فصل اول:موانع دسترسی زنان به عدالت کیفری در قوانین جزایی ماهوی

مبحث اول: ضمانت اجراهای کیفری در مورد زنان بزهکار………………….. 12

گفتار اول: زنان و کیفر حبس……………………………………. 12

گفتار دوم: زنان و ضمانت اجراهای جایگزین حبس……………………………………. 13

گفتار سوم: آسیب شناسی ماهوی پاسخ­های نظام عدالت کیفری………….. 18

الف) نبود پاسخ دهی…………………………………… 18

1- نبود پاسخ­دهی قانونی…………………………………… 18

2- نبود پاسخ­دهی اجرایی/ قضایی…………………………………… 18

3- پاسخ دهی صوری/ نمایشی…………………………………… 19

ب) پاسخ­دهی سرکوب گرایانه………………………………….. 20

1- کیفردهنده ………………………………….20

2- تثبیت کننده…………………………………. 21

3- ناتوان ساز………………………………….. 21

3-1- ممکن نبودن طرح دعوی نزد نظام عدالت کیفری………………………. 21

2-3- ناتوانی در مراجعه به مراکز ارائه دهنده خدمات درمانی و حمایتی…………………………. 22

ج) پاسخ­دهی ناحمایتی و غیرتخصصی………………………………….. 221- ترسیم یا اجرای آسیب زای فرآیند دادرسی کیفری………………… 23

2- کمبود یا عدم کفایت پاسخ­های حمایتی درمانی………………………………… 24

3- کمبود یا نبود کفایت واکنش­های کیفری……………………………… 24

مبحث دوم: بررسی عدالت نسبت به زنان در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392…………. 26

گفتار اول: بررسی تفاوت اجرای حکم قصاص در مورد زن و مرد………………….. 27

الف – قانون مجازات اسلامی ایران مصوب 1370…………………. 28

1- حکم قرآن در مورد قصاص زن و مرد………………………………….. 30

2- مبنای روایی…………………………………… 32

ب) قانون مجازات اسلامی مصوب 1392………………………………….. 34

1- قاتل و مقتول واحد باشند………………………………….. 35

2- قاتل، واحد و مقتول، متعدد باشند………………………………….. 35

3- قاتلین، متعدد و مقتول، واحد باشند………………………………….. 36

گفتار دوم: حجاب زنان و عدم جرم انگاری حجاب برای مردان…………………… 39

الف- مبنای فقهی ماده 864 ق.م.ا. و نقد آن………………………………….. 39

1- نقد ماده 864 ق.م.ا…………………………………. 40

2- قید «کیفر عمل»…………………………………. 40

3- قید «انظار عمومی»…………………………………. 40

4- قید «جریحه­دار شدن عفت عمومی»…………………………………. 40

5- قید «گناهان کبیره»…………………………………. 41

6- قید «عمل حرام»…………………………………. 42

7- فرق گناه و جرم………………………………….. 42

ب- نقد تبصره ماده 864 ق.م.ا………………………………….. 43

1- عدم انطباق تبصره ماده 864 ق.م.ا. با شرع………………………………….. 43

2- عدم تناسب مجازات مقرر در تبصره، با سایر قوانین مشابه…………………….. 44

3- عدم قید جریحه­دار شدن عفت عمومی…………………………………… 44

4- پیشنهاد اصلاح قانون………………………………….. 44

ج- عدم جرم انگاری رعایت حجاب برای مردان………………………………….. 45

گفتار سوم: سن مسئولیت کیفری دختران…………………………………. 46

الف- حذف تعزیر افراد نابالغ………………………………….. 47

ب- مسئولیت نقصان یافته………………………………….. 47

ج- رشد کیفری…………………………………… 49

گفتار چهارم: مجازات تجاوز جنسی…………………………………… 50

گفتار پنجم: دفاع مشروع………………………………….. 51

 

گفتار ششم: دیه زن………………………………….. 51

الف – دیه نفس مرد مسلمان………………………………….. 52

ب – دیه نفس زن مسلمان………………………………….. 53

گفتار هفتم: قصاص به سبب سقط جنین…………………………………… 55

گفتار هشتم: عدم تنوع در ضمانت اجراهای کیفری………………………………….. 56

فصل دوم: موانع دسترسی زنان بزهکار به عدالت کیفری در آیین دادرسی کیفری

گفتار اول: نگرش منفی پلیس نسبت به زنان بزهکار………………………………….. 61

الف- اعمال خشونت در هنگام دستگیری و فشار فیزیکی جهت کسب اقرار……………….. 64

ب- اعمال خشونت، تهدید، سوء استفاده از قدرت………………………………….. 65

ج- ساز و کارهای حمایتی جهت جلوگیری از سوء استفاده از قدرت………………… 67

گفتار دوم: عدم رعایت حریم خصوصی…………………………………… 70

الف- تأثیر تحصیلات، موقعیت اقتصادی و اجتماعی در واکنش به حفظ حریم خصوصی………….. 71

ب- عدم آگاهی و آموزش کارکنان نهاد کیفری نسبت به رعایت حریم خصوصی……………. 73

مبحث دوم: نارسایی ها و کمبودهای موجود در نهاد دادسرا ………………………………….76

گفتار اول: فقدان حضور مشاور، مددکاران، فقدان میانجی­گری و تشکیل پرونده شخصیت……… 77

الف- فقدان حضور مشاور، مددکار………………………………….. 77

ب- فقدان میانجی­گری…………………………………… 79

1- تاریخچه ی میانجی گری…………………………………… 81

2- فرایند میانجی گری…………………………………… 82

2-1. مرحله­ی ارجاع پرونده…………………………………. 83

2-2. مرحله­ی اقدامات پیش از میانجی گری…………………………………… 83

2-3. مرحله ی میانجی گری و گفت و گو………………………………….. 83

2-4. مرحله ی پی گیری نتایج حاصل از میانجی گری…………………………………… 84

3- اصول و مبانی میانجی گری…………………………………… 84

4- اهداف میانجی گری…………………………………… 85

4-1. اهداف میانجی گری کیفری در قبال بزه دیده…………………………………. 85

4-2. اهداف میانجی گری کیفری در قبال بزه کار………………………………….. 86

4-3. اهداف میانجی گری کیفری در قبال جامعه ی محلی…………………………………… 86

4-4. اهداف میانجی گری در قبال نظام عدالت کیفری…………………………………… 87

5- چالش های پیش روی فرایند میانجی گری…………………………………… 87

5-1. مقاومت و مخالفت بازیگران رسمی در عرصه ی اجرای عدالت……………………….. 88

5-2. آسیب ناشی از اختیاری بودن پذیرش فرایند میانجی گری…………………………………… 88

5-3. فقدان عنصر تجربه و تخصص در مجریان میانجی گری…………………………………… 89

5-4. عدم وجود رویه ی واحد و اختلاف نظر در روش های اجرای میانجی گری………………….. 89

5-5. استفاده ابزاری از بزه دیده به نفع بزه کار………………………………….. 90

ج- تشکیل پرونده شخصیت…………………………………… 90

1- مفهوم شخصیت…………………………………… 92

2- پیشینه ی توجه به پرونده ی شخصیت بزه کار………………………………….. 93

3- تفاوت پرونده ی شخصیت و پرونده ی کیفری…………………………………… 94

4- محاسن تشکیل پرونده ی شخصیت…………………………………… 95

4-1. اتخاذ تصمیم منطقی و کنترل بزه کاری…………………………………… 95

4-2. جلب اعتماد مردم………………………………….. 95

4-3. رعایت عدالت…………………………………… 96

4-4. پیشگیری از تکرار جرم………………………………….. 96

4-5- اصلاح بزه کار………………………………….. 96

5- جایگاه پرونده ی شخصیت در حقوق کیفری ایران………………………………….. 97

5-1. مقررات مربوط به پرونده ی شخصیت پیش از پیروزی انقلاب اسلامی……………………… 97

5-2. جایگاه پرونده ی شخصیت در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392………………. 99

