فهرست مطالب

فصل اوّل: کلیات تحقیق.. 1

1-1)       مقدمه: 2

1-2)       بیان مساله. 3

1-3) ضرورت و اهمیت تحقیق: 4

1-4)       اهداف تحقیق: 6

1-5)       سوالات تحقیق: 6

1-6)       نوع و روش تحقیق :. 7

1-7)       روش گردآوری اطلاعات :. 7

1-8)       ابزار گرد آوری داده‌ها و اطلاعات :. 7

1-9) جامعه و  نمونه آماری : 7

1-10)     روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها:. 7

1-11)     قلمرو تحقیق :. 8

1-12)     تعریف واژگان کلیدی: 8

فصل دوّم: مروری بر ادبیات تحقیق.. 9

2-1) مقدمه:. 10

2-2) هوش:. 12

2-2-1) رهیافت روان‌سنجى‏ 12

2-2-2) رهیافتهاى پردازش اطلاعات‏ 12

2-3) انواع هوش: 14

2-4) مقایسه ویژگی هوشهای سه گانه (منطقی، عاطفی و معنوی) ازدیدگاه های مختلف مدیریت…. 20

2-4-1)تئوریهای مشخص شده در هوشمنطقی براساس دیدگاه مدیریت عقلانی… 20

2-4-2) تئوریهای مشخص شده درهوشعاطفی براساس دیدگاه مدیریت انطباقی… 20

2-4-3)  تئوری مشخص شده درهوشمعنوی براساس دیدگاه مدیریت کوانتوم. 20

2-5) کارکرد های انواع مختلف هوش…. 28

2-6) معنویت…. 28

2-7) معنویت و سازمان.. 31

2-8) معنویت در تمدن جدید  و آموزه های اسلامی… 34

2-9) هوش معنوی… 37

2-10) اصول، ابعاد و مولفه های هوش معنوی… 39

2-10-1) اصول هوش معنوی: 40

2-10-2) خصوصیات هوش معنوی… 41

2-10-3) مولفه های هوش معنوی… 42

2-10-4) مؤلفه های هوش معنوی در اسلام. 48

2-11) مدلهای هوش معنوی… 49

2-11-1) مدل زهر و مارشال(2000 ): 49

2-11-2) مدل وگان.. 50

2-11-3) مدل بروس لیچفیلد.. 50

2-11-4) مدل ایمونز. 51

2-11-5) مدل کینگ….. 52

2-11-6) مدل سیسک….. 52

2-11-7) مدل سیندی ویگلزورث (2004/2008): 54

2-11-8) مدل آمرام ( 2007 ) : 55

2-12) هوش معنوی در اسلام. 56

2-13) اندازه گیری هوش معنوی… 56

2-14) ویژگی های هوش معنوی و رویه های افزایش آن.. 58

2-15) رشد و تقویت هوش معنوی… 59

2-17) مشخصات افراد به لحاظ هوشمعنوی ( جورج، 2006: 435). 60

2-18) هوش معنوی و سلامت روان.. 62

2-19) هوش معنوی رهبران.. 63

2-20) کاربرد هوش معنوی در سازمان.. 64

2-21) پیشینه تحقیقات… 67

2-22) مدل مفهومی تحقیق:. 71

فصل سوّم: روش شناسی تحقیق.. 73

3-1)  مقدمه. 74

3-2) فرایند انجام ‌تحقیق.. 74

3-3) روش تحقیق.. 76

3-6)  روایی و پایایی پرسشنامه. 82

3-7) جامعه و نمونه آماری… 87

3-8 ) روش نمونه‌گیری… 88

3-9)  روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون‌های آماری مورد استفاده. 89

3-9-1) آزمون فریدمن: 90

3-9-2) آزمون میانگین یک جامعه‌ی آماری… 90

3-9-3) تحلیل عاملی تأییدی:. 91

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها 92

4-1) مقدمه. 93

4-2) تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها 94

4-2-1) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان در  سازمان های هدف…. 94

4-2-2)تحصیلات… 95

4-2-3) سابقه خدمت…. 96

 

