(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

 

فهرست مطالب

عنوان …………………………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

چکیده فارسی

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- اصول کلی نگهداری مواد غذایی

1-2- روش های نگه داری

1-3- مفاهیم کلی نگهداری مواد غذایی

1-4- نگهداری مواد غذایی به روش انجماد

1-5- روش خارج کردن مواد غذایی از حالت انجماد

 1-5-1- انجماد و تاثیر آن بر نگهداری مواد غذایی

 1-5-2- ویژگی های حسی 

 1-5-3- جنبه های فیزیکی انجماد

 1-5-4- بافت مواد غذایی

 1-5-5- جنبه های شیمیایی انجماد

 1-5-6- جنبه های ایمنی و بهداشتی انجماد

 1-5-7- کیفیت غذایی

 1-5-8- جلوگیری از ایجاد طعم ترشیدگی

 1-5-9- تغییرات در بافت محصول

1-5-10- از دست دادن رطوبت

 1-5-11- فعالیت میکروارگانیسم ها در فریزر

 1-5-12- لفاف های ضد آب و بخار

1-6- پرتو دهی مواد غذائی

 1-6-1- نگهداری مواد غذائی به روش پرتو دهی

 1-6-2- پرتو دهی مواد غذائی

 1-6-3- منابع اشعه یا پرتو

 1-6-4- مزایای اشعه دهی مواد غذائی

1-6-5- معایب اشعه دهی مواد غذائی

1-6-6- اثرات اشعه دهی بر کیفیت مواد غذائی

1-6-7- چگونگی تاثیرات ضد میکروبی پرتو دهی

1-6-8- تغییرات میکروبی

1-6-9- مقاومت آنزیم ها

1-6-10- فرآوری مواد غذایی به منظور پرتودهی

1-6-11- قوانین

1-7- نگهداری مواد غذایی به روش کنسرو کردن

1-7-1- مراحل تولید کنسرو مواد غذایی

1-8- نگهداری مواد غذایی به کمك حذف آب

1-9- خشك کردن مواد غذایی

1-9-1- انواع خشک کردن

1-9-2- مکانیسم خشک کردن

1-9-3- کیفیت مواد غذایی در فرآیند خشک کردن

1-9-4- اثرات تغذیه ای خشک کردن

1-10- روش های غیر حرارتی نگهداری مواد غذایی

1-11- فرآوری مواد غذایی با استفاده از فشار هیدرواستاتیك بالا

1-11-1- عوامل موثر بر غیر فعال شدن میکروارگانیسمها در فشار بالا

1-11-2- استفاده از فشار بالا در فرآوری مواد غذایی

1-11-3- اثر فرآیند HPP بر مواد غذایی مختلف

1-12- میدانهای الکتریکی پالسی قوی

 

1-12-1- سیستمهای فرآوری در میدانهای الکتریکی پالسی قوی

1-12-2- اثرات بیولوژیکی و کاربردهای میدانهای الکتریکی پالسی در نگهداری مواد غذایی

1-12-3- اثر میدانهای الکتریکی پالسی بر آنزیمها

1-13- استفاده از ترکیبات شیمیایی و بیو شیمیایی در نگهداری مواد غذایی

1-13-1- ترکیبات شیمیایی با خواص ضد میکروبی

1-13-2- نگهدارنده های طبیعی غذا

1-14- فساد مواد غذایی

1-15- پیشرفت های فن آوری

1-16- کاربرد باکتریوسین ها

1-17- کاربرد LAB ها

1-18- ایمنی و کیفیت مواد غذایی

1-19- افق آینده

1-20- اهداف

فصل دوم: مروری بر تحقیقات گذشته

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- تهیه ی بیومس و عصاره قارچ تریکودرما

3-2- تهیه ی گوشت پروسس شده تحت شرایط آزمایشگاهی

3-3- گروه های مواجه وتعیین بار میکروبی

3-4- روش تعیین بار میکروبی در گروه های مختلف

فصل چهارم: یافته ها

فصل پنجم: بحث

5-1- بحث

5-2- نتیجه گیری

5-3- پیشنهادات

منابع

چکیده انگلیسی

 

فهرست نمودارها

نمودار 4-1- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن بیومس و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº 25

 

نمودار 4-2- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن بیومس و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº 4

 

نمودار 4-3- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن عصاره و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº  4

 

نمودار 4-4 مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن عصاره و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº 25

 

نمودار 4-5- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن نیترات و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº 4

 

نمودار 4-6- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده بعد از افزودن نیترات و انکوباسیون در زمان های مختلف و در دمایCº 25

 

نمودار 4-7- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده در زمان های مختلف بعد از افزودن بیومس، عصاره و نیترات در دمایCº 4

 

نمودار 4-8- مقدار بار میکروبی گوشت پروسس شده در زمان های مختلف بعد از افزودن بیومس، عصاره و نیترات در دمایCº 25

 

 

چکیده فارسی

نگه دارنده های شیمیایی اکثرا دارای عوارض بوده و می توانند بیماری های مهلکی نظیر سرطان را برای انسان بهمراه داشته باشند. هدف این مطالعه استفاده از بیومس و عصاره ی قارچ تریکودرما بعنوان یک نگه دارنده طبیعی و مقایسه آن با نیترات بعنوان یک نگه دارنده شیمیایی بود. در این تحقیق قارچ تریکودرما ویریده (Trichoderma viride) با شماره ی استاندارد PTCC 5157  از مرکز سازمان پژوهش های علمی و صنعتی مركز كلكسیون میکروارگانیسم های صنعتی ایران تهیه گردید. سپس طبق پروتوکول استاندارد عصاره و بیومس از آن بدست آمد. در مرحله بعد گوشت پروسس شده تحت شرایط آزمایشگاهی تهیه و بطور جداگانه به آن نیترات، بیومس و عصاره اضافه شد و سپس در طی زمان های مختلف بارمیکروبی آنها در دماهای مختلف ارزیابی شد. این مطالعه نشان داد که در هفته ی اول تفاوتی در بار میکروبی بین سه حالت ( عصاره، بیومس و نیترات) وجود نداشت، اما در هفته ی دوم بیشترین و کمترین بار میکروبی بترتیب در گوشت حاوی عصاره (معادل  105×28) و گوشت حاوی نیترات  (معادل  105×20) بود. در هفته ی سوم روند تغییر کرد، بدین معنی که بیشترین بار میکروبی در گوشت حاوی نیترات  (معادل  105×24) و کمترین بار میکروبی در گوشت حاوی عصاره  (معادل  105×20) دیده شد. در هفته ی چهارم نیز کمترین بار میکروبی(معادل  105×15) باز برای عصاره دیده شد ، اما بیشترین بار میکروبی برای گوشت حاوی بیومس دیده شد (معادل  105×42). این مطالعه همچنین به ما نشان داد بار میکروبی در دمایCº  4 کمتر از دمایCº 25  می باشد

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1- اصول کلی نگهداری مواد غذایی

تاریخ نگهداری مواد غذایی با تاریخ پیدایش انسان و تغذیه وی همراه بوده، یکی از بزرگترین مشکلات

اکولوژیکی آن را تشکیل داده است زیرا بشر به منظور نگهداری مواد غذایی برای سایر فصول همواره با موجودات مزاحمی که خود را شریک غذای او می دانستند مواجه بوده. حیوانات مختلف مانند سگ، گربه،جوندگان و حشرات و سرانجام باکتری ها، قارچهاو کپکها همیشه در کمین خوردن و از بین بردن یا آلودگی غذای انسانها بوده اند. تعداد بسیاری از این موجودات هنوز هم مغلوب بشر نگردیده اند و از این رو به نظرمی رسد که جدال انسان با آنها ابدی خواهد بود.

طبقه بندی مواد غذایی براساس نحوه فساد پذیری بر اساس مقاومت در مقابل فساد، غذاها را به سه گروه

تقسیم می کنند :

مقاوم یا فسادناپذیر : این غذاها فسادناپذیرهستند مگر اینکه در هنگام تهیه و جابجایی آنها توجه لازم به عمل نیاید که شامل : شکر، آرد و حبوبات خشک می باشد.
نیمه مقاوم : چنانچه این غذاها به طور مناسب تهیه، جابجا و نگهداری شوند، برای مدت زمان
نسبتاًطولانی فساد ناپذیر باقی می مانند. مثل: سیب زمینی، انواع بخصوص از سیب درختی، نوعی کلم مومی شده و مغز آجیلها

فسادپذیر : این گروه شامل اکثر غذاهای روزانه هستند که به آسانی فاسد می شوند. مگر اینکه روشهای بخصوص برای نگهداری آنها به کاربرده شود. مثل : گوشت، ماهی، طیور،اکثر میوه ها و سبزیها، تخم مرغ وشیر.
بیشتر غذاها در این سه گروه قرار می گیرند، اما برخی به اندازهای به یکی از سه گروه نزدیکند که به سختی می توان آنها را در گروه بخصوصی قرارداد. مواد غذایی پس از تولید باید به طریق مناسب برای زمان کمبود نگهداری شود در غیر این صورت دچار فساد و ضایعات خواهند شد. طبق آمار دردنیا همه ساله حدود% 9 از مواد غذایی به علت عدم استفاده از روشهای مناسب فرایند و نگهداری دستخوش آلودگی و فسادمی شوند و خسارات مالی و جانی و بهداشتی فراوانی از این عمل به وجود می آید. بطور کلی عوامل مؤثر در فساد مواد غذایی شامل: سرما، گرما، رطوبت، خشکی، نور، هوا)اکسیژن(، موجودات ذره بینی )باکتری ها، قارچها، کپکها، (، حشرات و آفات، جوندگان می باشند. بیشتر آلودگی موادغذایی در اثر بی احتیاطی در مراحل مختلف تهیه تا هنگام مصرف غذا به وجود می آید(Desrosier et al., 1977).

