادهایی مثل فسخ، اصلاح، جبران خسارت و … که از جمله ضمانت اجراها محسوب می شوند، حکایت از همین موضوع دارد.

 اگر یکی از طرفین قرارداد تعهداتش را انجام ندهد یا ناقص انجام دهد، موجب می شود طرف دیگر از ضمانت اجراهای قراردادیِ در دسترس استفاده کند که یکی از آنها فسخ قرارداد است. حق فسخ از جمله ضمانت اجراهای قراردادی است که از یک طرف موجب می شود متعهد با انگیزه از دست ندادن منافع ناشی از قرارداد، تعهد خود را اجرا نماید و از سوی دیگر، به متعهدله این امکان را می دهد تا با استفاده از آن، از بلاتکلیفی رهایی یافته و با خاتمه دادن به قرارداد، به انعقاد قراردادی دیگر با شخصی دیگر روی آورد و از این طریق به منافع دلخواه خود دست یابد. از سوی دیگر ممکن است متعهد قرارداد نیز این قصد را داشته باشد که تلاشی دوباره برای اجرای همان قرارداد را آغاز کند و در همین راستا نیز با متعهدله وارد مذاکره شود تا با اجرای قرارداد، به نیّت دو طرف معامله از انعقاد قرارداد جامه عمل بپوشاند. در این صورت با وجود تمایل متعهد به اجرای مجدد قرارداد و اصلاح مورد تعهد، بین حق متعهدله به فسخ قرارداد و حق متعهد به اصلاح مورد تعهد تزاحم ایجاد می شود؛ به این معنا که نمی توان هم زمان هر دو راه حل را اعمال کرد، بلکه باید به دنبال راه حلی بود که منافع هر دو طرف قرارداد را تأمین کند و قرارداد نیز به سرانجام برسد. متعهدله نیز ممکن است انگیزه هایی برای اجازه دادن به اصلاح داشته باشد؛ مثلاً جایی که این کار راحت یا نسبتاً کم­ هزینه باشد. اگر متعهدله حق فسخش را همچنان داشته باشد، ممکن است تمایل به در پیش گرفتن این راه داشته باشد.

اگر حق اصلاح مورد تعهد را برای متعهد قرارداد به رسمیت بشناسیم که در پرتو آن، وی بتواند با وجود اجرای ناقص قرارداد، تلاشی جدید برای اجرای کامل قرارداد را آغاز کند، باید دید این حق تحت چه شرایطی قابل اجراست و آثار اجرای این حق چیست؟ اجرای حق اصلاح مورد تعهد در فرض پذیرش آن باید دارای چارچوب و شرایطی باشد تا با تخطی از آنها متعهد بتواند به سراغ دیگر ضمانت اجراهای قراردادی برود. موارد مذکور و پاسخ آنها در این پایان نامه تحت عنوان «حق متعهد به اصلاح مورد تعهد در حقوق ایران،

بند اول: مرور زمان جزایی  15

بند دوم: مرور زمان مدنی.. 15

بند سوم: مرور زمان تجاری.. 15

بند چهارم: مقایسه مرور زمان مدنی و تجاری.. 16

گفتار دوم: تقسیم مرور زمان به موجد حق و مسقط حق.. 17

بند اول: مرور زمان موجد حق.. 17

بند دوم: مرور زمان مسقط حق.. 19

بند سوم:مقایسه مرور زمان موجد حق و مسقط حق.. 20

گفتار سوم: تقسیم مرور زمان به مسقط حق و مسقط دعوی.. 22

بند اول: مرور زمان مسقط حق.. 22

بند دوم: مرور زمان مسقط دعوی.. 23

بند سوم: تقسیم مرور زمان مسقط حق و مسقط دعوی 24

 

فصل دوم: مبانی و مصادیق مرور زمان در دعاوی تجاری

مبحث اول: مبانی مرور زمان. 26

گفتار اول: مبانی حقوقی.. 26

بند اول: نظم عمومی.. 26

بند دوم: فرض پرداخت یا اعراض از حق.. 28

بند سوم: امکان کشف واقع در دعاوی.. 28

گفتار دوم: مبانی فقهی.. 29

بند اول: ادله خاص فقهی.. 29

بند دوم: دیدگاه فقهای شیعه راجع به روایات مذکور 31

بند سوم: اصول و قواعد فقهی.. 34

الف: قاعده اعراض… 34

ب: حکم حکومتی.. 36

ج: قاعده عقلی ضرورت حفظ نظام. 37

1-ضرورت حفظ نظام اجتماعی.. 38

2-تعیین مطالبه حق، حافظ نظام اجتماعی.. 39

گفتار سوم: مبانی خاص توجیه مرور‌زمان در دعاوی تجاری.. 40

بند اول: بررسی برخی امتیازات دعاوی تجاری.. 40

الف: اصل سرعت.. 41

ب: مسئولیت تضامنی.. 42

  http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d9%85%d8%af%db%8c%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%b1%db%8c%d8%b3%da%a9-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%b4%d8%b9%d8%a8-%d8%a8%d8%a7%d9%86/

