1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………… 3

1-2- بیان مسأله………………………………………………………………………………………………… 3

1-3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………… 5

1-3-1- هداف کلی…………………………………………………………………………………………… 5

1-3-2- اهداف جزئی………………………………………………………………………………………… 5

1-4- فرضیه‌های پژوهش……………………………………………………………………………………. 5

1-5- پرسش­های تحقیق……………………………………………………………………………………… 5

1-5-1- پرسش اصلی……………………………………………………………………………………….. 5

1-5-2- پرسش­های فرعی………………………………………………………………………………….. 5

فصل دوّم، ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مفهوم‌شناسی اسطوره………………………………………………………………………………….. 7

2-2- کارکردهای اسطوره………………………………………………………………………………….. 10

2-3- انواع اسطوره………………………………………………………………………………………….. 10

2-4- اسطوره و تاریخ………………………………………………………………………………………. 11

2-4-1- شباهت‌های تاریخ و اسطوره…………………………………………………………………… 13

2-4-2- تفاوت‌های تاریخ و اسطوره……………………………………………………………………. 14

2-5- اسطوره و کهن‌الگو…………………………………………………………………………………… 15

2-6- اسطوره و حماسه…………………………………………………………………………………….. 19

2-7- اسطوره و ادبیات…………………………………………………………………………………….. 23

2-8- اسطوره و ادبیات عامیانه……………………………………………………………………………. 27

2-9- اسطوره در شعر معاصر……………………………………………………………………………… 28

2-10- زندگی و شعر فریدون مشیری………………………………………………………………….. 31

2-11- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………….. 35

 

فصل سوم، روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 38

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………….. 38

3-3 – روش و ابزار گردآوری داده‌های تحقیق……………………………………………………….. 38

3-4 – روش تجزیه و تحلیل داده‌های تحقیق…………………………………………………………. 39

3-5- محدوده تحقیق……………………………………………………………………………………….. 39

فصل چهارم، تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………….. 41

4-2- اساطیر دینی………………………………………………………………………………………….. 41

4-2-1- آدم………………………………………………………………………………………………….. 41

4-2-2- حوّا………………………………………………………………………………………………….. 45

4-2-3- بهشت………………………………………………………………………………………………. 46

4-2-4- داستان آفرینش…………………………………………………………………………………… 52

4-2-5- هابیل و قابیل……………………………………………………………………………………… 55

4-2-6- زرتشت…………………………………………………………………………………………….. 56

4-2-7- اهورا و اهریمن…………………………………………………………………………………… 59

4-2-8- مسیح……………………………………………………………………………………………….. 62

4-3- اساطیر ملّی…………………………………………………………………………………………… 66

4-3-1- آرش………………………………………………………………………………………………… 67

4-3-2- اسکندر……………………………………………………………………………………………… 68

4-3-3- اشکبوس…………………………………………………………………………………………… 69

4-3-4- افراسیاب…………………………………………………………………………………………… 70

4-3-5- البرز…………………………………………………………………………………………………. 71

4-3-6- ایرج و تور و سَلم……………………………………………………………………………….. 72

4-3-7- بهرام………………………………………………………………………………………………… 73

4-3-8- بیستون……………………………………………………………………………………………… 75

 

4-3-9- پرویز……………………………………………………………………………………………….. 78

4-3-10- تاج کیانی………………………………………………………………………………………… 79

4-3-11- تخت جمشید…………………………………………………………………………………… 81

4-3-12- جام جم………………………………………………………………………………………….. 82

4-3-13- چنگیز…………………………………………………………………………………………….. 85

4-3-14- درفش……………………………………………………………………………………………. 85

4-3-15- رخش…………………………………………………………………………………………….. 86

4-3-16- رستم و هفت‌خوان…………………………………………………………………………….. 88

4-3-17- سیاوش…………………………………………………………………………………………… 90

4-3-18- سهراب…………………………………………………………………………………………… 92

4-3-19- سیمرغ……………………………………………………………………………………………. 93

4-3-20- شیرین و فرهاد و خسرو…………………………………………………………………….. 97

4-3-21- ضحاک…………………………………………………………………………………………… 99

4-3-22- کاوه…………………………………………………………………………………………….. 100

4-3-23- نوروز…………………………………………………………………………………………… 102

فصل پنجم، نتیجه‌گیری و ارایه پیشنهاد

5-1- بیان خلاصه‌ای از مسأله پژوهش……………………………………………………………….. 106

5-2- نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………… 107

5-3- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………. 108

منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………….. 109

الف) کتاب‌ها………………………………………………………………………………………………… 110

ب) مقالات…………………………………………………………………………………………………… 113

ج) سایت…………………………………………………………………………………………………….. 115

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………….. 116

چکیده

 

 

مطالعه تاریخ ادبیات هر ملّتی نشان می‌دهد تا چه اندازه ادبیات آن قوم با فرهنگ و باورهای اساطیری‌اش آمیختگی دارد. در ادبیات فارسی هیچ دوره‌ای نبوده است که خالی از عناصر، مؤلفه‌ها و یا گفتمان‌های اسطوره‌ای باشد. از آن‌جا که شعر با تخیّل آمیخته است، بیشترین مجال وجود      مؤلفه‌های اساطیری را می‌توان در آن مشاهده و مطالعه کرد.

شعر معاصر فارسی، به دلیل دخالت جریان‌های مختلف سیاسی و فرهنگی و گرایش شاعران به مکاتب ادبی و هنری، مانند هر دوره‌ی دیگر مملو از نشانه‌های اسطوره‌گرایانه‌ی شاعران معاصر است. این گرایش به‌خصوص، با رویکرد شاعران به مکاتب ادبی و اجتماعی مثل رمانتیسم و ناسیونالیسم (در مورد اسطوره‌های ملّی)، هم‌چنین وقوع انقلاب فرهنگی – مذهبی سال 57 (در مورد اسطوره‌های دینی) مجال بیشتری را برای شاعران به وجود آورده تا از این عناصر، به عنوان یک ویژگی قابل توجّه در اشعار خود استفاده کنند.

فریدون مشیری (1379 – 1305) از جمله‌ی این شاعران است. او با بهره‌گیری از عناصر اسطوره‌ای، ویژگی‌های قابل اعتنایی با رویکرد ملّی و دینی به اشعارش بخشیده است. آن‌چه در این پایان‌نامه مورد بررسی قرار می‌گیرد، تحلیل اسطوره‌های ملّی و دینی‌ای‌است که در شعر مشیری دیده می‌شود.

 

فصل اول

کلیّات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

اسطوره یکی از اصطلاحات بسیار مهم در مباحث ادبی امروز است. ادبیات و اسطوره در پیوند تنگاتنگ با هم قرار دارند. شعر و اسطوره نیز می‌توانند با زبان نمادین با مخاطب خود ارتباط برقرار کنند. در روزگار ما و در عصری که بشر همه چیز را با نگاه خرد می‌نگرد، اساطیر مجال تّرک‌تازی نمی‌یابند، ادبیات معاصر اسطور‌ه‌ خلق نمی‌کند و به‌جای آن بیشتر به بازآفرینی اسطوره‌های شناخته شده می‌پردازد. با شناخت اسطوره، می‌توان به معنا و کارکرد آن در ادبیات معاصر پی برد. پیوند اسطوره با تاریخ و حماسه مرزهای این سه عنصر اساسی فرهنگی، ادبی را دچار ابهام کرده است به همین دلیل وارد شدن در عرصه‌ی اسطوره‌سازی و یا حتّی بازآفرینی اساطیر نیازمند جرأت و جسارت شاعرانه‌ای است که بتواند به خوبی از عهده‌ی آن بر بیاید. در ادبیات معاصر و به‌خصوص شعر معاصر، نیما توانست با جسارت مثال‌زدنی، ضمن آنکه ساختار موسیقیایی شعر را متحوّل کرد، در بُعد مضامین نیز شعر را با مسایل ملموس اجتماعی درآمیخت. در همین راستا، با وارد کردن عناصر اساطیری شعر کهن، به بازآفرینی نمونه‌های اسطوره‌ای فرهنگ فارسی دست یازید تا پیروان او همچون اخوان و سپهری و مشیری و دیگران نیز هر کدام در بُعدی از ابعاد اسطوره، این عنصر ممزوج در ادبیات را به گونه‌ای بهتر و نزدیک با زبان روز، به مخاطبان شعر عرضه دارند. از این میان فریدون مشیری که موضوع این پژوهش در باب بررسی اسطوره‌ها در اشعار اوست، همپای اخوان و سپهری، به بازآفرینی اساطیر ملّی و دینی پرداخته و آن را با آرایه‌هایی از خلاّقیت و ذوق هنری و شاعرانه‌ی خود رنگ و لعاب داده است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

 

1-2- بیان مسأله

از عمر ادبیات پهناور و گرانبار فارسی، بیش از هزار سال می گذردو در طول این سالها فرازها و فرودها، کام و ناکامی ها و خطر های بسیاری را دیده و روزگار تلخ و شیرین زیادی را پشت سر گذاشته و به امروز رسیده  است.ادبیات پر بار فارسی، تجلی گاه راستین انعکاس تلاش های هزار ساله مردم در زمینه های گوناگون هنر و معارف از حماسه و داستان های جذاب و تاریخ و افسانه  و علم و عرفان و… است که اندیشه ها، باورها و هنرمندی های این ملت را به نمایش می گذارد. شالوده ادبیات هر ملت اساطیری است که بسیاری از آنها از گزند فراموشی رهایی یافته است.

در طول تاریخ، ملت ها قهرمان خواسته اند و با این قهرمان ها اسطوره سازی کرده اند. اسطوره سازی زمان و شرایط خاص خود را می طلبد تا باعث رشد تمدن و فرهنگ ملی شود، نه موجب رکود و شکست آن. فردوسی از رستم قهرمانی را می سازد که در سالهای بعد به اسطوره تبدیل می‌شود. اسطوره ها گاهی به صورت منظومه های حماسی و زمانی برای بیان مراسم مذهبی پدید می‌آید. در ایران نیز اساطیر و افسانه هایی در دست است که به وسیله آنها به شخصیت ملت پی برده می شود.

در تاریخ فرهنگ ملت ها، اسطوره ها از جایگاه ویژه ای برخوردارند و با منابع عظیمی که اکنون با شناخت اساطیر جهان در اختیار ماست می توانیم به شناخت اسطوره های ایرانی بپردازیم و نقش آنان را در حیات اقوام ایرانی بررسی کنیم. شناخت و تعیین محدوده ها و ویژگی های قصه های اساطیری بدون فهم اسطوره دشوار خواهدبود.

واژه اسطوره منشا هند و اروپایی دارد. در سنسکریت sutra به معنی داستان است که بیشتر در نوشته های بودایی به کار رفته است در یونانی historia معنی جستجو و آگاهی، در فرانسه histoire، در انگلیسی به دو صورت story به معنی حکایت، داستان و قصه تاریخی، و history به معنی گزارش و روایت به کار می رود.

معنای اسطوره در لغت نامه دهخدا: سخن پریشان و بیهوده ، سخن باطل و افسانه ودر فرهنگ معین :افسانه ، قصه،سخن بیهوده و پریشان و جمع آن اساطیرآمده است . اسطوره در پارسی گاه با افسانه برابر نهاده  شده است ،افسانه داستان ها  و حکایت های مردمی  است که بر سر زبان ها روان است. با تعمق در آثار ادبی می توان تاثیر و پندپذیری اسطوره را در اندیشه و اعتقاد مردم ریشه یابی کرد و اساطیر را آینه ای از باورهای جامعه دانست که آنها را در رسیدن به اهداف عالی، پیروزی بر ظلم و یافتن راه حقیقت راهبری می کند.

فریدون مشیری شاعری از دیار مهربانی و شعر، همواره پر از لحظه های عشق و عاطفه های مردمی بود. در همه حال حرمت زبان و اهل زبان را حفظ می کند.اندیشه هایش انسان دوستانه است و برای احساسات و عواطف عاشقانه از لطیف ترین و زیبا ترین واژه‌ها و تعبیرها سود می‌جوید. در حیات شعریش پیوسته انسان و عشق را ستوده و به ویژه در سالهای اخیر این سرود‌ه‌ها پیوسته با رنگ و بوی وطن دوستی و انسان گرایی بومی نیز همراه بود.

نگارنده برآن است تا دراین پایان نامه ابتدا به اسطوره و بازتاب اسطوره‌های دینی و ملی در اشعار فریدون مشیری بپردازد و در ضمن تمامی واژه‌هایی را که معنای اسطوره‌ای دارد استخراج نموده ، آنها را تقسیم بندی کرده و اسطوره های را از نظر دینی و ملی مورد بررسی قرار دهد و به سئوالات زیر پاسخ داده شود.