1-2-4- گل. 5

1-2-5- میوه 6

1-3- موارد مصرف گلرنگ… 7

1-3-1- گل گلرنگ… 7

1-3-2- روغن گلرنگ… 7

1-3-3- پوسته دانه گلرنگ… 9

1-3-4- استفاده از علوفه گلرنگ… 9

1-4- ارقام گلرنگ… 10

1-4-1- ارقام داخلی.. 10

1-4-2- ارقام خارجی.. 15

1-5- آفات و امراض گلرنگ… 17

1-5-1- آفات.. 17

1-5-2- بیماریهای گلرنگ… 17

1-6- شرایط مناسب کاشت.. 18

1-6-1- شرایط محیطی.. 18

1-6-2- خاک.. 19

1-6-3- آب.. 19

1-7- کشاورزی پایدار. 20

1-8- سیستم های کشت.. 20

1-8-1- تک کشتی.. 20

1-8-2- کشت مخلوط.. 21

1-8-2-1- تاریخچه. 21

1-8-2-2- تاریخچه كشت مخلوط در ایران : 22

1-8-2-3- انواع چندكشتی بر اساس نحوه مدیریت گیاهان شامل. 22

1-8-2-3-1- چند کشتی متوالی.. 22

1-8-2-3-2-چند کشتی همزمان. 23

1-8-2-3-3-کشت تاخیری و یا چند کشتی پس و پیش… 24

1-8-2-4- راندمان استفاده ازعوامل محیطی در کشت مخلوط.. 24

1-8-2-4- 1- مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از آب.. 24

1-8-2-4- 2-مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از نور. 25

1-8-2-4- 3-مکانیزم های مربوط به افزایش راندمان استفاده از جذب مواد غذایی.. 26

1-8-2-5-اثر مکملی یا جبرانی.. 26

1-8-2-6-معایب کشت مخلوط.. 27

1-8-2-7- رقابت در کشت مخلوط.. 28

1-8-2-7-1-عوامل موثر در  رقابت در گیاهان. 30

1-9-کشت گلرنگ در شهرستان آران و بیدگل. 31

2-1-  فنولوژی.. 33

2-1-1-  مفهوم فنولوژی.. 33

2-1-2- نمو گلرنگ… 34

2-3- اجزاء عملکرد گلرنگ… 35

2-3-1- عوامل موثر بر عملکرد گلرنگ… 35

2-3-1-1- ارقام: 36

2-3-1-2- تاریخ کاشت.. 36

2-3-1-3- تعداد بوته در متر مربع. 37

2-3-1-4- تعداد روز تا غوزه دهی.. 38

2-3-1-5- تعداد غوزه در بوته. 39

2-3-1-6- تعداد دانه در غوزه 40

2-3-1-7- عملکرد دانه در بوته. 40

2-3-1-8- ارتفاع بوته. 41

2-3-1-9- تعداد شاخه فرعی.. 42

2-3-1-10- وزن هزار دانه. 42

2-3-1-11- وزن خشک بوته. 43

2-4- عوامل موثر بر عملکرد در کشت مخلوط.. 44

2-4-1-گونه های گیاهی.. 44

2-4-2-تراکم کاشت.. 45

2-4-3-نسبت اختلاط.. 46

2-4-4-الگوی کشت مخلوط.. 47

2-5-مزایای کشت مخلوط.. 48

2-6- روش های متداول در کشت مخلوط.. 50

فصل سوم. 54

مواد و روشها 54

3-1- زمان و محل اجرای آزمایش… 55

3-2- خصوصیات اقلیمی محل آزمایش… 55

3-3- طرح آماری آزمایش… 56

3-4- ارقام گلرنگ و گیاهان همراه مورد استفاده: 56

3-5- روش کاشت: 58

3-6- کشت گیاهان همراه 58

3-6-1- نخود. 58

3-6-2-  یونجه. 58

3-6-3-پیاز. 59

3-7- آبیاری.. 59

3-8-صفات مورد اندازه گیری.. 59

3-8-1-ارتفاع بوته. 59

3-8-2- تعدادشاخههای فرعی میوه دهنده 60

3-8-3- عملکرد دانه در هربوته. 60

3-8-4- وزن هزار دانه. 60

3-8-5- تعداد دانه در غوزه 60

3-8-6- تعداد غوزه در گیاه 60

3-8-7- تعداد روز تاتشکیل غوزه 60

3-8-8- تعدادروز تا تشکیل 50% غوزه: 60

3-8-9- وزن هر غوزه 60

3-8-10- وزن اندام هوایی.. 61

3-8-11- شاخص برداشت.. 61

3-8-12- میانگین وزن تر. 61

3-8-13- میانگین وزن خشک… 61

8-3-14- تعداد دانه در متر مربع. 61

3-8-15- عملکرد دانه در متر مربع. 61

3-8-16- عملکرد دانه در هکتار. 62