ج: اصل تجریدی بودن اسناد تجاری.. 43

د: اصل غیر‌قابل استناد بودن ایرادات.. 44

ه: رژیم حقوقی حاکم بر تاجر ورشکسته. 45

بند دوم: عدم تسری نظر شورای نگهبان. 45

مبحث دوم: مصادیق مرور‌زمان تجاری.. 47

گفتار اول: مصادیق مهلت‌های تجاری.. 48

بند اول: مهلت ارائه برات جهت رؤیت یا قبولی.. 48

بند سوم: مهلت اقامه دعوا 49

بند چهارم: مهلت مطالبه وجه چک… 49

بند پنجم: مهلت اعتراض به عملیات تصفیه امور ورشکستگی.. 50

بند ششم: مهلت های اعتراض به جریان داوری.. 51

گفتار دوم: مصادیق مرور‌زمان های خاص تجاری.. 52

بند اول: مهلت اقامه دعوای فسخ معاملات قبل از توقف تاجر. 53

بند دوم: مرور‌زمان دعاوی اشخاص ثالث علیه شرکاء یا وراث آنها 54

بند سوم: مرور‌زمان اقامه دعوی علیه شرکا و مسئولان شرکت با مسئولیت محدود. 55

بند چهارم: مرور‌زمان دعوای خسارت علیه متصدی حمل و نقل.. 57

بند پنجم: مرور زمان دعاوی راجع به برات، چک و سفته. 59

 

فصل سوم: احکام و آثار مرور زمان

مبحث اول: احکام مرور‌زمان. 63

گفتاراول: انقطاع و تعلیق مرور‌زمان. 63

بند اول: تعریف انقطاع مرور‌زمان. 63

الف: موارد انقطاع 64

1-اقامه دعوی در دادگاه 64

2-اقرار به دین.. 65

ب: عدم امکان تکرار انقطاع. 66

بند دوم: تعلیق مرور‌زمان. 66

الف: مفهوم تعلیق.. 67

ب: جهات تعلیق.. 68

1-عدم اهلیت و حجر. 68

2- قوه قاهره 69

گفتار دوم: چگونه محاسبه مدت و مبدأ مرور‌زمان. 70

بند اول: چگونگی محاسبه مرور‌زمان. 70

بند دوم: مبدأ مرور‌زمان. 71

به‌ وقوع می‌پیوندد. با این حال، تغییرات قابل ملاحظه بارندگی در زمان و مکان از یک سو و کمبود ایستگاه‌های باران­‌سنجی در ثبت میزان بارندگی روزانه از سوی دیگر، ضرورت تبیین مدل‌های تخمین بارندگی را امری اجتناب­ناپذیر می‌نماید. دست‌یابی به توزیع مکانی بارش بر اساس داده‌های نقطه‌ای بارش که از ایستگاه‌های باران‌سنجی به‌دست می‌آیند، بر اساس یکی از دو روش درون‌یابی و برون‌یابی میسر می‌گردد‌ (قهرودی تالی، 1384).

تنوع زمانی بارش به عنوان یک عامل کلیدی مؤثر در ساختار و عملکرد اکوسیستم‌ها به شمار می‌آید، اما تأثیر آن از نظر مقیاس و بزرگی به مراتب کمتر از تنوع مکانی آن‌است(کناپ و اسمیت، 2001)[1]. تعیین مناسب‌ترین روش‌های درون‌یابی در سطح یک منطقه و چگونگی توزیع فضایی و مکانی آن، امری ضروری جهت توزیع مکانی بارش می‌باشد.

 

برآورد توزیع مکانی بارندگی در مقیاس‌های مختلف، از مراحل اصلی مطالعات منابع آبی به‌شمار می‌رود. موقعیت و تراکم نامناسب ایستگاه‌های باران­سنجی، ضرورت برآورد داده‌های بارش در نقاط فاقد آمار و تعمیم داده‌های نقطه‌ای به داده‌های منطقه‌ای را نشان می‌دهد.

  http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d9%85%d8%af%db%8c%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%b1%db%8c%d8%b3%da%a9-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%b4%d8%b9%d8%a8-%d8%a8%d8%a7%d9%86/

روش‌های زمین­آمار، ازجمله روش‌های تعیین توزیع مکانی بارش است که باتوجه به در نظرگرفتن همبستگی، موقعیت وآرایش مکانی داده‌های نقطه‌ای،کاربردگسترده‌ای

