واژه‌های کلیدی: عبدالکریم سروش – محمدتقی مصباح یزدی – هرمنوتیک – حکومت دینی – ولایت‌فقیه – مشروعیت – مقبولیت – دموکراسی – حق و تکلیف – عدالت – دولت – ایدئولوژی– آزادی

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه: 2

1-1)بیان مسئله: 2

2-1)اهداف تحقیق: 3

3-1)پیشینه و ادبیّات پژوهش: 4

4-1)چارچوب نظری تحقیق: 5

5-1)سؤالات تحقیق: 8

1-5-1)پرسش اصلی: 8

2-5-1)پرسش های فرعی: 8

6-1)فرضیه های تحقیق: 8

1-6-1)فرضیه ی اصلی تحقیق: 8

2-6-1)فرضیه های فرعی تحقیق: 8

7-1)روش تحقیق: 9

8-1)سازمان دهی تحقیق: 9

فصل دوم: مبانی، مفاهیم و چارچوب نظری تحقیق

مقدمه: 11

1-2)هرمنوتیک: 11

1-1-2)عالمان اسلامی و هرمنوتیک: 12

ب
2-1-2)فهم متون دینی: 12

3-1-2)تعدد قرائت ها: 13

4-1-2)تفسیر: 13

5-1-2)تأویل: 15

2-2)حکومت: 15

3-2)دولت: 17

4-2) قدرت: 19

5-2)مشروعیت: 22

6-2)ایدئولوژی: 23

7-2)حق و تکلیف: 26

1-7-2)حق: 26

2-7-2)تکلیف: 27

8-2)جامعه مدنی: 29

9-2)آزادی: 31

10-2)دموکراسی: 33

11-2)عدالت: 35

12-2)ولایت: 37

13-2)چارچوب نظری هرمنوتیک: 37

1-13-2)مفهوم هرمنوتیک و تلقی هایی مختلف از آن : 38

2-13-2)هرمنوتیک درحوزه اندیشه تفکّر اسلامی : 40

3-13-2)هرمنوتیک در سطح برخی نو اندیشان مسلمان: 42

4-13-2)دلایل موضوعیت هرمنوتیک در این پژوهش: 42

1-4-13-2)دلایل عام: 43

2-4-13-2)دلایل خاص: 43

پ
14-2) نتیجه گیری: 45

فصل سوم: تاریخچه ی حکومت اسلامی و مبانی کلی فکری و نظری آن

مقدمه: 47

1-3)رابطه ی دولت اسلامی با قدرت و اقتدار: 47

2-3)تحول دولت در دنیای اسلام: 50

 