 

 

1-2- روش های نگه داری

نگهداری به وسیله حرارت دادن: حرارت دادن به علت قدرت تخریب خوب بر روی میکروارگانیسم ها در نگهداری برخی موادغذایی کاربرد بیشتری دارد. مثل: پاستوریزاسیون و استریلیزاسیون

نگهداری بااستفاده از سرما: در این روش، سرما واکنشهای شیمیایی و فعالیت آنزیمی موادغذایی را به تأخیر انداخته و همچنین سبب توقف یا کاهش رشد و تکثیر میکرو ارگانیسم ها می گردد.

نگهداری بااستفاده از خشک کردن: نگهداری موادغذایی به طریقه خشک کردن، یکی از قدیمی ترین روشهای نگهداری می باشد. در این روش آب موادغذایی به وسیله حرارت از طریق تبخیر و یا تصعید، گرفته می شوند.

نگهداری بااستفاده از روش تغلیظ: برای نگهداری معدودی از مواد غذایی می توان از غلیظ کردن استفاده کرد. با افزایش غلظت از وزن و حجم محصول کاسته می شود و در فضای مناسب نگهداری می شوند.

نگهداری مواد غذایی بااستفاده از نمک: امروزه به منظور بهبود طعم غذا و خاصیت ذخیره کردن، نمک موارد استفاده زیادی دارد.

نگهداری بااستفاده از مواد افزودنی: بعضی از مواد افزودنی شیمیایی به تنهایی و یا با سایر روشها میتوان مدت زمان نگهداری موادغذایی را بیشتر کرد. مثل: دوددادن، اسید بنزوئیک و ترکیبات آن، اسید سوربیک، دی اکسید گوگرد، پروپیوناتها و آنتی بیوتیکها.

نگهداری به وسیله تشعشع : نگهداری موادغذایی با استفاده از فرایند پرتو دادن روش کاملاً متفاوت در مقایسه با سایر روشها می باشد.

مواد غذایی نقش بسیار مهمی در اقتصاد ملی دارد. برای مثال در حال حاضر در کشور ما تولید داخلی بعضی از محصولات غذایی نزدیک به  % 10 نیاز کنونی کشور را تأمین میکندو بقیه نیز طی سال از خارج و از طریق مرزهای آبی، زمینی و هوایی به کشور وارد میشود. با توجه به فسادپذیر بودن محصولات غذایی؛ به طور معمول آنها را در سردخانه های موجود در مبادی ورودی و سایر مراکز، ذخیره میکنند و به تدریج برحسب نیاز در شبکه توزیع قرار میدهند. به علاوه، قسمتی از تولیدات داخل کشور نیز در فصل فراوانی و عرضۀ زیاد محصول، در سردخانه ذخیره میشود؛ ولی متأسفانه طبق برآوردهای انجام شده، هر سال حدود ازمحصولات کشاورزی و دامی به سبب مشکلات حمل و نقل و دور بودن مراکز تولید از مراکز مصرف، نبودن انبار و سردخانه و رعایت نکردن اصول فنی و بهداشتی در نگهداری آنها، در نقاط گوناگون کشور، فاسد میشود و از بین میرود. هر علمی که نگهداری غذا را طولانی میکند، کنسرواسیون یا نگهداری غذا نامیده میشود. که امکان دارد روشهای گوناگون نگهداری نظیر یکفرآیند ساده حرارتی باشد مانند پاستوریزه کردن شیر یا یک رشته عملیات پیچیده و کنترل شده باشد مانند تبدیل گندم به نام یا خشک کردن در سرما (Farkas et al., 2007).

در تمام روشهای مورد اشاره، نگهداری غذا بر 3 اصل کلی استوار است:

از بین بردن میکروبها و جلوگیری از فعالیت آنها:
از بین بردن عوامل مؤثر در فعل و انفعالات شیمیایی مانند، آنزیمها و اکسیژن یا جلوگیری از ایجاد ترکیبات شیمیایی؛
بسته بندی برای جلوگیری از آلودگی مجدد غذا با میکروبها و عوامل مؤثر در فعل و انفعالات شیمیایی.
 

 

1-3- مفاهیم کلی نگهداری مواد غذایی

به منظور نگهداری مواد غذایی به روشهای گوناگون، اصولی را باید در نظر گرفت که عبارتند از:

جلوگیری یا به تأخیر انداختن تجزیه و فساد میکروبی از طریق:
الف( دور نگهداشتن مواد غذایی از میکرو ارگانیسمها )آسپسی(؛

ب( جدا ساختن موجودات ریزبینی مثلاً با صاف کردن؛

پ( به تأخیر انداختن رشد و فعالیت میکرو ارگانیسمها مانند استفاده از حرارتهای پایین، خشک کردن،

ایجاد شرایط بیهوازی یا به کمک مواد شیمیایی؛

ت( کشتن و از بین بردن موجودات ذره بینی با استفاده از حرارت یا اشعه.

جلوگیری یا به تأخیر انداختن تجربۀ خود به خودی مواد غذایی از راه:
الف( تخریب یا غیر فعال کردن آنزیمهایی غذایی مانند بلانچینگ؛

ب( جلوگیری یا به تأخیر انداختن واکنشهای شیمیایی مانند جلوگیری از اکسیداسیون مواد غذایی با

استفاده از مواد آنتی اکسیدان.

جلوگیری از خسارات وارده از حشره ها، حیوانات، دلایل مکانیکی و . . .
روشهایی که برای کنترل فعالیت میکرو ارگانیسمها به کار میرود، معمولاً روی فعالیت آنزیمی مواد غذایی یا واکنشهای شیمیایی نیز مؤثر است. به هر حال در روشهایی مثل خشک کردن یا استفاده از حرارت پایین، چنانچه احتیاط و اقدام خاصی صورت نگیرد، تجزیه خودبه خودی مواد غذایی ادامه خواهد داشت. برای مثال بیشتر سبزیها را قبل از انجماد به منظور غیر فعال کردن آنزیمها، حرارت میدهند. اکثر روشهای متداول نگهداری مواد غذایی براساساز بین بردن و تخریب یا جدا ساختن میکرو ارگانیسمها نیست؛ بلکه شروع رشد آنها را به تأخیر میاندازد و مانع از تکثیر میکروبهایی میشود که در آنها رشد آغاز شده است. منحنی رشد میکروبها در محیط مغذی هنگامی که میکروارگانسیمها وارد مواد غذایی شوند، اگر شرایط برای رشد آنها مطلوب باشد، تکثیر خواهند یافت و مراحلی را خواهند گذراند. چنانچه تعداد میکروبها را در زمانهای مشخص بشماریم، لگاریتم تعداد آنها را در یکسانتیمتر مکعب در محور طولی و واحد زمان را به شکل محور عرضی نمایش بدهیم، منحنی رشد میکروب به دست خواهد آمد این منحنی معمولاً به مراحلی تقسیم میشود.

مرحله سکون: در این مرحله، رشدی صورت نمیگیرد و حتی ممکن است در تعداد میکروبها کاهش مشاهده شود.
مرحله سرعت مثبت : میزان رشد میکروبها به طور مداوم در حال افزایش است.
مرحله رشد لگاریتمی : در این مرحله میزان تکثیر میکروبها بسیار سریع و ثابت است
مرحله سرعت منفی : در این مرحله میزان تکثیر میکروبها روبه کاهش است.
مرحله ثابت : در این مرحله تعداد میکروبها ثابت باقی میماند.
مرحله سرعت مرگ : در این مرحله کم کم مرگ میکروبها آغاز و از تراکم آنها کم میشود.
مرحله مرگ یا مرحله کاهش : طی این مرحله تعداد میکروبها به تدریج کاهش مییابد.
در مورد بسیاری از باکتریها یا میکرو ارگانیسمها تعداد میکروبها، همانطور که با خط پیوسته در شکل نمایش داده شده است، به طور ثابت تا صفر کاهش نمی یابد؛ ولی تدریجاً به تعداد کمی میرسند و متوقف میشوند که به صورت خط منقطع نشان داده شده است و در نتیجه تعداد سلول زنده برای مدتی باقی میماند.

