فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 1

1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………….. 6

1-4- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-4-1- هدف اصلی……………………………………………………………………………………………………………… 9

1-4-2- اهدف ویژه……………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-5- فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 9

1-5-1-فرضیه اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 9

1-5-2- فرضیه های ویژه پژوهش……………………………………………………………………………………… 10

1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………….. 10

1-6-1- تعاریف مفهومی متغیرها……………………………………………………………………………………….. 10

1-6-2- تعاریف عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………. 13

 

 

فصل دوم: مبانی نظری و تجربی تحقیق

2-1-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………… 14

2-1-2- مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-1-1-2-  چگونگی تشکیل فرهنگ و عوامل آن…………………………………………………………….. 16

2-1-1-3- کارکردهای فرهنگ سازمانی…………………………………………………………………………….. 18

2-1-1-4- ویژگی های فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………………. 19

2-1-1-5- ریشه های فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………………… 21

2-1-1-6-  سطوح فرهنگ سازمانی…………………………………………………………………………………… 22

2-1-1-7- شیوه های آشنا شدن با فرهنگ سازمانی……………………………………………………….. 24

2-1-1-8-  روش های تغییر و پرورش فرهنگ سازمانی…………………………………………………. 25

2-1-1-9- الگوی فرهنگ سازمانی مورد استفاده در پژوهش حاضر……………………………….. 27

2-1-1-9-  الگوهای طبقه بندی و مطالعه فرهنگ سازمانی……………………………………………. 29

2-1-2- خلاقیت…………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-1-2-1-  تاریخچه خلاقیت……………………………………………………………………………………………… 37

2-1-2-2- تعاریف خلاقیت از نظر صاحب نظران……………………………………………………………… 38

2-1-2-3-  عوامل موثر بر خلاقیت از نظر مالاگا………………………………………………………………. 39

2-1-2-5- ضرورت و اهمیت خلاقیت در سازمان…………………………………………………………….. 41

2-1-2-6-  مراحل فرایند خلاقیت…………………………………………………………………………………….. 42

2-1-2-7-  موانع خلاقیت…………………………………………………………………………………………………… 43

2-1-2-9-  ویژگی های سازمان خلاق………………………………………………………………………………. 44

2-1-2-10- فرایند خلاقیت………………………………………………………………………………………………… 45

 

2-1-2-12- نظریه های معروف خلاقیت…………………………………………………………………………… 46

2-1-2-13-  شرایط لازم جهت ایجاد خلاقیت، نوآوری و تغییر از نظر لس لی (2008) 47

2-1-2-14-ترکیب خلاقیت از نظر استرنبرگ و لوبارت (1999)……………………………………. 47

2-1-2-16-  چهار عامل اصلی خلاقیت از نظر تورنس (1968)……………………………………… 48

2-1-2-16- مهارت های خلاقیت……………………………………………………………………………………….. 49

2-2- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 50

2-2-1- پژوهش های داخلی……………………………………………………………………………………………….. 50

2-2-2- پژوهش های خارجی……………………………………………………………………………………………… 57

2-2-3- جمع بندی تحقیقات انجام شده…………………………………………………………………………… 60

2-4- مدل مفهومی پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 61

2-5- مدل تحلیلی پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 62

 

 

فصل سوم: روش شناسی  تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 64

3-2- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………. 65

3-3- جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………….. 66

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………… 68

3-5- روش گردآوری  اطلاعات……………………………………………………………………………………………. 72

3-6- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………… 73

 

 

 

فصل چهارم : نتایج تحقیق

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 74

4-2- آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………… 75

4-2-1- اطلاعات جمعیت شناختی……………………………………………………………………………………. 75

4-2-2- متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 79

4-3- آزمون فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………… 81

4-3-1- آزمون فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………….. 81

4-3-2- آزمون فرضیه­های ویژه…………………………………………………………………………………………… 82

4-4- مدل نهایی……………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-4-1- آزمون رگرسیون چندگانه……………………………………………………………………………………… 87