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 2

1-2- اهمیت موضوع (تعریف مساله هدف از اجراء و کاربرد نتایج تحقیق)…………………………. 3

1-3- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 4

1-4- فرضیات (یا سئوالات پژوهشی)……………………………………………………………………….. 4

1-4-1- سؤالات اصلی پژوهش……………………………………………………………………………….. 4

1-4-2- فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………. 5

1-5- قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 5

1-5-1- قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………… 5

1-5-2- قلمرو مکانی……………………………………………………………………………………………. 5

1-5-3- قلمرو زمانی…………………………………………………………………………………………….. 6

1-6- محدودیت­های تحقیق…………………………………………………………………………………….. 6

1-7- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………… 6

1-8- شرح واژه­ها و اصطلاحات بکار رفته در تحقیق…………………………………………………….. 7

فصل دوّم: مروری بر تحقیقات انجام شده

2-1- مقدمه……………………………………….. 8

2-2- بورس اوراق بهادار………………………………………………………………………………………… 9

2-2-1- علل پیدایش بورس اوراق بهادار……………………………………………………………………. 9

2-2-2- سابقه ایجاد بورس در ایران………………………………………………………………………… 11

2-2-3- جایگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران……………………………………………… 12

2-2-4- معیارهای تشخیص میزان و نحوه فعالیت یک بورس…………………………………………. 12

2-2-5- مزایای سرمایه­گذاری در بورس……………………………………………………………………. 13

2-2-6- مزایای ورود به بورس برای شرکت­ها……………………………………………………………. 14

2-2-7- مؤلفه­های اصلی بورس اوراق بهادار……………………………………………………………… 14

2-2-8- روش­های ورود به بورس اوراق بهادار………………………………………………………….. 16

2-2-9- روش­های تحلیل اوراق بهادار……………………………………………………………………… 16

2-2-10- مقررات حاکم بر بازار بورس اوراق بهادار……………………………………………………. 18

2-3- سهام عادی…………………………………………………………………………………………………. 25

2-3-1- مفهوم سهام و سهام عادی………………………………………………………………………….. 25

2-3-1-1- مفاهیم مرتبط با سهام عادی…………………………………………………………………….. 25

2-3-1-1-1- حق مالکیت……………………………………………………………………………………. 25

2-3-1-1-2- سررسید سهام عادی………………………………………………………………………….. 26

2-3-1-1-3- حق رأی………………………………………………………………………………………… 26

2-3-1-1-4- ارزش دفتری…………………………………………………………………………………… 27

2-3-1-1-5- حق تقدم خرید سهام ……………………………………………………………………….. 27

2-3-1-1-6- تعیین ارزش سهام عادی…………………………………………………………………….. 28

2-3-2- نحوه تصمیم گیری خریداران سهام عادی در بورس اوراق بهادار …………………………. 29

2-3-2-1- انتخاب سهام………………………………………………………………………………………. 29

2-3-2-1-1-  انواع تجزیه و تحلیل بنیادی……………………………………………………………….. 30

2-3-2-2- تعیین ارزش سهام عادی………………………………………………………………………… 35

2-3-2-2-1-  براساس سود………………………………………………………………………………….. 35

  http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d9%85%d8%af%db%8c%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%b1%db%8c%d8%b3%da%a9-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%b4%d8%b9%d8%a8-%d8%a8%d8%a7%d9%86/