1-2-3)الگوی دولت قرآنی: 50

2-2-3)الگوی دولت خلیفگی: 50

1-2-2-3)دولت در عصر خلفای راشدین: 51

2-2-2-3)خلیفگی پادشاهی(دولت در عصر امویان): 55

3-2-2-3) خلیفگی امپراتوری(دولت در عصر عباسیان): 55

4-2-2-3)خلیفگی غیر عرب(دولت در عصر عثمانیان): 56

2-3-2-3)دولت زیدیه در یمن: 57

3-3-2-3)دولت صفویه در ایران: 58

1-4-2-3)الگوهای مونیستی(یگانه انگار): 59

3-4-2-3)دولت های دوآلیست(دو انگار): 69

4-4-2-3)دولت های ترکیبی… 70

3-3)نتیجه گیری: 72

فصل چهارم: بررسی تطبیقی کلیات اندیشه های سروش و مصباح یزدی

مقدمه: 74

1-4) کلیات اندیشه های سروش در باب حکومت اسلامی: 74

1-1-4)زندگینامه: 74

2-1-4)دین: 81

1-2-1-4)مفهوم دین، مؤمن و مسلمانی: 81

2-2-1-4)ابعاد دین: 82

3-2-1-4)توقع از دین: 83

ت
4-2-1-4)دین اقلی: 83

5-2-1-4)برداشت سروش از اسلام: 83

3-1-4)فهم و معرفت دینی: 84

1-3-1-4)معرفت دینی: 84

2-3-1-4)بسط خطا پذیری فهم دینی به قرآن: 84

3-3-1-4)تفسیر مؤمنانه و غیر مؤمنانه: 85

4-3-1-4)ویژگی های قرائت فاشیستی از دین: 85

4-1-4)جامعه ی دینی: 86

1-4-1-4)انواع جامعه ی دینی: 86

2-4-1-4)تفاوت های جامعه ی دینی و جامعه ی لیبرال: 87

5-1-4)سیاست و حکومت: 88

1-5-1-4)مفهوم سیاست: 88

2-5-1-4)نقش دین در سیاست: 88

3-5-1-4)مفهوم حکومت دینی: 88

4-5-1-4)انواع حکومت(دینی و غیر دینی): 89

5-5-1-4)تفاوت اصلی حکومت دینی و غیر دینی: 89

6-5-1-4)مسأله ی حکومت دینی: 90

7-5-1-4)حکومت فقهی: 92

8-5-1-4)انتظار ما از دین در حکومت دینی: 93

9-5-1-4)مدل حکومتی اسلام: 93

10-5-1-4)ساختار و سازمان حکومت دینی: 93

11-5-1-4)وظایف و اختیارات حکومت و حاکمان دینی: 95

6-1-4)مشروعیت: 96

1-6-1-4)مفهوم مشروعیّت و مقبولیت: 96

2-6-1-4)حقوق غیر دینی مردم در حکومت اسلامی: 96

3-6-1-4)مشروعیّت دستگاه های نظارتی در ولایت فقیه: 97

4-6-1-4)حق غیر دینی یا تکلیف غیر حکومتی مردم(مشروعیّت خبرگان رهبری): 97

ث
5-6-1-4)مشروعیت و حقوق بشر در حکومت فقهی: 97

6-6-1-4)مشروعیت و دموکراسی: 98

7-1-4)ایدئولوژی: 98

1-7-1-4)مفهوم ایدئولوژی: 98

2-7-1-4)دین و ایدئولوژی: 99

3-7-1-4)تفاوت حکومت دینی و ایدئولوژیک: 99

4-7-1-4)حاکم دینی و تفاوت آن با رهبر ایدئولوژیک: 99

5-7-1-4)ایدئولوژی و جامعه: 100

6-7-1-4)رابطه مشروعیّت با ایدئولوژی: 100

8-1-4)ولایت: 101

1-8-1-4)تشیّع و مسأله ی خاتمیت: 101

2-8-1-4)امامت و ولایت: 101

3-8-1-4)ولایت فقیه: 102

9-1-4)روحانیت: 104

1-9-1-4)سازمان و صنف روحانیت: 104

2-9-1-4)روحانیّت، شریعت و معیشت: 105

3-9-1-4)حوزه های علمیه: 105

10-1-4)فقه: 105

1-10-1-4)اسلام فقاهتی: 105

2-10-1-4)تفاوت جامعه دینی و جامعه فقهی: 106

3-10-1-4)کارکرد دین و فقه در دنیای مدرن: 106

