در این تحقیق سعی بر آن شده است که یک مروری کلی بر مبانی نظری در افکار و نظریه‌های مختلف در عرصه هنر و معماری انجام بگیرد و همچنین روند تحولات تاریخی و فرهنگی ایران نیز در دوران معاصر مورد تحلیل قرار گرفت. آنچه که از این تحقیق می‌توان یافت این است که در دوران معاصر سه دیدگاه مختلف چالش‌های فرهنگی و هنری را در جامعه ایران بوجود آورد، ظهور افکار مدرن از ناحیه اروپا و غرب، استقامت فرهنگ باستانی، مذهبی و تاریخی در مقابل این پدیده و همچنین حضور نخبگانی از این دو دیدگاه، باعث بوجود آمدن نسل‌های مختلفی از معماران مدرن بومی‌گرای ایرانی بود. تقابل دیدگاه سنت و مدرنیته باعث بروز آثاری نو و بدیع گردید که با دارا بودن عقبه فرهنگی و تاریخی، نشانه‌هایی از تفکرات مدرن غربی را هم در برداشتند. از جمله این آثار می‌توان به چند اثر پسامدرن، بالاخص موزه‌ی هنرها معاصر تهران اشاره کرد که توسط کامران دیبا و سایرین طراحی شد و در این پژوهش تنها این موزه مورد نقد و بررسی قرار گرفت و به‌عنوان اثری با نشانه‌های ترکیبی معماری مدرن غرب و سنتی ایران در قالب اثری پست‌مدرن تعریف شده است. وجود این اثر و آثار دیگر از این دست بیانگر این امر است که حضور سبک‌های سنتی و مدرن در کنار هم می‌تواند موجب تایید مطلوبیت دیدگاه تکثرگرایی گردد. دیدگاه تکثرگرایی در زمینه هنر و معماری می‌تواند جوابگوی نسل امروز ما که دیدگاه‌های متنوعی دارد و با آن روبرو است، گردد. با توجه به موفقیت بنایی چون موزه هنرهای معاصر که نمود مناسبی از اندیشه‌ی کثرت‌گرا در فرهنگ ایرانی می‌باشد و محبوبیت آن در جامعه، می‌توان اظهار داشت جامعه‌ی ایران علاوه‌ بر این‌که پذیرای اندیشه‌ی پلورالیسم است بلکه این تفکر می‌تواند توازن مناسبی میان دیدگاه‌های مدرن و سنتی را برقرار سازد.

کلید واژه: معماری، سنت، مدرن، پست‌مدرن، تکثرگرایی، موزه‌ هنرهای معاصر.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        صفحه

فصل 1 1

مقدمه و کلیات 1

1-1- مقدمه 2

1-2- مسأله‌ی اساسی تحقیق 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 6

1-4- مرور ادبیات و سوابق تحقیق 6

1-5- اهداف تحقیق 9

1-6- سوال اصلی تحقیق 9

1-7- فرضیه‏ی تحقیق 9

فصل 2 11

بررسی منابع و تعریف مفاهیم 11

2-1- مقدمه 12

2-2- فلسفه و هنر 12

2-3- هنر و زیبایی در آراء ارسطو 16

2-4- هنر و زیبایی در آراء فلوطین 16

2-5- معماری؛ علم، هنر و فلسفه 18

2-6- تاملی در مبانی و مبادی فلسفه هنر در عصر روشنگری 23

2-7- تحولات اقتصادی و صنعتی قرن هجدهم (انقلاب صنعتی) 24

2-8- مفهوم مدرن و جهانبینی‌های مدرنیسم 26

2-8-1- بنیاد‌های جهان‌بینی مدرن 28

2-8-1-1- خردگرایی 29

2-8-1-2- انسان‌باوری 31

2-8-2- جهان‌بینی مدرن به مثابه ایدئولوژی بورژوازی 32

2-8-3- تغییرات اجتماعی متأثر از مدرنیسم 33

2-8-4- هنر و فلسفه مدرن 37

2-8-5- نگاره‌های زیبایی‌شناسانه و هنر مدرن 40

2-9- مفهوم پست‌مدرن و مقوله‌های آن 43

2-9-1- مقایسه مدرن و پست مدرن 49

2-9-1-1- مدرن 49

2-9-1-2- پسامدرن 50

 