2-3-2-2-2- براساس سود سهام پرداختی……………………………………………………………….. 36

2-4- عوامل تأثیرگذار بر انتخاب سهام توسط سرمایه­گذاران……………………………………………. 38

2-4-1- مفهوم سرمایه­گذاری………………………………………………………………………………….. 38

2-4-2- راهبردهای سرمایه­گذاری……………………………………………………………………………. 38

2-4-3- مدل­های تصمیم­گیری سرمایه­گذاران………………………………………………………………. 39

2-4-3-1- مدل تصمیم­گیری اقتصادی عقلائی……………………………………………………………. 39

2-4-3-2- مدل اقتصادی رفتاری……………………………………………………………………………. 39

2-4-3-3- مدل نوین مالی…………………………………………………………………………………….. 39

2-4-3-4- مدل / تئوری چشم انداز ……………………………………………………………………….. 40

2-4-4- نظریات تأثیرگذار بر رفتار سرمایه­گذاران………………………………………………………… 42

2-4-4-1-  عوامل استراتژیک مکمل در بازار مالی………………………………………………………. 42

2-4-4-2-  نظریات جمعیتی و مدل­های آموزشی……………………………………………………….. 42

2-4-4-3-  نظریه بازی­های هماهنگ……………………………………………………………………….. 42

2-4-5- عوامل مؤثر بر سرمایه­گذاری سهام………………………………………………………………… 42

2-4-5-1- ویژگی­های سرمایه گذاران………………………………………………………………………. 49

2-4-5-2- ویژگی­های بازار سرمایه…………………………………………………………………………. 51

2-4-5-6- بررسی صورت‌های مالی اساسی………………………………………………………………. 60

2-4-5-7- بررسی نسبت‌های مالی………………………………………………………………………….. 61

2-5- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………. 66

2-5-1- پژوهش­های انجام شده در ایران…………………………………………………………………… 66

2-5-2- پژوهش­های انجام شده در جهان………………………………………………………………….. 72

2-6- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………. 75

2-7- جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………… 76

فصل سوّم: مواد و روش ها

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 78

3-3- فرآیند تحقیق………………………………………………………………………………………………. 78

3-3-1- شناسایی عوامل موثر بر تصمیم­گیری سهامداران در خرید سهام عادی …………………… 78

3-3-1-1- استخراج شاخص‌های اولیه براساس سابقه پژوهش……………………………………….. 78

3-3-2- جمع‌آوری داده‌‌های تحقیق…………………………………………………………………………. 80

3-3-3- تحلیل داده‌های تحقیق……………………………………………………………………………….. 80

3-4- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 81

3-5- نمونه آماری………………………………………………………………………………………………… 82

3-6- روش گردآوری داده­ها………………………………………………………………………………….. 82

3-7- روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………… 82

3-7-1-تحلیل عاملی……………………………………………………………………………………………. 83

3-8- پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………… 85

3-9- روش­ها و تکنیک­های تجزیه و تحلیل داده­ها ……………………………………………………… 85

3-9-1- تکنیک تاپسیس……………………………………………………………………………………….. 86

3-9-2- تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP)…………………………………………………………… 88

3-9-2-1- اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………. 88

3-10- فرضیّات نهایی پژوهش……………………………………………………………………………….. 89

3-11- جمع­بندی………………………………………………………………………………………………… 89

فصل چهارم: نتایج

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 90

4-1- بخش اوّل: نمونه­گیری و آمار توصیفی……………………………………………………………….. 91

4-1-1- نمونه­گیری سهامداران بورس اوراق بهادار تهران ……………………………………………… 91

4-1-2- توصیف آماری مربوط به نمونه آماری …………………………………………………………… 91

4-2- بخش دوّم: سنجش پایایی و روایی ابزار تحقیق…………………………………………………… 96

4-2-1- پایایی پرسشنامه پژوهش……………………………………………………………………………. 96

4-2-2- روایی پرسشنامه پژوهش……………………………………………………………………………. 97

4-3- بخش سوّم: تحلیل آماری پرسشنامه اهمّیت شاخصها……………………………………………. 100

4-3-1- تحلیل پرسشنامه اهمیّت شاخصها………………………………………………………………… 100

4-4- بخش چهارم: اولویت­بندی ابعاد و شاخصها……………………………………………………….. 106

4-5- نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………….. 109

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

– مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 110

5-1- تشریح تحلیل­های آماری و نتایج تحقیق……………………………………………………………. 110

5-2- پاسخ به سوالات و فرضیات پژوهش……………………………………………………………….. 113

5-3- پیشنهادات برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………….. 114

پیوست …………………………………………………………………………………………………………….. 116

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………. 122

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………….. 130

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                    صفحه

 

جدول2-1- حداقل ضوابط وشرایط پذیرش سهام شرکت ها درسازمان بورس اوراق بهادار……. 15

جدول2-2- عوامل تأثیرگذاربرانتخاب سهام سرمایه گذاران حقیقی دربورس اوراق بهادارتهران… 58

جدول2-3- عوامل تأثیرگذاربرتصمیم سرمایه گذاران دربورس اوراق بهادار…………………………. 59

جدول2-4- فاکتورهای مؤثربرتصمیم گیری سرمایه گذاران واهمیت نسبی هرکدام ازآنها…………. 66

جدول2-5- رتبه بندی گروه های تأثیرگذاربرتصمیم خریدوفروش سهام سرمایه گذاران فردی … 57

جدول3-1- شاخصهاوابعاد مؤثربرتصمیمگیری سهامداران درخریدسهام عادی……………………… 79

جدول4-1- داده های مربوط به مشخصات سنی نمونه آماری …………………………………………. 92

جدول4-2- داده های مربوط به مشخصات جنسیت نمونه آماری   ………………………………….. 93

جدول4-3- داده های مربوط به مشخصات سطح تحصیلات نمونه آماری…………………………… 94

جدول4-4- داده های مربوط به مشخصات سابقه کاری…………………………………………………. 95

جدول4-5- آزمون آلفای کرونباخ(قابلیت اعتماد پرسش نامه) برای پرسشنامه عوامل مؤثر

برتصمیم گیری سهامداران……………………………………………………………………………………….. 96

جدول4-6- آزمون KMO وبارتلت درموردشاخص های پرسشنامه ………………………………… 97

جدول4-7- واریانس هرشاخص  درپرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران……………… 98

جدول4-8-  بارعاملی هرشاخص درپرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران ……………. 99

جدول4-9- آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای پرسشنامه عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران  101

جدول4-10- میانگین وانحراف معیار اهمیت عوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران……………… 101