مهمترین مسئله در نگهداری مواد غذایی، تا آنجا که امکان دارد، طولانی کردن مراحل سکون و سرعت

مثبت است که اغلب توأم است و مرحله سکون نامیده میشود. ممکن است این کار به روشهای متفاوتی انجام گیرد:

کاهش میکرو ارگانیسمهای عامل فساد تا حدی که امکان دارد. مثلاً کاهش مقدار آلودگی؛ یعنی هرچه تعداد میکروبهای موجود کمتر باشد، مرحلۀ سکون طولانی تر میشود.
اجتناب از اضافه شدن میکرو ارگانیسمهای فعال و در حال رشد )میکروبهایی که در مرحلۀ رشد لگاریتمی هستند(. چنین موجوداتی ممکن استروی ظروف کثیف و وسایل یا لوازمی که در تماس با غذا هستند، در حال رشد باشند.
ایجاد شرایط محیطی نامناسب برای رشد، مانند رطوبت، دمای نامناسب، قدرت اکسید و احیا یا وجود عوامل بازدارنده که هرچه محیط نامساعدتر باشد، تأخیر در شروع رشد میکروبی طولانی تر میشود.
ایجاد صدمه حقیقی در میکرو ارگانیسمها از طریق روشهایی مثل حرارت یا اشعه . بنابراین باکتریهای یا هاگ آنها که تحت حرارت کمتر از مرحله مرگ قرار گرفته اند، برای رشد احتیاج به محیط کشت بهتری دارند. اغلب آمیزهای از روشها برای تأخیر در شروع رشد کافی است و عمر نگهداری مطلوب را افزایش میدهد.
در صنعت تولید غذا، نگهداری طولانی مدت از مواد غذایی به فرایندهایی اطلاق می شود که طی آنها، مواد غذایی را طعم دار کرده و به علاوه با استفاده از این روشها می توان مواد غذایی را برای مدت طولانی نگهداری کرد . این روشها مخصوصاً برای نگهداری گوشت و ماهی و با اضافه نمودن نمک، شکر و انواع نیتراتها و یا نیتریتها صورت می گیرد. بسیاری از روشهای نگهداری طولانی مدت از غذاها شامل دودی کردن هم می شود .

نگهداری مواد غذایی با استفاده از نمک را نمک سود کردن می نامند .خیساندن ماده غذایی در سرکه را هم ترشی گذاشتن می گویند . نمک و شکر با تخلیه آب موجود در مواد غذایی طبق پدیده اسمز، از رشد موجودات ریز زنده داخل غذا جلوگیری نموده و بنابراین مانع فساد آنها می شوند. محلولی که غلظت نمک موجود در آن بیش از  % 90 باشد، قادر است تا هر نوع باکتری را نابود کند . روش دودی کردن، مواد شیمیایی خاصی را به ماده غذایی اضافه می کند که در آن صورت،می توان از محلول آب نمک با غلظت پایین تر هم استفاده نمود . گوشت و ماهی نمک سود شده از غذاهای رایج در رژیم غذایی مردمان آفریقای شمالی، قسمت جنوبی چین و مناطق اطراف اقیانوس منجمد شمالی می باشد. در این مناطق، سرطان های مربوط به حلق و بینی »« Epstein-Barr که آنرا با سرایت ویروس به بدن مرتبط می دانند دیده شده است.

تحقیقات نشان می دهد که عامل اصلی ابتلا به این سرطان ها، نوعی باکتری است که در ماهی نمک سود

شده یافت می شود .نیتراتها و نیتریتها نه تنها به نابودی باکتری های موجود در ماده غذایی کمک می کنند، بلکه عطر و طعم و همچنین رنگ قرمز یا صورتی خوشرنگی را به گوشت می دهند. استفاده از این مواد در صنعت غذاسازی بسیار جنجال برانگیز می باشد . در روشهای نگهداری طولانی مدت از غذا، عملیاتی انجام می دهند که ضمن آن، از فساد غذا جلوگیری نموده و یا فرایند فساد را بسیار کند می نمایند و از ابتلا به بیماری های ناشی از غذا جلوگیری می کنند؛ در عین حال که سعی شده غذا طعم، بافتو مواد مغذی خود را حفظ نماید.

نگهداری طولانی مدت از غذا به منظور جلوگیری رشد باکتری، قارچ، و دیگر موجودات ریز زنده انجام می گیرد و همچنین این فرایند، اکسید شدن چربی ها که باعث ترشیده شدن غذا می شود را بسیار کند می

کند . برخی از این روشهای نگهداری، خشک کردن، فریز نمودن، بسته بندی در خلا، کنسرو کردن و یا

اضافه نمودن مواد نگهدارنده به ماده غذایی می باشد . دودی کردن، ترشی گذاشتن و نمک سود کردن، علاوه بر نگهداری طولانی مدت از ماده غذایی طعم و مزه غذا را هم بهبود می بخشند . یکی از قدیمی ترین این روش ها، خشک کردن مواد غذایی می باشد که با گرفتن آب موجود در غذا، از رشد و فعالیت باکتری ها جلوگیری می نمایند .

گاهی همراه با خشک کردن ماده غذایی، آنرا دودی هم می کنند. اگرچه دودی کردن به تنهایی برای نگهداری طولانی مدت از ماده غذایی کافی نیست، این روش، مواد شیمیایی خاصی به ماده غذایی اضافه می کند که از رشد موجودات ریز زنده جلوگیری به عمل می آورد (Doyle et al., 2013, Valero et al., 2010).

 

1-4- نگهداری مواد غذایی به روش انجماد

انجماد یکی از روش های نگهداری مواد غذایی برای مدت طولانی است . در این روش ماده غذایی دچار فعل و انفعالاتی می شود که در صورت رعایت اصول انجماد این تغییرات را می توان به حداقل رساند .

تغییرات مواد غذایی در طول انجماد :

اگر مواد غذایی به مدت طولانی در درجات حرارت بالاتر ازCº 90 در فریزر حفظ و نگهداری شوند و بخصوص چنانچه شرایط نگهداری مناسب نباشد و فرضاً در طی نگهداری مواد غذایی در فریزر قطع و وصل جریان برق اتفاق افتاده باشد یا درب فریزر زیاد باز و بسته باشد یا مواد غذایی به نحوی مطلوب در آن چیده نشده باشند که سرما نتواند به تمام قسمتها بطور یکنواختی برسد به تدریج تغییرات نامطلوبی در آنها رخ می دهد که مهمترین آنها عبارتند از : تغییرات رنگ، طعم، بو، مزه ازدست رفتن تردی و آب داری و کاهش ارزش غذایی ، از جمله کاهش مقدار بعضی از مواد محلول در آب نظیر ویتامینها، مواد معدنی و اسیدهای آمینه.

این مواد بخصوص هنگام خارج کردن مواد غذایی از حالت انجماد همراه خون آبه یا عصاره هایی که از ماده غذایی هنگام خارج کردن از حالت انجماد دفع می شود خارج می شوند.در اثر طولانی شدن زمان نگهداری به حالت انجماد هم کم و بیش مقداری از ویتامینها به خصوص مقدار ویتامینهای گروه B و ویتامین C در مواد غذایی کاهش می یابد و بنابراین هر قدر زمان نگهداری طولانی تر باشد احتمال کاهش ارزش غذایی محصول بیشتر است و طبعاً از ارزش ظاهری طعم و رنگ و بطور کلی خصوصیات کیفی کاسته می شود. برای جلوگیری از این تغییرات نامطلوب می توان:

مواد غذایی را قبل از نگهداری در فریزر حرارت داد. حرارت، آنزیمها و میکروبها را از بین می برد و اینها بعداً در طی زمان نگهداری محصول در یخچال، نمی توانند آنرا فاسد نمایند. این امر بخصوص در مورد سبزیها، ماهی و میوه ها هم که دارای تعدادی از انواع میکروبها هستند و هم محتوی مقداری آنزیمهای متفاوتند حائز اهمیت بیشتری است.
در مواردی که هنگام خارج کردن از حالت انجماد مقداری عصاره یا خون آبه از مواد غذایی خارج می شود، بهتر است خون آبه یا عصاره خارج شده را مجدداً به مواد غذایی اضافه کرده و از دور ریختن آنها خودداری نمود زیرا مواد دفع شده از با ارزشترین قسمتهای محصول بوده و حاوی مقداری ویتامینهای محلول در آب، مقداری مواد معدنی و مقداری اسیدهای آمینه است.
مواد غذایی که از حالت انجماد خارج شده اند در طی عمل پختن مقداری بیشتر از رطوبت خود را همراه با مواد محلول در آب مثل ویتامینها، مواد معدنی و اسیدهای آمینه از دست می دهند. بنابراین باید سعی کردد این مواد غذایی در حداقل زمان، حداقل درجه حرارت و بخصوص با اضافه کردن حداقل مقدار آب پخته شوند. بعلاوه از دور ریختن آب پخت این مواد جداً خودداری شود.
هر قدر سرعت انجماد مواد غذایی بیشتر باشد تغییرات نامطلوب در اثر انجماد کمتر اتفاق می
افتد (Pisano et al., 2011).