2-9-2- هنر پست‌مدرن 53

2-10- معماری مدرن و مقوله‌های آن 65

2-11- مرگ معماری مدرن 67

2-12- تقابل سنت و مدرنیته معماری در دوران پس از مدرن 70

2-13- جنبش های پسامدرن در معماری 74

2-13-1- دیکانستراکشن 74

2-13-2- گرایش به فن‌آوری برتر (های‌تک) 76

2-13-3- معماری عصر رایانه و سایبرنتیک 77

2-13-4- معماری روبوتیک 79

2-13-5- فولدینگ 80

2-13-6- فراکتال 81

2-13-7- معماری پیوندی 82

2-13-8- فضاهای بیش از سه بعدی (پیدایش کیهانی) 83

2-13-9- معماری بیونیک 84

2-13-10- ابرمعماری 85

2-13-11- هرمنوتیک 85

2-14- مفهوم پلورالیسم و مقوله‌های آن 87

2-14-1- تکثرگرایی(پلورالیسم) 87

2-14-2- تکثرگرایی دینی 93

2-14-3- تکثرگرایی فرهنگی و اخلاقی 95

2-14-4- تکثرگرایی سیاسی 96

2-14-5- پلورالیسم در معماری 98

2-14-5-1- تکثرگرایی در مفهوم شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری پست‌مدرن 98

