برای تسریع رشد و توسعه استان لرستان پیشنهاد میشود.
فهرست مطالب:
فصل اول: کلّیّات تحقیق……………………………. 1
1-1 بیان مسأله…………………………… 2
1-2 حدود پژوهش……………………………… 3
1-3 سؤالهای پژوهش…………………………….. 3
1-4 فرضیههای پژوهش……………………………… 4
1-5 اهداف پژوهش……………………………… 4
1-6 روش تحقیق……………………………. 4
1-7 گردآوری اطلاعات…………………………….. 5
1-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………….. 5
1-9 ساختار پایاننامه…………………………… 6
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات موضوع تحقیق…………………………….. 7
2-1 مقدمه…………………………… 8
۲-۲ مبانی نظری پژوهش……………………………… 9
۲-۲-۱ مزیت نسبی از دیدگاه ریکاردو…………………………… 9
۲-۲-2 مزیت نسبی از دیدگاه ساموئلسون…………………………… 10
2-2-3. سود خالص اجتماعی و هزینه منفعت اجتماعی………………. 11
2-2-4 شاخص هزینه منابع داخلی……………………………. 13
۲-۲-5 شاخص لایزنر…………………………… 15
۲-۲-6 شاخص تکامل یافته بالاسا …………………………..16
۲-۲-7 شاخص مزیت نسبی آشکارشده متقارن (SRCA)………………… 17
۲-۳ برنامهریزی منطقهای و آمایش سرزمین……………………………. 18
2-۳-۱ تاریخچه برنامهریزی در ایران…………………………… 20
2-۳-۲ ساختار برنامهریزی منطقهای در ایران…………………………… 21
2-۳-۳ جایگاه آمایش در نظام برنامهریزی کشور…………………………… 22
2-۳-۴ مروری بر تاریخچه و سیر تحولات آمایش سرزمین در ایران…………… 24
2-۳-۴-1 مطالعههای انجام شده در ایران تا اوایل دهه 1350………………. 24
2-۳-۴-2 مطالعههای ستیران……………………………. 25
2-۳-۴-3 مطالعههای انجام شده طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی ایران………. 26
2-۳-۵ ضرورت انجام آمایش……………………………… 27
2-۳-۶ زمینههای قانونی مطالعه های آمایش……………………………… 29
۲-۳-7 آمایش سرزمین و توازن منطقه ای……………………………. 30
2-۳-8 برنامه آمایش سرزمین و ارتباط آن با دیگر برنامه ها…………………….. 33
2-۳-9 تنگناهای برنامهریزی آمایش سرزمین……………………………. 35
2-۴ آمایش سرزمین و مزیت نسبی…………………………… 36
2-۵ مروری بر مطالعه های تجربی……………………………. 37
2-۵-1 مطالعه های انجام شده در سایر کشورها………………………….. 37
2-۵-2. مطالعه های انجام شده در ایران…………………………… 38
2-۶ آشنایی مقدماتی با استان لرستان……………………………. 40
2-6-1 موقعیت جغرافیایی……………………………. 41
2-6-2 جمعیت…………………………….. 41
2-6-3 بررسی وضعیت اقتصادی لرستان به تفکیک بخشهای اقتصادی…… 42
2-6-3-1 کشاورزی……………………………. 42
۲-6-3-2 صنعت…………………………….. 44
2-6-3-3 معدن……………………………. 45
2-6-3-4 بازرگانی خارجی……………………………. 47
2-6-3-5 گردشگری……………………………. 48
2-7 جمعبندی……………………………. 50
فصل سوم: روش تحقیق…………………………….. 52
۳-1 مقدمه…………………………… 53
3-2 روش تحقیق……………………………. 54
3-2-1 روش شناسایی مزیت نسبی ارزش افزودهای و پرسشنامه……….. 54
3-2-2 روش تحلیل ساختاری……………………………. 56
3-3 وضعیت بازار کار و تولید ناخالص استان لرستان……………. 59
3-3-1. بازار کار (اشتغال و بیکاری)………………………….. 59
3-3-2 تولید ناخالص داخلی……………………………. 61
3-4 جمعبندی……………………………. 64
فصل چهارم: تحلیل یافتهها …………………………..65
۴-1. مقدمه…………………………… 66