 

1-5- روش خارج کردن مواد غذایی از حالت انجماد

عمل انجماد اگر به نحو مطلوبی انجام پذیرد چندان اثر نامطلوبی بر روی محصول ندارد، اما عواملی از

قبیل سرعت انجماد ، شرایط نگهداری بعدی و شرایط خارج کردن از حالت انجماد ممکن است هریک دارای اثرات نامطلوبی باشند. به طور کلی هر قدر عمل خارج کردن از حالت انجماد سریع تر باشد از اثرات نامطلوب آن کاسته می شود اما در حالت عادی زمان خارج کردن از حالت انجماد بسیار طولانی است، از طرفی خارج کردن از حالت انجماد به کمک آب داغ و یا قرار دادن در زیر آب هم مناسب نیست زیرا خون آبه و عصاره محصول خارج می شود، بنابراین چنانچه مواد غذایی برای پخت آماده باشند بهتر است آنها را مستقیماً به ظرف پخت غذا اضافه کرده و عمل حرارت دادن را ادامه داد که در اینصورت اولاً تغییرات نامطلوب به حداقل می رسد و ثانیاً خون آبه و عصاره در صورت خارج شدن از محصول وارد ظرف غذا شده و در هر حال به مصرف می رسند (Pisano et al., 2011).

 

1-5-1- انجماد و تاثیر آن بر نگهداری مواد غذایی

کیفیت محصولات منجمد و مشتری پسندی آنها بوسیله بهینه کردن روش ها و جریان فرآیند شامل سرعت

انجماد ،کیفیت مواد اولیه و شرایط انبارش و ذخیره سازی افزایش می یابد. به هرحال، فاکتورهای مهمی که در کیفیت محصول دخیل می باشند در گروهی جمع بندی می گردند که شامل ویژگی های حسی ) شامل ویژگی های فیزیکی و شیمیایی(، ویژگی های میکروبی و ویژگی های تغدیه ای محصولات منجمد می باشند.

 

 

1-5-2- ویژگی های حسی 

مولفه های اصلی این گروه همان مزه و بو و طعم محصول می باشند. تجزیه و تحلیل ها و آزمایشاتی جهت تعیین تاثیر فرآیند انجماد ، انبارش و سردخانه گذاری محصول و نیز از حالت انجماد در آمدن ) ذوب شدن محصول منجمد( با توجه به تغییراتی که در ترکیبات شیمیایی محصول رخ می دهد، انجام گردیده است. اصولاً ویژگی های حسی با توجه به شکل ظاهری و مزه محصول مشخص می گردد.

 

1-5-3- جنبه های فیزیکی انجماد

مهمترین تغییر فیزیکی که در غذاهای منجمد اتفاق می افتد مهاجرت رطوبت می باشد که خصوصیات

بیوشیمی، فیزیکی و شیمیایی مواد غذایی و در نهایت بافت ماده غذایی و طعم و دلچسبی آنرا تحت تاثیر

قرار می دهد.

 

1-5-4- بافت مواد غذایی

بیش از 21 % بافت اغلب سبزی و میوه جات را آب تشکیل می دهد. در طی فرآیند انجماد ، بدلیل ایجاد

حالت انبساط دیواره سلولی می ترکد.

یکی از متداولترین موارد در کاهش کیفیت محصولات انجماد است که به سبب مهاجرت رطوبت در مواد غذایی اتفاق می افتد. حالتی که کریستال های یخ در سطح ماده غذایی تشکیل می گردد. نقاطی که به صورت دانه دانه و قهوه ای رنگ در سطح محصول مشاهده می شود سبب خشک و سفت شدن و نیز از بین رفتن عطر و طعم محصول می گردد. از این نقص می توان بوسیله استفاده از بسته بندی های ضخیم و ضد آب ) جلوگیری کننده از خروج رطوبت ( در فرآیند انجماد جلوگیری نمود.

 

1-5-5- جنبه های شیمیایی انجماد

تغییرات شیمیایی که پس از برداشت محصول ) میوه و سبزی( آغاز می گردد می تواند سبب بروز خسارات و ضایعات بسیاری گردد. به همین دلیل می باید بلافاصله پس از برداشت میوه و سبزی، کارهای مقدماتی جهت منجمد کردن سبزی و میوه را انجام داد. برخی آنزیمها می توانند سبب کاهش کیفیت در رنگ و مواد غذایی، تغییرات شیمیایی و تغییر رنگ در میوه و سبزیجات منجمد گردند و می باید توسط عملیات آنزیم بری و حرارت دادن غیر فعال گردند. در اغلب موارد عمل بلانچینگ در سبزیجات جهت حفظ کیفیت سبزیجات منجمد الزامی است. همچنین این عمل سبب کاهش میکروارگانیسم های موجود در سطح محصول می گردد. در مورد میوه جات عمل بلانچینگ ) حرارت دادن( می تواند سبب افت شدید کیفیت محصول گردد. در این موارد جهت کنترل فعالیت آنزیم ها از ترکیبات شیمیایی استفاده می گردد. یکی از ترکیباتی که بصورت جداگانه و یا بصورت مخلوط با شکر جهت جلوگیری از فعالیت آنزیم ها استفاده می شود آسکوربیک اسید می باشد.ایجاد بوی ترشیدگی و اکسید شدن که بر اثر تماس هوا با محصول منجمد بوجود می آید نیز از دسته تغییرات شیمیایی می باشد. این نقص توسط خارج کردن اکسیژن از داخل بسته بندی و نیز استفاده از بسته

بندی های مقاوم به نفوذ اکسیژن جلوگیری می گردد.

 

1-5-6- جنبه های ایمنی و بهداشتی انجماد

عموماً فرایند انجماد بطور قابل ملاحظه ای سبب نابودی میکروارگانیسم های موجود در میوه و سبزی نمی گردد. عمل بلانچینگ قبل از انجماد سبب از بین رفتن برخی میکروارگانیسم ها و کاهش آن ها در عملیات ذخیره سازی در سردخانه می گردد. با این وجود شماری از میکروارگانیسم های موجود می توانند تکثیریافته و در جریان درآمدن از حالت انجماد )آب شدگی محصول( سبب آلودگی و ضایعات گردند. ایجاد نوسان در دمای انبار سردخانه یکی از مهمترین دلایل بروز آلودگی میکروبی در طی ذخیره سازی می باشد. بنابراین مراقبت های ویژه ای جهت حفظ محصول در شرایط یکنواخت در سردخانه لازم می باشد.

 

1-5-7- کیفیت غذایی

میزان انرژی و ارزش تغذیه ای محصولات منجمد به شرط رعایت شرایط ذکر شده در تهیه مواداولیه و نیز فرایند انجماد ، به نسبت سایر روش های نگهداری بیشتر است.فرآیند انجماد تاثیری بر روی مواد مغذی ندارد، اما در طی فرآیند بلانچینگ ) قبل از انجماد ( ترکیبات محلول در آب از ماده غذایی خارج می گردند.

 

1-5-8- جلوگیری از ایجاد طعم ترشیدگی

ایجاد طعم و بوی ترشیدگی در اثر تماس محصول منجمد شده با هوا می باشد. این عمل با استفاده از لفافهایی که از ورود هوا به داخل محصول جلوگیری می نمایند و نیز خارج کردن هوای داخل بسته های

منجمد شده صورت می پذیرد.

 

1-5-9- تغییرات در بافت محصول

از آنجایی که بیشتر وزن میوه و سبزیجات را آب شکیل می دهد، هنگام انجماد بدلیل انبساط مولکول های

آب یخ زده، دیوار سلولی ترکیده و هنگام خارج شدن از حالت انجماد ،بافت کمی حالت لهیده و آبدار پیدا

می کند. مثلاً هنگامیکه گوجه فرنگی منجمد از حالت انجماد خارج می گردد بصورت توده ای لهیده و آبدار درمی آید. بهمین خاطر برخی میوه و سبزیجات همانند گوجه فرنگی،

اهمیت و ضرورت پژوهش ………………………  9

هدف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

سؤال­های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….. 12

فرضیه های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 13

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها …………… 17

فصل دوم: پیشینه پژوهش

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

آمادگی اعتیاد ……………………………………………………………………………………………………………………………… 22

مدل های مربوط به گذارهای تحولی برای مصرف مواد …………………………………………………………. 23
مدل های مربوط به عوامل خطرزا و محافظت کننده مصرف مواد ………………………………………… 24
1-2. رویکرد اجتماعی/فرهنگی، بین فردی و فردی …………………………………………………………………… 26

2-2. الگوی ساختار علی مصرف مواد ………………………………………………………………………………………….. 27

3-2. مدل زیستی-روان شناختی-اجتماعی مصرف مواد ……………………………………………………………. 28

شیوه های فرزند پروری و آمادگی اعتیاد …………………………………………………………………………………….. 31

نظریاتی در باب شیوه های فرزند پروری ……….. 32

نظریه فرآیند تخریبی خانواده ……………. 32
نظریه پذیرش-طرد والدین ………………… 33
 

عنوان……………………………………………………………………………………………………………………………………….صفحه

نظریه سه وجهی پیترسون و رالینز …………. 35
الف-3). رویکرد یک سویه ……………………………………………………………………………………………………………. 35

