چکیده 1

فصل اول. 2

مقدمه. 2

اطلاعات گیاه شناسی.. 3

گرده 4

اندام‌های تولید مثلی.. 4

جنس‌های معروف ارکیده 6

ازدیاد ارکیده‌ها به روش‌های زیر صورت می‌گیرد. 7

فصل دوم. 9

بررسی منابع. 9

1-1- محیط‌های کشت در ریزازدیادی.. 10

2-1- محیط کشت و مواد تشکیل دهنده آن. 10

1-2-1- عناصر پرمصرف و کم مصرف… 11

1-2-3- کربوهیدرات‌ها 12

1-2-4 -ویتامین‌ها 12

1-2-5- اسیدهای آمینه و سایر افزودنی‌های نیتروژن دار. 13

1-2-6- مواد جامدکننده یا سیستم حمایت کننده 13

1-2-7- تنظیم کننده‌های رشد. 14

1-2-7-1- سایتوکنین ها 15

1-2-7-2 کاربرد اکسین ها در ریزازدیادی.. 16

1-2-8- اثر نانوکودها در گیاهان زینتی.. 18

فصل سوم. 22

مواد و روش‌ها 22

3-1- منبع گیاهی مورد استفاده 23

3-2- روش کار. 23

3-3- محیط کشت… 24

3-3-1- آماده کردن محیط کشت… 24

3-3-2- ضدعفونی وسایل مورد نیاز. 24

3-3-3- آماده سازی هود (لامینار ایرفلو) 25

3-3-4- آماده سازی محیط کشت کورم ارکیده 25

3-3-5- آماده سازی کورم ارکیده 26

3-4- چگونگی اندازه گیری صفت‌ها 27

3-5- شرایط گلخانه ای.. 28

3-6- تجزیه و تحلیل داده‌ها 28

فصل چهارم. 29

نتایج و بحث… 29

ارزیابی صفات در محیط کشت درون شیشه ای.. 29

طول گیاه 30

طول ریشه. 32

تعداد کورم. 33

تعداد برگ… 35

تعداد ریشه. 37

وزن تر. 38

وزن خشک گیاه 39

آزمایش دوم. 40

طول گیاه 40

طول ریشه. 42

تعداد کورم. 44

تعداد برگ… 46

تعداد ریشه. 48

وزن تر گیاه 49

   

وزن خشک گیاه 51

فصل پنجم. 53

نتیجه گیری کلی.. 53

منابع. 55

فهرست جداول

جدول4-1- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31

جدول 4-2- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31

جدول4-3- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه. 32

جدول 4-4- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه. 33

جدول4-5- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم. 34

جدول 4-6- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم. 34

جدول4-7- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ… 36

جدول 4-8- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ… 36

جدول4-9- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه. 37

جدول 4-10- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه. 37

جدول4-11- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن تر. 38

جدول 4-12- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر وزن تر. 39

جدول4-13- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک… 40

جدول 4-14- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک… 40

جدول4-15- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول گیاه 41

جدول 4-16- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول گیاه 42

جدول4-17- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول ریشه. 43

جدول 4-18- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول ریشه. 44

جدول4-19- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد کورم. 45

جدول 4-20- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد کورم. 46

جدول4-21- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد برگ… 47

جدول 4-22- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد برگ… 47

جدول4-23- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد ریشه. 49

جدول 4-24- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد ریشه. 49

جدول4-25- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن تر. 51

جدول 4-26- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن تر. 51

جدول4-27- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن خشک… 52

فهرست نمودار

نمودار4-1- اثر نانوکود بر روی طول گیاه 33

 نمودار 4-2- اثر نانوکود بر روی طول ریشه. 34

 نمودار 4-3- اثر نانوکود بر روی تعداد کورم. 35

 نمودار 4-4- اثر نانوکود بر روی تعداد برگ… 36

 نمودار 4-5- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی طول گیاه 40

 کلیدواژه­ها: تنظیم­کننده­های رشد گیاهی، سطح برگ، قندهای احیاء، کربوهیدرات محلول، گیاهان برگ زینتی، مقدار کلروفیل برگ.

  فصل اول : مقدمه

1-1 کشف مواد رشد گیاهی.. 2

1-1-1 جیبرلین­ها 2

1-1-1 سایتوکنین­ها 2

1-2 خلاصه­ای درباره­ی تنظیم­کننده رشد گیاهی جیبرلین­ و سیتوکنین­ها 3

1-2-1 جیبرلین­ها 3

1-2-2 سایتوکنین­ها 5

1-3 اثرات فیزیولوژیکی جیبرلین­ها 6

1-4 بیوسنتز سیتوکنین­ها 8

1-4-1 سیتوکنین­های ترکیبی و آزاد و تجزیه آن­ها 8

1-4-2 اثرات فیزیولوژیکی سیتوکنین­ها 9

1-5 اثرات مواد رشد گیاهی در فرآیندهای فتوسنتزی و تقسیط مواد غذایی.. 11

1-5-1 جیبرلین­ها و فتوسنتز. 11

1-5-2 سیتوکنین­ها و فتوسنتز. 14

1-6 معرفی گیاهان مورد مطالعه. 17

فصل دوم: بررسی منابع. 19

2-1 اثرات تنظیم­کننده­های رشد گیاهی.. 20

2-1-1 اثرات تنظیم­کننده­های رشد گیاهی بر تغییرات مورفولوژیکی.. 20

2-1-2 اثرات تنظیم کننده­های رشد گیاهی بر تغییرات فیزیولوژیکی.. 30

2-3 هدف از پژوهش… 31

فصل سوم: مواد و روشهای آزمایشگاهی.. 32

3-1 شرایط اقلیمی محل اجرای آزمایش… 33

3-2 تهیه ظروف کاشت و خاک گلدان. 33

3-3 آماده کردن گیاهان. 33

3-4 تیمارها 34

3-5 مواد شیمیایی مورد استفاده در پژوهش… 36

3-6 طرح مورد استفاده تیمارهای آزمایش… 36

3-7 عملیات داشت.. 37

3-7-1 آبیاری.. 37

3-7-2 کوددهی.. 37

3-8- کاربرد هورمونها روی گیاهان. 37

3-9 پارامترهای رشدی و مورفولوژیک… 37

3-9-1 ارتفاع گیاه 37

3-9-2 قطرساقه گیاه 37

3-9-3 تعداد برگ.. 38

3-9-4 شاخص سطح برگ …

3-9-6 تعداد میانگره 39

3-9-7 طول شاخه جانبی.. 39

3-9-8 تعداد شاخه جانبی.. 39

3-9-9 حجم ریشه. 39

3-9-10 طول ریشه. 39

3-9-11 وزن تر برگ، ساقه، ریشه و کل گیاه 39

3-9-12 وزن خشک برگ، ساقه، ریشه و کل گیاه 39

3-10-6-2 پارامترهای بیوشیمیایی.. 40

3-10-1 سنجش مقدار کلروفیل و کاروتنوئید. 40

3-10-2 قندهای احیاكننده 41

3-10-2-1 رسم منحنی استاندارد. 41

3-10-2-3 تهیه محلول‌های مورد نیاز. 41

3-10-2-4 تهیه محلول سولفات مس… 41

   