4-2 تحلیل یافته ها …………………………..67
4-2-1 بررسی تغییرات ساختاری بخشهای اقتصادی استان لرستان………. 67
4-2-1 -1 یافتههای شاخص تغییرات ساختاری به تفکیک 4 بخش عمده اقتصادی……….. 68
4-2-1-2 یافتههای شاخص تغییرات ساختاری به تفکیک ۱۵ بخش عمده اقتصادی………. 69
4-2-2 بررسی مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی استان لرستان…………… 71
4-2-2-1 یافتههای مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی به تفکیک 4 بخش عمده اقتصادی……..71
4-2-2-2. یافتههای مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی به تفکیک 15 بخش اقتصادی…………..72
4-2-2-3 یافتههای مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی به تفکیک 72 رشته فعالیت اقتصادی………75
4-3 جهتگیری آمایش در استان لرستان……………………………. 76
4-3-1 راهبردهای بلندمدت اسناد توسعه استان لرستان………… 76
4-3-2 تحلیل مقایسهای مزیت های منطقه ای و جهتگیریهای آمایش……… 78
4-5 جمعبندی……………………………. 86
فصل پنجم: خلاصه، نتایج و پیشنهادها …………………………..88
۵-1. مقدمه…………………………… 89
۵-2 خلاصه…………………………… 90
۵-3 نتیجهگیری……………………………. 91
۵-4 پیشنهادها………………………….. 94
پیوستها …………………………..97
منابع و مأخذ……………………..107
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- بیان مسأله
یافتن مزیتهای نسبی در بخشهای مختلف اقتصادی، گامی مهم در جهت اولویت دادن به سرمایهگذاری در مناطق مختلف و در نتیجه افزایش تقاضا و درآمد محسوب میشود. از این رو برای دستیابی به وضعیت مطلوب میتوان از مزیت نسبی در عرصه فعالیتهای اقتصادی بهره گرفت. شناسایی و طبقهبندی مزیت نسبی در عرصه اقتصادی به سرمایهگذاری داخلی و خارجی در قطبهای دارای مزیت کمک خواهد کرد و به تدریج رفاه اقتصادی و اجتماعی را در مناطق دارای مزیت گسترش خواهد داد.
از سوی دیگر آمایش سرزمین در پی شناسایی توانمندیها، قابلیتها و استعدادهای بالقوه و بالفعل استانهای مختلف کشور است تا از طریق شناسایی آنها با توزیع فضایی مناسب سرمایهگذاریها، زمینه را جهت توسعه مطلوب و مبتنی بر حداکثر کارایی و بهرهوری عوامل تولید بنا نهد. بنابراین از آمایش سرزمین انتظار میرود، شرایط تحقق آرمانها در بلندمدت فراهم کند یعنی امکانات به نحوی تجهیز و طرحریزی شود که استراتژیها، امکان تحقق یابد..
با توجه به محدودیت سرمایه بهویژه در کشورهای در حال توسعه، توجه ویژه به برنامهریزی منطقهای در جهت تنظیم و هماهنگ کردن برنامههای مختلف اقتصادی- اجتماعی با نیازها و امکانهای محلی، در جهت نیل به پیشرفت و توسعه پایدار ضروری به نظر میرسد. بدیهی است برنامهریزی منطقهای پرداختن به رابطه بین انسان، محیط و فعالیت است و وجوه مشترکی با عامل جغرافیا و فضا، آمایش سرزمین و برنامهریزی فضایی و کالبدی دارد. در واقع برنامهریزی منطقهای باید در چارچوب آمایش سرزمین انجام گیرد.
با توجه به اینکه استان لرستان، در حدود 7/1 درصد از وسعت کشور و 43/1 درصد جمعیت کشور را شامل میگردد و دارای اقلیمهای متفاوت و تنوع گسترده اقلیمی و محیطی است، به عنوان استانی خاص مورد بررسی قرار میگیرد.
این پایاننامه به دنبال آن است که پس از شناسایی فعالیتهای مزیتدار از منظر ارزشافزوده در استان لرستان از طریق شاخص مورد نظر، به مقایسه و تحلیل یافتههای این تحقیق و جهتگیریهای آمایش سرزمین در این استان بپردازد تا میزان انحراف از واقعیتهای موجود اقتصادی استان و راهبردهای مشخص شده برای توسعه منطقه، تعیین گردد.
2-1- حدود پژوهش
در این تحقیق به بررسی مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی استان لرستان در برنامههای سوم (سالهای ۸۳-۱۳۷۹) و چهارم توسعه (سالهای ۸۸-۱۳۸۴) به تفکیک پرداخته میشود. در ادامه به مقایسه جهتگیرهای آمایش سرزمین در استان لرستان با مزیتهای موجود در این استان پرداخته خواهد شد.
3-1- سوال های پژوهش
1- وضعیت استان لرستان در بخشها و فعالیتهای مختلف اقتصادی ازلحاظ مزیت نسبی ارزش افزوده چگونه بوده است؟
2- آیا مزیت نسبی ارزش افزودهای بخشهای اقتصادی استان لرستان با برنامهریزی آمایش سرزمین طی سالهای مورد نظر انطباق داشته است؟
3- آیا جهتگیری برنامه های آمایش سرزمین در استان لرستان با مزیت نسبی کل بخشهای استان سازگار است؟
4-1- فرضیه های پژوهش
بین مزیت نسبی ارزشافزودهای بخشهای اقتصادی استان لرستان و جهتگیریهای سند توسعه آمایش سرزمین در این استان سازگاری وجود دارد.
5-1- اهداف پژوهش
۱- ارایه تصویر کلی از توزیع بخشهای اقتصادی مزیتدار در سطح استان لرستان در برنامههای سوم و چهارم توسعه
۲- بررسی وضعیت آمایش سرزمین استان لرستان در برنامههای سوم و چهارم توسعه
۳- بررسی مغایرتهای بین وضعیت موجود فعالیتهای اقتصادی در استان لرستان با جهتگیریهای آمایش سرزمین
6-1- روش تحقیق
این تحقیق از حیث روش، اسنادی و کتابخانهای بوده و از حیث هدف، توصیفی-کاربردی است. در این تحقیق با استفاده از آمار مستند و رسمی منتشر شده به وسیله مرکز آمار ایران، ارزش افزوده بخشهای اقتصادی را براساس آخرین ویرایش حسابهای ملی SNA 93[1] تهیه کرده و سپس با استفاده از تکنیکهای اندازهگیری مزیت نسبی برای هر یک از بخشها محاسبه میشود و در آخر نتایج حاصل با جهتگیریهای بلندمدت سند توسعه استان و راهبردهای آمایش سرزمین مقایسه میشود.
7-1- گردآوری اطلاعات
آمار و اطلاعات لازم در این تحقیق به روش کتابخانهای، یعنی با استفاده از آمار مستند و رسمی مرتبط با موضوع تحقیق یعنی انتشارات و مستندات رسمی مرکز آمار ایران که در سال 1391 منتشر گردیده، جمعآوریشده است. با توجه به اینکه در این پایاننامه، مزیت نسبی ارزش افزودهای فعالیتهای اقتصادی مد نظر هست، بنابراین دادههای مورد نیاز از نشریات رسمی مرکز آمار ایران با عنوان حساب تولید استانهای کشور که از سال 1376 برای 6 استان و از سال 1379 برای تمامی استانهای کشور تهیه و منتشر گردیده، استفاده شده است. لازم به ذکر است مبنای محاسبات ارزش افزوده فعالیتهای اقتصادی در این نشریات براساس تقسیمبندی سیستم حسابهای منطقهای است.
8-1- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات که نتیجه آن تعیین فعالیتهای مزیتدار از لحاظ ارزش افزوده در استان لرستان طی سالهای برنامه سوم و چهارم توسعه و مقایسه آن با راهبردهای بلندمدت استان (اولین بار در برنامه چهارم توسعه مورد توجه قرار گرفته است) است، از روش مزیت نسبی آشکار که روشی شناخته شده و کاربردی در تعیین مزیت نسبی است، استفاده میگردد. قبل از روش مزیت نسبی آشکار شده از روش متوسط تغییرات ساختاری برای بخشهای اقتصادی استفاده شده است تا مشخص شود به چه میزان بخشهای اقتصادی سهم خود را از ارزش افزوده از دست دادهاند یا به دست آوردهاند؟
در ادامه از روش پرسشنامهای برای مشخص کردن سازگاری یا عدم سازگاری بین جهتگیری برنامه های آمایش سرزمین با مزیت نسبی کل بخشهای استان.
9-1 ساختار پایان نامه
مطالب فصل اول به کلیات تحقیق، اهداف و لزوم مطالعه آن پرداخته است. فصل دوم با مبانی نظری و مروری بر ادبیات موضوع تحقیق یعنی مباحث مربوط به مبانی نظری تحقیق و آمایش سرزمین، برنامهریزی منطقهای و جایگاه آن در قالب نظام کلی ضوابط اقتصادکلان شروع شده و سپس به پیشینه تحقیق و برخی مطالعات خارجی انجام شده پرداخته است. در ادامه فصل به تحلیل وضعیت اقتصادی استان لرستان در دوره مورد بررسی پرداخته شده است.
در فصل سوم شرح کلی و تفصیلی تکنیک مورد استفاده در این مطالعه یعنی روش مزیت نسبی آشکار شده، با معرفی مستندات علمی آنها ارائه شده است.
مطالب فصل چهارم به تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق اختصاص دارد که در این فصل اطلاعات برای مقاطع زمانی مورد بررسی و با استفاده از شاخصهایی که مورد بحث قرار گرفتند، تجزیه وتحلیل شدهاند.
در فصل پنجم نیز بطور خلاصه، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها پرداخته میشود.
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات موضوع تحقیق
1-2- مقدمه
در مباحث رشد و توسعه اینگونه مطرح میگردد که سرمایهگذاری در بخشهای اقتصادی لازم و ضروری است. کمبود سرمایهگذاری در بخشهای اقتصادی در جهت افزایش درآمد و تقاضا، اثرهای نامطلوبی را از خود بر جا میگذارد. مادامیکه این سرمایهگذاری در سطوح پایین قرار دارد، درآمد کافی با هدف افزایش تقاضا و سطح پسانداز در جامعه به وجود نمیآید. بنابراین با توجه به اصل مکمل بودن تقاضا، سرمایهگذاری همزمان در همه بخشها موجب میگردد که فعالیتهای جدید وابسته به یکدیگر به وجود آمده که هر یک میتواند تأمینکننده مواد اولیه و کالاهای واسطهای مورد نیاز سایر فعالیتها باشد و هر بخش نیز تقاضای خود را از کالاهای تولیدی دیگر افزایش داده و هزینههای تولید و دادههای خود را کاهش دهد.
با نگرش به محدودیت منابع سرمایه به ویژه برای کشورهای در حال توسعه، تأکید بر سرمایهگذاری و پرداختن به فعالیتهای کلیدی و پیشتاز اهمیت زیادی دارد. با توجه بیشتر به فعالیتهایی که از اولویت بیشتری برخوردار هستند، ضمن سود جستن از برخی صرفهها، میتوان نیازهای داخلی را برطرف کرده و زمینه حضور و رقابت در بازارهای جهانی را فراهم نمود. از طرفی دیگر یکی از عمدهترین نیازهای جامعه در شرایط فعلی، تحول در ساختار اقتصادی در جهت ایجاد فرصتهای شغلی جدید است که خود مستلزم شناخت فرصتهای سرمایهگذاری هست.
در فصل پیشرو، علاوه بر ارائه مبانی نظری، به مفاهیم رایج در امر برنامهریزی منطقهای، آمایش سرزمین و همچنین تاریخچه برنامهریزی منطقهای در ایران، اشاره مختصری