2-14-5-2- تکثر گرایی در معماری 101

فصل 3 111

هنر و معماری ایران در گذر زمان: از سنت تا پست مدرن 111

3-1- مقدمه 112

3-2- بررسی اجمالی تاریخ از صفویه تا پهلوی 112

3-3- معماری سنتی، مدرن و پست مدرن و بررسی تحول آنها در ایران 113

3-3-1- معماری سنتی 113

3-3-2- اصول معماری سنتی ایرانی 115

3-3-2-1- مردم واری 116

3-3-2-2- پرهیز از بیهودگی 116

3-3-2-3- نیارش 116

3-3-2-4- خود بسندگی 116

3-3-2-5- درونگرایی 117

3-3-3- اقلیم ایران و ویژگی معماری آن 118

3-3-4- اقلیم گرم و مرطوب 118

3-3-5- اقلیم گرم و خشک 119

3-3-6- اقلیم معتدل و مرطوب 121

3-3-7- اقلیم سرد و کوهستانی 122

3-3-8- مدرنیته در ایران 123

3-3-8-1- بررسی شهرسازی ایران در دوران معاصر 127

3-3-9- شهرسازی ایران در دوره‌ی معاصر 132

3-3-10- مدرنیسم پهلوی دوم 139

3-3-11- تفکر پست‌مدرن در معماری ایران 141

3-3-12- نسل‌های مختلف معماران ایران 143

3-3-12-1- نسل اول معماری 143

3-3-12-2- نسل دوم معماری 145

3-3-12-3- نسل سوم معماری 147

3-4- سیاست‌های تولید فضا پس از انقلاب اسلامی 148

3-5- مشکلات و مسیرهای فراروی معماری امروزی ایران 151

فصل 4 158

مواد و روش‌ها 158

4-1- مقدمه 159

4-2- روش تحقیق 159

4-3- اثر هنری مورد مطالعه (معماری موزه‌ی‌ هنرهای معاصر تهران) 159

4-4- منطقه مورد مطالعه (تهران) 161

4-4-1- موقعیت تهران 161

4-4-2- پیدایش و تحول شهرسازی و معماری تهران 163

4-4-3- بناها و عمارت‌های مهم شهر تهران 171

فصل 5 173

تحلیل موزه‌ی هنرهای معاصر ایران 173

5-1- مقدمه 174

5-2- تعریف موزه 175

5-3- اهداف موزه‌ی هنرهای معاصر 176

5-3-1- اهداف اولیه موزه در مقایسه با اهداف کنونی 176

5-4- فعالیت‌های موزه 177

5-5- بیرون، درون موزه و قرارگیری بنا در سایت 178

5-6- فرم بنا 180

5-7- فضاهای موزه 184

5-8- گالری 184

5-9- فروشگاه کتاب 185

5-10- رستوران 185

5-11- کتابخانه 186

5-12- بخش اداری عمومی 186

5-13- آمفی‌تئاتر 187

5-14- بخش اداری خصوصی 188

5-15- گنجینه یا مخزن (مجموعه‌ی دائمی موزه) 188

5-16- تحلیل پلان 189

5-17- سیرکلاسیون 191

5-18- عناصر برجسته در موزه 193

5-18-1- ورودی 193

5-18-2- اصول نظام‌دهنده‌ی ورودی 194

5-18-3- فضای ورودی 194

5-18-4- عملکرد ورودی 195

5-18-5- چهارسو 195

5-18-6- هشتی 196

5-18-7- حوض 197

5-18-8- بادگیر 198

5-18-9- اسپیرال 200

5-19- سبک معماری موزه 200

5-19-1- مردم واری 201

5-19-2- پرهیز از بیهودگی 201

5-19-3- نیارش 201

5-19-4- خود بسندگی 202

5-19-5- درون‌گرایی 202

5-20- نتیجه گیری و بحث 202

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………..209

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………….219

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                  صفحه

جدول ‏2–1- اندیشه‌های مورد تأمل در مدرنیسم و پست مدرنیسم مأخذ: دباغ و مختاباد امرئى، 1389 71

جدول ‏2–2- قیاس فرم معماری مدرن و پسامدرن مأخذ: دباغ و مختاباد امرئى، 1389 72

جدول ‏2–3- نوع نگاه مدرن و پسامدرن به طرح و محصول ماخذ: دباغ و مختاباد امرئى، 1389 73
فهرست شکل‌ها و تصاویر

عنوان                                                  صفحه

شکل ‏2–1-موزه‌ی سلطنتی جنگ منچستر 76

شکل ‏2–2- طراحی (City of Arts and Sciences) توسط کالاتراوا 76

شکل ‏2–3- معماری اکوتک، بازسازی رایشتاگ (پارلمان جدید آلمان) در برلین توسط نورمن فاستر 77

شکل ‏2–4- طراحی سایبری 79

شکل ‏2–5- کلبه‌ی روبوتیک‌ـ خانه‌های دانشجویی‌ 79

شکل ‏2–6- طراحی نمایش‌گاه اقیانوس‌شناسی در کره‌ی جنوبی به سبک فولدینگ 81

شکل ‏2–7- طراحی هایبری پکن 83

شکل ‏2–8- معماری پرش کیهانی، موزه‌ی گوگنهایم 84

شکل ‏2–9- معماری بیونیک، موزه‌ی هنر امریکا 85

شکل ‏2–10- سانفرانسیسکو (Kas Oosterhuis, lecture as part of Seeing Orange) 85

شکل ‏2–11- سقف نمایشگاه مونترال 86

شکل ‏3–1- معماری سنتی قشم 119

شکل ‏3–2- معماری میبد 121

شکل ‏3–3- معماری یزد 121

شکل ‏3–4- خانه‌ی تاریخی کاشان 121

شکل ‏3–5- معماری گیلان 122

شکل ‏3–6- معماری ماسوله 123

شکل ‏4–1-موقعیت استان تهران 161

شکل ‏4–2- مقطع شمالی- جنوبی منطقه تهران از دامنه‌های جنوبی توچال البرز تا مسیله و دریاچه‌ی نمک 162

