1-1. بیان مسئله. 4

1-2. سوال تحقیق.. 5

1-3. اهداف تحقیق.. 5

1-4. فرضیه. 5

1-5 نوع روش تحقیق.. 5

1-6 روش گردآوری اطلاعات… 5

1-7 ابزارگردآوری اطلاعات… 6

1-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 6

1-9 سوابق تحقیق.. 6

1-10محدودیتهای تحقیق.. 8

1-11. قلمرو تحقیق.. 8

فصل دوم: مرور منابع، ادبیات تحقیق

2-1 مفهوم كلی خشكسالی.. 11

2-2 انواع خشكسالی.. 12

2-2 -1 خشكسالی هواشناختی.. 12

2-2 -2 خشكسالی هیدرولوژیكی.. 13

2-2 -2-1 خشكسالی هیدرولوژیكی و آمایش سرزمین(كاربری اراضی) 14

2-2 -3 خشكسالی كشاورزی.. 15

2-2 -4 خشكسالی اقصادی- اجتماعی.. 15

2-3 پیامد اثرات خشكسالی.. 16

2-4- شدت و وسعت خشكسالی.. 16

2-5 – ملاحظات خشكسالی در رابطه با ایران. 17

2-6 ویژگیهای فضایی و زمانی خشكسالی.. 18

2-6 -1 آغاز و خاتمه خشكسالی.. 18

2-6 -2 شدت خشكسالی.. 19

2-6 -3 فراوانی خشكسالی.. 20

2-6 -4 وسعت منطقه ای خشكسالی.. 20

2 -7 روش های مطالعه خشكسالی.. 20

2 -7-1- روش مطالعه بیلان آبی.. 21

2-7-2- شاخص ترنتوایت… 21

2-7-3 شاخص خشكسالی پالمر(PSDI ) 22

2-7-4 روش های تحلیل جریان. 25

2-7-5 روش تحلیل داده های بارندگی.. 25

2-7-6 – روشهای تحلیل سینوپتیكی.. 26

2-7-7 روش استفاده از اطلاعات ژئومورفولوژیك و تاریخی.. 27

فصل سوم : روش شناسی یا داده ها و روش کار

3-1 مواد و روش… 29

3-1-1 مواد. 29

3-2 روش کار. 29

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1ویژگیهای طبیعی محدوده تحقیق.. 31

4-1-1 موقعیت حوضه سموش… 31

4-2- توپوگرافی حوضه سموش… 33

4-2-1- واحد کوهستانی کم ارتفاع. 33

4-2-2- واحد کوهستانی نسبتا˝ مرتفع. 33

4-2-3- واحد کوهستانی بسیارمرتفع. 33

4-3- تفسیر نقشه شیب حوضه سموش… 35

4-3-1- شیب حوضه. 35

4-4- زمین شناسی حوضه سموش… 38

4-5- ژئومرفولوژی حوضه سموش… 40

4-6- خاکهای حوضه سموش… 42

4-6-1- خاکهای کم عمق تا نیمه عمیق با بافت سنگی.. 42

4-6-2- خاکهای بسیار کم عمق با بیرون زدگیهای سنگی زیاد و بدون پوشش گیاهی.. 42

4-7- پوشش گیاهی حوضه سموش… 43

4-8- اقلیم. 44

4-8-1- بررسی شبکه ایستگاههای هواشناسی و هیدرومتری.. 44

4-8- 2 بارندگی ماهیانه. 45

4-8- 3 توزیع فصلی بارش و رژیم باراندگی.. 47

4-8- 4 تغییرپذیری بارندگی حوضه. 48

4-8-5 ضریب تغییرات ماهانه بارش… 49

4-8-6- حداکثر بارندگی 24 ساعته حوضه. 49

4-8- 7- حداکثر بارش متحمل.. 50

4-8- 8- فرسایندگی باران در حوضه سموش… 51

4-8-9- رژیم حرارتی حوضه. 52

4-8-10- روند تغییرات میانگین ماهانه دما 53

4-8-11- تغییرات روزانه و فصلی دما 54

4-8- 12- رژیم فصلی دما در حوضه. 55

4-8- 13- تعداد روزهای یخبندان حوضه. 56

4-8-14- پتانسیل حرارتی (درجه _ روز) 57

4-8- 15-رطوبت… 58

4-8-15-1- تبخیروتعرق پتانسیل به روش تورنت وایت(etiaW htnrohT) 58

 