5-3. جایگاه پرونده ی شخصیت در قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب

در امور کیفری مصوب 1378…………………………………. 99

5-4. جایگاه پرونده ی شخصیت در آیین نامه ی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی مصوب 1384 ….. 100

5-5. جایگاه پرونده ی شخصیت در قانون آیین دادرسی کیفری جدید…………………. 101

گفتار دوم: عدم مداخله وکیل در دادسرا ………………………………….103

گفتار سوم: نامناسب بودن قرارهای تامینی با موقعیت زنان بزهکار………………… 105

گفتار چهارم: فقر اقتصادی و عدم استقلال مالی زنان بزهکار……………………. 109

گفتار پنجم: پیامدهای منفی قرارهای تأمینی منجر به بازداشت و قرار بازداشت…………….. 111

مبحث سوم: موانع دسترسی زنان به عدالت کیفری در مرحله رسیدگی و صدور و اجرای حکم…. 114

گفتار اول: عدم تشکیل پرونده شخصیت، فقدان حضور مشاور، مددکار و وکیل معاضدتی……. 114

الف: پرونده شخصیت…………………………………… 114

ب: فقدان حضور مشاور و مددکار………………………………….. 116

ج: فقدان حضور وکیل معاضدتی در جریان دادرسی…………………………………… 118

گفتار دوم: تأثیر ایدئولوژی قاضی نسبت به زنان بزهکار بخصوص در جرایم منافی عفت…….. 122

گفتار سوم: موانع دسترسی زنان بزهکار به عدالت کیفری در مرحله اجرای احکام مختلف…….. 124

الف: شلاق………………………………….. 125

ب: عدم کارایی و اثر بخشی مجازات شلاق………………………………….. 126

ج: جزای نقدی، فقدان اثربخشی لازم این مجازات…………………………………… 127

د: نامناسب بودن جزای نقدی با موقعیت زنان بزهکار………………………………….. 128

گفتار چهارم: مجازات زندان و معایب این مجازات در مرحله اجراء برای زنان بزهکار…….. 129

الف: جرم زا بودن محیط زندان………………………………….. 130

ب: ناکارآمدی مجازات زندان………………………………….. 131

ج: کمبود و نبود امکانات بهداشتی، آموزشی، اقتصادی مخصوص زنان بزهکار……………. 133

د: کودکان و مادران زندانی در داخل زندان………………………………….. 135

نتیجه گیری…………………………………… 137

پیشنهادات…………………………………… 139

منابع………………………………….. 141

چکیده:

پژوهش حاضر و نیز مطالعه حقوق كیفری تطبیقی حاكی از آن است كه زنان خانوار و ناتوان از نظر مالی و بی سواد و كم‌سواد وقتی در معرض اتهام قرار می‌گیرند چه برای اثبات بی‌گناهی خود و یا با وجود انجام جرم برای رعایت تشریفات قانونی و برخورداری از عدالت كیفری با موانع بسیاری مواجه می‌شوند و این موانع در فرآیند رسیدگی كیفری از مرحله تحقیقات پلیسی، تعقیب كیفری، دادرسی و صدور و اجرای حكم وجود دارد و از تاثیر این موانع بر سرنوشت و آینده زنان بزهكار نباید غافل ماند. می‌توان با تدوین و تصویب قوانین موثر و كارآمد، توجه به تفاوتها و تمایزات دو جنس آموزش و تعلیم نیروی پلیس ویژه زنان و پلیس پیشگیری از جرم، آموزش قضا زدایی و استفاده از كارشناسان، روانشناسان، وكلا، مشاوران حقوقی و جرم شناسان و تشكیل پرونده شخصیت و استفاده از مشاور و مددكار دركنار بزهكاران و متهمان، استفاده از ساز و كارهای ترمیمی و تربیتی، پیش بینی قرارهای جایگزین، اختصاص شعبی برای رسیدگی به پرونده متهمان و بزهكاران زن، توجه ویژه به شخصیت بزهكاران در هنگام صدور رای، ایجاد سازمانهایی جهت حمایت از زنان بزهكار كه خود به نوعی بزه دیده و آسیب‌پذیر می‌باشند. در این پایان نامه به بررسی موانع دسترسی زنان به عدات کیفری در قوانین جزایی ماهوی اختصاص و همچنین به موانع دسترسی زنان بزهکار به عدالت کیفری در آیین دادرسی کیفری پرداخته شده است و در آخر نتیجه گیری و پیشنهادات ارائه گردیده است.

مقدمه

بیان مسئله:

هر جامعه­ای از گذشته تا به امروز با پدیده جرم دست و پنجه نرم می­کند. وقوع جرم، وجود مجرم و انجام مجازات در جوامع امروزی امری بدیهی است. در گذشته خویشان و بستگان مجرم و مجنی علیه به درگیری و اختلافات رسیدگی می­کردند. اما امروزه در بسیاری از کشورهای جهان با افزایش پیچیدگی جامعه و تکامل نظام­های عدالت دولت به تدریج نقش غالبی را در فرآیند عدالت بر عهده گرفت و دولت­ها رفتارهای خاصی را جرم در نظر گرفته­اند و برای آن­ها مجازات تعیین کرده­اند. در جرایم علیه اشخاص و دولت، این دولت­ها هستند که مسئولیت انجام تحقیقات درباره وقوع جرم، تعقیب مظنون، قضاوت و اجرای حکم را بر عهده دارند. دانشمندان و متخصصان مختلف و حتی فلاسفه سعی در کمک دولت­ها در رسیدن به عدالت کیفری که آرمان همه انسان­های آزاد اندیش است دارند. در این بین جرم شناسی هرچند علمی جوان و نوپاست. بیشتر از سایر علوم به کمک حقوقدانان شتافته است تا بتوانند اولاً با شناختن علل جرم، اقدامات پیشگیرنده­ای برای مصونیت جامعه از بزه پیدا نمایند و با تفسیر و تجزیه نتایج حاصله در تکمیل این اقدامات موفق شدند ثانیاً انسان مجرم را بشناسند و بدانند برای چه مرتکب جرم شده و چگونه می­توان او را برای بازگشت به جامعه آماده کرد ثالثاً مجازات­ها و بخصوص زندان را با اقداماتی جدی به محیطی درمانی و تربیتی تبدیل کنند تا کیفر بیش از آن که جرم پرور باشد اصلاح کننده گردد. که نتیجه این شناخت و درمان همه به نفع مرتکب جرم است و هم جامعه را مصون خواهد داشت و نیز تلاش نمایند تا از تدابیر و اقدامات پیشگیرنده به جای مجازات­ها بهره گیری کنند. هم زمان با رشد چشمگیر جرم شناسی در سده اخیر نباید از یک جنبش از دل جرم شناسی غافل شد. جنبش جرم شناسی فمینیستی با وجود همه مشکلات و سختی­هایی که در زمان ظهور و پیشرفت با آن روبه رو بوده امروزه به عنوان نوعی گرایش نظری به رسمیت شناخته شده است. این ظهور به لطف نسل پیشگامان جرم شناسی فمینیستی اتفاق افتاد که اصرار داشتند انحراف زنان ارزش تحقیق دانشگاهی را دارد و اکنون جرم شناسی فمینیسم به عنوان مجموعه­ای از دیدگاه­های نظری به رسمیت شناخته شده است و از نشانه­های قدرتمند فمینیسم بر جرم شناسی، ثبت بخش زنان و جرم در انجمن آمریکایی جرم شناسی است و نشریه­ای که به صورت اختصاصی توسط این بخش چاپ می­شود و به مسئله جنسیت و جرم می پردازد.