3-5-6-4 تهیه محلول فسفومولیبدیك اسید. 41

3-10-3 کربوهیدرات­های محلول. 42

3-10-3-1 رسم منحنی استاندارد. 42

3-10-3-2 تهیه معرف آنترون. 42

3-11 آنالیز آماری.. 43

3-10-3-2 منحنی­های استاندارد مورد استفاده 44

فصل چهارم: نتایج.. 45

4-1 نتایج آزمایش گیاه برگ زینتی آرالیای دروغین.. 46

4-1-1 پارامترهای مورد مطالعه، 60 روز پس از اولین محلولپاشی.. 46

4-1-1-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 46

4-1-1-1-1 قطر ساقه. 46

4-1-1-1-2 ارتفاع گیاه 46

4-1-1-1-3 سطح برگ.. 46

4-1-1-1-4 تعداد برگ.. 47

4-1-1-1-5 محتوای کلروفیل برگ.. 47

4-1-1-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 47

4-1-2 پارامترهای مورد مطالعه، 120 روز پس از اولین محلولپاشی.. 51

4-1-2-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 51

4-1-2-1-1 ارتفاع گیاه 51

4-1-2-1-2 قطر ساقه. 51

4-1-2-1-3 محتوای کلروفیل برگ.. 51

4-1-2-1-4 سطح برگ.. 52

4-1-2-1-5 تعداد برگ.. 52

4-1-2-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 52

4-1-3 پارامترهای مورد مطالعه، 180 روز پس از اولین محلولپاشی.. 56

4-1-3-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 56

4-1-3-1-1 ارتفاع گیاه 56

4-1-3-1-2 قطر ساقه. 56

4-1-3-1-3 فواصل میانگره 56

4-1-3-1-4 تعداد شاخه. 56

4-1-3-1-5 سطح برگ.. 57

4-1-3-1-6 تعداد برگ.. 57

4-1-3-1-7 حجم ریشه. 57

4-1-3-1-8 طول ریشه. 58

4-1-3-1-9 وزن تر برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 58

4-1-3-1-10 وزن خشک برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 58

4-1-3-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 59

4-1-3-3 پارامترهای شیمایی.. 64

4-1-3-3-1 قندهای احیاء. 64

4-1-3-3-2 کربوهیدرات محلول. 64

4-2 نتایج آزمایش گیاه برگ زینتی شفلرا اکتینوفیلا.. 65

4-2-1 پارامترهای مورد مطالعه، 60 روز پس از اولین محلولپاشی.. 65

4-2-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 65

4-2-1-1 ارتفاع گیاه 65

4-2-1-2 قطر ساقه. 65

4-2-1-3 سطح برگ.. 66

4-2-1-4 تعداد برگ.. 66

4-2-1-5 شاخص کلروفیل. 66

4-2-1-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 67

4-2-2 پارامترهای مورد مطالعه، 120 روز پس از اولین محلولپاشی.. 71

4-2-2-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 71

4-2-2-1-1 ارتفاع گیاه 71

4-2-2-1-2 قطر ساقه. 71

4-2-2-1-3 شاخص کلروفیل. 71

4-2-2-1-4 سطح برگ.. 72

4-2-2-1-5 تعداد برگ.. 72

4-2-2-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 72

4-2-3 پارامترهای مورد مطالعه، 180 روز پس از اولین محلولپاشی.. 77

4-2-3-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 77

4-2-3-1-1 ارتفاع گیاه 77

4-2-3-1-2 قطر ساقه. 77

4-2-3-1-3 شاخص کلروفیل. 77

4-2-3-1-5 حجم ریشه. 78

4-2-3-1-6 سطح برگ.. 78

4-2-3-1-7 تعداد برگ.. 78

4-2-3-1-8 طول ریشه. 78

4-2-3-1-9 فواصل میانگره 79

4-2-3-1-10 وزن تر برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 79

4-2-3-1-11 وزن خشک برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 79

4-2-3-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 80

4-2-3-3 پارامترهای شیمایی.. 86

4-2-3-3-1 قندهای احیاء. 86

4-2-3-3-2 کربوهیدرات محلول. 86

4-3 نتایج آزمایش گیاه برگ زینتی فیکوس بنجامین.. 87

4-3-1 پارامترهای مورد مطالعه، 60 روز پس از اولین محلولپاشی.. 87

4-3-1-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 87

4-3-1-1-1 ارتفاع گیاه 87

4-3-1-1-2 قطر ساقه. 88

4-3-1-1-2 تعداد شاخه. 88

4-3-1-1-3 طول شاخه­های جانبی.. 88

4-3-1-1-4 سطح برگ.. 88

4-3-1-1-5 تعداد برگ.. 89

4-3-1-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 89

4-3-2 پارامترهای مورد مطالعه، 120 روز پس از اولین محلولپاشی.. 93

4-3-2-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 93

4-3-2-1-1 ارتفاع گیاه 93

4-3-2-1-2 قطر ساقه. 93

4-3-2-1-3 تعداد شاخه. 93

4-3-2-1-4 طول شاخه جانبی.. 94

4-3-2-1-5 سطح برگ.. 94

4-3-2-1-6 تعداد برگ.. 94

4-3-2-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 94

4-3-3 پارامترهای مورد مطالعه، 180 روز پس از اولین محلولپاشی.. 99

4-3-3-1 پارامترهای مورفولوژیکی.. 99

4-3-3-1-1 ارتفاع گیاه 99

4-3-3-1-2 قطر ساقه. 99

4-3-3-1-3 تعداد شاخه. 99

4-3-3-1-4 طول شاخه جانبی.. 99

4-3-3-1-5 سطح برگ.. 100

4-3-3-1-6 تعداد برگ.. 100

4-3-3-1-7 شاخص کلروفیل. 100

4-3-3-1-8 حجم ریشه. 100

4-3-3-1-9 طول ریشه. 101

4-3-3-1-10 فواصل میانگره 101

4-3-3-1-11 وزن تر برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 101

4-3-3-1-12 وزن خشک برگ، ساقه، ریشه و وزن کل. 102

4-3-3-2 پارامترهای رنگدانه­های فتوسنتزی.. 103

4-3-3-3 پارامترهای شیمایی.. 110

4-3-3-3-1 قندهای احیاء. 110

4-3-3-3-2 کربوهیدرات محلول. 110

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری.. 112

5-1 پارامترهای رشد و مورفولوژیک… 113

5-2 رنگیزه­های فتوسنتزی.. 117

5-3 وزن تر و خشک برگ، ساقه، ریشه و کل. 119

5-4 میزان قند احیاء و کربوهیدرات محلول. 120

5-5 نتیجه­گیری……………………………………………………………………………………………………………122

5-6 پیشنهادها 123

 فصل ششم منابع…….………………………………..…..……………………………..124

کشف مواد رشد گیاهی

1-1-1 جیبرلین­ها

درحضور ماده بازدارنده رشد فوزاریک اسید (5 –n بوتیل پیکولینیک اسید) مرحله تصفیه و خالص سازی ماده ی تولید شده ی باکانا جلوگیری می شود. به هرحال، درسال 1935 یابونا ماده­ای کریستالی شکل فعال را از محیط کشت استریل تصفیه شده جیبرلا فوجیکوری جدا کرد (یابونا، 1935). این ماده هنگامی که در ریشه­های گیاهچه­های برنج به کار رفت باعث تحریک رشد آن شد و جیبرلینA  نامیده شد. این اولین باری بود که اصطلاح جیبرلین در منابع علمی مورد استفاده قرار می­گرفت. یاباتا و سیمیکی (1983) در کریستاله کردن جیبرلین  Aو جیبرلین B موفق بودند اما به علت جنگ، مطالعه بر روی جیبرلین کنار گذاشته شد. در دهه 1950 مطالعات متمرکزی توسط دانشمندان انگلیسی، آمریکایی و ژاپنی بر روی خواص تنظیم­کنندگی رشد، جیبرلیک اسید و شناسایی جیبرلین در عصاره قارچی صورت گرفت و آنها سرانجام این ترکیب را در گیاهان عالی کشف کردند. درسال 1954 محققان انگلیسی (برایان و همکاران، 1954) خصوصیات تنظیم­کننده رشد گیاهی جیبرلیک اسید را در فرآورده حاصل از قارچ Gibberella fujikuroi تشخیص دادند. درسال 1955 دانشمندان آمریکایی (استولا وهمکاران، 1955) آنچه را که جیبرلین  A یا جیبرلین X می­باشد از محیط کشت تصفیه شده و استریل جیبرلا فوجیکوری شناسایی کردند. همچنین در سال 1955 دانشمندان ژاپنی (تاکاهشی و همکاران، 1955) دریافتند که جیبرلین A حاوی سه ترکیب متمایز است که آنها را ،  و  نامیدند. هم اکنون توافق کلی بر این است که جیبرلین X، جیبرلیک اسید و  ترکیبات مشابهی هستند. در حقیقت امروزه جیبرلیک اسید و GA3  با هم مترادف می­باشند. در طی سال 1956 رادلی موادی مشابه جیبرلیک اسید در گیاهان شناسایی نمود و از آن زمان تاکنون جیبرلین­ها به عنوان یک ماده عمومی گسترش یافته در گیاهان عالی نشان داده شده است (تاکاهاشی و همکاران، 1991).