جدول4-11- یافته های برآمده ازفرضیه 1………………………………………………………………… 102

جدول4-12- یافته های برآمده ازفرضیه 2………………………………………………………………… 103

جدول4-13- یافته های برآمده ازفرضیه 3………………………………………………………………… 103

جدول4-14- یافته های برآمده ازفرضیه 4………………………………………………………………… 104

جدول4-15- یافته های حاصل از تحلیل واریانس ابعاد پرسش نامه عوامل مؤثر

برتصمیم گیری سهامداران………………………………………………………………………………………. 105

جدول4-16- یافته های حاصل از آزمونLSD ابعادپرسش نامه عوامل مؤثر

برتصمیم گیری سهامداران………………………………………………………………………………………. 105

جدول4-17- اولویت بندی  اهمیت شاخصهای مؤثربرتصمیم گیری خرید سهامداران………….. 106

جدول4-18- رتبه بندی و وزن عوامل مؤثربرتصمیم گیری سرمایه گذاران…………………………. 108

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                    صفحه

 

شکل2-1- چرخه صنعت……………………………………………………………………………………….. 32

شکل2-2- تابع ارزش…………………………………………………………………………………………… 40

شکل 2-3- مدل تأثیرارتباطات بازاریابی شرکت ها برتصمیم خرید سهام……………………………. 69

شکل2-4- وضعیت ارتباط عوامل مختلف بانرخ بازده موردانتظاروتصمیم گیری…………………… 70

شکل2-5- مدل مفهومی پژوهش……………………………………………………………………………… 70

شکل2-6- رابطه بین تصویر وعملکرد……………………………………………………………………….. 74

شکل2-7- عوامل مؤثربرتصمیم گیری خرید سهام………………………………………………………… 75

شکل3-1- فرآیند تحقیق………………………………………………………………………………………… 81

شکل4-1- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سنی نمونه آماری…………………………………. 92

شکل 4-2- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات جنسیت نمونه آماری……………………………. 93

شکل 4-3- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سطح تحصیلات نمونه آماری…………………. 94

شکل 4-4- توصیف شماتیک مربوط به مشخصات سابقه کاری……………………………………….. 95

شکل 4-5- سلسله مراتب عوامل مؤثربر تصمیم گیری خریدسهامداران……………………………… 108

شکل 4-6- میانگین هندسی مقایسات زوجی نظرات پاسخ دهندگان ……………………………….. 108

شکل 4-7-  وزن هریک ازعوامل مؤثربرتصمیم گیری سهامداران…………………………………….. 109

 

چکیده:

اصولا سرمایه­گذاران باید بررسی­های وسیعی در موقع خرید یا فروش سهام عادی انجام دهند. زیرا آنها نقدترین دارایی خود را به سهام تبدیل می­کنند و در صورت عدم توجه به مواردی خاص، نتایج مطلوبی از آن سرمایه­گذاری دریافت نخواهند کرد. از همین رو این تحقیق بر آن است تا درجه اهمیّت عوامل مذکور از قبیل عوامل مالی درسطح شرکت، عوامل سیاسی، عوامل اقتصادی و عوامل روانی بازار را مشخص کند تا از یک سو به سرمایه­گذاران نوپا کمک نماید تا بر اساس شاخصهایی که سرمایه­گذاران باتجربه از آن استفاده می­کنند، تصمیم بگیرند و از سوی دیگر در مقابل عوامل روانی بازار همچون شایعات بازار که منجر به نوسانات کوتاه مدت میشود، عکس­العمل مناسبی نشان دهند. در این مطالعه دو گروه افراد مورد بررسی قرار گرفتند. در بخش اول پس از نمونه­گیری از سهامداران بورس اوراق بهادار تهران که در دوره یک ماهه پژوهش به سالن بورس مراجعه کرده بودند، تعداد 262 پرسشنامه کامل مبنای تحلیل قرار گرفت و پس از تائید روایی و پایایی پرسشنامه 37 سوالی تحقیق، اثرگذاری معنادار کلیه ابعاد بر تصمیم­گیری خرید سهامداران به اثبات رسید و از سوی دیگر، نتایج تحلیل واریانس نشان داد که بین اهمیّت این ابعاد اختلاف معناداری وجود دارد. نتایج تکنیک تاپسیس حاکی از این امر بود که به عقیده سهامداران شاخصهایی همانند (اطمینان به داده­های منتشر شده مالی شرکتها)، (اعتقاد به پیروی جریان آتی و بازدهی از عملکرد گذشته)، (پیگیری گزارش­های فصلی و داده­های منتشر شده از سوی شرکت­ها)، (اخبار منتشرشده از مجامع        شرکت­ها) و (پیگیری اخبار سیاسی و تأثیر آن بر بازار سهام) از بیشترین اهمیت در شکل­دهی تصمیم­گیری آنان برخوردار است اما شاخصهایی همانند (توصیه دوستان و آشنایان)، (تأثیر تحولات سیاسی خارج بر شاخص­های بورس) و (اطلاع از میانگین نرخ تورم و جریان آن) از کمترین اهمیت در این تصمیم­گیری برخوردارند. همانگونه که مشاهده میگردد، سه عامل اول همگی در زمره عوامل مالی در سطح شرکت قرار دارند. برای کسب نتایج دقیق­تر، پرسشنامه مقایسات زوجی نیز بین خبرگان بورس توزیع شد. بدین منظور در این تحقیق از نظرات 11 نفر از مدیران عالی و میانی شرکتهای کارگزاری بورس از جمله شرکت کارگزاری مفید، پارسیان، آریابورس، اعتماد سروش، آگاه و آپادانا استفاده نمودیم که بر اساس مقایسات زوجی، عوامل مالی در سطح شرکت، عوامل اقتصادی، سیاسی و عوامل روانی بازار به ترتیب از بیشترین اهمیت برخوردارند. نتایج این تحقیق بیانگر این است که افشای اطلاعات مالی دارای تاثیرگذاری بالایی در تصمیم­گیری خرید سهامداران است و این نتیجه با نتایج تحقیقات قبلی در یک راستا قرار دارد و محققین در تحقیقات پیشین اثبات نموده­اند که هر سه بُعد شفافیت یعنی افشای اطلاعات مالی و شفافیت ساختار مالکیت و شفافیت ساختار هیئت مدیره بر رفتار سرمایه‌گذاران در بورس تأثیرگذار است، اگرچه سرمایه‌گذاران بیش از هر چیز به افشای اطلاعات مالی اهمیت می‌دهند.