رشد و گسترش اندیشه­های فمینیستی Femine (زنانه، زن آسا) در اواخر قرن 19 و بخصوص سده 20 میلادی شدت گرفت هرچند در ابتدا برای اصلاح وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان متمرکز بوده و عمده تلاشش به کسب حق رای، دسترسی به تحصیل، اشتغال و دستیابی زنان به حق حضانت فرزند و بسیاری از حقوق فردی و اجتماعی از قبیل حق مالکیت وارث بوده ولی به مبارزه خود ادامه دادند تا بدان جا پیش رفته­اند که در اولین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در سال 1945 میلادی در سانفرانسیکو برگزار شد زنان شرکت کننده خواستار توجه ویژه این سازمان به مسائل زنان جهان شدند و در پی این حرکت اولین هسته سازماندهی شده در رابطه با زنان جهان تحت عنوان کمیسیون مقام زن به عنوان کمیسیون فرعی تحت نظر کمسیون حقوق بشر فعالیت خود را آغاز نمود و در عصر حاضر فمینیسم به عنصری جهت استقلال، خودکفایی، اعتماد به نفس، اراده افراد و… بدل شده است.

در سال­های اخیر در کشورهای جهان سوم علی الخصوص ایران به مدد گسترش تحصیلات عالی در میان دختران جوان علاقه و انتشار تفکرات فمینیستی در میان آنان با گذشته قابل مقایسه نیست و باعث شده است تا دغدغه­های زنانه نگر از میان قشر محدودی از زنان تحصیلکرده متعلق به طبقات بالای اجتماع در میان تعداد بیشتری از زنان و دختران جوان نفوذ پیدا کرده است حتی در بین دختران و زنانی که متعلق به خانواده­های سنتی و مذهبی هستند در مجموع سبب به وجود آمدن نوعی بحران در جامعه شده است و شاید در نگاه اول رشد و گسترش افکار زنانه نگر باعث نارضایتی شده باشد اما به تدریج ما شاهد
واکنش­های متفاوت و متنوعی در این حوزه بوده ایم که حتی باعث اظهارنظر روحانیون نیز در این حوزه شده است.

همان طور که در صفحات قبل ذکر شد تعدادی از جرم شناسان پیشگام اعتقاد داشتند که بزهکاری زنان باید جداگانه و به طور مستقل مورد پژوهش و بررسی قرار گیرد و جرم شناسی فمینیستی را به عنوان شاخه نظری به رسمیت شناختند در ابتدای این پژوهش نیز سعی شده به بحث نظری بزهکاری زنان پرداخته شود. مسأله جنسیت در جرم از زمان­های گذشته مورد توجه حقوقدانان بوده و پس از ظهور جرم شناسی نیز مورد علاقه جرم شناسان قرار گرفته است تا بدانجا که شاخه ای به نام جرم شناسی فمینیستی به وجود آمده، جرم شناسی زنان که در زمره جرم شناسی کلان یا عمومی قرار می­گیرد سبب بررسی­های مختلف در این زمینه شده و همه پژوهشگران و جرم شناسان معتقدند که مردان بیش از زنان مرتکب جرم می شوند و هر کدام در جهت تأیید گفته­های خود آماری را ارائه می­دهند به طور مثال ریموند گسن در جرم شناسی نظری خود آورده است که «همیشه بین تبهکاری زنانه و تبهکاری مردانه یک بی­تناسبی بسیار مهم وجود داشته است. اولی خیلی ضعیف­تر از دومی بوده و من حیث المجموع 7/1 تا 10/1 تبهکاری مردانه است» و یا دکتر نوربها در زمینه جرم شناسی آورده که «به طور کلی می­توان گفت که در پدیده عمومی بزهکاری نقش زنان بسیار کمتر از مردان به چشم می­خورد و آمارگران غالباً به نسبت 1 در مقابل 10 جرایم زنان را مقابل مردان ارزیابی کرده­اند.» علاوه بر نرخ بزهکاری تنوع و پیچیدگی جرایم مردان بیشتر از جرایم زنان است اما از حیث نوع جرایم ارتکابی باید

-1 بیمه های اتکایی درحفظ ثروتهای ملی کشور اثر مثبت دارد.

-2 تأمین پوششهای حواد فاجعه آمی درحفظ ثروتهای ملی کشور تاثیر دارد.

-3 اف ای ظرفیت بیمه نامه نویسی درحفظ ثروتهای ملی کشور تاثیر دارد.

-4 واگذاری قراردادهای بیمه های باسرمایه بالا درحفظ ثروتهای ملی کشور تاثیر دارد.

-5 توسعه عملیات بیمه گری درحفظ ثروتهای ملی کشور اثر مثبت دارد.

: فصل 1

کلیات تحقی

1

کلیات تحقی

1-1 مقدمه

در دهه های گذشته رشد سالیانه تقاضای نفت همواره محرکی جهت ایااد و توسعه پروژه های جد د نفتو ی یو

در مناط نفت خی جهان بوده است از طرفی موضوع تقاضای نفت نی همواره بستگی شدیدی به تغییو رات

اقتصادی و سیاسی عرصه بی نالملل داشته است.

چشم انداز آینده اقتصاد جهان، نشانگر اف ای قابل توجه تقاضای انرژی م یباشد. ایران نی به عنوان دومو ین

تولید کننده نفت در ماموعه کشورهای اوپک بال بع نق مهمی در تامین تقاضای جهانی نفت در سال ی هوا

آتی بر عهده دارد که این امر سرمایه گذاری های کلانی را در این حوزه م یطلبد

از سوی دیگر عل یرغم رشد صادرات محصولات غیرنفتی در دهه گذشته، نفت هنوز عمده ترین منبع درآمد

ارزی کشور م یباشد و حدود 08 درصد از درآمدهای ارزی ایران و 54 درصد از درآمدهای بودجه عمووم ی

کشور طی 28 سال گذشته از طری درآمدهای حاصل از صادرات نفت توام ین شوده اسوت کوه ه ین امور، مو

موضوع نفت را به یک موضوع اساسی و حیاتی برای کشور ع ی مان بدل نموده است.

با توجه به اف ای تقاضای جهانی نفت و گاز از یک سو و اهمیت نفت در اقتصاد ایران از سوی دیگر، لازم

است در تنظیم سیاست های داخلی، اولویتی ویژه به توسعه سرمایه گذاری در بخ نفت و انرژی داده شود.

البته توسعه صنعتی همواره در برنامه های توسعه ای کشور مورد توجه بوده است و همان طوور کوه شواهد آن

هستیم عل یرغم محدودیت سرمایه گذاری ها، محدودیت های حاکم بر فضای کسب و کار کشوور در عرصوه

2

بین الملل و کاه ذخایر برخی از میدان های نفتی کشورمان، توسعه صونا یع نفوت بوه خ صوو در حووزه

استخراج و تولید و همچنین صنایع مرتبط با آن در سال های اخ ر بووده وی و سورم ا یه گوذار ی ی کلانو هو ی ا در

گسترش صنایع و تاسیسات حوزه های زیربنایی انرژی اناام شده است، به طوری که در چند سال اخ ر 66 یو

میلیارد دلار در راستای احدا و راه اندازی پالایشگاه های کشور سرمایه گذاری صورت گرفته است

وضعیت کنونی تعاملات صنایع نفت و انرژی و بیمه :

م العه آمارها و بررسی دان توسعه یافته در حوزه بیمه در صنایع نفت و انورژ ی دن ا- بوه عنیوو وان ی ی از ک و

قدیم یترین و گسترده ترین بخ های صنعتی- این صنعت را به عنوان حووز ه ای کوه تعر ف و کاربیو ردهوا ی

پیشرفته ای از بیمه را م رح م یکند، نشان م یدهد. این در حالی است که ارقام و داده ی عملکهوورا د صونعت

 

بیمه در حوزه نفت و انرژی در کشور، حاکی از عدم تناسب سهم صنایع نفت و انرژی از صنعت بیمه کشور

با نق این بخ در اقتصاد کشور م یباشد)سایت رسمی شرکت نفت(.