4-10-1-4)رابطه فقه و قانون سالاری(نوموکراسی) با دموکراسی: 106

11-1-4)آزادی: 107

1-11-1-4)مفهوم آزادی: 107

2-11-1-4)تفاوت آزادی در لیبرالیزم و اسلام : 107

3-11-1-4)آزادی بیان: 108

ج
4-11-1-4)آزادی و تسامح سیاسی: 109

12-1-4)دموکراسی: 110

1-12-1-4)مفهوم دموکراسی: 110

2-12-1-4)انواع دموکراسی: 110

3-12-1-4)دموکراسی و نفی استبداد: 111

4-12-1-4)دین و دموکراسی: 111

5-12-1-4)طرح سروش برای دموکراسی: 116

6-12-1-4)تفاوت های لیبرالیزم و دموکراسی: 117

7-12-1-4)ارتباط حقوق بشر با دموکراسی: 117

13-1-4)حق و تکلیف: 117

1-13-1-4)حق و تکلیف در اسلام: 117

2-13-1-4)حق و تکلیف در جمهوری اسلامی: 118

3-13-1-4)انتخابات، حق یا تکلیف: 118

14-1-4)عدالت: 119

1-14-1-4)روش شناسی: 119

2-14-1-4)عدالت در حکومت اسلامی: 120

3-14-1-4)عدالت و آزادی: 120

4-14-1-4)رابطه عدل و دموکراسی: 121

15-1-4)سکولاریزم: 121

1-15-1-4)سکولاریزم و حکومت دینی: 121

16-1-4)خشونت: 121

1-16-1-4)مفهوم خشونت: 121

2-16-1-4)خشونت و ولایت: 122

2-4) کلیات اندیشه های مصباح یزدی درباب حکومت اسلامی: 122

1-2-4)زندگینامه: 122

2-2-4)دین: 137

چ
1-2-2-4)مفهوم دین: 137

3-2-4)فهم و معرفت دینی: 139

1-3-2-4)معرفت دینی: 139

2-3-2-4)تغییر در معرفت دینی: 139

3-3-2-4)قرائت های مختلف: 140

4-3-2-4)تئوری قبض و بسط: 140

5-3-2-4)صراط های مستقیم: 144

6-3-2-4)پلورالیزم دینی: 145

4-2-4)ولایت: 148

1-4-2-4)مفهوم ولایت تکوینی و تشریعی : 148

2-4-2-4)ولایت در حکومت دینی: 148

3-4-2-4)ولایت فقیه: 149

5-2-4)حکومت: 158

1-5-2-4)مفهوم حکومت: 158

2-5-2-4)دلیل شرعی ضرورت حکومت : 158

3-5-2-4)ویژگی مجریان حکومت : 159

4-5-2-4)حکومت دینی: 159

5-5-2-4)دولت: 164

6-2-4)مشروعیت: 168

1-6-2-4)مفهوم مشروعیّت: 168

2-6-2-4)مشروعیت در حکومت دینی: 168

3-6-2-4)مشروعیت، مقبولیت و جایگاه مردم در حکومت دینی: 169

4-6-2-4)مشروعیت ولایت فقیه: 171

7-2-4)حق و تکلیف: 175

1-7-2-4)رابطه حق و تکلیف و مشروعیت: 175

8-2-4)دموکراسی: 175

ح
1-8-2-4)اسلام و دموکراسی: 175

2-8-2-4)مفهوم دموکراسی دینی: 176

3-8-2-4)کاستی های دموکراسی: 176

9-2-4)عدالت: 177

1-9-2-4)مفهوم عدالت: 177

2-9-2-4)عدالت الهی در نظام خلقت: 177

3-9-2-4)عدالت الهی در تشریع: 177

4-9-2-4)ارتباط مفهوم اجتماعی عدالت با حکومت دینی: 179

10-2-4)آزادی: 179

1-10-2-4)مفهوم آزادی در اسلام: 179

2-10-2-4)آزادی مطلق و مشروط: 180

3-10-2-4)آزادی و تکالیف: 180

4-10-2-4)آزادی بیان: 180

5-10-2-4)تعزیرات و آزادی: 181

11-2-4)جامعه ی مدنی: 181

1-11-2-4)اهمیت زندگی اجتماعی در اسلام: 181

2-11-2-4)مفهوم جامعه ی مدنی در اسلام: 181

12-2-4)سکولاریزم: 186

1-21-2-4)مفهوم سکولاریزم: 186

2-21-2-4)اسلام و سکولاریزم: 187

