تلخیص 259

Abstract 260

فهرست منابع و مآخذ 261

الف- منابع فارسی و عربی. 261

ب- منابع انگلیسی. 269

تجربه های تلخ تاریخ توسعه و مفاهیم کهن اداره حیات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عملا مناسبات خود در توان اداره جوامع را از دست داده اند و توان ارائه پیشنهاد مناسبترین روش زندگی سعادتمندانه را از خود سلب کرده اند، لذا آنچه تا دیروز در جوامع و فرهنگ های معاصر ضرورتی عقلانی بود به فوریتی اخلاقی و دینی تبدیل شده، نزدیک شدن به معیارهای الهی – انسانی در حال تبدیل شدن به نیاز جدی در کل جهان است؛ در نتیجه، به منظور ایجاد و حفظ جامعه ای که دوام داشته باشد و از مشکلات رهایی یابد، ضروری است تا سیاستگذاری پیشرفت، خودش را کاملا تابع اصول و مبانی پیشرفتی بنماید که  قرآن آبشخور آن و سعادت مادی و معنوی انسان کریم در دنیا و آخرت جهت آن و کسب رضایت الهی هدف آن باشد.

  در این راستا رویکرد انقلاب اسلامی به پیشرفت با تلاش امام خمینی (ره) در جهت سازندگی کشور جمهوری اسلامی ایران تجلی یافت و به عنوان جامعه ای که می تواند با استفاده از تمسک به آموزه های قرآنی و تبعیت از مکتب اهل بیت با تشکیل حاکمیت ولایت فقیه در عصر غیبت، درجات عالی توسعه همه جانبه را طی کند و با موضع گیری صحیح و کارآمد در مقابل مخالفین داخلی و خارجی این حرکت را سرعت بخشد خود را ثابت نمود بگونه ای که در ادامه آن با رهبری های داهیانه حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، این حرکت شتابی صد چندان گرفت تا جایی که در عرصه مفهوم سازی و تئوری سازی در وادی توسعه وارد گردید و با تشکیل مراکز مهم پیگسیری، از جمله مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تدوین برنامه همه جانبه برای حرکت مبتنی بر قران و مکتب اهل بیت را پایه گذاری نمود که در نتیجه آن، تلاش های مختلفی برای تئوری سازی این حرکت و با اختصاص مفهوم پیشرفت به جای توسعه، فرهنگ آن را در مراکز علمی پژوهشی کشور همه گیر کرد.استفاده مفهوم پیشرفت به جای توسعه از دهه‌ی هفتاد از سوی آیت‌‍‌الله خامنه‌ای بکار میرفت اما در تاریخ 19/2/1384در یک سخنرانی در دیدار با مردم کرمان برای اولین بار ایده الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح نمودند و سپس در تاریخ 27/2/1388در کردستان به تفصیل بیشتر به تبیین ماهیت این موضوع با توجه به تفاوت آن با رویکرد غربی توسعه پرداختند که با پیگیریهای جامعه علمی نهایتاً در اولین نشست راهبردی در تاریخ 10/9/1389 با مشارکت اندیشمندان این حوزه نقطه عطفی را در پیگیری مستمر این موضوع رقم زدند.

  رساله حاضر که از موضوعات بین رشته ای برمحور قرآن و با رویکرد جامعه شناختی تدوین شده است، یکی از چند اقدام مهمی است که در این راستا و در دانشگاه بین المللی المصطفی شکل گرفته است و تلاش دارد تا ضمن بررسی انتقادی مفهوم توسعه و ادبیات آن در غرب، به بررسی ظرفیت قرآن کریم در این موضوع بپردازد و با تبیین مفهومی آن ، برخی از شاخص های آن از منظر قرآن را در ابعاد اجتماعی پیشرفت دنبال نماید.