به طوری که، ماموع ح بیمه های تولیدی در سال 1301 در بخو نفوت و انور ژ ی، عودد ی حودود 1816

2 درصد از پرتفوی صنعت بیمه را تشوک یل ی . امیو و ند هدرو د / میلیارد ریال بوده است که سهمی کمتر از 65

حالی است که سهمی که صنایع نفت و انرژی از اقتصاد کشورمان داشته است، عددی به مراتب بالاتر از این

اعداد م یباشد که این امر نشانگر عدم بهره گیری کافی صنایع نفت و انرژی از پوش ی بیمو ه هاویا داخلو ی

م یباشد.

علل عدم رشد متناسب دو صنعت و ضرورت توسعه تعاملات:

شاید بتوان یکی از مهم ترین علل بروز این مساله را از یک سو توان فنی و ظرفیت های پذیرش غیرمتناسوب

صنعت بیمه در حوزه نفت و انرژی و از سوی دیگر عدم اشراف کامل تصمیم گیرندگان فعال در حوزه نفت

3

و انرژی به دان و تخصص شرکت های بیمه داخلی دانست. از سوی دیگر محدودیت های حاکم بر فضوا ی

کسب و کار کشور در س جهانی، از جمله معضلات پی روی صنایع نفت و انرژی کشور م یباشد.

تحولات عظیم در سرمایه گذاری های بخ انرژی و اف محدودیت های موجود، حضور فعال تر صنعت بیمه

1-2- شرح و بیان مساله پژوهشی:

دستاورد های دنیای پیشرفته به ما آموخته است که برای ایجاد تحول اساسی در انسان ها، گروه ها، سازمان ها و به طور کلی جامعه، دانشگاه و دانشگاهی نقشی تعیین کننده و سرنوشت ساز دارند. در واقع، دانشگاه جایگاه اندیشه است و دانشگاهی مسلط بر دانش تخصصی می تواند برای حل مسائل روزمره و تحقق اهداف و آرمان های آتی توسعه ملی، هم اندیشه کند و هم به سطوح مختلف مدیریتی جامعه مشاوره دهد. .

بنابراین سیستم های سازمان برای کسب موفقیت در میدان رقابت باید از نوعی برنامه ریزی بهره گیرند که آینده نگر و محیط گرا باشد، به گونه ای که ضمن شناسایی عوامل و تحولات محیطی، در یک افق بلند مدت تاثیر آنها بر سازمان و نحوه تعامل سازمان با آنها را مشخص کند. این نوع برنامه ریزی در واقع همان برنامه ریزی استراتژیک است که با بررسی محیط داخلی و خارجی سازمان، قوت ها و ضعف ها داخلی و فرصت ها و تهدید های محیطی را شناسایی می کند و با درنظر گرفتن ماموریت سازمان، اهدافی بلند مدت برای سازمان تنظیم می کند و برای دست یابی به این اهداف، از بین گزینه های استراتژیک، اقدام به انتخاب استراتژی هایی می کند که با تکیه بر قوت ها و رفع ضعف ها از فرصت های پیش آمده به نحو احسن استفاده نموده و از تهدید ها پرهیز کند به طوری که در نهایت باعث موفقیت سازمان در میدان رقابت شود ( اونسف [4]1989).

برنامه ریزی استراتژیک فرآیند طراحی آینده ای مطلوب برای یک سازمان است و تعیین منابع دستیابی بدان (طیبی و ملکی ،1383).

برنامه ریزی استراتژیک با نارسایی های جوهری و فراگردی مواجه است، این فرآیند در همه سازمان ها با مشکلاتی مثل نبود اتفاق نظر در میان مسئولان در حوزه برنامه استراتژیک، فقدان تجزیه و تحلیل جامع فرصت ها و تهدید ها، توجه ناکافی به ارزش های محوری، روشن نبودن گزینه های مختلف استراتژیک در برخورد با مسائل، پایند نبودن به اولویت های استراتژیک، اجرای ضعیف برنامه های استراتژیک و نقصان در نظارت و ارزیابی عملی برنامه ریزی استراتژیک نیز روبرو بوده است (آقاسی ،1382).

سازمان های ورزشی ازاین مقوله مستثنی نیستند. برنامه ریزی در سازمان های ورزشی همانند هر سازمانی دیگری به عنوان مهمترین وظیفه مدیریت به شمار می رود. در حقیقت، برنامه ریزی در یک سازمان ورزشی باعث می شود تا اهداف همه فعالیتها و تلاش های گروهی تعیین شده و نحوه دستیابی به آن اهداف طرح ریزی شود. همچنین تحقیقات نشان داده است که عملکرد سازمان هایی که به مدیریت استراتژیک می پردازند بیشتر و بالاتر از دیگر سازمان ها است، دست یابی به یک حلقه ارتباط مناسب بین یک سازمان و استراتژی، ساختار و فرآیند های آن سازمان آثار مثبتی بر عملکرد آن دارد (رضائیان ، 1384).

وجود مشکلاتی مثل دوره های نزول، قوانین و مقررات دولتی محدود کننده، مشکلات مالی، عدم ثبات مدیریت، مشکلات فرهنگی، تصمیم گیری های ناعادلانه، عدم تناسب حمایت های مالی و اقتصادی در بین فدراسیون ها و رشته های مختلف، تحت تاثیر قرار گرفتن در تحولات جهانی، نداشتن برنامه های منسجم، ضعف ارتباطات و نبود فرآیندی برای جذب دیگران و… مسائلی هستند که مدیران ورزشی باید با مدد گیری از برنامه های بلند مدت، استراتژی های آینده سازمان را به گونه ای تنظیم نمایند که مناسب با موقعیت ها و شرایط آینده سازمان، فدراسیون وهیئت باشد (خبیری و همکاران، 1387).

ورزش دانشجویی به عنوان بخشی از فرآیند ورزش تعلیم و تربیت در پی آن است که تا با فراهم آوردن زمینه های لازم و ایجاد محیط و فرصت مناسب، کلیه دانشجویان را در موقعیت های تفریحی و رقابتی سالم قرار دهد و با پاسخگویی به نیازهای اساسی آنان برنامه هایی برای تقویت جسم همگام با پرورش روح تأمین کند. همچنین دانشگاه های دولتی و سایر موسسات آموزش عالی کشور وظیفه تامین نیروی انسانی متخصص، آموزش و ارتقای علمی و نظری دانشجویان را دارند (خسروی زاده ، 1387). بنابراین ارائه خدمات ورزشی مختلف به چنین افرادی نیازمند وجود ماموریتی مشخص برای ورزش دانشجویی و نیز آماده سازی چشم اندازی شفاف در افق زمانی مشخص است.

همچنین با توجه به شرایط مالی ورزش دانشگاه ها، ضروری است مدیریت تربیت بدنی دانشگاه اصفهان به فکر تدوین برنامه‌های جامع و راهبردی در راستای اهداف تربیت بدنی و ورزش دانشجوئی باشد. بدین منظوراین پژوهش سعی دارد با بکارگیری فرآیند برنامه ریزی راهبردی ابتدا به تحلیل وضع موجود ورزش دانشجویی در زمینه منابع انسانی، مالی، مدیریت و برنامه ریزی، زیر ساخت ها و تجهیزات ورزشی، وضعیت آموزش، وضعیت استعداد یابی، ارتباطات، فن آوری اطلاعات، تحقیقات وبازاریابی و…. پرداخته و سپس با استفاده از نظرات کارشناسان و بهره گیری از الگوها و روش های علمی متداول مورد استفاده به ویژه در سازمان های ورزشی به طراحی و تدوین برنامه استراتژیک   ورزش دانشجویی دانشگاه اصفهان برای سال های 1390تا 1395 بپردازید.