تاکاهاشی و همکاران در سال 1957، ترکیب  را از جیبرلا فوجیکوری تشخیص دادند و نشان داد که شبیه به جیبرلین A  است که توسط استودال در سال 1955 کشف شده بود اما هیچ وجه تشابهی برای  یا  وجود ندارد. مک میلان و تاکاهاشی (1968) شماره­های مشخصی را از جیبرلین  تا  بدون توجه به منشا آنها در نظر گرفتند. این روش امروزه نیز برای بیش از 90 نوع جیبرلین شناخته شده و رایج نیز، استفاده می­شود.

 1-1-2 سیتوکنین­ها

هابرلنت (1913) نشان داد که مواد ترشح شده از آوند آبکشی قابلیت تحریک در تکثیر سلولی در بافت­های غده سیب زمینی را دارد. تقریبا یک سال بعد، ون آوربیک و همکاران (1914) نشان دادند که مواد ایجاد شده طبیعی در شیره نارگیل (آندوسپرم مایع) توانایی تسریع تکثیر سلولی در جنین­های تازه داتورا را دارا می­باشد. ون اوربیک و همکاران (1944) گزارش دادند که عصاره موجود در جنین تاتوره، مخمر، جوانه گندم و پودر بادام، تقسیم سلولی را در محیط­های کشت جنین تاتوره تسریع کردند و به دنبال آن نشان دادند که این مواد از گستردگی عمل لازم برخوردار هستند. تحقیق هابرلنت توسط جابلونسکی و اسلوگ درسال 1954 توسعه یافت، آنها نشان دادن که سلول­های بافت آوندی محتوی موادی هستند که تقسیم سلولی را در گیاهان تنباکو تحریک می­کنند. میلر و همکاران در سال b1955 اولین کسانی بودند که از جداسازی و تصفیه کینتین (6 فورفوریل ­آمینو پورین) خبر دادند، که ­این ماده از DNA موجود در اسپرم کهنه و اتوکلاو شده شاه ماهی به دست آمده و آنها این ترکیب را کینتین نامیدند. زیرا این ماده قابلیت تسریع در تقسیم سلولی با سیتوکینز را در بافت مغزی تنباکو دارا بود (میلر و همکاران، a1955). هال و دروپ (1955) نشان دادند که با اتو­کلاو کردن مخلوط آدنین و فورفوریل آمین می توان کینتین را تولید کرد و به دنبال آن نشان دادند که کینتین می­تواند از تجزیه فراورده­های DNA به دست آید. میلر در سال 1961 از شناسایی یک ترکیب طبیعی شبیه کینتین در ذرت گزارش داد، این ترکیب بعدا زآتین نامیده شد. لتام (1963) اثر زآتین را به عنوان یک عامل تحریک کننده تقسیم سلولی ذرت بیان نمود و بعدا خواص شیمیایی این ماده را تشریح کرد (لتام، 1964). شاو و ویلسون (1964) در آزمایشی دیگر ساختمان زآتین را شناسایی کردند و نشان دادند که این ماده یک ترکیب مصنوعی نبوده است. بعد از طبقه بندی منابع موجود در این زمینه کشف زآتین را به لتام و میلر نسبت دادند (1963). از زمان کشف زآتین تاکنون سیتوکنین­های اضافی بی شماری یافت شده­اند و در سراسر سلسله گیاهی دیده می­شوند.

 1-2 خلاصه­ای درباره­ی تنظیم­کننده رشد گیاهی جیبرلین­ و سیتوکنین­ها

تعاریف واژگان                                                                                                                              6      

تعریف مفهومی                                                                                                                        6

تعریف عملیاتی                                                                                                                        7      

فصل دوم: پیشینه پژوهش                                                                                                        8     

پیش درآمد                                                                                                                               9

انواع و شیوع رفتارهای پرخطر                                                                                                  9     

رفتارهای خودآسیب رسان                                                                                                           9

مصرف سیگار                                                                                                                             10

سوء مصرف مواد                                                                                                                         10

مصرف الکل                                                                                                                               11

تعارف مربوط به رفتارجنسی                                                                                                          12

رابطه جنسی                                                                                                                                12

رابطه جنسی ایمن و پرخطر                                                                                                            12     

رابطه جنسی با خطرمتوسط                                                                                                           12

رابطه جنسی پرخطر                                                                                                                    12

رفتارهای پرخطرکدامند ؟                                                                                                            13

تعاریف مربوط به نوع رابطه جنسی                                                                                                13

شریک جنسی اولیه                                                                                                                     13

شریک جنسی ثانویه                                                                                                                   13

تماس جنسی ناسالم                                                                                                                    13

رفتارهای جنسی پرخطر                                                                                                               14

مقدمه ای بر رفتارهای پرخطر نوجوانان                                                                                          17

نقش شخصیت در رفتارهای جنسی     پرخطر                                                                                     19

دیدگاه های مرتبط در خصوص اعتیاد و رفتارهای پرخطر                                                                20

دیدگاه روانی اجتماعی                                                                                                                20

دیدگاه روان تحلیلی                                                                                                                    20

دیدگاه یادگیری اجتماعی                                                                                                            21

دیدگاه رشدی- شناختی                                                                                                              21

دیدگاه اعتقادات مذهبی                                                                                                              22

دیدگاه آمادگی زیست شناختی                                                                                                    22

دیدگاه اجتماعی- فرهنگی                                                                                                           23

آثار محرومیت از پدر در همانندسازی نقش جنسی                                                                          24

نظریه های موجود در مورد رفتارهای سالم  و پرخطر                                                                       24

تعریف اعتیاد                                                                                                                              25

مصرف موادمخدر                                                                                                                         26

ملاکهای DSM-IV-TR                                                                                                              

طبقه بندی انواع مواد                                                                                                                     28

موادافیونی                                                                                                                                   28     

موادآرامبخش، خواب آوار یا ضداضطراب                                                                                      28     

توهم زا                                                                                                                                       29

محرک ها                                                                                                                                   29

تعریف متامفتامین                                                                                                                         29     

اثرات متامفتامین                                                                                                                           31     

عوامل موثر در شروع مصرف مواد                                                                                                   32     

برای احساس سرخوشی                                                                                                                 32                 

برای احساس بهبودی                                                                                                                   32                 

برای کارکردبهتر                                                                                                                          32     

کنجکاوی  و اینکه دیگران هم مصرف می کنند                                                                                32     

رابطه پرخطرجنسی  و ایدز                                                                                                              33    

انواع درمان ها و مقایسه آن ها                                                                                                         34

گروه حمایت همتایان                                                                                                                    34

جلسات12گامی                                                                                                                            35

تحلیل عود                                                                                                                                    35

حمایت اجتماعی                                                                                                                           35

مدل ماتریکس                                                                                                                               35

اصول راهنما در درمان ماتریکس                                                                                                   36

رابطه مثبت و همیارانه                                                                                                                   37

ساختارانتظارات                                                                                                                           37