کلمات کلیدی: عوامل موثر بر تصمیم­گیری سهامداران، خرید سهام عادی، بورس اوراق بهادار تهران، تکنیک های           تصمیم گیری

 

 

فصل اوّل

کلیّات تحقیق

 

 

1-1- مقدمه

وجود بازار سرمایه قوی، یکی از ارکان مهم رشد و توسعه اقتصادی است. این بازار با استفاده از           مکانیسم­های درونی خود به تعیین قیمت عادلانه سهام و تخصیص بهینه سرمایه می­پردازد و پیشرفت و گسترش آن معیاری جهت رتبه­بندی کشورها از لحاظ توسعه اقتصادی تلقی می­شود(گاملیل و هرستین[1]، 2010) امروزه با توجه به محدویت منابع اقتصادی در کشورهای جهان، تمام تلاش مدیران و مسئولین بر این است تا با صرف کمترین منابع به حداکثر نتایج مطلوب دست‌یابند. دست­اندرکاران و تصمیم گیرندگان عرصه مالی بین­الملل، همواره با این خطر مواجه هستند که به هر دلیلی مشغول حل مساله­های کم اهمیت شده و از حل مساله­های کلیدی ملی خود غافل شوند که نتیجه این اشتباه استراتژیک، هم اتلاف منابع خواهد بود و هم این که امید و باور به بهبود، در جوامع تضعیف خواهد شد (ساعدی و مختاریان، 1388). لذا اولویت­بندی عوامل موثر بر سرمایه­گذاری در هر بخش از اقتصاد یکی از  کلیدی­ترین مساله­های هر کشور بوده و به امری انکارناپذیر تبدیل شده است.

نقش اصلی بورس اوراق بهادار، جذب و هدایت پس­اندازها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در اقتصاد به سوی مسیرهای بهینه آن است. به گونه­ای که منجر به تخصیص بهینه منابع کمیاب مالی شود که این امر مهم، منوط به شناسایی اولویتهای سرمایه­گذاری می باشد(دانیل و همکاران[2]، 2002). از طرف دیگر، هرچه میزان این اولویت­ها به واقعیت بازار در طولانی مدت نزدیک­تر باشد، به همان اندازه اطمینان سرمایه­گذاران نسبت به بورس بیشتر شده و رغبت آنها نیز برای سرمایه­گذاری افزایش خواهد یافت(آل- تامیمی[3]، 2006). طی سالهای اخیر اقدامات مناسبی جهت پیشرفت، توسعه و افزایش شفافیت بورس اوراق بهادار تهران انجام گرفته است که توانسته است تا حدی، منجر به بهبود فرهنگ سهام­داری مردم شود. همچنین تعیین دلایل اولویت یک سرمایه­گذاری میتواند تاثیر دوچندانی بر شناسایی محدودیتهای موجود و اصلاح مسیر آتی توسعه بورس اوراق بهادار داشته باشد. این پژوهش بر آن است تا با شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر تصمیم گیری سهامداران در خرید سهام عادی، گامی در جهت بهبود انگیزاننده­های خرید سهام بردارد.