 

1-3- اهمیت وارزش پژوهش :

با نگاهی دقیق به مفهوم برنامه ریزی استراتژیک می توان به ضرورت استفاده از آن پی برد. تغییر و تحولات محیطی که درحال حاضر شتاب زیادی به خود گرفته، تصمیمات سازمانی را بسیار پیچیده ساخته است، بنابراین لزوم بکارگیری برنامه ای جامع برای مواجه شدن با این گونه مسائل بیشتر از گذشته ملموس می شود(آدریان اسلوتسکی[5] ،1986).

به عقیده رضائیان (1384) این امید وجود دارد که با پیشرفت برنامه ریزی استرتژیک، میزان نفوذ برعوامل محیطی نیز افزایش یابد. داگان[6](2002) معتقد است امروزه به دلیل ریسک رو به افزایش خطاها، هزینه های بالای اشتباهات و وضعیت نامساعد اقتصادی، سازمان ها تمایل شدیدی به استفاده از الگوهای برنامه ریزی استراتژیک دارند تا بتوانند موقعیت رقابتی سازمان را در محیط پر تلاطم و در معرض تغییر و تحول حفظ کنند.

رضاییان به نقل از برایسون عنوان می کند که برنامه ریزی استراتژیک به سازمان ها کمک می کند تا تغییرات محیطی را پیش بینی کنند و بطور موثری به آنها پاسخ دهند (رضائیان، 1384).

بطور کلی برنامه ریزی استراتژیک برای سازمان های مختلف، دارای ارزش و مزایای بسیاری است که مهمترین آنها عبارتند از :

تدوین و تنظیم شاخص ها و مبناهای جامع و قابل دفاع برای تصمیم گیری
توجه به عاقبت اندیشی با رعایت حداکثر احتیاط در نواحی تحت کنترل سازمان
بهبود عملکرد و معیارهای سنجش هدف
کسب آمادگی لازم برای مواجهه با محیط بسیار متغیر و متلاطم.
تشخیص جهت گیری آینده سازمان و توجه به فرصت ها و موقعیت های آن
    7-          توجه به حل مشکلات اساسی و کم رنگ شدن مشکلات جاری و بحرانی

بزرگترین نفع برنامه ریزی استراتژیک آن است که کمک می کند با بهره گیری از روش ها منظم تر، معقول تر و منطقی تر، نیازها واقعی مدیران و کارکنان و کارشناسان ورزش انتخاب گردد وبدین گونه بهترین متدولوژی را برگزیند. نفع دیگرآن است که مدیران وکارکنان از طریق شرکت دراین فرآیند خود را متعهد به تعالی سازمان خواهند دانست.

نیاز به برنامه ریزی برای هر سازمان و موسسه ای به میزانی بدیهی است که ضرورتی برای توجیه وجود ندارد. می توان گفت که برنامه ریزی برای سازمان، به میزان تنفس برای موجود زنده اهمیت دارد. زیرا چنانچه کارهای سازمان بر اساس برنامه ریزی صورت نگیرد، مدیران و کارکنان دائما با مسائل و مشکلاتی دست به گریبان خواهند بود و بیشتر توان خود را به جای تحقق اهداف در رفع مشکلات روزانه صرف می کنند .

1-4- اهداف پژوهش:

الف )هدف کلی:

هدف کلی این پژوهش طراحی و تدوین برنامه استراتژیک توسعه ی ورزش دانشجویی دانشگاه اصفهان برای سالهای 1390 تا 1395بر اساس مدل SWOT می باشد.

ب) اهداف اختصاصی پژوهش:

1- وضعیت موجود ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان در ابعاد مورد بررسی چگونه است ؟

2- قوت ها ،ضعف ها ، فرصت ها ، تهدید ها حاکم بر ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان شامل چه مواردی  است؟

3- موقعیت استراتژیک ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان چگونه است ؟

4- بیانیه رسالت (ماموریت ) ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان چیست ؟

5- بیانیه چشم انداز ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان چیست ؟

6- ارزش های محوری ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان چیست ؟

7- اهداف بلند مدت ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان چیست ؟

8- استراتژی های دانشگاه اصفهان جهت توسعه ورزش دانشجوئی چیست ؟

9- برنامه های عملیاتی دانشگاه اصفهان برای توسعه ورزش دانشجوئی شامل چه مواردی است ؟

 

1-5- قلمرو پژوهش:

به طور کلی این تحقیق از نظر موضوعی، مکانی و زمانی به ترتیب در حیطه مدیریت استراتژیک و درمورد برنامه استراتژیک ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان برای دوره زمانی 1390-1395 انجام شده است.

1-6- حدودیتهای پژوهش:

1- مستند نبودن برخی از اطاعات مربوط به ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان جهت بررسی وضعیت موجود ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان

2- محدود بودن مطالعات مدیریتی درزمینه توسعه ی ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان

1-7- تعاریف عملیاتی واژه ها واصطلاحات:

برنامه ریزی: برنامه ریزی یکی از وظایف و ابزارهای مهم مدیریت است که بر اساس آن روش های دست یابی به هدف ها، اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… شناسایی و حرکت به سمت چشم انداز وافقی میان مدت و بلند مدت جامعه تعیین می شود. برنامه ریزی نوعی سیاست گذاری برای هرگونه اقدامی است که با کمک آن، فعالیت ها نظام مند و نهادینه می شود. از این رو برای نیل به هر هدف و انجام هرفعالیت نیازمند برنامه های مناسب هستیم که دردوره های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت تدوین می شوند(پارسیان و اعرابی ،1384).

تفکر استراتژیک:

فرآیندی است برای رهبری موثر یک سازمان، تا بتواند فرآیندهای مدیریتی وبحران های سازمان را باچشم اندازهایی متفاوت و با توجه به محرک های محیط درونی و بیرونی افزایش داد و جهت موثری به سازمان بخشید. تفکر استراتژیک فرآیندی است که به وسیله آن مدیریت سازمان قادر است فرآیند های مدیریتی را بهبود بخشد و بحران ها و محرک های داخلی و خارجی را که باعث تغییر در محیط می شود مشخص نماید و بدین ترتیب هدایت موثرتری برسازماندهی این موارد داشته باشد؛ چنین اقدام هایی بایستی هم به آینده توجه داشته باشد و هم از لحاظ گذشته درک شود(رضوانی ، 1386).

برنامه ریزی استراتژیک (راهبردی):

برنامه ریزی استراتژیک فرآیند تعیین رسالت ، اهداف اصلی ، استراتژیها وخط مشی هایی است که به اکتساب وتخصیص منابع به منظور وصول به اهداف نظارت وارد می باشد (پیرس و فری من[7] ،2001).

به طور کلی برنامه ریزی استراتژیک رویکردی از “پایین به بالا ” است که مبتنی بر مسائل اساسی و واقعیات می باشد واز عقلانیت بالایی برخوردار است . زیرا واقعیت های محتمل و پیش بینی نشده را نیز مدنظر قرار می دهد . این رویکرد نقطه مقابل رویکردهای ” از بالا به پایین ” است ؛ که درآنها برنامه ریزی نوعا توسط مدیران و برنامه ریزان اداره مرکزی انجام می شود(هامبریت و دایمنتس[8] ،2004).