4-3) تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها 98

4-3-1) آزمون کولموگروف-اسمیرنف…. 98

4-3-2 ) آزمون میانگین یک جامعه آماری… 99

4-3-3) رتبه بندی مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 102

4-3-4) آزمون آنووا یا تحلیل واریانس یک عاملی… 104

4-3-4-1) آزمون تعقیبی شفه. 106

4-3-5) آزمون تحلیل عاملی… 108

4-4) خلاصه تجزیه و تحلیل داده ها 114

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات… 117

1-5) مقدمه. 118

5-2) بررسی نتایج بدست آمده از ویژگی های جمعیت شناختی… 119

5-3) بررسی نتایج بدست آمده از آمار استنباطی… 120

آزمون کولموگروف-اسمیرنف…. 120
آزمون میانگین یک جامعه آماری… 120
آزمون فریدمن.. 121
آزمون آنووا یا تحلیل واریانس یک عاملی… 122
آزمون تحلیل عاملی اکتشافی… 123
5-4) پیشنهادهای تحقیق.. 124

5-4-1) پیشنهادها به سازمان.. 124

5-4-2) پیشنهادها برای تحقیقات آتی… 126

5-5) محدودیت های تحقیق (موضوعی، مکانی و زمانی). 127

منابع  و مأخذ.. 128

ضمائم و پیوست ها 37128

 

فهرست جدول‌ها

 

جدول شماره 2-1 مقایسه هوش معنوی و هوش متعارف…. 18

جدول شماره 2-2:  مهمترین تفاوتها بین هوش منطقی، هوش عاطفی و هوش معنوی… 19

جدول 2-3: مقایسه بین ویژگیهای هوش منطقی دیدگاه مدیریت عقلانی و مهارتهای مدیریتی در تئوریهای مدیریت کلاسیک، مدیریت علمی و مدیریت اداری… 21

جدول 2-4: مقایسه بین ویژگیهای هوشعاطفی دیدگاه مدیریت انطباقی و مهارتهای مدیریتی در تئوریهای مدیریت سایبرنتیک نوع دوم تئوری سیستمهای کنش اجتماعی پارسونز، تئوری عمومی کنش و مدل سیستم یادگیری سازمانی… 23

جدول 2-5: مقایسه بین ویژگیهای هوشمعنوی دیدگاه مدیریت کوانتوم و مهارتهای مدیریتی در تئوری آشوب… 26

جدول 2-6: کارکرد های انواع مختلف هوش…. 28

جدول 2-7: مقایسه معنویت در تمدن جدید و در آموزه های اسلام. 37

جدول2-8 : ابعاد هوش معنوی بر اساس دیدگاه زهر و مارشال.. 44

جدول 2-9: مدل هوش معنوی از دیدگاه سیندی ویگلزورث… 54

جدول 2-10: ویژگی های هوش معنوی و رویه هایی که می توان آن را افزایش داد: 58

جدول 2-11: مقایسه افراد به لحاظ هوشمعنوی… 60

جدول 3-1 : شکل امتیاز دهی به پرسشنامه. 81

جدول 3-2 : تعیین روایی مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 83

جدول 3-3:نظرات خبرگان در خصوص پرسش‌نامه‌ی هوش معنوی… 84

جدول 3-4 : آلفای کرونباخ مربوط به هر یک از عوامل موثر بر هوش معنوی کارکنان.. 87

جدول 4-1 : توزیع فراوانی افراد بر حسب سازمان مورد بررسی… 94

جدول 4-2 : توزیع فراوانی افراد بر حسب تحصیلات… 95

جدول 4-3 : توزیع فراوانی افراد بر حسب سابقه خدمت…. 96

جدول 4-4: بررسی وضعیت نرمال بودن مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 98

جدول 4-5 : وضعیت میانگین و انحراف معیار رعایت مولفه های هوش معنوی… 99

جدول4-6 : نتایج آزمون میانگین یک جامعه آماری برای رعایت مولفه های هوش معنوی… 100

جدول 4-7: معنی داری آزمون فریدمن برای مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 102

جدول4-8: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی کارکنان بر حسب میانگین رتبه با استفاده از تحلیل واریانس فریدمن.. 103

جدول4-9: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی  بر حسب میانگین رتبه با استفاده از تحلیل واریانس فریدمن تقریبی… 104

جدول 4-10: جدول آنالیز واریانس مولفه های هوش معنوی در مراکز منتخب…. 105

جدول 4-11: نتایج آزمون شفه. 106

جدول 4-12: نتایج آزمون شفه. 107

جدول 4-13: نتایج آزمون بارتلت و KMO… 108

جدول4-14: ارزش ویژه عامل ها و واریانس آنها بعد از چرخش…. 109

جدول 4-15:ماتریس چرخیده شده اجزاء. 110

جدول 4-16: خلاصه بررسی وضعیت نرمال بودن مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 114

جدول 4-17: خلاصه نتایج‌ تحلیل وضعیت هریک از مولفه های هوش معنوی… 115

جدول 4-18: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی  بر حسب میانگین رتبه. 115

جدول4-19: خلاصه تحلیل نتایج بررسی تفاوت مراکز منتخب در خصوص مولفه های هوش معنوی… 116

جدول4-20: ارزش ویژه عامل ها و نام گذاری آنها 116

 
 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل‌ها

شکل 2-1: رابطه هوش ها ( ویگلزورث، 2004). 17

شکل 2-2 : سلسله مراتب نیازهای انسان از دیدگاه مزلو. 33

شکل 2-3: سلسله مراتب نیازهای انسان از دیدگاه هوش معنوی… 33

شکل 2-4: مولفه های هوش معنوی از دیدگاه نوبل و وگان.. 42

شکل 2-5: مدل مفهومی تحقیق.. 72

شکل3-1: نمودار فرآیند انجام تحقیق.. 75

نمودار 4-1 : توزیع فراوانی افراد برحسب سازمان مورد بررسی… 95

نمودار 4-2 : توزیع فراوانی افراد برحسب تحصیلات… 96

نمودار 4-3 : توزیع فراوانی افراد برحسب سابقه کار. 97

 

 

 

 

مقدمه:
انسان موجودی چند بعدی است که برای رسیدن به کمال و موفقیت درامور کاری و روزمره، نیازمند درک همه ابعاد وجودی خود و فهمیدن موقعیت های مختلفی است که در آنها قرار می گیرد. در این میان بعد وسیعی مانند “معنویت” که بر بسیاری از جنبه های وجودی و عرصه های زندگی انسان موثر است، اهمیت ویژه ای می یابد. “معنویت” حالتی را برای فرد ایجاد می کند که انسان به دنبال خویشتن خود بوده و به فکر تفکر در اموری فراتر از مسائل روزمره بپردازد و به دنبال معنای زندگی و هوشیاری و آگاهی در سطح متعالی باشد. می توان گفت هوش معنوی همان هوشی است که به کمک آن به تجزیه و تحلیل مسائل اساسی در زندگی و حل مشکلات پرداخته، به فعالیت خود ارزش و معنا می دهیم و اعتبار رفتارهای خود را بررسی کرده، آگاهانه در مورد عملکردمان تصمیم گیری میکنیم. به عبارتی افراد زمانی از هوش معنوی استفاده می کنند که بخواهند از ظرفیت ها و منابع معنوی برای تصمیم گیری های مهم بهره برداری کنند. هوش معنوی در ایجاد ارزش ها و دیدگاه های افراد نقش عمده ای ایفا می کند( حریری، 1390).

تعاریف متعددی از هوش معنوی وجود دارد. اما، بطور ساده می توان گفت هوش معنوی توانایی به کارگیری و بروز منابع، ارزش ها و کیفیت های معنوی است ، به گونه ای که بتواند کارکرد روزانه و آسایش فکری را ارتقا دهد. با دشوار شدن چالش های زندگی در جهان پیچیده امروز و لزوم برخورداری انسان از توانمندی های روحی و ظرفیت های معنوی که یاریگر وی در مسیر شناخت خویشتن واقعی خود باشد، مطالعات هوش معنوی در دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است اما با توجه به تفاوت نحوه ابراز هوش معنوی در فرهنگ های مختلف، پژوهش حاضر به دنبال شناخت عوامل موثر بر هوش معنوی کارکنان با توجه به فرهنگ ایران و ارائه راهکارهایی در جهت افزایش میزان مولفه های هوش معنوی در میان کارکنان می­باشد.

بر این اساس در فصل حاضر به کلیات تحقیق که شامل: بیان مساله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سوالات، قلمرو تحقیق، جامعه و نمونه آماری، و در نهایت تعریف عملیاتی واژگان کلیدی پرداخته می شود.

 

بیان مساله
در آستانه ورود به آینده ای متفاوت و پیچیده، صاحب نظران علم مدیریت و سازمان بر این نکته تاکید دارند که موفقیت در محیط کاری به مفهومی فراتر از مهارت های تکنیکی آکادمیک که هوش عمومی نامیده می شود (موسوی و دیگران، 1390: 66)، بستگی دارد. اگرچه از آغاز مطالعه هوش غالبا بر جنبه های شناختی آن نظیر حافظه، حل مساله و تفکر تاکید شده، امروزه نه تنها جنبه های غیرشناختی هوش، یعنی توانایی عاطفی، هیجانی، شخصی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد، بلکه در پیش بینی توانایی فرد برای موفقیت و سازگاری در زندگی نیز مورد اهمیت واقع شده است (نادری و دیگران، 1389: 127). در حال حاضر دیگر IQ وEQ  پاسخگوی همه نیازها نیست، بلکه انسان ها نیاز به عامل سومی دارند که هوش معنوی نامیده می شود (واندر والت[1]، 2006: 39). ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به فرا یا نیرویی برتر، درستکاری، وجدان، راد مردی و گذشت، اعتماد، بخشش، مهربانی، معناجویی در کار، همبستگی با همکاران، نوع دوستی به محیط کاری و افزایش پژوهشهای نوین با مفاهیم نوین، همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند(رجایی،1389: 27). هنسن (2001) اشاره می کند که نیازهای کارکنان به لحاظ نوع و حجم تغییر یافته است. سازمان های کنونی در صورتی موفق خواهند بود که به طور کامل به ابعاد زیستی، اجتماعی، روانی و معنوی کارکنان توجه کنند (موسوی و دیگران، 1390: 67).

هوش معنوی به عنوان یکی از مفاهیم جدید هوش، در بر دارنده نوعی سازگاری و رفتار حل مساله است که بالاترین سطوح رشد را در حیطه های مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و … شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطراف و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می نماید (نادری و دیگران، 1389: 128). در واقع هوش معنوی که می توان آن را یکی از جنبه های کاربردی مفهوم معنویت دانست، استفاده از توانایی ها و منابع معنوی می باشد، طوریکه افراد بتوانند تصمیمات معنادار اتخاذ کنند، درباره موضوعات وجودی تعمق کنند و نیز برای حل مشکلات روزمره خود تلاش کنند(فرهنگی و دیگران، 1388: 37). بنابراین هوش معنوی جنبه های ذهنی و ناملموس معنویت را با اقدامات و مسائل افراد در دنیای عینی و ملموس ترکیب می کند ( دوستار و همکاران[2]، 2012: 55). هوش معنوی برای کارکرد اثربخش بهره هوشی و هوش عاطفی ضرورت دارد. زوهر و مارشال آن را هوش غایی ما می دانند. هوش معنوی افراد را خلاق می کند، چون به افراد کمک می کند قواعد را جایگزین کنند و با مرزها بازی کنند. به ما توانایی تمیز و انتخاب می دهد . ما را سرشار از شفقت و ادراک می کند، و به ما کمک می کند محدودیت ها را ببینیم (فرهنگی و دیگران، 1388: 37). این هوش به فرد، دیدی کلی در مورد زندگی و همه تجارب و رویدادها می دهد و او را قادر می سازد به چارچوب بندی و تفسیر مجدد تجارب خود پرداخته، شناخت و معرفت خویش را عمق بخشد (غباری بناب و دیگران، 1386: 134). افراد دارای هوش معنوی بالا، انعطاف پذیر هستند، درجه بالای هشیاری نسبت به خویشتن را دارند، توانایی برای رویارویی با مشکلات و دردها و چیره شدن بر آن ها را دارند. همچنین الهام از طریق ارزش ها و بصیرت ها، اجتناب از بد کردن به دیگران، تفکر وحدت گرا، پی بردن به روابط بین اشیاء و پدیده های مختلف، جستجو برای پاسخ دادن به سؤا لهای اساسی، عدم وابستگی به دیگران و مقاومت در برابر شیوه ها و سنتهای معمول جامعه، از ویژگی های دیگر آ نها است (زارع و دیگران، 1391: 61).