 

1-2- اهمیت موضوع (تعریف مساله ، هدف از اجراء و کاربرد نتایج تحقیق)

بر طبق تحقیقات به عمل آمده حدود 41 درصد از مردم کشورهای پیشرفته، سرمایه­گذاری مستقیم در سهام دارند و مالکیت مستقیم سهام 20 درصد و به شکل غیرمستقیم 34 درصد کل سرمایه گذاریها در جهان را در برمی­گیرد (کلارک-مورفی، سوتر[4]، 2004). گرچه این آمار در ایران کمتر از 20 درصد است ولی این روند رو به افزایش است و زمانی که سرمایه گذاری در صندوقهای قرض­الحسنه را نیز در نظر بگیریم با عدد 54 درصد مواجه خواهیم شد (ساعدی و مختاریان، 1388). امروزه سرمایه­گذاران برای انتخاب                        سرمایه­گذاری دامنه بسیار وسیعی دارند، اما تا به حال پژوهشهای محدودی در خصوص روش انتخاب از بین سرمایه­گذاری­های مختلف انجام گرفته است. تصمیمات مالی مردم روز به روز پیچیده­تر و پرمخاطره­تر  می­شود در حالی که نتایج این تصمیمات بر شیوه زندگی مردم بسیار موثر است(سالتانا،[5]2010). بیشتر نظریه­های مالی فرض می کنند که سرمایه­گذاران منطقاً به افزایش سرمایه خود می­اندیشند و به نشانه­های مالی توجه می کنند. سرمایه­گذاران هنگام انتخاب سرمایه­گذاری به طور اولیه ریسک و بازده آن را با سرمایه­گذاریهای بالقوه دیگری که میتوانند انجام دهند، مقایسه می­کنند. ضمن اینکه سطح ریسکی که سرمایه­گذاران حاضر به تحمل آن هستند بستگی به خصوصیات و ویژگیهای روانی آنها دارد(مریکاس و همکاران[6]، 2004). به هرحال یک سرمایه­گذار منطقی در صورت تشابه ریسک دو سرمایه­گذاری،           سرمایه­گذاری با ریسک کمتر را انتخاب نخواهد کرد. بیشتر پژوهشهای اخیر در مورد روانشناسی مالی بیان کرده­اند که تصمیمات سرمایه­گذاران ممکن است تحت تاثیر عوامل رفتاری داخلی از

بسیار ارجمند باشد. اگرچه برای پاره­ای از دوره­ها، این­گونه اسناد اصلی کمیاب است، اما می­ توان با تحقیق و تفحص در متون مختلف به ویژه آثار ادبی و جنگ ها به تعداد زیاد­تری از این مدارک که برخی هم از جمله منشآت ادبی شمرده می شوند دست یافت. در ایران همچون برخی از کشور های دیگر به دلایل سیاسی و اجتماعی هیچگاه بایگانی ها یا مراکز حفظ اسناد وجود نداشته و اگر داشته در دسترس همگان نبوده و اصولاً چنین نهادهایی در ایران سابقه دیرینه­ای ندارد. شاید تغییر محل پایتخت در طی تاریخ و حملات اقوام مهاجم به این کشور چنین امری را ناممکن ساخته است. اما خوشبختانه بعضی از نویسندگان ایرانی اصول اسناد یا محتوای آن را در ضمن آثار خود گنجانده ­اند.        

یکی از گونه ­های اصلی این اسناد و مکاتبات پیشینیان نامه ­ها هستند. نامه­ های باقیمانده از ادوار گوناگون‏ تاریخی، از انواع مهم نثر فارسی به شمار می­آیند و در مطالعات گوناگون ادبیات، زبان­شناسی، تاریخ، جامعه­شناسی، مردم­شناسی و غیره حائز اهمیت و بایسته و شایسته ی مطالعه‏ و تحقیق است. برخی از این نامه‏ها که خوشبختانه‏ از توفان حوادث روزگار درامان مانده، اسناد و شواهد معتبری هستند که توانایی و ذوق نویسندگان و ادیبان نامداری که در طول تاریخ ادبیات کشورمان از شهرت و آوازه‏ای بلند برخوردار بوده و هستند را نشان می­دهند. از این رو این نامه­ها از نظر ادبی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی، ارزش و اهمیت بسزایی دارند، و پرداختن به آنها در حیطۀ پژوهشهای ادبی و جز آن ضروری می‏نماید. در واقع « با مطالعه و بررسی دقیق آنها به نکات و دقایق‏ دستوری، لغوی، چگونگی استعمال صنایع ادبی و سایر ویژگیهای سبک‏شناسی می‏توان دست یافت و از اسلوب بیان در ترسّل و شیوه­ی نگارش مکاتبات‏ رسمی دیوانی که در دربارها رایج بوده، و همچنین‏ از سبک نگارش نامه‏های خصوصی ( اخوانیات) می‏توان آگاه شد و در بررسی سیر تطور و تحول نثر فارسی طی قرون و اعصار متمادی، اطلاعات ذی‏ قیمتی از این متون کسب کرد» ( مردانی، فیروز، ترسّل و نامه­نگاری در ادب فارسی، ص 37).