مهارت های شناختی- رفتاری                                                                                                       38

گروه های خودیاری                                                                                                                    39

پیشینه پژوهش                                                                                                                             40

پژ وهش های  داخلی                                                                                                                   40

پژوهش های خارجی                                                                                                                   41

فصل سوم: روش پژوهش                                                                                                             49

روش                                                                                                                                         50

معرفی متغیرها                                                                                                                             50

جامعه آماری                                                                                                                               50

نمونه و روش نمونه گیری                                                                                                             51

ابزار پژوهش                                                                                                                               51

روش تجزیه و تحلیل داده ها                                                                                                         51

روش اجرا                                                                                                                                   52    

فصل چهارم: یافته های پژوهش                                                                                                     54

آمارتوصیفی                                                                                                                               55

آزمون سوالات                                                                                                                             56

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری                                                                                                    59

بحث و نتیجه گیری                                                                                                                     60

محدودیت های پژوهش                                                                                                               63

پیشنهادها                                                                                                                                    63

پیشنهاد کاربردی                                                                                                                         63

پیشنهادات پژوهشی                                                                                                                      63

منابع                                                                                                                                          65 

منابع فارسی                                                                                                                                65

منابع انگلیسی                                                                                                                              70

پیوست ها                                                                                                                                   76  

چکیده:

هدف:  هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین اثربخشی روش ماتریکس بر کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مردان معتاد شهر کرمانشاه بود.

روش: روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش معتادان مرد شهر کرمانشاه بود که با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد. به آزمودنی ها پرسشنامه رفتارهای پر خطر جنسی داده شد. تعداد 24 نفر به­ روش تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل با تعداد برابر (n=12) جایگزین شدند.

روش ماتریکس بر روی گروه آزمایشی به ‌صورت گروهی اجرا شد. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه‌ای دوباردرهفته تحت مداخله روان درمانی گروهی قرارگرفتند. بعد از اتمام جلسات از دو گروه پس آزمون به عمل آمد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار میانگین رفتارهای پر خطر گروه آزمایش و گروه کنترل بود. نتایج آزمون های تحلیل کواریانس نشان دادکه روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی بطور معناداری تأثیرگذاربوده است. همچنین نتایج آزمونt  وابسته نشان داد تفاوت معناداری بین وضعیت تأهل در افراد پرخطر جنسی نداشته است.

نتیجه گیری: نتایج نشان دادکه روش ماتریکس احتمالاً می‌تواند باعث کاهش رفتار پر خطر جنسی در بین معتادین شود بنابراین از این رویکرد ممکن است بتوان برای کاهش رفتارهای پرخطر جنسی در گروه های پرخطر به منظور پیشگیری از ابتلا به HIV استفاده کرد.

فصل یکم: مقدمه پژوهش

مقدمه:

در بررسی تاریخ، هیچ جامعه بشری را نمی­توان یافت که با معضل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان نباشد و شاید بتوان گفت مواد مخدر همزاد با بشر در این جهان یافت شده و تا زمانی که انسان در این عرصه وجود دارد آن نیز پابرجا خواهد بود. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز همواره در سرنوشت ملت­ها و اقوام قابل جستجو است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

بزرگترین معضل اجتماعی امروز ایران، اعتیاد است که مسأله و مشکل میلیون­ها جوان است که وارثان اصلی کشورند. امروزه اعتیاد به انواع مواد مخدر و مشکلات مرتبط با آن به نحو بسیار خطرناک و تأسف باری نسل جدید کشور را تهدید می کند. شیوع مواد مخدر و اعتیاد سال­هاست که یکی از گرفتاری های درجه اول کشور محسوب می­شود و کوشش­هایی که تاکنون برای مهار این پدیده صورت گرفته است به دلایل مختلف علی رغم خواست قلبی مردم و دولت موفقیت­های اندکی در پی داشته است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

اعتیاد حالت مزمن روانی و جسمی است که در اثر مصرف مکرر مواد مخدر در فرد ایجاد شده و در طی آن در فرد نیاز و تمایل جسمی و روحی برای مصرف دوباره مواد مخدر به وجود می­آید. فرد در طی اعتیاد خود مصرف مواد را مرتباً افزایش داده و در اثر قطع مواد نشانگان محرومیت در فرد ایجاد می­شود(سادوک و سادوک[1]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388).

اعتیاد کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی را تحت شعاع قرار می­دهد و به عنوان مهمترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم قرار داده است(هوشنگ و جزایری، 1377). معتادان به مواد مخدر جزو گروهای پر خطر می‌باشند(جرلایز[2]، 2008) بنابراین انجام مداخلاتی در جهت کاهش رفتارهای پرخطر آنها ضروری به­نظر می­رسد زیرا اعتیاد به­عنوان یك آسیب اجتماعی، شاید هیچ­گاه به­طور كامل ریشه‏كن نشود، اما با تدبیر، اندیشه و تلاش واقعی حداقل می‏توان آسیب­های مرتبط با آن­ را همچون رفتارهای پرخطر جنسی و به تبع آن سرعت شیوع و انتقال بیماری ایدز را كاهش داد. یکی از مداخلاتی که در دهه­های اخیر در زمینه ایجاد تغییر و یا کاهش در رفتار­های نامناسب با موفقیت و استقبال زیادی همراه بوده است روش ماتریکس می­باشد که به عنوان درمانی به­شکل فردی و گروهی به صورت مستقل و یا درکنار سایر درمان­ها در حوزه­های مختلف به­کار رفته است(مکری واختیاری،1388). با توجه به مشکلاتی از قبیل ابتلا به HIV و بیماری مقاربتی که می تواند به واسطه رفتارهای پرخطر به استثنای خودکشی درپسران بیشتراز دختران است(لیندبرگ،بوگسس و ویلیامز[3]،2000) و با در نظرگرفتن تعداد زیاد معتادان در جهان و کشور ما و نیز با در نظر گرفتن اینکه ارتباط جنسی نامشروع، در میان حدود نیمی از معتادان گزارش شده است(رازقی، 1999). این پژوهش درصدد است تا با استفاده از آموزش روش ماتریکس و تأثیر ممکنه آن در تسلط بر احساسات و رفتارها و نیز نقش این روش در تصمیم گیری مناسب تر، مداخله ای را در جهت کاهش رفتارهای پر خطر جنسی در مردان معتاد انجام دهد.

بیان مسئله:

با شروع قرن جدید جوامع بشری با معضل بزرگ اجتماعی – روانی سوء مصرف مواد مواجه هستند. به عبارت دیگر، سوء مصرف مواد مخدر یک پدیده­ی جهانی است و کمتر کشوری یافت می­شود که این معضل در آن وجود نداشته باشد. سوء مصرف مواد مخدر، امروزه پا را از مرز اختلالات فردی و روانشناختی  فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است،که از آن با عناوینی هم­چون طاعون قرن و بلای خانمان سوز یاد می­شود.

طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر پس از تصادفات دومین عامل فوت در مرگهای مشکوک عوارض ناشی از اعتیاداست (رقیبی و پورقازی، 1384). اولین گزارشی که از مصرف مواد مخدر در ایران به چاپ رسیده است مربوط به قرن 17 میلادی می­باشد، ولی اولین آمار رسمی مکتوب به تعداد مصرف­کننندگان درایران مربوط به سال 1948 میلادی است که تعداد معتادان به تریاک را 1250000 نفراز کل جمعیت 14700000 نفرذکرکرده­اند (رزاقی، رحیمی و مدنی،1381).

در مطالعه­ بعدی که توسط مؤسسه داریوش در مورد همه­گیری مصرف مواد در 28 استان کشور در سال1383    انجام گرفت­، تعداد معتادان کشورکه نیازمند خدمات درمانی بودند بین 1500000 نفر تا1800000 نفر برآورد شدند (نارنجی­ها ،1383). تخمین­های مبتنی بر گزارشهای سازمان ملل نشان می­دهد که 5/1 الی2 درصد ازجمعیت ایران مشکل جدی یا سوء  مصرف مواد مخدر دارند(محمدی،1390).