استراتژی ها :

استراتژی در موسسات و سازمان ها همانند پلی است که بین اهداف کلان و تاکتیک ها زده می شود . به علاوه استراتژی و تاکتیک وسیله رسیدن به غایت های سازمانند (نیکلز[9] ، 2000)

بیانیه ماموریت: عبارت است از فلسفه وجودی و رسالتی که ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان در قبال مخاطبان خویش درسطح دانشگاه دارد که براساس مطالعه ادبیات بیشینه، نظرات نخبگان واعضای شورای راهبردی تدوین می شود(عارفی ،1384).

بیانیه چشم انداز:عبارت است ازخواسته های آتی و تصویر مطلوب ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان دریک افق زمانی 5 ساله که براساس اطلاعات حاصل ازوضعیت موجود، مطالعه ادبیات بیشینه، برنامه های بلند مدت و نظرات اعضای شورای راهبردی تدوین می گردد(یوسفی ،1387).

تحلیل swot

عبارت است ازبررسی و شناسایی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدید ها ورزش دانشجوئی دانشگاه اصفهان که با بررسی اسناد و مدارک، مطالعه ادبیات بیشینه و نظر سنجی از مسئولین و نمونه آماری مشخص می شود.

نقاط قوت :

قوت سازمانی منبع ، مهارت ، توانایی یا مزیتی است مرتبط با نیازهایی که سازمان در راستای تامین آنها اقدام می کند یا انتظار خدمت از آن می رود (رابینسون[10] ،1996).

نقاط ضعف:

ضعف سازمانی محدودیت ، کمبود یا نارسایی درمنابع ، مهارت و توانایی هایی است که عملکرد موفق سازمان را با خطر مواجه می سازد و برای دستیابی به هدف غایی باید اصلاح شوند (کافمن وهرمن[11] ، ترجمه مشایخ و بازرگان ،1382،ص 182 ) .

فرصت ها:

عبارت از هرنوع شرایط ، موقعیت و یا حالتی است که امکان پیشرفت ، توسعه و موفقیت سازمان را افزایش دهد ، دسترسی به اهداف را آسان تر سازد و درنهایت کارآیی و اثر

فصل دوم: درآمدی بر پیدایش تصوف اسلامی

2-1- تصوف یا عرفان در نزد مسلمین و منشاء آن 8

2-2- بحثی در وجه تسمیه‌ی صوفی 10

2-3- بحثی در تعریف تصوف 12

2-4- اندکی در طبقات اهل زهد و عبادت در صدر اسلام. 14

فصل سوم: معرفی حاتم اصم

3-1-1- نام و نسب.. 15

3-1-2- کنیه و لقب‌ها 15

3-1-3- تاریخ ولادت.. 16

3-1-4- منشاء و مولد. 17

3-1-5- تاریخ وفات.. 17

3-1-6- محل وفات.. 17

3-1-7- جایگاه حاتم در تصوف.. 17

3-1-8- استاد یا استادان حاتم. 19

3-1-9- شاگردان حاتم. 20

3-1-10- خانواده 20

3-1-11- دوستان و هم صحبتان. 21

3-1-12- خلفای هم زمان با حاتم. 21

3-1-13- سفرها 22

3-1-14- شرکت در جنگ (غزو) 22

3-1-15- دیدارها 23

3-1-16- دین و مذهب.. 23

3-1-17- محل زندگی و ارشاد. 23

3-1-18- برجسته‌ترین ویژگی‌ها 24

3-1-19- آثار مکتوب.. 24

3-1-20- نظریه‌های خاص حاتم. 25

3-1-21- علت ملقب بودن حاتم به اصم. 26

3-2-حاتم اصم در فرهنگ‌های فارسی… 27

3-2-1- فرهنگ غیاث اللغات… 27

3-2-2- فرهنگ جامع آنندراج. 28

3-2-3- اثر آفرینان. 28

3-2-4- فرهنگ سخن.. 28

3-2-5- لغت نامه‌ی دهخدا 29

3-2-6- فرهنگ فارسی معین.. 37

3-2-7- دایره المعارف فارسی دکتر مصاحب.. 37

3-2-8- دانش‌نامه‌ی جهان اسلام. 38

3-3- مقایسه ای جالب میان دو نام مشابه

3-4- جست و جوی نام حاتم اصم در اینترنت… 40

 

فصل چهارم: سیمای حاتم اصم در آثار نثر و نظم

4-1- سیمای حاتم اصم در کتاب شرح تعرف 42

4-2- سیمای حاتم اصم در کتاب طبقات الصوفیه 44

4-3- سیمای حاتم اصم در کتاب احیاء علوم الدین 47

4-4- سیمای حاتم اصم در کتاب مکاتیب فارسی غزالی 60

4-5- سیمای حاتم اصم در کتاب رساله‌ی قشیریه 69

4-6- سیمای حاتم اصم در کتاب کشف المحجوب 80

4-7- سیمای حاتم اصم در کتاب حدیقه الحقیقه 87

4-8- سیمای حاتم اصم در کتاب بوستان سعدی… 92

4-9- سیمای حاتم اصم در کتاب تذکره الاولیاء 95

4-10- سیمای حاتم اصم در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه 121

4-11- سیمای حاتم اصم در کتاب نفحات الانس 123

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- تاثیر ادبی حاتم برادبیات…..128

فهرست منابع. 133

چکیده لاتین….. 13

چکیده:

حاتم اصم عارف نامی قرن دوم و  سوم هجری در برخی متون نظم و نثر فارسی به ویژه در متون نثر صوفیه و عرفا یا هواداران آن‌ها مورد توجه واقع شده است که مطالبی که درباره ی او در اهم این متون یافت شده است دراین تحقیق نقل گردیده و مورد توضیح و بررسی قرار گرفته و یک ارزیابی کلی ازحضور حاتم در آن اثر شده است. هم چنین برای کامل‌تر شدن موضوع توضیحات تعدادی از فرهنگ‌ها، واژه نامه‌ها و دایره المعارف‌ها نیز به آن افزوده گردیده و درنهایت با بررسی این متون و یک جمع بندی کلّی و تائید مطالب مستند  نشان می‌دهد که حاتم اصم به چه میزان در ادب فارسی و متون آن حضور و تأثیر داشته و این تأثیر تا چه میزان جنبه‌ی ادبی و هنری و تا چه حد جنبه‌ی معرّفی و اطلاع رسانی دارد و اطلاعات صحیح تر و قابل اعتمادتر در باب وی کدام است و سره از ناسره جدا می گردد.

مقدمه:

در باب واژه ی ادب و این که منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته‌اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات کرده‌اند که هیچ یک جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را کم و بیش در می‌یابند بدون آن که نیازی به قالب‌گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می‌توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می‌توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا کجا کشیده می‌شود؟

در زندگی ادبی، انسان در می‌یابد که رسالت وی در این جهان تنها خورد و خواب نیست بلکه رسالت مهم تری بر عهده دارد و انسانیت به این نیست که تنها گلیم خود را از امواج متلاطم برکناردارد و در نجات خود بکوشد ، انسان آن است که برای سعادت نوع خود گام بردارد.پس شک نیست که اندیشه ها و اندیشه‌های انسانی در سطح انسانیت یکی از عناصر مهم ادب است. ادیان به طور اعم در پایه‌ریزی نوعی از ادبیات سهمی به سزا داشته‌اند و با وجود تحولات و دگرگونی هایی که در جامعه‌ها پدید آمده است اوضاع ادبی نیز دوشادوش دگرگونی های جوامع انسانی دگرگون شده است

زبان و ادبیات جلوه گاه  اندیشه ، آرمان ، فرهنگ و تجارب و روحیات یک جامعه است . انسان ها در گذر زمان از زبان برای انتقال پیام ها ، عواطف و اندیشه های خویش بهره جسته اند و از ادبیات که زبان برتر است به عنوان ابزاری در انتقال بهتر ، بایسته تر و مؤثرتر اندیشه خود استفاده کرده اند . ادبیات ، درتلطیف احساسات ، پرورش ذوق و ماندگار کردن ارزش ها و اندیشه ها سهمی بزرگ و عمده بر دوش داشته است  به همین دلیل هر اندیشه ای که در قالب مناسب  خویش ریخته شود ماندگارخواهد بود.