4-8-15-2- تبخیر و تعرق واقعی.. 59

4-8-16- نوع اقلیم حوضه سموش… 60

4-8-16-1 روش دمارتن اصلاح شده 60

4-8-16-2 سیستم طبقه بندی آمبرژه 61

4-9- هیدرولوژی.. 62

4-9- 1- بررسی آبدهی فصلی حوضه سموش… 62

4-9-2- تداوم جریان رودخانه ای.. 65

4-9-3- حجم آب جاری شده 65

4-9-4- ارتفاع آب جاری شده 67

4-9-5- برآورد دبی حداکثر سیلاب حوضه سموش… 68

4-10 بررسی خشکسالی در حوضه. 70

4-10-1- روش میانگین متحرك.. 70

4-10-2- روش شاخص بارندگی یا نمایه بارندگی (Precipitation Index ) 72

4-10-3- شاخص درصد از نرمال (DN ) 76

4-10-4- شاخص توزیع استاندارد. 79

4-10-5- نمایه استاندارد بارندگی ( روش SPI ) 81

فصل پنجم: نتیجه گیری ،تفسیر یافته ها وآزمون فرضیه ها

5-1 نتیجه گیری و تفسیر یافته ها 85

5-2- پا سخ به فرضیه ها 90

منابع و مآخذ. 91

چکیده

ایران كشور پهناوری است كه به علت موقعیت خاص و ویژگیهای توپوگرافیك، از آب و هوای متفاوتی برخوردار است. به همین دلیل، قسمت اعظم ایران در قلمرو آب و هواهای خشك جهان قرار می گیرد. علاوه بر قلت بارندگی، نوسانات شدید بارندگی در مقیاسهای روزانه، فصلی و سالانه از جمله خصوصیاتی است كه موجب عدم اطمینان كافی نسبت به دریافت حداقل بارش مورد نیاز جهت مصارف كشاورزی، تغذیه جریانهای سطحی و سفره آبهای زیر زمینی و مصارف انسانی می شود. با توجه به وجود نوسانات منفی شدید در بارشهای مناطق مختلف كشور، وقوع این خشكسالی ها، اثر بسیار زیانباری را بر بخشهای كشاورزی و اقتصادی كشور تحمیل می كند. خشکی و خشکسالی نتیجه اثرات متقابل بین محیط زیست طبیعی واجتماعی است. این اثرات نه تنها روی تولید محصولات کشاورزی موثر بوده بلکه بطور همزمان بر روی تمام موجودات زنده شامل گونه های گیاهی و جانوری و همچنین انسانها تاثیرگزار می باشد. مطالعات خشکسالی از لحاظ جنبه های طبیعی و انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا آثار خشکسالی در بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی متفاوت بوده و می تواند صدمات جبران ناپذیری را در بخشهای مختلف بوجود آورد. نگارنده در این تحقیق تا با استفاده از روشهای رایج از جمله SPI، شاخص استاندارد، میانگین متحرک، شاخص بارندگی، شاخص درصد نرمال و روش SPI به بررسی شدت و تداوم و فراوانی خشکسالی های اقلیمی در حوضه سموش واقع در شرق گیلان پرداخته تا حساسیتهای اقلیمی و هیدرولوژیکی موجود در حوضه مورد مطالعه را نسبت به خشکسالی های اتفاق افتاده مورد بررسی قرار دهد.

نتایج تحقیق نشان می دهد که حوضه ی سموش براساس روش شاخص بارندگی 10 سال از دوره آماری مورد مطالعه دارای وضعیت خشک، 14 سال مرطوب و 6 سال در حالت نرمال قرار، با توجه به شاخص های درصد نرمال در آن 9 سال خشکسالی، 6 سال خشکسالی ضعیف، 13 سال خشکسالی متوسط، یک سال خشکسالی شدید و یک سال نیز تر سالی وجود دارد، با توجه به دوره آماری در حوضه سموش 23 سال بر اساس شاخص های روش توزیع استاندارد بسیار خشک، 6سال خشک و یک سال نرمال می باشد و براساس شاخص های روش SPI در حوضه­ی سموش 13 سال شدیداً خشک، 6 سال بسیار خشک، 6 سال خشک متوسط، 4 سال نزدیک نرمال و یک سال نیز در سال 79-1378 مرطوب متوسط می باشد.

 واژگان کلیدی: شدت و تداوم، خشکسالی های اقلیمی، حوضه آبریز، سموش، شرق گیلان

 
 
 
مقدمه

خشكسالی گرانترین بلای طبیعی است به طوری كه سالانه به طور متوسط بین 6 الی 8 میلیارد دلار خسارت جهان به بار می آورد. سواحل جنوبی دریای خزر كه سه استان مهم گیلان – مازندران – گلستان را در خود جای داده است و قطب كشاورزی، دامپروری و. . . می باشد. با توجه به نیاز آبی كشت برنج 8000 متر مكعب در هكتار و باغداری 2140 متر مكعب در هكتار و با عنایت به اینكه بیش از 60% آب رودخانه های بزرگ و كوچك در این استان هدر می رود در شرایط خشكسالی و كمبود آب خسارت شدیدی از نظر بخش كشاورزی و دامپروری و حتی فعالیتهای صنعتی می بیند و سبب كاهش جدی منابع آب شیوع بیماری ها و آفات گیاهی و آتش سوزی جنگل و مراتع و كاهش درآمدها و به دنبال آن مهاجرت نیروی انسانی از روستا به شهر می گردد. سرسبزی منطقه بسیاری از مشكلات كمبود آب را پوشانده است و كمتر كسی به ذهنش خطور می كند كه واقعا خشكسالی شدیدی در این منطقه وجود دارد. بنابراین شناخت و پایش خشكسالی ها و كنترل آنها در چنین مناطقی از اهمیت ویژه ای برخوردار است (سایت سازمان هواشناسی).