اعتیاد یکی از بزگترین معضلات بزرگ جامعه ما است. اعتیاد معلول عوامل و مشکلات مختلف اجتماعی، روانشاختی و بیولوژیک است. معتادان به مواد مخدر از جمله گروه های پرخطردر ابتلا به عفونتهای ناشی از ویروس هاعامل هپاتیت c، هپاتیت B  و ایدزهستند. از جمله رفتارهای پر خطرافراد معتاد، می توان به استفاده مشترک از سرنگ آلوده جهت تزریق مواد اشاره کردکه باعث انتقال عفونت های اشاره شده در بین این افراد می شود (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

از جمله دیگر رفتارهای پرخطر در افراد معتاد می توان به رفتارهای پرخطر جنسی درآنها اشاره کردکه عامل مؤثری درگسترش عفونت ایدز در سایر گروه های اجتماعی است و این موارد شامل شرکای متعدد جنسی و رفتار جنسی بدون استفاده از وسایل محافظتی نظیرکاندوم است (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

هرگونه رابطه جنسی(دهانی، مهبلی و مقعدی) كه بدون استفاده از وسایل ایمنی  رابطه جنسی ازقبیل كاندوم مردانه یا زنانه انجام گیردكه درآن احتمال مبتلاشدن به ایدز و دیگر بیماریهایی كه ازطریق رابطه جنسی منتقل می­گردند افزایش یابد، رفتار پرخطر جنسی نامیده می­شود(سادوک و سادوک[4]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388). همچنین داشتن شركای جنسی متعدد وگذری و ازطرفی رابطه جنسی در زمان مصرف مواد مخدر، جز رفتارهای پرخطر جنسی قرارمی گیرند(باكتینگ[5]، راسر[6] و اسكلما[7]، 1999).

ضمن آنکه درتحقیقات مختلف رابطه متغیر رفتارهای پرخطرجنسی با متغیرهای دیگری بررسی شده است از قبیل شیوع رفتارهای جنسی پرخطر(حیدری، میراحمدی زاده، کشتکاران، اعتمادی و لطفی،1390)، زمان و روش آموزش مسائل جنسی(جلالی، ناهیدی، امیرعلی اکبری وعلوی مجده ،1384)، لزوم ارائه آگاهی های جنسی لازم به افراد معتاد(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، استفاده از مدل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه( یزدان پناه، صفری، یوسفی، عنقا، حبیبیان، و همکاران، 1389)، تأثیرمتادون درمانی در کاهش رفتارهای پرخطرجنسی(مرسلی، 1387)، تأثیر نشانگان فزون کنشی-کاهش توجه[8] درگرایش به رفتارهای پرخطرجنسی(میکائیلی و هاشمی،1392). پیش بینی کننده های روانشناختی رفتارهای پرخطرجنسی( میکائیلی و هاشمی، 1392). همه این تحقیقات، اهمیت و گستردگی مشکل رفتارهای پرخطرجنسی را بیان نموده اند.

شواهد نشان می دهندکه اعتیاد در حال حاضر یکی از بزرگترین و پرهزینه­ترین معضلات جامعه ما راتشکیل می­دهدکه هم اکنون رو به گسترش می باشد(سبزی خوشنامی، 1390). برآوردهای صورت گرفته نشان         می­دهدكه میزان خسارتهای اقتصادی-  اجتماعی مستقیم و غیر مستقیم مواد مخدر و اعتیاد و مشکلات در ارتباط با آن از قبیل انتقال و مبتلا شدن به ایدز و بیماری­های مقاربتی و درمان آن دركشورسالیانه700 میلیاردتومان می­باشدکه قسمتی از این هزینه مربوط به بیماریهای مرتبط با اعتیاد و معتادان از قبیل بیماری ایدز و هپاتیت می باشد(صادقی اهری، 1382(.

آمارها نشان دهنده شیوع بالای رفتارهای پرخطر جنسی در بین معتادان است. طبق گزارش 8/55% معتادان  روابط جنس خارج از چهارچوب خانواده داشته اند(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389). همچنین در تحقیق نارنجی ها(1383) شیوع رفتارهای پرخطرجنسی بین معتادان 7/42 و در پژوهشی دیگر میزان رفتارهای پرخطرجنسی معتادان 8/59% تخمین زده شده است(یاری، باباخانی و توکلی، 1388).

با توجه به  افزایش معتادان در ایران و جهان شیوع بالای رفتارهای پرخطرجنسی در بین آنها و اینکه یکی از   راه­های اصلی انتقال ایدز و دیگر بیماریهای مقاربتی رفتارهای پرخطرجنسی است(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، انجام مداخلاتی در راستای کاهش رفتارهای پرخطر و جلوگیری از منتقل شدن و شیوع این قبیل بیماری­ها بسیار مهم می­باشد.

چون کاربردهای مدل ماتریسی در حوزه های مختلف، برای درمان وابستگی به کوکایین(راوسن[9]، ابرت[10]، مک کان[11] و مان[12]، 1986)، مصرف دارو  و الکل، بهبود درشاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز( ویروس نقص ایمنی انسان) (شاپ تاو[13]، راوسن، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسن و لینگ[14]،1997) به اثبات رسیده و این اثربخشی درمان حمایت تجربی برای استفاده از این مدل را فراهم کرده است.

تعدادی از طرح هایی که با حمایت مالی موسسه ملی سوء مصرف مواد آمریکا اجرا شده، بیانگرآن است که شرکت کنندگان درمان شده با مدل ماتریسی، کاهش های آماری معناداری را در مصرف دارو و الکل، بهبودهایی را در شاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز داشتند (راوسن، 1995؛ شاپ تاو، راوسون، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسون و لینگ، 1997).

این موارد بررسی جنبه ها و راهکارهای بیشتردر خصوص رفتارهای پرخطرجنسی را می طلبد. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر روش ماتریکس برکاهش رفتارهای

1-3-  اهمیتوضرورتانجامتحقیق.. 7

1-4-  اهدافتحقیق.. 8

1-5-  سؤالهایتحقیق.. 9

1-6-  تعاریفنظریوعملیاتیواژهها 10

1-6-1- تعاریفنظری.. 10

1-6-2- تعاریفعملیاتی.. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1-  مقدمه. 13

2-2-  بخشاول: مبانینظریسرمایهفکری.. 14

2-2-1- اقتصاددانشی.. 14

2-2-2- مفهومداراییهاینامشهود. 15

2-2-3- جایگاه  سرمایهفکریدرمیانجنبش‌هایمختلف… 17

2-2-4- تعریفسرمایهفکری.. 19

2-2-5- سیرپیشرفتزمانیسرمایهفکری.. 24

2-2-6- اهمیتسرمایهفکری.. 25

2-2-7- اثربخشیمدیریتسرمایهفکری.. 29

2-2-8- اجزایتشکیلدهندهسرمایهفکری.. 31

2-2-9- دلایلتوجهبهاندازهگیریسرمایهفکری.. 42

2-3-  بخشدوم: عملکردصادرات.. 50

2-3-1- عملکردصادرات.. 50

2-3-2- تاثیردریافتمحیطی.. 51

2-3-3- اهمیتمحیطهایتجاری.. 53

2-3-4- دستیابیبهعملکردصادرات.. 54

2-3-5- مدلهایعلّیتاثیرگذاریسرمایههایفکریبرهمدیگروبرعملکرد: 55

2-4-  پیشینهتحقیق.. 56

2-4-1- پیشینهداخلی.. 56

2-4-2- پیشینهخارجی.. 63

2-5-  مدلمفهومیتحقیق.. 67

2-6-  مختصریدرخصوصویژگیهایجامعهآماری(صندوقضمانتصادراتایران): 68

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1-  مقدمه. 72

3-2-  جامعهآماری.. 72

3-3-  روشنمونهگیریونمونهآماری.. 73

3-4-  روشپژوهش… 73

3-5-  ابزاراندازهگیری.. 73

3-5-1- بخشسنجشسرمایهفکری.. 74

3-5-2- بخشسنجشعملکردصادراتی.. 75

3-5-3- اعتبارورواییابزارتحقیق.. 76

3-6-  فرآیندتحقیق.. 77

3-7-  متغیرهایتحقیق.. 77

3-8-  قلمروتحقیق.. 78

3-9-  روش‌هایتجزیهوتحلیلاطلاعات.. 78

فصلچهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1-  آمارتوصیفی.. 81

4-2-  آماراستنباطی.. 86

فصلپنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-  مقدمه. 98

5-2-  خلاصهپژوهش… 98

5-3-  نتیجهگیری.. 99

5-4-  پیشنهاداتتحقیق.. 104

5-4-1- پیشنهاداتاجرایی.. 104

   

5-4-2- پیشنهاداتپژوهشیتحقیقی.. 104

5-5-  محدودیت‏هایتحقیق.. 104

فهرستمنابعومآخذ. 106

فهرستمنابعفارسی.. 107

فهرستمنابعانگلیسی.. 109

ضمائموپیوستها 111

چکیده انگلیسی.. 135

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                       صفحه

جدول : 2-1: تعاریفسرمایهفکری.. 22

جدول 2-2: سیرزمانیمهم‏ترینرویدادهاووقایعسرمایهفکری.. 24

جدول2-3: طبقهبندیپتیوگویتر. 36

جدول 3-1 طیفپرسشنامهسرمایهفکری.. 74

جدول 3-2 طیفپرسشنامهعملکردصادرات.. 74

جدول 3-3- بخشسرمایهفکری.. 75

جدول 3-4-تعدادگویههایمربوطبهمؤلفههایپرسشنامهسرمایهفکری.. 75

جدول 3-5- بخشعملکردصادراتی.. 75

جدول 3-6-تعدادگویههایمربوطبهمؤلفههایپرسشنامهسرمایهفکری.. 75

جدول 3-7-آلفایکرونباخپرسش‌نامه‌ها 77

جدول 4-1. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسجنسیت… 81

جدول 4-2. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساستحصیلات.. 82

جدول 4-3. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسوضعیتتأهل.. 83

جدول 4-4. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسسن.. 84

جدول 4-5. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسسابقهخدمت… 85

جدول 4-6. آزموننرمالبودنمتغیرهایپژوهش… 87

جدول 4-7- نتایجخلاصهمدلتحلیلرگرسیونیتأثیرسرمایههایفکریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. . 87

جدول 4-8- ضریبرگرسیونیِسرمایههایفکریوعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 88

جدول 4-9- نتایجخلاصهمدلتحلیلرگرسیونیتأثیرسرمایههایمشتریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. . 90

جدول 4-10- ضریبرگرسیونیِسرمایههایمشتریوعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 91

جدول 4-11. نتایجخلاصهمدلتحلیلرگرسیونیتأثیرسرمایههایانسانیبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. . 92

جدول 4-12- ضریبرگرسیونیِسرمایههایانسانیوعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 93

جدول 4-13. نتایجخلاصهمدلتحلیلرگرسیونیتأثیرسرمایههایساختاریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 94

جدول 4-14- ضریبرگرسیونیِسرمایههایساختاریوعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 95

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                       صفحه

نمودار 2-1: مدلطبقه‌بندیداراییهاییکشرکت… 17

نمودار 2-2: جایگاهسرمایهفکریدرمیانجنبشهایمختلف… 18

نمودار 2-3: انواعشناختشناسیهادانش… 31

نمودار 2-4: مفهوم‌سازیسرمایهفکریازسویبونتیس، 32

نمودار 2-5: طبقهبندیسویبیازطریقچهارچوبناظردارایینامشهود؛ 34

نمودار 2-6: طرحارزشاسکاندیا؛ 35

منبع : (پتیوهمکاران، 2000: 159). 36

نمودار 2-7:طبقه‌بندیلیمودالیمور. 37

نمودار2-8: طبقه‌بندیاولیهتوسطهانناسولوونداهل.. 38

نمودار 2-9: طبقه‌بندیلوونداهل.. 38

نمودار 2-10: مدلچنوهمکارانشازسرمایهفکریوروابطبینآنها 39

نمودار 2-11: اثرمستقیماجزایسرمایهفکریبررویعملکرد. 55

نمودار 2-12: اثرغیرمستقیماجزایسرمایههایفکریبررویعملکرد. 55

نمودار 4-1. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسجنسیت… 81

نمودار 4-2. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساستحصیلات.. 82

نمودار 4-3. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسوضعیتتأهل.. 83

نمودار 4-4. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسسن.. 84

نمودار 4-5. فراوانیودرصدنمونهپژوهشبراساسسابقهخدمت… 85

نمودار 4-6. تأثیررگرسیونیمتغیرسرمایههایفکریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 89

نمودار 4-7. تأثیررگرسیونیمتغیرسرمایههایمشتریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 91

نمودار 4-8. تأثیررگرسیونیمتغیرسرمایههایانسانیبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 93

نمودار 4-9. تأثیررگرسیونیمتغیرسرمایههایساختاریبرعملکردصادراتیصادرکنندگانفعال. 95

 

 

 

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                       صفحه

شکل 2-13: مدلمفهومیتحقیق.. 67

 

چکیده
پژوهش حاضر با هدف شناسایی تأثیر ابعاد سرمایه های فکری بر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه صادرکنندگان فعال صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایرانمی باشد وحجم نمونه پژوهش به شیوه  تصادفی طبقه ای انتخاب شد که از میان آنها 98 نفر زن و 183 نفر مرد که در مجموع 281 نفربه عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. روش پژوهش روش همبستگی بود و جهت گردآوری اطلاعات از 2 پرسشنامه ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد صادراتاستفاده شد. برای تحلیل داده ها از آزمون رگرسیون همزماناستفاده شد. نتایج به دست آمده به شرح زیر بود:

فرضیه اول ” سرمایه های فکریبر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران تاثیر دارد ” بود که مورد تایید قرار گرفت. فرضیه دوم ” سرمایه های مشتریبر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران تاثیر دارد ” بود که مورد تایید قرار گرفت. فرضیه سوم ” سرمایه های انسانی بر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران تاثیر دارد” بود که مورد تایید قرار گرفت. فرضیه چهارم ” سرمایه های ساختاریبر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران تاثیر دارد” بود که مورد تایید قرار گرفت.

 

 

کلیدواژه ها: سرمایهفکری- سرمایهمشتری- سرمایهانسانی-سرمایههایساختاری- عملکرد صادراتی

 

 

فصل اول:

 

کلیات تحقیق

 

 

1-1-     مقدمه
امروزه همه می دانند که اینترنت و شبکه ی جهان گستر وب، پیام آور ظهور دوره جدیدی بنام عصر دانش و وداع با عصر صنعتی است. در عصر صنعتی که در دهه1890 آغاز گردید بر تولید و توزیع انبوه تاکید می شد. اما در عصر دانش، آنچه که موجب موفقیت تجارت و صنعت می شود، دانش بشر است. این دارایی نامشهود به عنوان سرمایه فکری[1] شناخته می شود و گسترش سرمایه فکری، حوزه حیاتی ایجاد منفعت است (مجتهدزاده، 1382، 7). محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که دارایی های نامشهود جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگ سازمانی، نظام ها، ساختار سازمانی و غیره را در بر گیرد (قلیچ لی و همکاران، 1385، 126). همچنین نهادهای موفق در قرن بیست و یکم، لزوم توجه به سرمایه های نامشهود، به عنوان منبعی مهم برای دستیابی به مزایای رقابتی پایدار و ثبات حضور در بازارهای بین المللی را درک نموده اند.

سرمایه فکری به سه دسته سرمایه انسانی[2]، سرمایه ساختاری(سازمانی)[3] و سرمایه مشتری[4] قابل تقسیم است(زاهدی و همکاران، 1386، 44). سرمایه انسانی مهمترین دارایی یک سازمان و منبع خلاقیت و نوآوری است. در یک سازمان داراییهای دانشیِ ضمنیِ کارکنان یکی از حیاتی ترین اجزایی است که بر عملکرد سازمان تاثیر بسزایی دارد(زاهدی و همکاران، 1386، 44). همچنین سرمایه انسانی ترکیبی از دانش، مهارت، قدرت نوآوری و توانایی افراد شرکت برای انجام وظایفشان و در بر دارنده ارزشها، فرهنگ و فلسفه شرکت است. سرمایه ساختاری را ادوینسون و مالون به عنوان سخت افزار، نرم افزار، پایگاه داده ها، ساختار سازمانی، حقوق انحصاری سازمان، علایم تجاری و تمام توانایی های سازمان که حامی بهره وری کارکنان است، تعریف می کنند. سرمایه ساختاری چیزی است که، هنگامی که کارکنان شب به خانه می روند در شرکت باقی می ماند. سرمایه ساختاری  به چند دسته تقسیم می شود: فرهنگ شرکت، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی، فرآیند عملیاتی و سیستم اطلاعاتی(زاهدی و همکاران، 1386، 48). سرمایه مشتری که بعنوان پل و کاتالیزوری در فعالیتهای سرمایه فکری محسوب می شود، از ملزومات اصلی و تعیین کننده تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازار و در نتیجه عملکرد تجاری شرکت است. سرمایه مشتری یک جزء اصلی و اساسی سرمایه فکری به شمار می رود که ارزش را در کانالهای بازاریابی و ارتباطاتی که شرکت با رهبران آن صنعت و تجارت دارد، جای داده است(زاهدی و همکاران، 1386، 46).

منابع نامشهود سازمانبا ایجاد توان رقابت پذیری، به عنوان مشوقی برای ورود به بازارهای جهانی و به مانند اهرمی برای توسعه فعالیت های بین المللی عمل می کنند. لذا شناخت و ارزیابی آن هادر هر سازمان می تواند کمک شایان توجهی به شناخت و رفع نقاط ضعف موجود کند و با تسهیل دستیابی به مزایای رقابتی، بقای آن را تضمین نماید. این امر در سازمان های صادرکننده، که در یک فضای رقابتی گسترده ترو آکنده از ابهام و عدم اطمینان به سر می برند، بیش از سازمان های فعال در داخل اهمیت دارد (اردکانی و همکاران، 1390).

در این پژوهش نیز قصد بر ایناست کهبه بررسی تأثیر ابعاد سرمایه های فکری صادرکنندگان فعال بر عملکرد صادراتیآنها در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران پرداخته شود.در این فصل به بررسی کلیات تحقیق پرداخته می شود. ابتدا مساله اصلی تحقیق بیان می گردد، سپس اهمیت و ضرورت تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه به اهداف اساسی تحقیق، سوالاتو فرضیه های تحقیق،مدل تحقیق، جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق و تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی تحقیق پرداخته شده و در انتها نیز ساختار تحقیق ذکر شده است.

1-2-     بیان مسأله
در سالهای اخیر، مزیت رقابتی محور استراتژیهای رقابتی قرار گرفته و بحثهای زیادی درباره آن مطرح شده است (تسائی و همکاران[5]، 2008: 123). شرکت ها برای بهبود عملکرد و مقابله با رقبا، باید دارای مزایای رقابتی باشند، تا بتوانند در شرایط پیچیده و متحول، عملکردی برتر داشته و خود را در بازارها حفظ نمایند(راماسوامی و سریواستاوا[6]، 2009: 99).با وقوع انقلاب «تکنولوژی اطلاعات»‌، شکل گرفتن جامعه اطلاعاتی و شبکه ای و نیز رشد و توسعه سریع تکنولوژی برتر، الگوی رشد اقتصاد جهانی تغییر اساسی کرده است. در نتیجه این تحولات، دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی شده است. در یک سازمان دانش محور، روش های سنتی حسابداری، که مبتنی بر دارائی های ملموس سازمان است، برای ارزش گذاری سرمایه فکری، که بزرگترین و ارزشمندترین دارائی ناملموس سازمان ها است، ناکافی است. رشته نوظهور سرمایه فکری، حوزه تحقیقاتی جدیدی برای محققان و دست اندرکاران سازمانی است که بر ایجاد مکانیزم های اندازه گیری جدید، برای گزارش دهی متغیرهای ناملموس مهم، مثل سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی، رضایت مشتری و نوآوری تمرکز دارد(بونتیس و همکاران[7]: 2000: 95).

سرمایه فکری تحت عناوینی همچون دارایی های ناملموس، دارایی های دانش محور، سرمایه دانشی، دارایی های اطلاعاتی، سرمایه انسانی و ارزش های پنهان سازمان بکار رفته (رازافین درام بینیناو کاریودیمیدجو[8]، 2011: 38)و دربرگیرنده ابداعات، ایده ها، دانش بنیادین، روش های مختلف طراحی محصول، برنامه های کامپیوتری و انتشارات می باشد. بعبارت دیگر، سرمایه فکری دارایی هایی را شامل می شود که ناملموس بوده، اما بتدریج موجب ثروت آفرینی برای سازمان ها می گردد(قاروئی اهانگر[9]، 2011: 95).سرمایهفکریدرنوآوری،بهرهوری،رشدونمو،رقابتجوییتجاریوعملکرداقتصادیازاهمیتاساسیوفزایندهایبرخورداراست(لیمودالیمور[10]،۲۰۰۴: ۱۹۲). اینداراییهافرصتهایسازمانراافزایشمیدهند(سودرسانامودیگران[11]،۲۰۰۶: ۳۰۶). ناآگاهیازسرمایهفکریموجبعدمتوجهکافیمدیریتبهآنخواهدشدکهاینعدمبهرهبرداریکاملازارزشافزودهقابلیتهارادرپیدارد(میرـکویستراوهمکاران[12]،۲۰۰۱: ۴۵۷).

پسمیتواننتیجهگرفتکهموفقیتروزافزونوبهرهوریشرکتیاسازمانمرهونتوجهبهدانشوسرمایهفکریاست. باشناختماهیت،مدلوروشهایسنجش،اندازهگیریوارزشگذاریسرمایهفکری،امکانطرحریزیوبهینهسازیوکنترلونظارتمستمربرآندرشرکتهاوسازمانهامهیاخواهدشد(انواریرستمیورستمی،۱۳۸۲: ۷۱).

از دیگر سو بنا بر دیدگاه مبتنی بر منابع، عملکرد برتر شرکتها میتواند از منابع منحصر به فرد آنها، یکپارچگی منابع و یاتوانایی پاسخ گویی به محیط ناشی شود. بر اساس این دیدگاه، تفاوت در عملکرد شرکتها به دلیل این است کهسازمانهای موفق دارای منابع استراتژیکی(فیزیکی، انسانی و سازمانی) هستند که رقبای آنها فاقد آن منابعاند. پستفاوت در منابع، نقش مهمی در ایجاد سود برای شرکت دارد. از جمله منابع شرکت، سرمایه فکری است که سرمایهنوآوری و سرمایه مشتری زیر مجموعه آن است(زرین سبب، 1390: 46).

صادرات ابزار حیاتی برای کشورهاست تا به اهداف رونق و رشد اقتصادی خود برسند . از آنجا که صادرات به بهبود تراز پرداخت ها، نرخ اشتغال و استاندارد زندگی کمک می کند؛ بنابراین، تعدادی از دولت ها به دنبال توسعه صادرات، صادرات بیشتر را تشویق می کنند(راسلا و همکاران[13]، 2007: 145). متأسفانه بخش عمده درآمد ارزی کشور ما از صادرات نفت به دست می آید که این اتکا به چند علت مطلوب نیست زیرا: 1) قیمت نفت و در نتیجه صادرات آن دستخوش نوسان های شدید است؛ این نوسان ها پی آمدهای نامطلوبی بر فعالیت های اقتصادی کشور دارد؛ 2) صادرات نفت تابع محدودیت‌های بین المللی است و افزایش صدور آن لزوما به منزله ی افزایش درآمدهای ارزی نیست؛ 3) نفت داده‌ای پایان پذیر است که صدور آن همانند صدور سرمایه است و نباید آن را همپای صادرات کالاهای دیگر دانست. بنابراین، توسعه ی صادرات یکی از اهداف اساسی اقتصاد بدون نفت است. پس باید سعی شود صادرات غیر نفتی توسعه یابد تا بتواند مکمل و درنهایت جانشین درآمدهای نفتی شود. لذا افزایش رقابت در مقیاس جهانی به افزایش تعداد شرکت هایی منجر شده است که فرصت ها را در بازارهای بین المللی جستجو می کنند تا به اهدافشان نائل آیند و جایگاه بازار و بقایشان را حفظ کنند. در یک اقتصاد دانش محور، دارایی های ناملموس سازمان ها به طرز فزاینده ای به یک عامل رقابتی تبدیل شده است. چنین دارایی هایی به عنوان جوهره مزیت رقابتی نگریسته می شود (پهلوانی و همکاران، 1389: 20). شایان ذکر است محقق با توجه به موقعیت شغلی که چندین سال است که در صنعت موادغذایی مشغول است کلیه ویژگی ها و وضعیت عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی آشنایی دارد. لذا بر آن شد که تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر ابعاد سرمایه های فکری صادرکنندگان فعال بر عملکرد صادراتی آنها در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران انجام دهد. بنابراین سوال اصلی تحقیق که همان دغدغه محقق است بدین شرح است که:

آیا ابعاد سرمایه های فکری صادرکنندگان فعال برعملکرد صادراتیآنها در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران تاثیر معناداری دارد؟

که ابعاد سرمایه فکری برگرفته از مدل استاندارد سرمایه فکری بونتیس (2002)تحت عنوان: سرمایه فکری در کشورهای عربی و ابعاد عملکرد صادرات برگرفته از مقاله لوئیس فیلیپ لاگس (2000) تحت عنوان: مدل مفهومی برای تعیین متغیرهای کلیدی عملکرد صادراتی و ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد صادرات برگرفته از مقاله استیو پوکار (2012) تحت عنوان: تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد صادراتی می باشد. بنابراین ابعاد سرمایه فکری برگرفته از مدل استاندارد سرمایه فکری بونتیس[14] (2002)وابعاد عملکرد صادرات برگرفته از مقاله لوئیس فیلیپ لاگس[15] (2000) و همچنین ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد صادرات برگرفته از مقاله استیو پوکار[16] (2012) می باشد. دلیل انتخاب این مدل از بین مدل های مختلف را می توان اینگونه بیان نمود که محقق جهت انتخاب مدل برای سنجش متغیرها ابتدا به مطالعه تحقیقات پیشین پرداخت و سپس با انجام مشورت و مصاحبه با متخصصین این حوزه به این نتیجه رسید که مدل های مذکور، مدل های مناسب و کاربردی در حوزه جامعه مورد مطالعه می باشد.

1-3-     اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
تا اوایل دهه ی 1950، عامل اصلی عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه را عمدتاً کمبود سرمایه های مالی و فیزیکی می پنداشتند. در چارچوب چنین طرز فکری، این کشورها از راه های مختلف و با توسل به دوست و دشمن به کسب سرمایه می پرداختند. این امر موجب تشدید وابستگی و تخریب بنیان های اقتصادی و سیاسی این کشورها می شد.در سال 1982، از هر صد دلار سرمایه گذاری در سهام شرکتهای تولیدی آمریکا، 62% از این سرمایه گذاری صرف داراییهای مشهود می شد و داراییهای مشهود سهم عظیمی از ارزش بازار شرکتها را در بر می گرفتند. اما در سال 1999، این درصد به 16% رسید یعنی حدود 84% از ارزش بازار شرکت را سرمایه های فکری تشکیل می داد. این افزایش نسبت دارایی های نامشهود به کل ارزش بازار شرکتها، اهمیت توجه به سرمایه فکری را نشان  می دهد (چنگ و همکاران،2008، 640). همچنین در شرح اهمیت موضوع باید گفت که نتایج تحقیقات نشان داده است که شرکتهایی که از سطح بیشتری از کنترل و تمرکز روی دارایی های نامشهود خود برخوردارند به نسبت شرکتهایی که نسبت به این داراییها و بطور اخص سرمایه های فکری بی توجه اند، دارای عملکرد و بازگشت سرمایه بهتر و نوسان قیمت سهام این شرکتها کمتر بوده است(برامهندکار، 2007). این اهمیت زمانی نمود بیشتری پیدا می کند که همواره یک شرکت به 4 یا 5 برابر ارزش دارایی های خود فروخته می شود، مبلغ اضافی پرداخت شده همان ارزش سرمایه های فکری مثل سرمایه های انسانی، ساختاری، ارتباطات، مارک تجاری و… می باشد در حالیکه اکثر مواقع این دارایی های با ارزش هیچ جایی در صورتهای مالی شرکتها ندارند و تعیین قیمت فروش و ارزیابی سرمایه شرکتها را با مشکل و ایراداتی مواجه می سازد (چنگ و همکاران،2008، 640).

اما امروزه روشن شده که تزریق مقادیر متنابهی ازسرمایه های فیزیکی و مالی لزوماً تسریع روند رشد و توسعه ی این کشورها را در پی ندارد. بلکه کشورهایی که از سازمان های قوی و نهادهای اداری کارآمد و در عین حال از سرمایه های انسانی کارا و متخصص برخوردارند، می توانند سرمایه فیزیکی و مالی خود را به نحو مناسب تری جذب و در تسریع روند رشد و توسعه به کار گیرند. در اقتصاد نوین، تولید ثروت و رشد اقتصادی عمدتاً از دارایی های نامشهود (فکری) سرچشمه می گیرد. لذا سرمایه فکری منبع اصلی توسعه ی اقتصادی محسوب می شود و سایر عوامل سنتی تولید مانند زمین، نیروی کار و سرمایه مالی در مرتبه بعدی اهمیت قرار می گیرند. در چنین شرایطی سرمایه فکری، عامل کلیدی ارتقای عملکرد در هر سازمان به شمار می رود (فطرس و بیگی، 1389).

از این روی، برای ایران که در سند چشم انداز 20 ساله ی خود قصد دارد گوی رقابت در اقتصاد و تجارت را از همسایگان خود برباید، اقتصاد مبتنی بر دانش می باید ابزاری راهبردی تلقی شود. یکی از فعالیت هایی که در جهت تحقق اقتصاد دانش محور  باید صورت گیرد، توجه به عملکرد صادرات است. از این رو در این پژوهش قصد داریم تا به بررسی تأثیر ابعاد سرمایه های فکری صادرکنندگان فعال بر عملکرد صادراتیآنها در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران بپردازیم.

1-4-     اهداف تحقیق
اهداف اصلی:

شناساییتأثیر ابعاد سرمایه های فکری بر عملکرد صادراتی صادرکنندگان فعال در صنعت موادغذایی صندوق ضمانت صادرات ایران.