عبدالحسین زرین کوب در تعریف ادبیات می نویسد: ((بطور کلی ادبیات آنگونه سخنانی است که از حد سخنان عادی برتر و والاتر بوده و مردم آن سخنان را در خور ضبط و نقل دانسته اند و از شنیدن آنها دگرگون گشته اند و احساس غم و شادی یا لذت و الم کرده اند پس واضح است که یکی از ویژگی های مهمی که هر اثر باید داشته باشد تا در جمله آثار ادبی به حساب آید پایندگی و ماندگاری آن اثر در طول زمان است. بطور کلی اگر کسی که قصد دارد به آفرینش ادبی بپردازد به هدف ادبیات که همان بیان احساسات و

شاخص‌هایی مانند : نوع روابط اجتماعی نحوه گذران اوقات فراغت، سلیقه و مدیریت بدن مورد سنجش قرار گرفته است . متغیر مستقل این تحقیق با عنوان طبقه اجتماعی به وسیله دو شاخص میزان سرمایه اقتصادی و میزان سرمایه فرهنگی به صورت شاخصی تجمعی در ارتباط با سبک زندگی قرار گرفته و فرض اصلی پژوهش مورد تأیید تجربی قرار گرفته است.

 

فهرست مطالب

 

موضوع                                                                                                                                   شماره صفحه

موضوع                                                                                                 شماره صفحه

مقدمه

فهرست جداول

1ـ بخش اول :  کلیات                                                                                          1

1-1- طرح مسئله                                                                                              2

2-1- اهداف پژوهش                                                                                          4

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق                                                                            5

2ـ بخش دوم : ادبیات نظری موضوع                                                                    6

1-2- سوابق نظری تحقیق

1-1-2- مقدمه‌ای بر طبقه اجتماعی و قشربندی اجتماعی                                        7

2-1-2- مقدمه‌ای بر سبک زندگی                                                                        21

3-1-2- مارکس، طبقه و سبک زندگی                                                                  30

4-1-2- ماکس وبر و سبک زندگی                                                                      38

5-1-2- نظریه‌های معاصر درباره طبقه اجتماعی                                                  43

6-1-2- بوردیو و جامعه‌شناسی                                                                         50

7-1-2- تورشتاین وبلن                                                                                     78

2-2- مروری بر سوابق تجربی                                                                           82

3-2- جمع‌بندی دیدگاه‌های نظری و تدوین چارچوب نظری تحقیق                          86

3ـ بخش سوم : روش‌شناسی موضوع                                                                  106

1-3- مفاهیم و متغیرها                                                                                      107

2-3- چگونگی سنجش                                                                                        107

3-3- نوع روش تحقیق                                                                                       108

4-3- جامعه آماری                                                                                            109

4ـ بخش چهارم : نتایج تحقیق                                                                              116

جداول توصیفی                                                                                                  117

طبقه اجتماعی                                                                                                     122

نتایج تحلیلی و جداول تقاطعی                                                                              124

نتایج نسبی رابطه اجتماعی                                                                                  124

جداول تبیینی                                                                                                     127

اوقات فراغت                                                                                                      132

طبقه اجتماعی برحسب مدیریت بدن                                                                     151

طبقه و ورزش                                                                                                    153

نمودار فضای طبقاتی و سبک زندگی                                                                    157

جمع‌بندی از بخش تحلیل داده‌ها                                                                           158

5ـ بخش پنجم : نتیجه‌گیری                                                                                  207

نتیجه‌گیری                                                                                                        208

منابع و مآخذ                                                                                                     211

 

ضمایم                                                                                                              217

پرسشنامه                                                                                                         1

 

جداول                                                                                                               8

 
فهرست  جداول توصیفی

 

جدول شماره 1. تعداد پاسخگویان برحسب جنس                                                  116

جدول شماره 2. تعداد پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر                                     118

جدول شماره 3. تعداد پاسخگویان برحسب منزلت شغلی پدر                                 118

جدول شماره 4. تعداد پاسخگویان برحسب میزان درآمد ماهیانه پدر                      119

جدول شماره 5. تعداد پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات پاسخگویان                 119

جدول شماره 6. تعداد پاسخگویان برحسب قیمت تقریبی اتومبیل                            120

جدول شماره 7. تعداد پاسخگویان برحسب قیمت تقریبی منزل مسکونی                  120

جدول شماره 8. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سهام                                        121

جدول شماره 9. تعداد پاسخگویان برحسب طبقه اجتماعی                                      122

جدول شماره 10. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سرمایه فرهنگی                        123

جدول شماره 11. تعداد پاسخگویان برحسب میزان سرمایه اقتصادی                      123

 

 

فهرست  جداول تبیینی

 

جدول شماره 12. طبقه اجتماعی برحسب محل ملاقات دوستان                               138

جدول شماره 13. طبقه اجتماعی برحسب نحوه رفتار والدین با دوستان پاسخگویان130

جدول شماره 14. طبقه اجتماعی برحسب نوع روابط اجتماعی                                 131

جدول شماره 15. طبقه اجتماعی برحسب میزان مطالعه                                          135

جدول شماره 16. طبقه اجتماعی برحسب گشت و گذار در خیابان                           137

جدول شماره 17. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به کافی شاپ                                  139

جدول شماره 18. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به کنسرت موسیقی                         140

جدول شماره 19. طبقه اجتماعی برحسب نواختن موسیقی                                      143

جدول شماره 20. طبقه اجتماعی برحسب رفتن به تئاتر                                          145

جدول شماره 21. طبقه اجتماعی برحسب شرکت در پارتی‌ها و مهمانی‌ها                 147

جدول شماره 22. طبقه اجتماعی برحسب نوع سلیقه افراد                                       149

جدول شماره 23. طبقه اجتماعی برحسب مدیریت بدن                                            152

جدول شماره 24. طبقه اجتماعی برحسب نوع ورزش                                             153

جدول شماره 25. طبقه اجتماعی برحسب نوع تهیه پوشاک                                     155

جدول شماره 26. طبقه اجتماعی برحسب سبک زندگی                                           156

 

 

 
 
 
 

 
طرح مسئله :

امروزه تجربه زندگی، تجربه امکانات و تجربه چگونه زیستن، تجربه‌ای است که در درون ساختارها شکل گرفته و تکرار می‌شود . مردان و زنان درگیر زندگی در سراسر دنیا تجربه‌های متفاوتی از چگونه زیستن را از سر می‌گذرانند، بخش اعظم این تجارب در درون ساختارهایی شکل می‌گیرد که از قدیم‌الایام تاکنون، به صور گوناگون وجود داشته‌اند. طبقه اجتماعی یکی از آن ساختارها محسوب می‌شود و سبک زندگی همان نوع تجربه‌ای است که بدان اشاره شد.