4-4-3- تحلیل مسیر……………………………………………………………………………………………………………. 88

4-5- جمع بندی نهایی………………………………………………………………………………………………………… 91

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 92

5-2- تفسیر یافته ها…………………………………………………………………………………………………………….. 93

5-3- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………. 99

5-4- محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 100

5-4-1- محدودیت های خارج از اختیار محقق (محدودیت های کاربردی)……………………. 100

5-4-2- محدودیت های در اختیار محقق (محدودیت های پژوهشی)……………………………. 100

5-5- پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 101

5-5-1- پیشنهادهای کاربردی……………………………………………………………………………………………. 101

5-5-2- پینشهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………… 102

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………….. .104

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول شماره 2-1. تعاریف فرهنگ از دیدگاه صاحب نظران اقتباس از سیدتقوی ، ص 341، 1388) 15

جدول 2-2. عوامل تغییر فرهنگ سازمانی اقتباس از رضا سید جوادین، 1383…………………. 27

جدول شماره 2-3. فرهنگ سازمانی ارائه شده توسط کوئین و گارث بر گرفته از مقاله عبدالمنافی و همکاران 1384  29

جدول 2-4: مدل تحلیلی پژوهش……………………………………………………………………………………………… 63

جدول 3-1 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس سن……………………………………………………. 67

جدول 3-2 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس جنسیت…………………………………………….. 67

جدول 3-3 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس وضعیت تاهل……………………………………. 67

جدول 3-4: توزیع فراوانی و درصد کارکنان  بر اساس مدرک تحصیلی………………………………… 68

جدول 3-5: توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس سابقه خدمت……………………………………… 68

جدول3-6. نحوه امتیازبندی پرسشنامه فرهنگ سازمانی………………………………………………………… 69

جدول 3-7. تفکیک گویه ها در قالب ابعاد پرسشنامه فرهنگ سازمانی…………………………………. 69

جدول3-8 . نحوه امتیازبندی مقیاس خلاقیت…………………………………………………………………………. 70

جدول شماره 3-9 : نتایج تحلیل عوامل پرسشنامه فرهنگ سازمانی…………………………………….. 71

جدول شماره3-10: ضرایب آلفای کرونباخ مقیاس فرهنگ سازمانی……………………………………… 71

جدول شماره 3-11: روایی و پایایی مقیاس خلاقیت………………………………………………………………. 72

جدول 4-1 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس سن……………………………………………………. 75

جدول 4-2 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس جنسیت…………………………………………….. 76

جدول 4-3 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس وضعیت تاهل……………………………………. 77

جدول 4-4: توزیع فراوانی و درصد کارکنان  بر اساس مدرک تحصیلی………………………………… 77

جدول 4-5: توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس سابقه خدمت……………………………………… 78

جدول 4-6. میانگین و انحراف معیار به دست آمده از متغیرهای پژوهش……………………………. 79

جدول 4-7 . نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف مربوط به متغیرهای پژوهش………………. 80

جدول شماره 4-8 . نتایج آزمون رگرسیون خطی در بررسی تاثیر فرهنگ سازمانی بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم 81

جدول 4-9. نتایج آزمون تحلیل واریانس اندازه‌گیری‌های مکرر جهت مقایسه ابعاد فرهنگ سازمانی    82

جدول شماره 4-9-1 . نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی……………………………………………………………… 83

جدول 4-10.  مقایسه میانگین خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم با سطح کفایت مطلوب (Q3)         84

جدول شماره 4-10 نتایج آزمون رگرسیون خطی در بررسی تاثیر  فرهنگ مشارکتی  بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 84

جدول شماره 4-11. نتایج آزمون رگرسیون خطی بررسی تاثیر فرهنگ سلسله مراتبی بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 85

جدول شماره 4-12. نتایج آزمون رگرسیون خطی در بررسی تاثیر فرهنگ ایدئولوژیک بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 85

جدول شماره 4-13. نتایج آزمون رگرسیون خطی در بررسی تاثیر فرهنگ عقلایی بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم 86