اگرچه امروزه ظهور فناوری­های جدید، امر مکاتبات بین افراد را محدود کرده است اما در گذشته­های نه چندان دور و در عهد قاجار، نامه‏نگاری یکی‏ از عوامل مهم در تداوم ارتباطات رسمی و دوستانه تلقی می‏گردید. در این دوران به دلیل کمبود وسایل ارتباط جمعی از یک سو و گسترش سطح عمومی سواد از سوی دیگر باعث شده است تا امورات‏ و احوالات افرادی از طبقات مختلف ( شاهان و شاهزادگان، طلاب و روحانیون، تحصیلکرده­های روشنفکر، شاعران و نویسندگان و حتی مردم عامی) مطرح، بلکه بسیاری از مسائل روز در نامه‏ها بیان می‏گردید که در مکاتبات رسمی و اداری به دلیل‏ مسائل امنیتی و سری، کم‏تر به آن پرداخته می‏شد. این پژوهش در تلاش است تا با شناسایی نوع نگارش، اصطلاحات و تعابیر ادبی به‏ کار رفته و اندیشه و مضامین انواع نامه­های برجای مانده از عهد قاجار، نقش و جایگاه نامه و نامه نگاری در رشد نثر فارسی را مشخص سازد.

با بررسی اسناد و نامه ­های باقیمانده در کتابخانه­ ها و موزه­ ها که بسیاری از آنها در مطبوعات و مجلات باز نشر یافته­اند با حجم انبوهی از نامه­های دورۀ قاجاریه مواجه می­شویم، برخی از این نامه­   http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d9%85%d8%af%db%8c%d8%b1%db%8c%d8%aa-%d8%b1%db%8c%d8%b3%da%a9-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%b4%d8%b9%d8%a8-%d8%a8%d8%a7%d9%86/ ها ، نامه­ هایی است که بین شاهان و وزرا مبادله می­شده است ( مانند نامه­ های قائم­مقام فراهانی و امیرکبیر به شاهان قاجار)، برخی دیگر نامه­هایی است که بین شاهان و روحانیت مبادله شده است ( مانند نامه­ های میرزای قمی به شاهان قاجار) برخی از نامه­ها به مقصدهایی بیرون از ایران فرستاده شده ­اند یا از مقاصدی از بیرون ایران دریافت شده­اند ( مانند نامه ­های مبادله شده بین ناپلئون و شاهان قاجار) و بالاخره برخی از دیگر نامه ­ها که در بین افراد تحصیلکرده عادی مبادله شده است و حاوی مضامین عاشقانه­­ و… است.

1-1- بیان مسأله

در این پژوهش تلاش می­شود تا ضمن بررسی اجمالی پیشینه­ی انواع نامه و منشآت فارسی در عهد قاجار، آنها را از منظر ارزش­های ادبی و تغییراتی که در نثر رایج فارسی ایجاد کرده­اند ( ازجمله چگونگی رسیدن از نثر مصنوع به نثر مرسل و تغییراتی که در ساده­نویسی و حذف برخی از قواعد به منظور تسهیل در بکار­گیری نثر فارسی) مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. تجزیه و تحلیل نامه­های عهد قاجار در این پایان­نامه در حوزۀ ویژگی­های زبانی، نگارشی و دستوری و صورخیال و آرایه­های ادبی انجام می­یابد. در این پژوهش تلاش می­شود تا به سوالات زیر پاسخ داده شود:

1- مهم­ترین ویژگی­های زبانی ، نگارشی و دستوری نامه­ های عهد قاجار کدام است؟

2- کدام یک از صورخیال و آرایه ­های ادبی در نامه ­های عهد قاجار اهمیت بیشتری دارد؟

3- نامه و نامه­ نگاری در عهد قاجار تا چه میزان از دوره ­های پیشین تاثیر پذیرفته است؟

4- نامه و نامه ­نگاری در عهد قاجار تا چه میزان بر دوره­ های بعدی اثر گذاشته است؟

2-1- پیشینه پژوهش

اگرچه تاکنون هیچ مطالعه جامع و مستقلی درباره­ی ارزش ادبی و ویژگی­های سبکی نامه­های عهد قاجار انجام نیافته است اما می­توان به برخی از مطالعات و آثاری که تا حدودی نزدیک و مر تبط به این پژوهش هستند اشاره کرد. در حوزه­ی مطالعات دانشگاه، پورعلی (1362) در پژوهشی به بررسی تحول در نامه نگاری از عهد قاجار تاکنون ( تا زمان نگارش پژوهش) پرداخته است. پژوهش او بیشتر به سیر تاریخی و گزارش اتفاقاتی که منجر به ایجاد تغییر در نامه­نگاری در اواخر عهد قاجار و دوران پهلوی شده است می پردازد، و بررسی و تحلیل سبک و ارزش­های ادبی نامه ­های عهد قاجار است.

در پایان­نامۀ دیگری که مرتبط با این پایان­نامه انجام شده است، مهرآذر (1356) نامه‌نگاری در ادب فارسی تا پایان قرن پنجم هجری را مورد تفسیر و تحلیل قرار داده است. روش