با توجه به موارد فوق این تحقیق در نظر دارد تا با استفاده از روشهای موجود به بررسی شدت و تداوم و فراوانی خشکسالی های اقلیمی در شرق گیلان( حوضه سموش) پرداخته، لذا تحقیق حاضررا به شش فصل زیر تقسیم می نمائیم:

فصل اول : طرح تحقیق

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

فصل سوم : ویژگیهای طبیعی محدوده تحقیق

فصل چهارم: مواد و روشها می باشد.

فصل پنجم : یافته های تحقیق

فصل ششم : تفسیریافته ها و پیشنهادات و پاسخ به فرضیات ومنابع و مآخذ می­باشد.

 1-1. بیان مسئله

خشكسالی یكی از چالشهای قرن حاضر است كه در آینده یكی از مشكلات عمده بشریت به حساب خواهد آمد افزایش جمعیت رشد روزافزون فعالیتهای كشاورزی و صنعتی و گسترش بی رویه شهرها منجر به تشدید مصرف منابع آب و ایجاد بحرانهای منطقه ای ناشی از خشكسالی در بساری از نقاط جهان شده است. آب این منبع حیاط بخش به عنوان یكی از سه عامل اصلی تشكیل و بقای محیط زیست (خاك، هوا، آب) بیش از هر زمان دیگر مورد توجه می باشد. اهمیت این مسئله به خاطر نیاز روزافزون و پایین آمدن كیفیت آب در سح جهانی نتیجه سهل انگاری و سودجویی افراد و سازمانها روز به روز افزایش یافته به نحوی كه در آینده نزدیك بوجود آورنده مسائل حاد سیاسی و اجتماعی گردد (سایت سازمان هواشناسی).

کشور ما در یکی از مناطق خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و خشکی جزء فطرت و صفت ذاتی آن است تغییرات شدید مقدار بارش، شدت و پراکنش زیاد بارندگی و نوسانات دما از خصوصیات دائمی این مناطق است. خشکسالی نیز به عنوان یک عارضه موقت هر چند سال یکبار در این مناطق حادث می شود و در نتیجه اثرات خسارت بار خشکسالی در ابعاد مختلف، برنامه ریزی­های توسعه­ای کشور را دچار رکود نموده و بحرانهای گسترده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در نواحی مختلف کشور ایجاد می­نماید.

استان گیلان با توجه به شرایط اقلیمی و موقعیت خاص جغرافیایی همیشه بعنوان استانی بدون مشکل به چشم می آید در صورتی که این استان از غرب به شرق سرتاسر مخاطره است. حوضه­ی سموش در شرق استان گیلان از جمله حوضه­های رودخانه­ای است که درطی سالهای اخیر تحت تاثیر این پدیده قرار دارد وبنظر میرسد که خشکسالی در این شهرستان جنبه اقلیمی داشته و ناشی از کمبودبارش در این منطقه می باشد. لذا این تحقیق درنظر دارد به بررسی شدت و تداوم و خشکسالی های اقلیمی در حوضه سموش پرداخته تا بتواند نسبت به جلوگیری از مخاطرات موجود برنامه ریزی لازم را بعمل آورد.

1-2. سوال تحقیق

آیا در حوضه سموش خشکسالیهای اقلیمی وجود دارد؟

آیا خشکسالیهای اقلیمی در حوضه سموش شدت و تداوم دارد؟

1-3. اهداف تحقیق

– بررسی شدت و تداوم خشکسالی های اقلیمی در حوضه سموش

– شناخت نوع خشكسالی در سطح حوضه

– ارائه راهکار های مناسب جهت رفع یا مقابله با خشکسالی

 1-4. فرضیه

در حوضه سموش خشکسالیهای اقلیمی وجود دارد.

خشکسالیهای اقلیمی در حوضه سموش شدت و تداوم دارد.

1-5. نوع روش تحقیق

روش تحقیق توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد

1-6. روش گردآوری اطلاعات

روش گرد آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد. در این تحقیق به لحاظ ماهیت نظری-کاربردی بودن آن و مباحث مطرح شده از دو روش مطالعه اسنادی و میدانی استفاده شده است. در روش مطالعه اسنادی از شیوه های جمع آوری اطلاعات، داده ها، آمارها بهره جویی از کتابخانه ها و آرشیو سازمانها و اینترنت استفاده گردیده است. در روش میدانی نیز از مشاهدات عینی و مصاحبه بهره گرفته شده است.

1-7 . ابزارگردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای بصورت فیش برداری، جدول، نقشه و کروکی. . . و شبکه های کامپیوتری بوده و در روش میدانی نیز از نقشه، مشاهده، مصاحبه و دوربین عکاسی و عین استفاده شده است. شبکه های کامپیوتری – مشاهده ( سطحی و آزاد) بانک های اطلاعاتی و پرسش نامه و مشاهده است.

1-8 . روش تجزیه و تحلیل اطلاعات