3-8-17- میانگین وزن پیاز. 62

3-8-18- میانگین وزن یونجه. 62

3-9- تجزیه و تحلیل داده ها 62

فصل چهارم. 63

نتایج و بحث.. 63

4-1- تعداد روز تا شروع غوزه دهی.. 64

4-2-تعداد شاخه فرعی.. 64

4-3-وزن هر غوزه 70

4-4- تعداد دانه در بوته. 71

4-5-عملکرد دانه در بوته. 72

4-6-عملکرد دانه در متر مربع. 72

4-7-عملكرد بیولوژیكی.. 74

4-8-شاخص برداشت.. 74

4-9- عملكرد بیوماس گیاهان همراه 79

4-10-میانگین ارتفاع بوته. 80

4-11- تعداد روز تا 50 درصد غوزه دهی.. 80

4-12- تعداد غوزه در بوته. 81

4-13- تعداد دانه در غوزه 82

4-14- وزن هزار دانه. 83

4-15- میانگین وزن تر هر بوته. 87

4-16- تعداد دانه در متر مربع. 88

4-17- عملکرد دانه در هکتار. 89

4-18- میانگین وزن پیاز. 90

نتیجه گیری.. 91

پیشنهادات.. 92

منابع. 94

چکیده:

به منظور بررسی مقایسه عملکرد ارقام مختلف گلرنگ در کشت خالص و چند کشتی همزمان و همچنین معرفی و انتخاب مناسب ترین رقم گلرنگ جهت كشت در منطقه آران وبیدگل، دراسفند ماه سال 1391 آزمایشی به روش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوك­های كامل تصادفی با 3 تكرار در روستای محمد آباد در بخش کویرات از توابع این شهرستان انجام گردید. ارقام گلرنگ در چهار سطح و  تیمار چند کشتی همزمان  نیز در چهار سطح به عنوان تیمارهای این آزمایش در نظر گرفته شد. ارقام گلرنگ شامل رقم فرامان، صفه، گلدشت و رقم بومی اصفهان بوده و گیاهان همراه در کشت مخلوط نیز شامل: پیاز، نخود و یونجه بود. روش كاشت بصورت جوی و پشته­ای (شیاری) و کرت­ها شامل چهار ردیف کاشت به طول 5 متر، فاصله­ی بین رأس دو پشته 60 سانتیمتر و تراکم کاشت گلرنگ نیز 40 بوته در متر مربع در نظر گرفته شد. گیاهان یونجه، نخود و پیاز در بین ردیف­های گلرنگ کشت گردیدند. كاشت به روش خشكه­كاری و با دست صورت گرفت و آبیاری مزرعه بر اساس نیاز آبی گلرنگ انجام شد. در ادامه صفاتی از قبیل ارتفاع بوته، تعدادشاخه­های فرعی میوه دهنده، عملکرد دانه در هربوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در غوزه، تعداد غوزه در گیاه، تعداد روز تاتشکیل غوزه، تعدادروز تا تشکیل 50% غوزه، وزن هر غوزه، وزن اندام هوایی، شاخص برداشت، میانگین وزن تر، میانگین وزن خشک، تعداد دانه در متر­مربع، عملکرد دانه در متر مربع، عملکرد دانه در هکتار، میانگین وزن پیاز و میانگین وزن یونجه اندازه گیری شد. نتایج نهایی نشان داد اثر رقم گلرنگ بر صفاتی نظیر  تعداد روز تا شروع غوزه دهی،  تعداد روز تا 50% غوزه دهی، تعداد غوزه در بوته، میانگین وزن هر غوزه، میانگین تعداد دانه در غوزه، میانگین تعداد دانه در بوته، میانگین ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در بوته، عملکرد در متر مربع، میانگین وزن تر هربوته، شاخص برداشت، عملکرد دانه در هکتار و تعداد دانه در متر مربع، در سطح احتمال 1%  معنی­دار بود. همچنین در این آزمایش کشت مخلوط ، اثر کشت گیاه همراه، بر صفاتی نظیر تعداد غوزه در بوته، میانگین وزن هر غوزه، میانگین تعداد دانه در غوزه، میانگین وزن خشک هربوته گلرنگ معنی دار بود. در این تحقیق اثر متقابل ارقام× کشت مخلوط در مورد هیچ یک از صفات معنی­دار نگردید.

