1ـ3ـ هدف طنز……………………………. 9

1ـ4ـ موضوعات و شیوه‌های طنزپردازی……………….. 10

1ـ5ـ تاریخچه‌ی طنز……………………………. 14

1ـ6ـ طنز در ایران……………………………. 15

2ـ ابوالقاسم حالت……………………………… 19

3ـ ساختار زبانی…………………………….. 23

3ـ1ـ مباحث و مقولات بررسی شده ……………………………26

3ـ1ـ1ـ واژگان……………………………. 27

3ـ1ـ1ـ1ـ واژگان رسمی و معیار……………………………. 27

3ـ1ـ1ـ2ـ واژگان محاوره‌ای و عامیانه……………………… 28

3ـ1ـ1ـ3ـ واژگان غیرفارسی…………………………….. 29

3ـ1ـ2ـ ترکیبات……………………………… 30

3ـ1ـ2ـ1ـ ترکیبات رسمی و نوشتاری……………….. 31

3ـ1ـ2ـ2ـ ترکیبات عامیانه و محاوره‌ای……………….. 31

3ـ1ـ3ـ افعال……………………………. 32

3ـ1ـ3ـ1ـ افعال ساده…………………………… 33

3ـ1ـ3ـ2ـ افعال پیشوندی…………………………….. 33

3ـ1ـ3ـ3ـ افعال مرکب……………………………… 34

3ـ1ـ4ـ اصطلاحات……………………………… 34

3ـ2ـ مباحث ادبی…………………………….. 40

3ـ2ـ1ـ اغراق و کنایه……………………………. 41

3ـ2ـ2ـ تشبیه……………………………. 48

3ـ2ـ3ـ جناس و سجع……………………………. 53

سجع……………………………. 54

جناس……………………………… 55

3ـ2ـ4ـ تلمیح…………………………….. 57

تلمیح به آیات و احادیث……………………………… 58

ضرب‌المثل‌…………………………….. 60

تلمیح به ابیات و اشعار……………………………. 62

تلمیح به حکایات منظوم و منثور……………………………. 66

3ـ2ـ5ـ چند صنعت ادبی دیگر……………………………. 71

تشخیص………………………………. 71

ایهام……………………………. 73

مراعات نظیر……………………………. 74

تضاد……………………………. 75

تکرار……………………………. 75

4ـ موضوعات……………………………… 76

4 ـ 1 موضوعات اجتماعی…………………………….. 80

4 ـ 1 ـ 1 مسائل اقتصادی…………………………….. 81

4 ـ 1 ـ 1 ـ 1 گرانی و کمبود اجناس و کالاهای ضروری زندگی………………… 81

4 ـ 1 ـ 1 ـ 2 مسأله ی کمبود مسکن و ساخت و سازهای غیراستاندارد مسکن……… 83

4 ـ 1 ـ 1 ـ 3 مسائل و مشکلات خاص ما بین مالک و مستأجر……………… 85

4 ـ 1 ـ 1 ـ 4 مسائل معیشتی و مشکلات خاص بازنشستگان……………….. 87

4 ـ 1 ـ 1 ـ 5 مسأله ی بیکاری در جامعه……………………………. 88

4 ـ 1 ـ 2 مسائل اداری و دولتی…………………………….. 91

4 ـ 1 ـ 2 ـ 1 رواج معضلاتی مثل پارتی بازی، رشوه خواری و تبعیض در ادارات دولتی……….91

4 ـ 1 ـ 2 ـ 2 بی مسئولیتی کارمندان و عدم رسیدگی صحیح به امور………… 93

4 ـ 1 ـ 2 ـ 3 عدم مدیریت صحیح در ادارات و اتلاف نیروی انسانی…………. 95

4 ـ 1 ـ 2 ـ 4 ناکارآمدی ادارات برق ، آب ، گاز و ………………………………. 97

4 ـ 1 ـ 3 مسائل نظام درمانی…………………………….. 98

 

4 ـ 1 ـ 3 ـ 1 بالا بودن نرخ ویزیت پزشکان……………………………. 99

4 ـ 1 ـ 3 ـ 2 بی مسئولیتی پزشکان در برابربیمار……………………………. 100

4 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ناکارآمدی سازمان های بیمه……………………………. 102