3-21-2-4)سکولاریزم، دین حداقلی و حداکثری: 187

13-2-4)حقوق بشر: 188

1-13-2-4)حکومت دینی و حقوق بشر: 188

14-2-4)لیبرالیزم: 189

1-14-2-4)اسلام و لیبرالیزم: 189

خ
15-2-4)خشونت: 189

3-4)بررسی تطبیقی قرائت سروش و مصباح یزدی از حکومت دینی: 190

1-3-4)قرائت سروش از حکومت اسلامی: 190

1-1-3-4)قبض وبسط تئوریک شریعت: 190

2-1-3-4)ایدئولوژی و فقه، عقل و وحی: 190

3-1-3-4)اسلام و دموکراسی: 192

4-1-3-4)اسلام و مدرنیته: 193

2-3-4)قرائت مصباح یزدی از حکومت اسلامی: 194

1-2-3-4)مبانی دین شناسی: 194

2-2-3-4)مبانی انسان شناختی: 195

3-2-3-4)دین و دموکراسی: 198

4-4)نتیجه گیری: 203

فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری

مقدمه: 205

1-5)پاسخ به پرسش اصلی پژوهش: 205

2-5)پاسخ به پرسش های فرعی پژوهش: 205

1-2-5)پرسش فرعی اول: 205

1-1-2-5)نظرات و اندیشه های سروش بر اساس هرمنوتیک فلسفی: 205

2-1-2-5)نظرات و اندیشه های مصباح یزدی بر اساس هرمنوتیک کلاسیک: 206

2-2-5)پرسش فرعی دوم: 207

1-2-2-5)سروش: 207

2-2-2-5)مصباح یزدی: 208

3-5)راستی آزمایی فرضیه ی های تحقیق: 208

1-3-5)فرضیه اصلی تحقیق: 208

د
1-1-3-5)اثبات فرضیه اصلی تحقیق: 208

2-3-5)فرضیه های فرعی تحقیق: 208

1-2-3-5)اثبات فرضیه فرعی اوّل: 209

2-2-3-5)اثبات فرضیه فرعی دوم: 209

4-5)نتیجه گیری: 209

فهرست منابع و مآخذ: 211

مقدمه:
در این فصل به کلیات تحقیق پرداخته می‌شود. ضمن بیان مسئله‌ی تحقیق و شرح و توضیح آن، اهداف تحقیق مشخص می‌گردد. همچنین نگاهی نیز به پیشینه و ادبیات پژوهش می‌اندازیم تا مشخص گردد آیا این موضوع مسبوق به سابقه است یا خیر؟ سپس به شرح و توضیح کلی چارچوب نظری پرداخته می‌شود که تمام تحقیق پیش رو باید حول محور آن انجام شود، بیان سؤالات و فرضیه‌های تحقیق و همچنین روش و سازمان‌دهی تحقیق نیز بخش پایانی این فصل است.

1-1)بیان مسئله:
یکی از موضوعاتی که در ایران پس از اسلام همواره با شدت و ضعف موردبحث و گفتگو قرارگرفته، موضوع حکومت دینی بوده است. با توجه به اینکه در این دوره ی تاریخی، دین حاکم در ایران، اسلام بوده، جدای از مذاهب و گرایش‌های فرقه‌ای قاعدتاً این نوع مباحث معطوف به حکومت دینی- اسلامی بوده است. در تمام این دوره تا زمان معاصر گفتمان حکومت اسلامی ادامه داشته امّا گاهی کم‌رنگ و گاهی جدی‌تر و پررنگ‌تر می‌شده و این شدّت و ضعف بستگی به فضای سیاسی حاکم داشته، به‌عنوان نمونه در زمان خلفای دوم و سوم به دلیل ورود تازه‌ی اسلام به ایران و به بهانه‌ی مبارزه با کفر و بدعت اساساً پرسش درباره‌ی حکومت اسلامی یا ممنوع بوده و یا علما و اهل فکر دچار خودسانسوری می‌شده‌اند، امّا در عصر عباسیان به دلیل بسط علم و گسترش نهضت ترجمه این فضا زمینه‌هایی را برای اندیشمندان و اهل فکر فراهم نمود تا درباره‌ی موضوع