شکل ‏4–3- ساختار شهر تهران در دوره‌ی صفویه 165

شکل ‏4–4- ساختار شهر تهران از آغاز دوره‌ی قاجار تا زمان ناصرالدین‌شاه 166

شکل ‏4–5- ساختار شهر تهران در دوره‌ی سلطنت ناصرالدین شاه 167

شکل ‏4–6- ساختار شهر تهران در دوره‌ی سلطنت پهلوی اول 169

شکل ‏4–7- ساختار شهر تهران در دوره‌ی پهلوی دوم 170

شکل ‏5–1- جایابی بنای موزه در سایت 178

شکل ‏5–2- تندیس‌های اطراف وحیات موزه 179

شکل ‏5–3- بنای موزه هنرهای معاصر تهران و بغ تندیس 179

شکل ‏5–4- بنای کلی موزه هنرهای معاصر تهران 180

شکل ‏5–5- حیاط مرکزی یادآور معماری سنتی کویری 180

شکل ‏5–6- حجم موزه 181

شکل ‏5–7- نمایی از چهار بادگیر اصلی موزه و استفاده از سنگ و بتن 182

شکل ‏5–8- جهت‌گیری نورگیرها به‌سمت شمال شرقی 182

شکل ‏5–9- تغییر ابعاد در عناصر تکراری برای ایجاد تناسب 182

شکل ‏5–10- نحوه شکل‌گیری حجم گالری‌ها 183

شکل ‏5–11- نحوه‌ی استفاده از فرم تکراری 183

شکل ‏5–12- عناصر تکراری بنا 183

شکل ‏5–13- تعادل بصری موزه در برخی نماها 184

شکل ‏5–14- سلسله مراتب عملکردی موزه 184

شکل ‏5–15- بازشو‌هایی در مسیر گالری‌ها 185

شکل ‏5–16- رستوران موزه 186

شکل ‏5–17- پلان موزه 189

شکل ‏5–18- فرم گالری‌ها و نحوه‌ی قرارگیری در پلان 190

شکل ‏5–19- نمایی از حیاط مرکزی 190

شکل ‏5–20- حیاط مرکزی و محورهای آن 191

شکل ‏5–21- نحوه‌ی سازمان‌یافتگی اجزاء بنا بر اساس حیاط مرکزی 191

شکل ‏5–22- سیرکلاسیو پلان موزه 192

شکل ‏5–23- دسته‌بندی عرصه‌های موزه 192

شکل ‏5–24- تقارن اجزای عملکردی بنا 193

شکل ‏5–25- موازنه‌ی متعادل بخش‌های عملکردی بنا 193

شکل ‏5–26- ورودی موزه 194

شکل ‏5–27- اصول نظام‌دهنده‌ی ورودی 194

شکل ‏5–28- فضای ورودی 195

شکل ‏5–29- عملکرد ورودی 195

شکل ‏5–30- نمایی از شیبراهه‌ی داخلی 197

شکل ‏5–31- نحوه‌ی نورگیری غیر مستقیم موزه 199

شکل ‏5–32- اسپیرال موزه 200 

فصل 1
 

مقدمه و کلیات

 

1-1-  مقدمه
ایران کشوری است که دارای تمدن و فرهنگی غنی می‌باشد، این فرهنگ و تمدن چنان قوی است که در طول تاریخ پرفراز و نشیب آن، توسط فرهنگ‌ها و اقوام دیگر مورد تاخت و تاز قرار گرفته ولی بدلیل ریشه‌دار بودن و عمیق بودن باورهای فکری و غنای فرهنگی مردم آن، کمتر تحت تاثیر قرار گرفته است و همواره رذالت‌های فرهنگ مهاجم را در خود هضم نموده و نقاط قوت فرهنگ مهاجم را برای هر چه بهتر زندگی کردن خود به خود جذب نموده است. جلوه و نمود این پیشینه تاریخی در فرهنگ و تمدن امروزه، بر پیشانی ایران و ایرانیان به صورت رفتارهای متمدنانه در داخل و خارج کشور به وضوح دیده می‌شود و این رفتار و برخورد انسانی ناشی از تعلیمات و تاثیرات دنیای پست‌مدرن امروزی نمی‌تواند باشد، بلکه ناشی از یک بنیه و فطرتی پاک است که درازای آن به طول تاریخ می‌انجامد. شناساندن این فرهنگ و این تاریخ کهن به جهانیان یک امری واجب بر هر ایرانی می‌باشد و هرگونه سهل‌انگاری در این راستا دردی بر پیکره فرهنگی این جامعه می‌افزاید و بغضی بر گلوی انسان می‌آورد که جز با عطش جلوه پیدا کردن این فرهنگ ناب و اصیل در فرهنگ جهانیان فروکش نمی‌کند. امروزه برخی از کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته با بوق و کرنا کردن فرهنگ‌های ساختگی توسط کارگردانان و نویسندگان و دور از ریشه تاریخی در دستگاه‌های تبلیغاتی خود چنان گوی سبقت را از کشورهای صاحب تمدن ربوده‌اند که گویی فرهنگ ایرانی به عنوان یک کشوری با دیرینه بسیار غنی نقشی در متمدن‌سازی دنیای غرب و شرق داشته ‌است. این جسارت فرهنگی تا به‌جایی است که برخی از مشاهیر فرهنگی ما به‌نام کشورهای تازه به‌دوران رسیده مصادره می‌شوند و این کشورها با تبلیغات گسترده در قبولاندن آن‌ها به دهکده جهانی از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کنند.