4 ـ 1 ـ 3 ـ 4 مسائل و مشکلات مربوط به مراکز درمانی………………. 104

4 ـ 1 ـ 4 مسائل خاص شهر تهران……………………………. 106

4 ـ 1 ـ 4 ـ 1 ترافیک و آلودگی هوای تهران……………………………. 107

4 ـ 1 ـ 4 ـ 2 کمبود امکانات و عدم ارائه ی خدمات مناسب به شهروندان……… 108

4 ـ 1 ـ 4 ـ 3 مهاجرت افراد از شهرستان ها به تهران برای زندگی……………… 110

4 ـ 1 ـ 4 ـ 4 ناکارآمدی شهرداری در تأمین رفاه شهروندان……………………… 112

4 ـ 1 ـ 5 مسائل و مشکلات زنان……………………………. 114

4 ـ 1 ـ 5 ـ 1 بی توجهی افراد و جامعه به زنان خانه دار…………….. 115

4 ـ 1 ـ 5 ـ 2 بی توجهی به زنان کارمند و شاغل در ادارات دولتی……………. 116

4 ـ 2 موضوعات فرهنگی……………………..117

4 ـ 2 ـ 1 مسائل مربوط به نظام آموزشی…………………………….. 119

4 ـ 2 ـ 1 ـ 1 آموزش و پرورش……………………………… 119

4 ـ 2 ـ 1 ـ 2 آموزش عالی…………………………….. 121

4 ـ 2 ـ 2 مسائل مربوط به رسانه های جمعی………………………. 123

4 ـ 2 ـ 2 ـ 1 سینما و تلویزیون و رادیو……………………………. 123

4 ـ 2 ـ 2 ـ 2 مجلات و روزنامه ها و کتاب……………………………… 125

4 ـ 2 ـ 3 مسائل مربوط به اعتقادات دینی و مذهبی……………….. 126

4 ـ 2 ـ 4 مسائل مربوط به اخلاق در جامعه……………………………. 128

4 ـ 2 ـ 5 مسائل مربوط به فرهنگ عمومی جامعه…………………… 131

4 ـ 2 ـ 5 ـ 1 غرب زدگی و رواج مدهای غربی………………………. 131

4 ـ 2 ـ 5 ـ2 رواج مصرف زدگی و اسراف در جامعه………………. 135

4 ـ 2 ـ 6 مسائل تربیتی……………………………. 137

5-ساختار روایی داستان های حالت……………………………… 140

5 ـ 1 روایت شناسی…………………………….. 142

5-2 تحلیل ساختاری داستان ها…………………………… 157

5-2-1 خلاصه ی داستان ها و تحلیل ساختاری آن ها……………. 157

1-عجب تجلیلی از من کردند……………………………. 157

2-صرفه با بی کتابی است……………………………. 163

3-دوش گرفتن با لباس……………………………… 165

4-ابلهی شاخ و دم ندارد……………………………. 169

5-از بیمارستان تا تیمارستان……………………………. 172

6-جرم راانسان می کند،چوبش راحیوان می خورد………………. 175

7-سال به سال دریغ از پارسال……………………………. 179

8-سرنوشت مرد دوزنه……………………………. 182

9-فصل شمع و چراغ نفتی…………………………….. 184

10-کمدی خانه تکانی…………………………….. 187

11-ورزش حیدر قلی خان……………………………. 189

12-موش و تله موش……………………………… 193

13-یک مشت طفیلی و قفیلی…………………………….. 195

14-آدم های نیمه کر و نیمه لال……………………………. 199

15-آقای بوقلمون……………………………. 204

16-آنجا که پای پول در میان است……………………………… 208

17-باغ است یا کاروانسرا…………………………… 212

18-ترافیک به بادی بند بود……………………………. 215

19-پلوی عروسی به این همه دردسرنمی ارزد……………….. 220

20-تله……………………………. 224

21-نامه رسان…………………………… 228

22-آقای دکتر اختیار دارید……………………………. 232

23-ببین قسمت چه کارها می کند……………………………. 236

24-نازی که خریدار نداشت……………………………… 238

25-می خواهم زنده بمانی…………………………….. 242

26-لقمه ی آخری…………………………….. 246

27-شگون هفت سین…………………………….. 251

28-بهترین سوغات تهران……………………………. 255

29-آقا چه دردسرتان بدهم……………………………. 259

30-کلکی که آقا سوار کرد……………………………. 263

31-بی زن در بهشت……………………………… 269

32-ماجرای لنگه کفش……………………………… 272

33-ترس از سگ درنده…………………………… 274

34-زرنگی زیاد نتیجه ی معکوس می دهد………………….. 277

35-پندی که راننده ی تاکسی داد……………………………. 280

36-یک شب آزادی…………………………….. 282

37-گربه را در حجله باید کشت……………………………… 285

5-2-2 نتایج کلی تحلیل ساختاری داستان ها…………….. 288

5-2-3 تحلیل شخصیت های داستانی…………………….. 290

نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………… 295

فهرست منابع……………………………. 297

چکیده:

در این رساله آثار نثر ابوالقاسم حالت از نظر ساختار زبانی و ادبی،موضوعات مطرح شده و ساختار روایی داستان ها مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. ساختار زبانی و ادبی خاصی که حاصل نگاه طنز گرایانه ی حالت به امور مختلف است در این آثار قابل مشاهده است. استفاده های به جاوخلاقانه از مقولات مختلف سبکی ،زبانی و ادبی از خصائص این آثار به شمار می رود.موضوعات متعددو متنوع اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی واخلاقی در این آثار به زبان طنز مطرح و بیان شده اند.استخراج و دسته بندی موضوعات با ذکر شواهد انجام گرفته است که می تواند در ترسیم اوضاع کلی جامعه ی ایران در زمان نگارش این آثار –آخرین سال های قبل از انقلاب اسلامی- کمک فراوانی به مخاطبان نماید.داستان های کوتاه این آثار از ساختار روایتی خاصی برخوردار بوده و دارای زنجیره های یکسان و مشابهی در زمینه ی موضوع، نحوه ی طرح موضوع و چینش حوادث و شخصیت ها هستند. تعداد نود و سه داستان از مجموع این آثار انتخاب و بر مبنای نظریه ی ساختاری گرماس تجزیه و تحلیل شده است. زنجیره های همسان روایتی در داستان های بررسی شده به طور دقیق بر روی نمودار و جدول ارائه شده اند.این بخش از کار می تواند در شناساندن و تبیین دقیق روش های تحلیل ساختاری داستان های مختلف به مخاطبان مفید واقع شود.

مقدمه:

ابوالقاسم حالت(1298-1371)از برجسته ترین و موفق ترین چهره های ادبیات معاصر محسوب می شود. او را باید از پر کار ترین فعالان عرصه ی ادبیات معاصر به حساب آورد.وی درنظم و نثر و ترجمه(از سه زبان انگلیسی،فرانسه و عربی( آثار ارزشمندی از خود برجا گذاشته است.

اگرچه حالت آثار خود را در هر دو زمینه ی طنز و جدارائه کرده است اما عمده ی شهرت و موفقیت او مرهون طنز پردازی های لطیف و استادانه ی اوست.در زمینه ی طنز هم،حالت در هر دو عرصه ی نظم و نثر به فعالیت پرداخته است،وی اشعار فراوانی را در چندین دیوان و مجموعه ی شعر جمع آوری نموده است.بحر طویل های او نیز به عنوان معروف ترین آثار به جا مانده از او در مجموعه ای جذاب و ماندگار به نام ((بحر طویل های هدهد میرزا)) جمع آوری شده است.

اگرچه بیشترین شهرت حالت در طنز پردازی مرهون اشعار و بحر طویل های اوست اما باید گفت که او آثار نثری نیز نگاشته و در نثر نویسی هم موفق بوده است.

پرحجم ترین آثار نثر حالت مجموعه ای دو جلدی است تحت عنوان <<مجموعه ی آثار طنز ابوالقاسم حالت>> که در سال1376 توسط انتشارات گوتنبرگ در تهران به چاپ رسیده است.این دو جلد شامل هشت مجموعه از آثار طنز حالت است ،به نام های :از عصر شتر تا عصر موتور،از بیمارستان تا تیمارستان،زباله ها و نخاله ها ، پابوسی وچاپلوسی، صدای پای عزرائیل، یا مفت یامفت، دوره ی خر سواری، آش کشک خالته.

او در این آثار مجموعه ای از مقالات و داستان های طنزآمیز خود را که در آخرین سال های قبل از انقلاب اسلامی در روز نامه ی کیهان منتشر می شده است جمع آوری کرده است و پس از مرگش این هشت مجموعه در دو جلد و تحت یک عنوان جمع آوری و چاپ شده است.

این آثار و مجموعه های نثر طنزآمیز با وجود برخورداری از شیوه های استادانه ی طنز پردازی و داستان نویسی و همچنین فراوانی موضوعات و مسائل مطرح شده در آن ها،در میان آثار ادبی معاصر تا حدودی مجهول مانده و چنان که باید وشاید شناخته نشده است.

با مطالعه و بررسی دقیق بعضی از ویژگی های طنز پردازی و داستان نویسی در این آثار بر آن شدیم تا بررسی ساختار طنز در این آثار را موضوع رساله ی خود قرار داده و مباحث و ویژگی های برجسته ی این آثار را مطالعه و معرفی نماییم.

به خاطر تنوع و تعدد موضوعات مطرح شده در این آثار و طرح مسائل و رویدادهای آخرین سال های پیش ازانقلاب اسلامی که در تاریخ معاصر ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند ،پرداختن به موضوعات این آثار هم از اهداف این پژوهش به شمار آمد.

همچنین به خاطر ساختار و شیوه های خاص داستان پردازی در این آثار و قابلیت انطباق ساختار داستان ها با مباحث و مقولات نوین و جهانی ادبیات ، بررسی ساختار روایی داستان ها هم در برنامه ی کار پژوهشی رساله ی حاضر قرار گرفت.

بنابراین و با توجه به این مقدمات باید گفت که موضوع مطالعه وبررسی شده در این پایان نامه می تواند دارای اهمیت فراوان در هریک از حوزه های فوق باشد.

همچنین باید گفت که شناساندن اهمیت ادبی این آثاربه مخاطبین ،پی بردن به شیوه های طنز نویسی و داستان پردازی در دوران نگارش این آثار ، شناخت دقیق وهمه جانبه ی مسائل اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی زندگی مردم در آن دوران و شناساندن روش های داستان پردازی در این آثار و نشان دادن انطباق عناصر داستانی این آثار با مقولات مختلف ادبی عصر حاضر، از اهداف این پژوهش محسوب می شوند.

پرسش ها و فرضیات پژوهش:

در ابتدای کار پژوهش پس از بررسی کلی موضوع انتخاب شده،پرسش های زیر را مطرح نمودیم:

-ویژگی های ساختار زبانی این نوشته ها چیست؟

-آثار طنز ابوالقاسم حالت پیرامون چه موضوعات فکری،اجتماعی،اخلاقی و سیاسی است؟

-ساختار روایی داستان های طنز این آثار چگونه است؟

پس از مطالعه ی ضمنی و مختصر بخشی از آثار،فرضیه های زیر را مطرح نمودیم:

-آثار نثر ابوالقاسم حالت از نظر لغوی،ترکیبات،افعال و جمله بندی تابع نگاه طنزگرایانه ی او به امور گوناگون است و همین امر باعث پیدایش ساختار زبانی خاصی در آثار نثر او شده است.

-موضوعات متعدد اجتماعی،اقتصادی،اخلاقی و فرهنگی در طنزهای حالت قابل بررسی است.

-داستان های کوتاه این مجموعه ها از ساختار روایتی خاصی برخوردار است و زنجیره ی یکسانی را در روایات او می توان یافت.

و بنابرهمین پرسش ها و فرضیات،طرح و چارچوب کلی تحقیق را ترسیم نموده ودر فصل های جداگانه ای به بررسی هریک از پرسش ها و فرضیات فوق پرداختیم.