1-1- تاریخچه گلرنگ

گلرنگ یا کافشه یکی از گیاهان مهم در کشاورزی مناطق خشک[1] و نیمه خشک[2] است(خواجه پور، 1383). منشا گلرنگ جنوب آسیاست. و از دیرباز در چین، هند، ایران و مصر کشت می­شده است. این گیاه در قرون وسطی در ایتالیا، فرانسه و اسپانیا نیز كشت می شد و بعداً به امریكا، مكزیك، ونزوئلا و كلمبیا برده شد در آغاز گلرنگ به منظور استفاده از رنگ حاصل از گلبرگ های آن در رنگ آمیزی پارچه و تزئین غذا كاشته می شد، ولی امروزه علاوه بر آن، كشت این گیاه به خاطر تولید روغن، كنجاله  و تهیه مواد دارویی و لوازم آرایشی نیز انجام می­گیرد(Cho and Tae, 2000). متاسفانه با وجود آنکه گیاه زراعی گلرنگ با همه قابلیت­های ارزشمندش بومی کشور ایران می باشد اما توجه زیادی به این گیاه نشده ولی طبق تحقیقات انجام شده در اروپا و آمریکا از 2024 ژنوتیپ[3] موجود 199 ژنوتیپ مربوط به ژنوتیپ های ایرانی بوده است(نمازی و همکاران، 1390). سطح کشت گلرنگ در سال 2009 در دنیا حدود 3/1 میلیون هکتار  بوده که حدود 50 درصد آن در هند کشت شده است.( Hanumantharaya et al., 2008). سطح زیر کشت گلرنگ در کشور ما حدود 147000هکتار با متوسط عملکرد حدود یک تن در هکتار است(بی نام، 1389) و بالاترین سطح زیر کشت با 9500 هکتار مربوط به سال 1381  می باشد(مستوفی، 1387).  بعداز دهه 50 ، عواملی نظیر خطر سرمازدگی و یخبندان ، عملکرد کم واریته­[4]ها و خسارت آفات موجب کاهش نسبتاً زیاد سطح زیر کشت گلرنگ شد اما در چند سال اخیر ورود ارقام جدید زودرس به عرصه تولید موجب رونق کشت گلرنگ و افزایش سطح زیر کشت آن شده است(فروزان، 2005).

1-2- گیاه شناسی گلرنگ

گلرنگ با نام علمی(Cartamus tinctorius L.) گیاهی یکساله از خانواده (Asteraceae) است که به دلیل داشتن کیفیت بالای روغن به عنوان یک دانه روغنی مهم مطرح می باشد(احمدی و امیدی، 1373). بعضی سه گونه  Carthamus lanatus, C. oxyacanthaو C. plaestinus را منشاء واریته­های فعلی گلرنگ می دانند (زینلی، 1378). این گیاه به صورت بوته‌ای استوار رشد می‌کند و جزء گیاهان سه کربنه می باشد. گیاهی است طبیعتاً روز بلند اما بسیاری از ارقام اصلاح شده نسبت به طول روز بی تفاوت می باشند( خواجه پور، 1383). گلرنگ اساساً خودگشن است و باد در انتقال گرده های آن نقش ندارد، اما برای باروری مطلوب و حداکثر بازدهی معمولاً وجود زنبورها و سایر حشرات ضروری است. این مساله به نحوه باز شدن گل بستگی دارد (وایس، 1375). گلرنگ از نظر حرارت مطلوب رشد در گروه گیاهان سرما دوست قرار می­گیرد و در درجه حرارت 5 درجه سانتیگراد می تواند به رشد خود ادامه دهد ولی بهترین رشد را در دمای 15 تا 20 درجه سانتیگراد خواهد داشت (آذری، 1380).