  این رساله دارای چهار فصل و ده نوشتار است که در فصل اول و در قالب دو نوشتار، به کالبدشکافی مفهوم توسعه و ادبیات امروزی آن و تحلیل انتقادی از مقومات توسعه غرب می پردازد در فصل دوم در قالب سه نوشتار، ضمن توجه به روش مطالعه در قرآن، به نقش قرآن در ظرفیت سازی و سخن از پیشرفت توجه نموده است؛ در سومین فصل در قالب دو نوشتار، مبانی و حقیقت پیشرفت در قرآن مورد توجه قرار گرفته است و بالاخره در چهارمین فصل و با تدوین سه نوشتار، به سه شاخص کلی و محوری یعنی تحول فرهنگی،تحقق همبستگی اجتماعی و امنیت اجتماعی پرداخته شده است.طبیعی است که دست یابی به یک الگوی همه جانبه در زمینه پیشرفت، لازم است تا اولا همه ابعاد آن مورد توجه عمیق قرار گیرد و ثانیا،به یک الگوسازی جامع منتهی گردد که بررسی ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی، در دو حوزه اندیشه و عمل میانبری برای تحقق این مهم خواهد بود.

بیان مسئله

   تجربه ی گرانسنگ پیشرفت در عصر نبی مکرم اسلام در قالب شکل گیری و بالندگی جامعه مومنین، شاهد صدقی بر واقعیتی تاریخی است که امروزه جامعه ما و دیگر جوامع اسلامی در تدوین الگوی اسلامی پیشرفت به آن نیاز جدی دارند. سخن از تعیین ابعاد مفهومی و شاخص های پیشرفت، واژه ای که مقام معظم رهبری در جریان تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر استفاده آن به جای مفهوم توسعه اصرار دارند، از دغدغه هایی است که سال هاست کمتر توفیقی برآن حاصل شده بخصوص بعد اجتماعی آن که به دلیل عدم شفافیت برخی مرزها بین آن و سایر حوزه ها و نیازمندی به حوصله و تامل در درک و استخراج آن اندیشمندان کمتری به آن پرداخته و از محورهایی است که از توجه و تمرکز بر آن در الگوی غربی زمان زیادی نگذشته است و البته از سوی برنامه ریزان هم از منابع دینی در تولید ادبیات امروز آن غفلت جدی شده است ، رساله حاضر در صدد است تا ضمن  مروری بر ادبیات توسعه غربی، با نگاهی میان رشته ای ضمن تبیین نظری موضوع در حوزه مطالعات اجتماعی و بهره گیری از آموزه های جامعه شناختی در این خصوص،  آن را از منظر قرآن مورد بررسی قرار دهد و با ارائه شاخص های قرآن محور در بحث پیشرفت این جریان را در حد خود به لحاظ علمی راهبری و کمک نماید. 

سوالات تحقیق

  1-  سوال اصلی

 حقیقت پیشرفت و پیشرفت اجتماعی در قرآن چیست و عمده ترین شاخص های ساختاری آن کدام است؟

2-سوالات فرعی

الف- پیشرفت اجتماعی در ادبیات جامعه شناسانه به چه معنا و دارای چه گرایشاتی است و چه تفاوت هایی با پیشرفت قرآن محور از نظر مفهومی و نوع تلقی دارد؟

ب- ظرفیت های قرآن در پرداختن به  مفهوم و بیان شاخص های پیشرفت اجتماعی چیست؟

ج- روش مطالعه قرآن بر اساس ترتیب نزول از قرآن در تیین مفهوم و بیان شاخص های  پیشرفت اجتماعی چیست؟

د- سه شاخص تحول فرهنگی ، همبستگی اجتماعی و امنیت اجتماعی چگونه از قرآن قابل تحلیل و برداشت است؟

فرضیه تحقیق  

  با تامل در قرآن کریم و مرور اجمالی بر گزاره های ناظر به حیات اجتماعی بر اساس ترتیب نزول اینگونه بر داشت می شود که مفهوم پیشرفت در ادبیات قرآنی بیانی فراتر از ادبیات توسعه است همچنانکه پیشرفت اجتماعی به عنوان بعدی از ابعاد پیشرفت را با شاخص هایی چون امنیت اجتماعی، همبستگی اجتماعی و رشد و تعالی فرهنگی می توان معرفی کرد و به تحلیل ابعاد هر یک از این شاخص ها پرداخت.

ضرورت تحقیق

  ضرورت توجه به مفهوم پیشرفت اجتماعی و شاخص های  ساختاری آن در قرآن را در موارد زیر  می توان خلاصه نمود:

ناقص بودن و ناکارآمدی تلقی ها و شاخص های کنونی پیشرفت با محوریت سود و عدم محوریت کرامت انسان و جامعه خدامحور در الگوهای توسعه .

ادامه مطلب

سایت های دیگر :