«جامعه‌شناسانی که ماشین زمان را متوقف کرده‌اند و با تلاش فراوان (در دوران مدرنیته و سرمایه‌داری) وارد موتورخانه آن شده‌اند تا نقش طبقه را در مسیرتاریخ پیدا کنند، می‌گویند که نتوانسته‌اند جای طبقه را پیدا کنند، آنها فقط توانسته‌اند افراد بی‌شماری را با مشاغل، درآمدها و سلسله مراتب متفاوت مشاهده کنند (Thompson , 1968 : 939). البته آنها درست می‌گویند،‌ چرا که طبقه اجتماعی یک بخش از ماشین نیست بلکه طرز کارکردن و حرکت آن است . جامعه‌شناسان با هر دیدگاه و مشرب فکری، در راه شناخت جامعه ناچارند دست به گروه‌بندی انسانها، مفاهیم و حتی رویکردها بزنند. قدمت برخی از این دسته‌بندی‌های شناخته شده به قبل از جامعه‌شناسی برمی‌گردد. بی‌شک طبقه اجتماعی چنین ویژگی را در تمایز با دیگر مفاهیم دارا می‌باشد . بخش بزرگی از تألیفات جامعه شناسان به طبقه اجتماعی و پیامدهای آن در زندگی اجتماعی اختصاص داده شده است. برخی از جامعه‌شناسان درمورد علل و عوامل ایجاد چنین ساختاری بحث‌های فراوان مطرح نموده و بسیاری دیگر ، زندگی اجتماعی انسانها را در طبقات مختلف مورد بررسی قرار داده‌اند، فرصت‌های زندگی، سلامت جسمانی و روانی آموزش، شیوه‌های تربیتی یا سبک والدین و در نهایت سبک زندگی از جمله شاخص‌هایی هستند که بارها در تقابل با طبقه اجتماعی قرارداده شده‌اند.

از دهه 70 تاکنون بحث‌های متفاوت و گسترده‌ای در خصوص سبک زندگی به مثابه یک مفهوم مدرن صورت گرفته است . مفهوم سبک زندگی دارای حوزه‌های گسترده مطالعاتی است که یکی از این حوزه‌ها مطالعات فراغت است. چالش‌های تئوریک و سنجش‌های گسترده‌ای حول این موضوع صورت گرفته اما در یک دسته‌بندی می‌توان گفت که دو رویکرد به این مفهوم از همه مباحث و رویکردهای دیگر متمایزند. رویکرد اول سبک زندگی را به عنوان متغیر و شاخصی جهت سنجش طبقه اجتماعی درنظر گرفته و به تعبیری سبک زندگی را متغیر وابسته تعریف نموده که تغییراتش بسته به متغیرهایی چون جنس، سن، طبقه اجتماعی و . . . می‌باشد. رویکرد دوم با اعتقاد به اینکه شالوده‌های ساختاری (بخصوص طبقاتی) در جامعه معاصر به واسطه تغییرات بسیار گسترده و ژرف از هم گسسته‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که‌ سبک‌زندگی‌امری نیست که در نتیجه عضویت گروهی ، طبقاتی یا استمرار کنش‌های اجتماعی فرد به او تفویض شود بلکه فرد در جامعه مدرن مختار است سبک زندگی خود را به طور مداوم و روزمره بیافریند و در فعالیت‌های خود به صورت آشکاری مورد حفاظت و پشتیبانی قراردهد. بنابراین در این دیدگاه اعضای جامعه مدرن کلان شهر به کمک موقعیت یا ویژگی‌های ساختاری آنها تبیین نمی‌شوند. محقق با درک تغییرات گسترده مدنظر پست مدرنیتها و حتی بخشی از نظریات مدرن درخصوص مفاهیم طبقه اجتماعی و سبک زندگی، در رساله فوق سعی دارد به پاسخ چند سئوال دست یابد. پرسش اصلی رساله اینست که در اوضاع و احوال فعلی کلان شهری مثل تهران آیا می‌توان خطوط تمایز و تشابه سبک‌های زندگی را براساس متغیرهای ساختاری تبیین نمود.

 
اهداف پژوهش :

هدف بنیادی رساله حاضر انجام پژوهشی جامعه‌شناختی پیرامون سبک زندگی در طبقات بالا،‌ متوسط و پایین و همچنین بررسی ابعاد و مؤلفه‌های شکل‌دهنده ساختار طبقات اجتماعی و سبک زندگی می‌باشد. چارچوب کلی ترسیم اهداف اصلی پژوهش حاضر براساس نظریه بوردیو درباره شاخص‌های مورد نظر درخصوص ترسیم ساختار طبقاتی شکل گرفته است . مقایسه سبک‌های زندگی سه طبقه یادشده هدف دیگر این پژوهش محسوب می‌شود. هدف دیگر پژوهش بررسی تفکیکی سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی بر روی سبک زندگی می‌باشد. هدف عمده دیگر در این خصوص بر این مبنا می‌باشد که آیا همانگونه که خود بوردیو در کنش عملی اعلام می‌کند، مطالعات و سنجش‌های انجام گرفته توسط ایشان قابلیت تعمیم به شرایط ایران را دارد یا نه، هدف دیگر پژوهش حاضر این است که آیا می‌توان میزان و نوع سرمایه (اعم از فرهنگی و یا اقتصادی) را به عنوان شاخص و معیار تفکیک طبقات از یکدیگر درنظر گرفت و آیا سه طبقه یادشده تفاوت‌هایی در زمینه‌هایی چون روابط اجتماعی، نحوه گذران اوقات فراغت ، سلیقه و مدیریت بدن دارا می‌باشند.

 

 

 
اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق :

حوزه‌های علمی مختلفی با اهدافی متفاوت ، مطالعاتی درخصوص سبک‌های زندگی و اوقات فراغت به انجام رسانده‌اند، مطالعات بر روی اجتماعات مهاجر،‌ مطالعات شهری،‌ تحقیقات بازاریابی، توریسم و در بخشی بحث‌های نظری درخصوص موضوع یادشده انجام گرفته است. به نظر می‌رسد درخصوص طبقه اجتماعی در ایران ، نوع فضای زیست هرکدام از این طبقات مطالعات کمتری صورت گرفته است . با درنظرگرفتن رشد و گسترش طبقه متوسط مصرفی و شکل‌گیری طبقه اجتماعی جدیدی بعد از انقلاب (نوکیسه‌ها) و ظهور طبقه مرفه جدید، شاخه‌هایی از علوم انسانی و جامعه‌شناسی به بررسی سبک‌های زندگی تمایل پیدا نموده‌‌اند. آدرس بخشی از این کارها به صورت میان رشته‌ای بخصوص در زمینه بازاریابی در ایران انجام گرفته است . با بهم‌ریزی مرزهای طبقاتی که در دوران رژیم پیشین در حال نضج‌گرفتن بود . به نظر می‌رسد دوره‌ای از تاریخ ایران که در آن شعارهای یکسان‌سازی و نفی طبقه‌ای بودن جامعه تبلیغ می‌شد به سرآمده است و با گسترش طبقه متوسط خدماتی و طبقه تسلط‌ یافته به عنوان طبقه مرفه ، بعد از انقلاب ضروری به نظر می‌رسد که این آرایش و زندگی اجتماعی انسانهای واقع در این طبقات مورد بررسی قرار گیرد. ضرورت دیگر پژوهش ضرورتی نظری و جامعه‌شناختی محسوب می‌شود . ورود بحث سرمایه فرهنگی و دیگر اقسام سرمایه به عرصه مطالعات فرهنگی و دوری از تحلیل‌های جزم‌گرایانه و ایدئولوژیک از جامعه ضروری می‌نمایاند که مطالعات و پژوهش‌های نظری و تجربی در اشل گسترده و یا حتی محدود درخصوص بحث بوردیو از فضای طبقاتی ، درایران شکل گرفته و عملیاتی شود . بنابراین مباحث بوردیو به عنوان یک فرضیه قابل بررسی ضرورتی، جهت جامعه‌شناسی محسوب می شود

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد