پژوهش حاضر شامل شش فصل بوده و مباحث اصلی که هدف این نوشتار است در چهار فصل جای گرفته است: فصل دوم مبادی بحث است، که علاوه بر تاریخچه فدک و معرفی خطبه، به بحث ارث در خطبه نیز می­پردازد.

فصل سوم استنادهای قرآنی خطبه در باب توحید و صفات خداوند را بیان می­کند. فصل چهارم به مسائل مربوط به حوزه معارف نبوی مانند بعثت رسول­ اکرمJو تلاش‌های ایشان در دعوت به توحید، و نجات امت­های پیش از بعثت از اوضاع رقت بارِ عصرِ جاهلی اشاره دارد. فصل پنجم به قسمت­هایی ازخطبه می­پردازد که حائز بیشترین اهمیت است. فرازهایی از­خطبه كه دربردارنده شرح وقایع رخ داده پس از رحلت پیامبراکرمJ، معرفی امیرالمؤمنینA و خدمات ایشان به اسلام، مسئله غصب خلافت که نوعی دفاع از ولایت است، ونیز احوال مردم در فتنه­های پیش آمده پس از رحلت پیامبراکرمJ می­باشد.

در این پژوهش ابتدا قسمتی از خطبه و شرح آن بیان شده، سپس استنادهای قرآنی آن ذکر می­گردد. در جمع­آوری این پژوهش که با شیوه کتابخانه­ای انجام گرفته، علاوه بر شروح خطبه، از منابع تفسیری و حدیثی نیز استفاده شده است.

حاصل و نتیجه کلی بحث این است که خطبه حضرتB بر آیات قرآن استوار است، که اوج اشراف و آگاهی ایشان به ظاهرو باطن آیات را بیان می­کند.

واژگان کلیدی: استناد، قرآن، خطبه، فدک، حضرت فاطمهB

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                             صفحه    

مقدمه 1

فصل اول: کلیات 2

1.1. بیان مسأله تحقیق 3

2.1. اهمیت و ضرورت تحقیق 3

3.1. پیشینه تحقیق 4

4.1. سؤالات تحقیق 5

1.4.1. سؤال اصلی 5

2.4.1. سؤالات فرعی 6

5.1.  فرضیه تحقیق 6

6.1. روش تحقیق 6

7.1. تعریف مصطلحات 6

1.7.1. استناد 6

2.7.1. خطبه 7

3.7.1. فدک 7

فصل دوم: مبادی بحث 9

1.2. تاریخچه فدک 10

1.1.2. چیستی فدک 10

2.1.2. بخشش فدک به حضرت فاطمهB 12

3.1.2. غصب فدک 13

2.2. هدف از تعقیب و مطالبه فدک و ارزش آن 20

3.2. خطبه فدکیه حضرت فاطمهB 22

1.3.2. منابع خطبه 23

2.3.2. سند خطبه 27

4.2. كیفیت ورود حضرت فاطمه زهراB به مسجد 30

5.2. قرآن وقانون ارث 33

1.5.2. احتجاج حضرت فاطمهB به مسأله ارث 34

2.5.2. استنادهای قرآنی 40

فصل سوم: خداوند و صفات او در خطبه فدکیه 47

1.3.  شکروثنای الهی 49

1.1.3. «الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَى مَا أَلْهَمَ وَ الثَّنَاءُ بِمَا قَدَّمَ» 49

2.1.3. استنادهای قرآنی حمد وثنا 58

 

3.1.3. نعمت­های فراگیر الهی 60

4.1.3. استنادهای قرآنی تعمیم نعمت­ها 62

5.1.3. نعمت­های بی­شمار الهی 69

6.1.3. استنادهای قرآنی بی­شماری نعمت­های الهی 72

2.3. توحید وصفات پروردگار 72

1.2.3. شهادت به وحدانیت خداوند 73

2.2.3. استنادهای قرآنی مطالب توحیدی خطبه 76

3.2.3. توحید فطری 77

4.2.3. استناد قرآنی توحید فطری 79

5.2.3.محال بودن رؤیت خداوند، و بی مانندی او 79

6.2.3. استناد قرآنی محال بودن رؤیت خداوند، و بی مانندی او 80

7.2.3. خلقت ابتکاری خداوند 82

8.2.3. استنادهای قرآنی خلقت ابتکاری خداوند 83

3.3. هدف آفرینش 84

1.3.3. فلسفه خلقت 84

2.3.3. ادله قرآنی قدرت خداوند 85

3.3.3. دلایل قرآنی بی­نیازی خداوند 86

4.3.3. مشیّت حضرت حق تعالی 86

5.3.3. استنادهای قرآنی مشیت الهی 88

6.3.3. تصویرگری خداوند در بیان آیات قرآن 88

7.3.3. تشریح فلسفه خلقت 89

8.3.3 . استنادهای قرآنی 90

9.3.3. عبودیت 90

10.3.3. عبودیت و مستندات قرآنی 91

11.3.3. استنادهای قرآنی 91

فصل چهارم: نبوت ومقام والای پیامبراکرم J 93

1.4. انتخاب پیامبر در علم ازلی الهی 94

2.4. فلسفه بعثت 105

1.2.4. استنادهای قرآنی 105

3.4.  جهان جاهلی در عصربعثت 106

1.3.4. تفرق در دین 106

2.3.4. آتش پرستی 108

3.3.4. بت پرستی 109

4.3.4. انکار خداوند با وجود شناخت او 110

5.3.4. استنادهای قرآنی 111

4.4. آثار و برکات پیامبراکرم J 113

1.4.4. وجود پیامبر اکرمJ روشنی­بخش ظلمات 114

2.4.4. پیامبراکرمJ زداینده تحیّر دیدگان و ابهام قلب­ها 115

5.4. قیام پیامبر J برای هدایت 117

1.5.4. استنادهای قرآنی 118

6.4 . مصیبت رحلت پیامبر اکرم J 120

1.6.4.استنادهای قرآنی 123

7.4. مقام و جایگاه قرآن کریم در خطبه شریفه فدکیه 126

1.7.4. تکلیف امت مسلمان، بعد از پیغمبر خاتمJ 127

2.7.4. فضایل قرآن 129

3.7.4. استنادهای قرآنی 132

8.4. فلسفه احکام 137

1.8.4. ایمان پاک کننده شرک 138

2.8.4. نهی از شرک در آیات قرآن 139

3.8.4. نماز دور کننده از کبر 140

4.8.4. استناد قرآنی 141

5.8.4. زکات صفابخش روح، وسعت­بخش رزق 141

6.8.4. آثار زکات در قرآن 143

7.8.4. روزه، تحکیم اخلاص، و حج رفعت دین 143

8.8.4. توصیه به روزه­داری و حج در آیات قرآن 145

9.8.4. عدالت نظام­بخش قلب­ها 146

10.8.4. معرفی عدالت به­عنوان هدف پیامبران در قرآن 147

11.8.4. امامت اهل بیتD عامل اتحاد امت مسلمان است. 147

12.8.4. توصیه قرآن به اتحاد 148

13.8.4. عزت اسلام علت اصلی تشریع جهاد 148

14.8.4. آثار جهاد در بیان قرآن 149

15.8.4. صبر کمکی بر استحقاق اجر 150

16.8.4. پاداش صبر در بیان قرآن 150

17.8.4. امر به معروف سبب مصلحت عمومی 151

18.8.4. امر به معروف در بیان قرآن 151

19.8.4. نیکی به والدین و صله ارحام سبب حفظ از نارضایتی و مایه طول عمر 152

20.8.4. نیکی به والدین و خویشاوندان در آیات قرآن 154

21.8.4. قصاص عاملی برای حفظ خون­ها 155

22.8.4. اشاره قرآن به حیات بخش بودن قصاص 155

23.8.4. گذری بر علل تشریع نذر، و کامل نمودن کیل و میزان در بیان حضرت فاطمهB 156

24.8.4.  استنادهای قرآنی 157

25.8.4. آثار و دلایل نهی از شرابخواری، قذف و سرقت 157

26.8.4. استنادهای قرآنی 159

27.8.4.  اخلاص در ربوبیت از آثار تحریم شرک 160

28.8.4. استنادهای قرآنی 162

9.4. معرفی شخصیت حضرت فاطمهBو پدر بزرگوارشانJ در خطبه 163

1.9.4. استنادهای قرآنی 165

10.4. خدمات پیامبراکرمJ در دوران رسالت 166

1.10.4. استنادهای قرآنی 169

11.4. مردم پیش از بعثت 170

1.11.4. استنادهای قرآنی 173

فصل پنجم: امامت و ولایت در خطبه فدکیه 174

1.5. معرفی امیرالمؤمنین علیA (نقش حضرت علیA در اسلام و بخشی از کمالات ایشان) 175

1.1.5. استنادهای قرآنی 180

2.5. احوال مردم در ایام فتنه 183

1.2.5. بی­کفایتی غاصبان خلافت در بیان حضرت فاطمهB 183

2.2.5. مسأله فرار از جنگ در بیان قرآن 185

3.5. جامعه بعد از رحلت پیامبر J و غصب خلافت 186

1.3.5. ظهور نفاق بعد از پیامبر اکرمJ 187

2.3.5.  اقدام غاصبان علیه اهل بیتD 196

4.5. اعتراض به سکوت مردم 199

1.4.5. استمداد حضرت فاطمهB از انصار 199

2.4.5. استنادهای قرآنی 203

3.4.5. شکوه حضرت فاطمهB از انصار 205

4.4.5.  اتمام حجت حضرت فاطمهB 211

5.5. پاسخ به ادعای خلیفه اول درباره اصرار و درخواست مردم مبنی بر پذیرش خلافت از سوی او 216

1.5.5. استنادهای قرآنی 217

6.5. پایان خطبه و شکوه به پیامبر اکرمJ 219

1.6.5. استنادهای قرآنی 220

فصل ششم: خلاصه و نتیجه­گیری 223

ضمائم 227

فهرست آیات 228

فهرست روایات 254

متن کامل خطبه فدکیه 257

فهرست منابع 261

 

 

مقدمه
حضرت فاطمهB بانوی بزرگ اسلام و سیده زنان عالمین، و پرورش یافته در مکتب وحی و خانه نبوت هستند. شناخت شخصیت والای ایشان که در عمر کوتاه خود به اعلا درجه ایمان، انسانیت، کمال، عفت و حیامداری، رسیدند، یکی از مهم­ترین عوامل شناخت و تقرب به خداوند متعال است.

حضرت فاطمهB با پرورش در دامان پیامبر اکرمJ و نیز در سایه همنشینی همسر بزرگوارشان حضرت امیرمؤمنان علیA روح خود را با آیات و مفاهیم قرآنی جلا داده و به رموز و بواطن آیات و تفسیر آن­ها تسلط یافته­اند.

شناخت شخصیت والای حضرت صدیقه طاهرهB به چند طریق ممکن است. از جمله تحقیق در نسب آن حضرت و مطالعه شرافت خانوادگی ایشان، مطالعه و تدبر در کمالات فردی ایشان، و نیز شناسایی و مطالعه و تدبر درآثاری که از این بانوی والامقام به ارث مانده است. آثاری چون احادیث، ادعیه و خطبه­های آن حضرت.

یکی از جلوه‌های علمی، فرهنگی و ارشادی آن حضرت، خطبه‌ها و گفتارهای ایشان است.

خطابه­های حضرت فاطمه Bنیز همچون دیگر معصومان از اهل بیتD قدرتمندانه به بیان حقایق پرداخته و از نفوذ کلام و متانت در سخن بهره­مند است.

از میان خطبه­های حضرت فاطمهB خطبه فدكیه به جهت دارا بودن معارف ناب، نكته‌های ژرف و آموزه‌های فراوانی كه در خود جای داده است، از نفیس‌ترین میراث ماندگار ایشان محسوب می‌شود.

با توجه به مباحثات و محاجه­های ایشان با ابوبکر در این خطبه و نیز بیانات ایشان برای زنان مهاجر و انصار در خطبه عیادت، این واقعیت روشن می­شود که ایشان بر آیات کریمه قرآن احاطه کامل داشته و به اقتضای کلام، از آن­ها بهره برده و بدان­ها استدلال فرموده­اند.

در نوشتار حاضر، به بخش اخیر توجه نموده و با توجه به متن خطبه فدکیه، استنادهای قرآنی آن بررسی می­گردد.

با توجه به این­که آیات قرآن کریم، سخنان خداوند متعال است و تمامی اوامر و نواهی آن، دستورات و هدایت­های الهی را در بردارد، و از آن­جا که اهل بیتD مبیّنان و مفسران قرآن هستند، لذا آن­چه آیات قرآنی بیان می­کند در رفتار و کردار و گفتار اهل بیتD مشهود بوده و سیره اهل بیتD نیز دارای منشأ قرآنی می­باشد.

 

فصل اول: کلیات
 

 

 

 

1.1. بیان مسأله تحقیق

2.1. اهمیت و ضرورت تحقیق

3.1. پیشینه تحقیق

4.1. سؤالات تحقیق

5.1. فرضیه تحقیق

6.1. روش تحقیق

7.1. تعریف مصطلحات