جدول شماره 4-14. آزمون فریدمن برای رتبه بندی ابعاد فرهنگ سازمانی…………………………. 86

جدول شماره 4-15 . بررسی نقش پیش بینی کنندگی  ابعاد فرهنگ سازمانی در خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم     87

جدول شماره 4-16. شاخص‌های برازش مدل تأثیر ابعاد فرهنگ سازمانی و بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم         90

 

فهرست نمودارها

نمودار 4-1 : توزیع فراوانی و درصد  کارکنان بر اساس سن………………………………………………….. 75

نمودار 4-2 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس جنسیت…………………………………………….. 76

نمودار 4-3: توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس وضعیت تاهل……………………………………… 77

نمودار 4-4: توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس میزان تحصیلات………………………………… 78

نمودار 4-5 : توزیع فراوانی و درصد کارکنان بر اساس سابقه خدمت……………………………………. 79

 

فهرست اشکال

 

شکل 2-1. سطوح فرهنگ اقتباس از گیلبرت (1995) ترجمه اعرابی ،پارساییان ،1389،ص303      23

2-2. شکل مدل مفهومی پژوهش………………………………………………………………………………………………. 61

شکل شماره 4-1. تأثیر  ابعاد فرهنگ سازمانی و بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم، مدل در حالت اعداد استاندارد    89

شکل شماره 4-2. تأثیر ابعاد فرهنگ سازمانی و بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم مدل در حالت اعداد معناداری      89

شکل شماره 5-1. مدل پیشنهادی تأثیر ابعاد فرهنگ سازمانی و بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم   100

 

پیوست­

پیوست شماره 1: پرسشنامه فرهنگ سازمانی کویین وگارث  (1991)………………………………… 119

 

پیوست (2). پرسشنامه خلاقیت رندسیپ (1979)…………………………………………………………………. 122

 

 

  چکیده

 

امروزه فرهنگ سازمانی به عنوان یک جزء مهم و بنیادی در پیکره یک سازمان محسوب می شود و به مثابۀ واقعیتی اجتماعی است که بر مبنای تعاملات بی همتای اعضای سازمان شکل می گیرد و تنها یک متغیر ساده نیست بلکه توسعه و گسترش فرایندهای روان پویایی اعضای سازمان است. هدف پژوهش حاضر بررسی نوع فرهنگ سازمانی و تاثیر آن بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم می­باشد. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی می­باشد. جامعه تحقیق شامل کلیه کارکنان شرکت پتروشیمی جم می­باشد که با استفاده فرمول کوکران و نمونه گیری تصادفی طبقه­ای 361 نفر مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه فرهنگ سازمانی کویین و گارث (1991) و پرسشنامه خلاقیت کارکنان از مقیاس خلاقیت رندسیپ (1979) بود. روایی پرسشنامه­ها با استفاده از تحلیل گویه تایید و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. که پایایی برای پرسشنامه فرهنگ سازمانی 81/0 و خلاقیت کارکنان 80/0 گزارش شد. داده­ها با استفاده از آمار توصیفی نظیر فراوانی، میانگین، انحراف معیار، درصد و آمار استنباطی نظیر تحلیل واریانس اندازه گیرهای مکرر، تی تک نمونه­ای، تحلیل رگرسیون خطی و چندگانه، آزمون فریدمن و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که 1- فرهنگ غالب در شرکت پتروشیمی جم از نوع فرهنگ مشارکتی است و تفاوت معناداری بین انواع فرهنگ وجود دارد. 2- خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم در حد مطلوب است. 3- فرهنگ مشارکتی تاثیر معناداری بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم دارد.4- فرهنگ سلسله مراتبی تاثیر معناداری بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم دارد. 5- فرهنگ ایدئولوژیک تاثیر معناداری بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم دارد.6- فرهنگ عقلایی تاثیر معناداری بر خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی جم دارد. تاثیر همزمان متغیرها در مدل نهایی با استفاده از رگرسیون چندگانه و تحلیل مسیر نشان داد که فقط ابعاد فرهنگ مشارکتی و عقلایی پیش بینی کننده مثبت و معناداری برای خلاقیت کارکنان شرکت پتروشیمی می­باشند.

 

واژگان کلیدی: فرهنگ سازمانی، خلاقیت کارکنان، فرهنگ مشارکتی،  پتروشیمی جم.

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

1-1- مقدمه

 

سازمان­ها برای مقابله با تهدیدات محیطی و استفاده از فرصتهای احتمالی ناچارند ظرفیت­ها و  توانمندیهای درونی خود را بشناسند، نقاط ضعف خود را ترمیم و به افزایش نقاط قوت بپردازند. مسائل و مشکلات در سازمان­ها آن چنان پیچیده و در هم تنیده است که تشخیص مشکل به آسانی میسر نیست و ماهیت انسانی سازمان­ها و پیچیده بودن رفتارهای کارکنان این پیچیدگی را مضاعف نموده است. لذا سازمان­ها نباید در انتظار موج باشند، بلکه باید خود منبع موج و تحول گردند و در جهت بهبودی بنابراین از آنجایی­که بسیاری از دستاوردها و پیشرفت­های انسان ناشی از تفکر خلاق اوست، ضرورت توجه به این موضوع و فراهم نمودن زمینه­های رشد و پرورش خلاقیت در سازمان­ها کاملاً آشکار است (احمدی، مبارکی، دارایی و سلام زاده، 1390).

در دوره معاصر به دلیل رشد شتابان و تغییرات بنیادی که در ابعاد مختلف سازمان­ها به­وجود آمده است، افق جدیدی به منظور تجزیه و تحلیل آن­ها از بعد مدیریت و رفتار گشوده شده و آن فرهنگ سازمانی است (ابوالقاسمی،1385). فرهنگ در یک سازمان، به مثابه شخصیت در یک انسان است. فرهنگ، باید­ها و نبایدها را مشخص می­کند و قالب رفتاری سازمان را شکل می­دهد (صفی زاده،1377). و در جهت دیگر فرهنگ مرز سازمان را تعیین می­کند و نوعی احساس هویت را در وجود اعضای سازمان تزریق کرده و در نهایت نوعی تعهد در افراد نسبت به چیزی به­وجود می­آورد که بیش از منافع شخصی فرد است (پورآمن،1380).

هر سازمان یک فرهنگ نانوشته دارد که استانداردهای قابل قبول و حد رفتارهای غیر قابل قبول را مشخص می­نماید. بیشتر کارکنان پس از چند ماه با فرهنگ سازمانی آشنا می­شوند و آن­را درک می­کنند. فرهنگ حاکم بر سازمان نشان می­دهد که ارزش­ها چیست و کدام­یک اهمیت بیشتری دارد(رابینز[1]،1385، به نقل از منوریان، 1384). در دنیای امروزی، توان سازگاری و اداره کردن تغییرات، عنصر اصلی موفقیت و بقای هر سازمان است و کسب این توانایی­ها خود مستلزم توجه سازمان به خلاقیت افراد است(جانسون[2] ،1995، به نقل از حسینی، 1389). امروزه یکی از وجوه قدرت و تمایز سازمان­ها، برخورداری از فرهنگ سازمانی مطلوب است. فرهنگ سازمانی هر مجموعه، آیینه تمام­ نمای ویژگی­ها، خصلت­ها، قوت­ها و ضعف­های آن سازمان است و چهره­های درون و برون آن­را از نظر پایبندی­های کارکنان به ارزش­ها، اصول، باورها، نگرش­ها و سایر اعتقادات مرتبط نشان می­دهد(احمدی، علوی، صفدریان، 1388).

در این میان زندگی پیچیده امروزی، هرلحظه در حال نو شدن است و خلاقیت ضرورت استمرار زندگی فعال است. انسان برای خلق نشاط در زندگی نیازمند ابتکار است. امروز