ب-3). رویکر دو سویه ……………………… 42

ج-3). رویکرد منظومه ای ……………………………………………………………………………………………………………. 43

پژوهش های مربوط به ارتباط شیوه های فرزندپروری و آمادگی اعتیاد    45

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………. 47

نوجویی و آمادگی اعتیاد ………………………………………………………………………………………………………………. 47

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین نوجویی و آمادگی اعتیاد    52

نتیجه گیری ……………………………… 53

مشکلات رفتاری برونی سازی و آمادگی اعتیاد ……. 54

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین مشکلات رفتاری و آمادگی اعتیاد 60

نتیجه گیری ……………………………… 61

راهبردهای مقابله و آمادگی اعتیاد ………….. 61

انواع راهبردهای مقابله …………………… 65

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین راهبردهای مقابله و آمادگی اعتیاد ……………………………………….. 68

نتیجه گیری ……………………………… 69

ارتباط بین شیوه های فرزند پروری و نوجویی   ……………………………………………………………………………. 70

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین شیوه های فرزند پروری و نوجویی 73

ارتباط بین شیوه های فرزند پروری و مشکلات رفتاری. 75

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین شیوه های فرزند پروری و مشکلات رفتاری……………… 79

ارتباط بین شیوه های فرزند پروری و راهبردهای مقابله ……………………………………………………………. 83

پژوهش­های داخلی و خارجی: رابطه بین شیوه­های فرزندپروری و راهبردهای مقابله …………………………………. 84

ارتباط بین راهبردهای مقابله و مشکلات رفتاری…………………………………………………………………………. 85

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین راهبردهای مقابله و مشکلات رفتاری ……………………………………….. 87

ارتباط بین نوجویی و مشکلات رفتاری ………….. 89

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین راهبردهای مقابله و مشکلات رفتاری ……………………………………….. 90

ارتباط بین شیوه های فرزندپروری، نوجویی و مشکلات رفتاری    92

پژوهش­های داخلی و خارجی: رابطه بین شیوه­های فرزندپروری، نوجویی و مشکلات رفتاری…….94

 

عنوان ………………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

ارتباط بین شیوه های فرزندپروری، راهبردهای مقابله و مشکلات رفتاری 95

پژوهش های داخلی و خارجی: رابطه بین شیوه های فرزندپروری، راهبردهای مقابله و مشکلات رفتاری…………………….. 97

ارتباط بین شیوه های فرزند پروری، راهبردهای مقابله و آمادگی اعتیاد 98

خلاصه …………………………………… 99

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….102

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………. 102

نمونه و روش نمونه گیری  ………………………………………………………………………………………………………… 102

ابزارهای اندازه­گیری ……………………………………………………………………………………………………………………103

طرح پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………. 123

روش اجرای پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..125

تحلیل آماری و راهبرد الگویابی …………………………………………………………………………………………………125

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….128

1-4. یافته های توصیفی …………………………………………………………………………………………………………….128

2-4. یافته های مربوط به آزمون مدل فرضی پژوهش …………………………………………………………….. 132

شناسایی مدل ………………………………………………………………………………………………………………… 132
2 برآورد مدل ………………………………………………………………………………………………………………………..134

    1-2). برازندگی مدل فرضی پژوهش ………………………………………………………………………………135

       2-2). برآورد پارامترهای مدل فرضی پژوهش …………………………………………………………….136

     3-2-4. اصلاح مدل ………………………………………………………………………………………………………………138

     4-2-4. آزمودن و تعیین دوباره مدل …………………………………………………………………………………..138

                1-4. برازندگی مدل اصلاحی پژوهش و تفاوت بین دو مدل پیشنهادی و اصلاح…139

                1-4. برآورد پارامترهای مدل اصلاحی پژوهش …………………………………………………….140

                     1-2-4. الگوی اندازه گیری مدل اصلاحی پژوهش …………………………………….. 140

 

 

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………………………………..صفحه

                     2-2-4. الگوی ساختاری مدل اصلاحی پژوهش …………………………………………….141

یافته های مربوط به فرضیه های با یک متغیر میانجی ………………………………………………………………146

روابط میانجی با سه مسیر یا میانجی سلسله ای ……………………………………………………………………….159

یافته های مربوط به فرضیه های با دو متغیر میانجی یا سلسله ای …………………………………………..164

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….175

تبیین نتایج حاصل از آزمون مدل عوامل موثر بر آمادگی اعتیاد …………………………………………….. 177

جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………..199

محدودیت های پژوهش …………………………………………………………………………………………….202 پیشنهادهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….202

الف) پیشنهادهای نظری …………………………………………………………………………………………………….. 202

ب) پیشنهادهای کاربردی …………………………………………………………………………………………………….203

منابع

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………………………206

منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………..215

ضمائم ………………………………………………………………………………………………………………………………………….245

چکیده انگلیسی     

مقدمه

برخی از پدیده ها و مسائل اجتماعی و انسانی دارای ماهیت حساس، ساختار نامشخص و کارکرد به ظاهر پنهان هستند. این پدیده ها و مسائل، از یک سو، تمایل به پوشیده ماندن دارند و از سوی دیگر، مانند جریان رودخانه، ظاهری آرام و درونی پرخروش، پرکشش و پرقدرت دارند و هر مانعی را از سر راه خود برمی­ دارند و پیش می­روند. نمونه ای از این پدیده ها و مسائل، اعتیاد و مصرف مواد مخدر است (کلدی و مهدوی، 1382). دست کم 3500 سال است که انسان مواد مخدر مصرف می کند (سادوک[1] و سادوک، 2003). سابقه مصرف آن در کشور ما، دست کم به 400 سال قبل در دوره صفویه برمی­گردد (تقوی، 1363) و در حال حاضر در  آستانه قرن بیست و یکم، هنوز جوامع بشری با مشکل بزرگ اجتماعی و روانی سوء مصرف مواد درگیر هستند و علیرغم کوشش های زیاد و هزینه های بسیار سنگین برای مبارزه با آن، هنوز راه حل مناسب و قابل قبول برای چیره شدن به این مشکل بزرگ جهانی به دست نیامده است (مهریار و جزایری، 1377). در کشور ما، اولین کوشش ها در راستای کاهش عرضه مواد افیونی بوده و کمتر به کاهش تقاضا توجه شده است و امروزه مبارزه فرهنگی با مسئله اعتیاد و پایین آوردن سطح تقاضا در اولویت قرار گرفته است (اورنگ، 1378). فرض بر این است که جلوگیری از مبتلا شدن افراد به سوء مصرف مواد مخدر و پیشگیری از آن، آسان تر از درمان این اختلال است (بتوین[2] و بتوین، 1992). هدف از پیشگیری، به تأخیر انداختن یا جلوگیری از شروع استفاده از مواد در جامعه است (هنسن[3]، 1992). به این ترتیب، پیشگیری از ابتلای افراد جامعه به سوء مصرف مواد به معنی جلوگیری از تحمل هزینه های سنگین به اجتماع، ابتلای افراد به ایدز و بیماری های دیگر، کاهش بازدهی در محیط کار، وقوع جرم و جنایت و در معرض خطر قرار گرفتن نسل بعدی است (جزایری، رفیعی و نظری، 1382).

بیان مسأله

اعتیاد یک بیماری جسمی- روانی- اجتماعی- معنوی[4] است (گالانتر[5]، 2006) که در شکل گیری آن چندین زمینه پیش اعتیادی نقش داشته (زینالی، وحدت و عیسوی، 1387) و وابستگی و مصرف آن، آثار و پیامدهای بنیادی و نامطلوب روانی، اجتماعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی و فرهنگی بر ساختار و کارکرد جامعه دارد (کلدی و مهدوی، 1382). تجربیات سال­های اخیر حاکی از آن است که اقدامات یک جانبه به عنوان مثال جلوگیری از عرضه جهت پیشگیری از مصرف مواد مخدر کارساز نبوده اند. بنابراین به منظور برنامه ریزی دقیق، واقع بینانه و اثربخش درباره پیشگیری اولیه از مصرف مواد مخدر باید عوامل خطرزا[6] و محافظت کننده[7] شناسایی شوند (پاندینا[8]، 2006).

پژوهش­های مختلف نشان می­دهند که برای پذیرش و مصرف مواد مخدر، وجود زمینه های رشدی ناسالم ضروری است. در واقع معتادان کسانی هستند که مصرف مواد مخدر، به زمینه های رشدی ناسالم آنها، اضافه می شود، یعنی رشد ناسالم در زمینه های مختلف موجب گرایش آنها به مواد مخدر می شود و رشد گرایش به مواد مخدر در طی زندگی، تحت عنوان استعداد اعتیاد، مطرح است (کلد­ی و مهدوی، 1382). عده ای از نظریه پردازان معتقدند که گرایش به اعتیاد یعنی استعداد برای معتاد شدن به هر طریقی، یک وضعیت فیزیولوژیایی بنیادین است، چیزی که فرد با آن متولد می شود (فیلپس و نورس[9]، 1986، به نقل از تامر[10]، 2001).

نظریه های مختلف در حوزه های جامعه شناسی، روان شناسی و زیست شناسی درباره علل شروع مصرف مواد مخدر در نوجوانان ارائه شده است. در بررسی های اخیر شمار قابل ملاحظه ای از عوامل خطرزای و محافظت کننده خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و فردی شروع مصرف مواد مخدر شناسایی شده اند (براون، گو، سنگر، داونس و برینلس[11] 2009).

 مدل روان شناختی یا منش شناختی برای سوء مصرف الکل و دیگر مواد، مطرح می کند که وابستگی شیمیایی ریشه در نابهنجاریهای شخصیت یا سرشت دارد. در این مدل، عوامل علّی سوء مصرف الکل و دیگر مواد، عبارتند از شخصیت یا آمادگی (شخصیت مستعد اعتیاد)، عدم انطباق با فشارهای روانی ، کنترل تکانه ضعیف (2006). بنابراین پژوهشگران معتقدند شخصیت از جمله عواملی است که می تواند نقش مهمی در آمادگی، تسریع و تداوم رفتارهای وابستگی یا سوء مصرف، داشته باشد (راچکین، آیسمن و هاگلوف[12]، 1999).

بررسی های اخیر درباره عوامل شخصیتی و مصرف مواد بیشتر بر روی ساختار علّی آن تأکید دارند. از جمله برجسته ترین متغیرهایی که برای مشخص کردن مصرف کنندگان مواد در طی پژوهش های مختلف و به ویژه در نظریه زیستی- روانی شخصیت[13] کلونینجر (1991) به طور کلّی شناسایی شده اند، متغیر نوجویی[14] (کلونینجر[15]، 1987، به نقل از لی بان[16] و همکاران، 2004 ) است، که یکی از ابعاد سرشتی شخصیت می باشد. در پژوهش های مختلف این ویژگی به عنوان عامل خطرساز، یعنی ویژگی یا اتفاقی که اگر در شخصی وجود داشته باشد، احتمال گرایش فرد را به مصرف مواد مخدر افزایش می دهد، در مصرف کنندگان انواع مختلف مواد مخدر بالاتر از گروه کنترل بوده است (راچکین و همکاران، 1999).

کلونینجر و همکاران (1987، به نقل از لی بان و همکاران، 2004) در چهار چوب نظریه شخصیت خود، سنخ شناسی سوء مصرف الکل را به صورت نوع 1 و نوع 2 ارائه کرده اند. آنها تلاش کردند مولفه های شخصیتی را که پیش بینی کننده سوء مصرف الکل هستند، شناسایی نمایند. بر این اساس دریافتند که مولفه نوجویی بالا ( به همراه آسیب گریزی[17] پایین) با شروع زودرس سوء مصرف الکل رابطه دارد. همچنین در بسیاری از موارد، نوجوانان با نوجویی بالا نیز، نیازشان به تحریک و هیجان را با استفاده از مواد محرک­زا [18] و دیگر مواد مخدر برآورده می­کنند. اما با توجه به اینکه همه افراد دارای نوجویی بالا، مواد مصرف نمی کنند، شیوه های فرزندپروری مقتدرانه، به عنوان عامل حمایت کننده یعنی عاملی که احتمال مصونیت در مقابل مصرف مواد را افزایش می دهد و تعدیل کنندۀ مصرف مواد، نگرش نسبت به مواد و تمایلات مصرف است، مطرح شده است (استیفنسن و هلم[19]، 2006). از طرف دیگر کینی[20] (1996) و کامفر و الوارادو[21] (1998­، به نقل از زینالی و همکاران، 1387) ارتباط ضعیف فرزند- والدین را از عوامل اجتماعی پیش بینی کننده اعتیاد در نوجوانان گزارش کرده اند.

عامل دیگری که بر آمادگی اعتیاد تأثیر­گذار است، راهبردهای مقابله[22] است. فرضیه آسیب پذیری[23] در زمینه تنیدگی[24] مطرح می­کند که برخی از افراد چه به دلیل آمادگی زیست شناختی، و چه به دلیل حساس­سازیهای اولیه، از جمله شیوه­های فرزند پروری نامناسب (یوهارا، ساکادو، ستو و سامیا[25]، 2000)، در مقایسه با سایر افراد، با احتمال بیشتری به رویدادهای تنیدگی­زای زندگی پاسخ منفی می­دهند (آقایوسفی، دادستان، اژه ای و منصور، 1382).

هالپرن[26] (2004) به بررسی نقش میانجی راهبردهای مقابله در ارتباط بین محیط خانواده و شیوه فرزندپروری با مشکلات رفتاری کودکان با استفاده از تحلیل رگرسیون پرداخته و به این نتیجه دست یافت که راهبردهای مقابله به عنوان یک متغیر میانجی در ارتباط بین کشمکش خانوادگی و شیوه فرزندپروری نامناسب با مشکلات برونی­سازی عمل می­کند. بنابراین راهبردهای مقابله مناسب، شیوه های صحیح فرزندپروری، پاسخگو بودن و به هم پیوستگی خانواده به عنوان عوامل حمایت کننده در برابر مشکلات رفتاری می باشند.

لامبورن، مونتس، استنبرگ و دارنباخ[27] (1991، به نقل از ولفردت، همپل و مایلز[28]، 2003) گزارش کردند که نوجوانان با والدین مقتدر نسبت به نوجوانان با والدین مسامحه کار[29] یا سهل گیر[30]، دارای انطباق بهتر در رابطه با بدفتاری، مصرف مواد و بزهکاری کمتر در مدرسه بوده و در حوزه های پیشرفت دارای صلاحیت بیشتری می باشند.

تری[31]  (2004) نیز در پژوهشی مطرح می­کند که رفتار بزهکارانه از عوامل متعددی از جمله محیط های خانوادگی بی ثبات و شیوه های فرزندپروری نامناسب نشأت گرفته است که شخص را در طی انتقال به نوجوانی تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین پژوهش­ها نیز نشان داده اند که این عوامل بر روی رفتار بزهکارانه کودکان و نوجوانان و حتی دانشجویان جدید الورود نیز تأثیر گذار است (تری، 2004؛ هیک من، بارثولومی و مک کنری[32]،2000).

شیوه فرزندپروری مستبد با بروندادهای رفتاری منفی از جمله رفتار پرخاشگرانه، عملکرد عاطفی کاهش یافته، افسردگی و سطوح پایین­تر اعتماد به نفس ارتباط دارد (برنز[33]، 2002؛ پایکل، کاپلان و رید[34]، 2002؛ اسکیلز[35]، 2000، به نقل از تری، 2004 و بیرز و گوسنز[36]، 2003). شیوه فرزندپروری سهل­گیر نیز با بزهکاری و پرخاشگری در سنین نوجوانی مرتبط است. نظارت ضعیف، غفلت، و بی­تفاوتی که همگی جزء شیوه فرزندپروری سهل­گیرانه می­باشند، نقش تعیین کننده­ای در ارتکاب بزه داشته و در نتیجه، این افراد با فراوانی بیشتری در رفتارهای منحرف از جمله مصرف مواد و الکل، رفتارهای غیر انطباقی، تکانشی، هیجانی و سوء رفتار یا کارهای خلاف در مدرسه درگیر می شوند (داربین، دارلینگ، استنبرگ و برون[37]، 1993؛ میلر، دی اری و دادلی[38]، 2002، به نقل از تری، 2004).

پورشهباز، شاملو، قاضی طباطبایی و جزایری (1384) در پژوهشی تحت عنوان «روابط ساختاری عوامل روان شناختی مصرف مواد مخدر در نوجوانان پسر» به این نتیجه دست یافتند که مشکلات رفتاری عمده ترین عامل تجربه مصرف قبلی مواد و به تبع آن مصرف مواد مخدر در نوجوانان پسر بوده و این عامل نه تنها مستقیماً بر تجربه مصرف مواد مخدر تأثیر دارد بلکه به طور غیر مستقیم و با افزایش نگرش مثبت به مصرف مواد مخدر، بر آن تأثیر دارد.

همان طوری که وست و ایکن[39] (1997، به نقل از پور شهباز و همکاران، 1384) مطرح می­کنند برای پیشگیری از مصرف مواد مخدر صرفاً شناسایی فهرستی از عوامل خطرزا و محافظت کننده کافی نیست بلکه باید از مکانیزم و چگونگی بروز آنها نیز مطلع بود، بنابراین، شناسایی روابط متغیرهای واسطه بالقوه و ارتباط آنها با مصرف مواد مخدر، لازمه فعالیت های مؤثر پیشگیری است.

با توجه به یافته های پژوهشی که نمونه هایی از آن در این بخش ذکر گردید، این سوال مطرح می شود که متغیرهای فوق چگونه و از چه مسیرهایی بر آمادگی اعتیاد اثر می گذارند؟ روابط این متغیرها با هم و در ارتباط با آمادگی اعتیاد چگونه است؟ بنابراین، در این پژوهش روابط حاکم بر متغیرها و مکانیزمی که منجر به آمادگی اعتیاد در نوجوانان دختر و پسر می شوند با استفاده از روش مدل یابی معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفتند.

شکل 1-1 مدل فرضی پژوهش حاضر را نشان می دهد. بر اساس این مدل، چنین فرض شده است که شیوه های فرزند پروری از طریق راهبردهای مقابله، نوجویی و مشکلات رفتاری بر آمادگی اعتیاد تأثیر می گذارند.

اهمیت و ضرورت پژوهش

مواد مخدر در هزارۀ سوم، همچنان به صورت یک معضل و عامل هولناک در آمده است و موج تخریب کنندۀ آن، بر کلیه زمینه­های اجتماعی- اقتصادی- سیاسی- فرهنگی- روانی و تربیتی اثر گذاشته است. بررسی آمارهای موجود در ایران و دیگر کشورها، از جمله کشورهای آسیایی می تواند شمایی روشن تر از آنچه که بیان شد، نشان دهد. ارقام موجود، راجع به انسان هایی است که می توانستند مولدان بالقوه و بالفعل جامعه باشند. تخمین زده می شود که هر فرد ایرانی وابسته به مواد، حدود یک میلیون  تومان در سال به جامعه زیان می رساند (رئوفی و رضوی، 1378). این هزینه­ که افراد وابسته به مواد، صرف مواد می کنند و تأثیرات منفی که بر اطرافیانشان می گذارند، حاکی از خسارات عظیم تر پیکرۀ نیروی انسانی جامعه است. می توان گفت که اعتیاد مخصوص یک قشر خاص نیست، در میان هر طبقه ای چه مرفه و غیرمرفه، بی سواد و باسواد، مجرد و متأهل و …، فرد وابسته به مواد وجود دارد. اما اینکه چه افرادی، با چه ویژگی هایی، بیشتر در معرض خطر هستند، بر اساس پژوهش­هایی که در مورد اعتیاد انجام شده، مشخصات فردی، اجتماعی و روانی ویژه ای را برای افراد وابسته به مواد شناسایی و مطرح شده اند. مرور و مطالعه اطلاعات موجود در این زمینه حاکی از آن است که نوجوانان به عنوان قشر آسیب پذیر بیشتر در معرض خطر هستند. اعتیاد نیروی نوجوان هر جامعه، در واقع زمینه ساز تخریب و انحطاط کامل آن اجتماع می باشد. نتایج مطالعات متعددی که در برخی از کشورها در زمینه میزان ابتلای افراد به مصرف مواد انجام شده است، چشمگیر بوده و زنگ خطری است که بذل توجه به آن از ضروریات زمان محسوب می شود. برای نمونه در ترکیه 4/31 درصد افراد مورد مطالعه یک پژوهش را زیر 15 ساله ها تشکیل می دادند، از سوی دیگر در پاکستان بیشترین افراد وابسته به مواد (5/17 %) زیر 35 سال و بالاترین نسبت سنی افراد وابسته به مواد مورد بررسی بین 26 تا 30 سال بوده که سن شروع اعتیاد 34 درصد آنها 15 تا 20 سال ذکر شده است. طی یک مطالعه که در هند انجام شده است، سن قشر آسیب پذیر بین 20 الی 34 سال است. منبع دیگری مطرح می کند، در بررسی­های گسترده­ای که انجام شده، میزان سوء مصرف مواد یا وابستگی به مواد در طول عمر در جمعیت بالای 18 سال ایالات متحده، 7/16 درصد گزارش گردیده است. و در نهایت در بنگلادش بیشترین افراد مورد تحقیق وابسته به مواد، بین سنین 21 الی 34 سال بودند (مددی و نوغانی، 1384). اعتیاد در کشور ما نیز طی سال های اخیر روند رو به افزایش داشته و مطابق آمارها حدود 73 درصد جمعیت معتاد کشور، زیر 40 سال و میانگین سنی آنها حدود 35 سال است. وجود 5/2 میلیون معتاد رسمی و حدود 4 میلیون معتاد تفننی که نهایتاً آنان نیز ممکن است معتاد دائم شوند، لزوم توجه به این پدیده ناخوشایند را بیشتر و رهایی از این مسمومیت را مسلم تر می کند (مسکنی و جعفر زاده فخار، 1387). برخی بررسی ها پنج تا ده درصد افراد جامعه را دارای زمینۀ مستعد برای اعتیاد دانسته اند (پیران، 1376، به نقل از زینالی و همکاران، 1387).

ادمون سان، کانگر[40] و کانگر، (2007) در پژوهشی تحت عنوان مهارت های اجتماعی در دانشجویان با صفت خشم بالا، به این نتیجه دست یافتند که شیوع مصرف مواد در زنان افزایش یافته است و کاهش میانگین سن شروع مواد، از دیگر یافته های تحقیق بود.

در طول دو دهه گذشته با توجه به پیامدهای نامطلوب و بنیادی روانی، اجتماعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی و فرهنگی بر روی ساختار و کارکرد جامعه، چندین عامل خطرساز (علاوه بر محافظت کننده) برای سوء مصرف مواد در بین افراد شناسایی شده است، از جمله میزان بالای تعارض­های خانوادگی، مشکلات تحصیلی، بروز همزمان اختلالات روانی نظیر اختلال سلوک و افسردگی، مصرف مواد از سوی همسالان و والدین، تکانشگری و شروع زودرس مصرف سیگار را نام برد (مسکنی و همکاران، 1387). اما از آنجایی که امکان بررسی کلیه عوامل مؤثر بر گرایش به مصرف مواد امکان پذیر نمی باشد، لذا در این پژوهش به بررسی برخی از عوامل محافظت کننده و خطرساز در زمینه آمادگی اعتیاد پرداخته تا بر اساس یافته های آن، بتوان پیشنهادات و توصیه هایی در جهت مبارزه با سوء مصرف موادمخدر و پیشگیری از این عادت مضر در نوجوانان ارائه نمود. از طرف دیگر، ماهیت پیچیده مشکلات مرتبط با اعتیاد، ضرورت به کار گیری پژوهشی چند بعدی و سازمان یافته را در این خصوص نشان می دهد. بنابراین، پژوهشهایی که بتوانند عامل موثر بر اعتیاد را در یک سطح وسیع کنترل و مطالعه کنند، بیشتر راهگشا خواهند بود.

امید است که یافته های پژوهش حاضر نه تنها موجب درک روشن تر و شناخت بیشتر اعتیاد شود، بلکه اطلاعات سودمند و اساسی در زمینه پیش­گیری اولیه از اعتیاد نوجوانان ارائه دهد. زیرا که شناخت عوامل زمینه ای گرایش به انواع مواد مخدر، و مداخله جهت حذف این عوامل، مهمترین گام در این مسیر است. در ضمن با توجه به بررسی پیشینه تحقیق هیچ مطالعه ای در زمینه بررسی این روابط در ارتباط با آمادگی اعتیاد در بین نوجوانان سال سوم دبیرستان یافت نشد.

اهداف پژوهش

هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائه و آزمون مدلی از برخی عوامل روان شناختی خطرساز و محافظت کننده مرتبط با آمادگی اعتیاد است.

 اهداف جزئی:

تعیین اثر عوامل روان شناختی محافظت کننده (شامل شیوه فرزند پروری مقتدر، نوجویی پایین، راهبرد مقابله مسئله مدار و عدم وجود مشکلات رفتاری) بر آمادگی اعتیاد
تعیین اثر عوامل روان شناختی خطرساز (شامل شیوه فرزندپروری مستبد و سهل گیر، نوجویی بالا، راهبرد مقابله هیجان مدار و اجتنابی، مشکلات رفتاری) بر آمادگی اعتیاد می باشد.
سوالهای پژوهش

آیا مدل پیشنهادی مربوط به عوامل خطرساز و محافظت کننده، بر آمادگی اعتیاد فعال و منفعل، برازنده داده ها می باشد؟
عوامل خطر ساز (شامل شیوه فرزندپروری مستبد و سهل گیر، نوجویی بالا، راهبرد مقابله هیجان مدار و اجتنابی، مشکلات رفتاری) چه تأثیری بر ابعاد مختلف آمادگی اعتیاد دارند؟
عوامل محافظت کننده (شامل شیوه فرزند پروری مقتدر، نوجویی پایین، راهبرد مقابله مسئله مدار و عدم وجود مشکلات رفتاری) چه تأثیری بر ابعاد مختلف آمادگی اعتیاد دارند؟
 

فرضیه های پژوهش

شیوه فرزندپروری مقتدر اثر منفی مستقیم بر روی نوجویی دارد.
شیوه فرزندپروری مستبد اثر مثبت مستقیم بر روی نوجویی دارد.
شیوه فرزندپروری سهل گیرانه اثر مثبت مستقیم بر روی نوجویی دارد.
نوجویی اثر مثبت مستقیم بر مشکلات رفتاری دارد.
شیوه فرزندپروری مقتدر اثر منفی مستقیم بر مشکلات رفتاری دارد.
شیوه فرزندپروری مستبد اثر مثبت مستقیم بر مشکلات رفتاری دارد.
شیوه فرزندپروری سهل­گیرانه اثر مثبت مستقیم بر مشکلات رفتاری دارد
شیوه فرزندپروری مستبد اثر مثبت مستقیم بر سبک مقابله هیجان مدار دارد.

فهرست مطالب

 

فصل 1: 1

كلیات  1

1-1- موقعیت و خصوصیات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه. 2

1-2- آب و هوا و جغرافیای طبیعی ناحیه. 4

1-3- موقعیت جغرافیایی برش‌های مورد مطالعه و راه‌های دسترسی به آن‌ها (شکل‌های 1-2 و 1-3) 5

1-4- اهداف مطالعه. 6

1-5- پیشینه تحقیق.. 6

1-6- روش مطالعه. 11

1-6-1- گردآوری اطلاعات.. 11

1-6-2- مطالعات صحرایی.. 11

1-6-3- مطالعات آزمایشگاهی.. 12

1-6-4- تلفیق اطلاعات و تدوین رساله. 12

فصل 2: 13

خصوصیات زمین‌شناسی و چینه شناسی ناحیه مورد مطالعه  13

2-1- خصوصیات زمین‌شناسی و ساختمانی ناحیه مورد مطالعه. 14

2-1-1- زمین‌شناسی ناحیه‌ای زاگرس… 14

2-1-2- تقسیمات ساختمانی در زاگرس… 14

2-1-2-1- تقسیم‌بندی بر اساس نظریات فالکن (Falcon, 1961) 14

2-1-2-1-1- زون ساختمانی پیچیده همراه با سنگ‌های دگرگونی (Thrusted zone) 14

2-1-2-1-2- زون تراستی  با ساختار فلسی جهت‌دار (Imbricated thrust zone) یا زون رورانده زاگرس… 15

2-1-2-1-3- زون چین‌خورده ساده (Simpel folded zone) 15

2-1-2-2- تقسیم‌بندی بر اساس نظریات اشتوکلین (Stocklin, 1968) 15

2-1-2-2-1- دشت خوزستان.. 15

2-1-2-2-2- زاگرس چین‌خورده یا زاگرس خارجی.. 16

2-1-2-2-3- زاگرس مرتفع یا زاگرس رورانده یا زاگرس داخلی.. 16

2-1-2-3- تقسیم‌بندی بر اساس نظریات بربریان (Berberian, 1995) 16

2-1-2-4- تقسیم‌بندی بر اساس نظریات مطیعی (1372) 17

2-1-2-4-1- زون دزفول.. 17

2-1-2-4-2- زون فارس… 17

2-2- چینه شناسی نهشته‌های کرتاسه پایینی (نئوکومین- آپسین) در زاگرس… 18

2-3- گروه خامی.. 19

2-3-1- سازند فهلیان.. 19

2-3-2- سازند گدوان.. 20

2-3-3- سازند داریان.. 21

2-4- سازند کژدمی.. 22

2-5- گسل کازرون.. 23

فصل 3: 25

رخساره‌ها، محیط‌های رسوبی  25

3-1- مقدمه. 26

3-2- کمربند رخساره‌ای A (دریای باز کم عمق): 26

3-2-1- رخساره A1 (Peloid Orbitolina Packstone ) 26

3-2-2- رخساره A2 (Orbitolina Packstone): 27

3-2-3- رخساره A3 ((Bioclast Wackestone: 28

3-2-4- رخساره A4 (Orbitolina Wackestone): 30

3-2-5- رخساره ) A5 Bioclast Mudstone ): 31

3-3- کمربند رخساره‌ای B (شیب قاره): 32

3-3-1- رخساره B1 (Bioclast Wackestone): 32

 

3-3-2- رخساره B2 Planktonic Foraminifera Wackestone – packstone) ): 34

3-4- کمربند رخساره‌ای C (دریای باز عمیق): 35

3-4-1- رخساره C1 (Planktonic Foraminifera Wackestone): 35

3-4-2- رخساره C2 (Planktonic Foraminifera Radiolaria Packstone): 36

3-4-3- رخساره C3 (Packstone Radiolaria): 37

3-4-4- رخساره C4 (Radiolaria Wackestone): 38

3-4-5- رخساره C5 (Silty Mudstone): 40

3-5- تفسیر محیط رسوبی (شکل‌های 3-19 و 3-20) 41

فصل 4: 45

لیتواستراتیگرافی  45

4-1- مقدمه. 46

4-2- توصیف چینه شناسی برش سطح الارضی کوزه کوه (شکل‌های 4- 14 و 4-15). 56

4-3- توصیف چینه شناسی برش سطح الارضی فهلیان (شکل‌های 4-16 و 4-17). 62

4-4- انطباق لیتواستراتیگرافی سازند داریان در دو برش کوزه کوه و فهلیان (شکل 4-18) 68

فصل 5: 71

میکروپالئونتولوژی  71

5-1- مقدمه. 72

5-2- توصیف فرامینیفرهای بنتیک… 72

5-3- توصیف فرامینیفرهای پلانکتون.. 79

فصل 6: 86

بیواستراتیگرافی  86

6-1- مقدمه. 87

6-2- انطباق بیواستراتیگرافی  سازند داریان در دو برش کوزه کوه و فهلیان (شکل 6-3) 89

فصل 7: 94

نتیجه گیری  94

منابع  97

اطلس میکروفسیل ها 102

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل‌ها

 

شکل 1-1- نقشه موقعیت جغرافیایی و راه‌های دستیابی به منطقه مورد مطالعه. 3

شکل 1-2- موقعیت برش‌های چینه شناسی فهلیان ((A و کوزه کوه (B) 5

شکل 1-3- نقشه زمین‌شناسی محدوده مورد مطالعه و موقعیت برش‌های چینه شناسی فهلیان (A) و کوزه کوه (B) 6

شکل 3-1- رخساره Orbitolina Packstone Peloid در بخش داریان بالایی برش فهلیان. 27

شکل 3-2- رخساره Orbitolina Packstone در بخش داریان بالایی برش کوزه کوه. 28

شکل 3-3- رخساره Bioclast Wackestone در بخش داریان زیرین برش فهلیان. 29

شکل 3-4- زیر رخساره Peloid Bioclast Wackestone  در بخش داریان بالایی برش فهلیان. 29

شکل 3-5- رخساره Green Algal Bioclast Wackestone در بخش داریان بالایی برش کوزه کوه 30

شکل 3-6- رخساره Orbitolina Wackestone در بخش داریان بالایی برش فهلیان. 31

شکل 3-7- رخساره Bioclast Mudstone در بخش داریان زیرین برش فهلیان.. 32

شکل 3-8- رخساره Bioclast Wackestone در بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 33

شکل 3-9- میان لایه های محلی سنگ آهکهای حاوی اگزوژیرا و گاستروپود فراوان در مارنهای سبز تا خاکستری بخش داریان میانی (از نمای نزدیک) 33

شکل 3-10- میان لایه های محلی سنگ آهکهای حاوی اگزوژیرا و گاستروپود فراوان در مارنهای سبز تا خاکستری بخش داریان میانی (از نمای دور) 34

شکل 3-11- رخساره – packstone  Planktonic Foraminifera Wackestone در بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 35

شکل 3-12- زیر رخساره Radiolaria Planktonic Foraminifera Wackestone      در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش فهلیان. 36

شکل 3-13- رخساره Planktonic Foraminifera Radiolaria Packstone در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 37

شکل 3-14- رخساره Radiolaria Packstone در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش فهلیان. 38

شکل 3-15- رخساره  Radiolaria Wackestone در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 39

شکل 3-16- زیر رخساره Radiolaria Wackestone  Siliceous در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 39

شکل 3-17- زیر رخساره Planktonic Foraminifera Radiolaria Wackestone  در قسمت بالایی بخش داریان زیرین برش كوزه كوه. 40

شکل 3-18- رخساره Silty Mudstone  در بخش داریان میانی برش كوزه كوه. 41

شکل 3-19- ستون چینه شناسی نهشته های داریان در برش کوزه کوه به همراه نمایش تغییرات رخساره ای و محیط رسوبی.. 43

شکل 3-20- ستون چینه شناسی نهشته های داریان در برش فهلیان به همراه نمایش تغییرات رخساره ای و محیط رسوبی.. 44

شکل 4-1- توالی بخش‌های  داریان زیرین (L.Dr.)، داریان میانی (M.Dr.) و داریان بالایی (U.Dr.) در برش کوزه کوه، نگاه به سمت جنوب باختری. 46

شکل 4-2- A و B: سنگ آهك و شیل آهكی متراكم و ورقه‌ای با میان لایه‌های چرتی سیاه در قسمت بالایی بخش داریان زیرین،:: A برش فهلیان، B: برش کوزه کوه.:  C لامیناسیون در سنگ آهک‌های نازک لایه قسمت بالایی بخش داریان زیرین در برش فهلیان، D: آغشتگی به اکسید آهن در آخرین واحد بخش داریان زیرین در برش فهلیان. 47

شکل 4-3- B, A   و C: قسمت بالایی بخش داریان زیرین شامل توالی سنگ آهك و شیل آهكی با میان لایه‌های چرتی (Radiolaria. flood zone) خاكستری روشن در برش كوزه كوه، نگاه به سمت شمال خاور. D: باندهای چرتی در قسمت بالای بخش داریان زیرین در برش کوزه کوه. 48

شکل 4-4- سنگ آهک‌های فسیل دار بخش داریان زیرین، A  و B و C: برش کوزه کوه  D: برش فهلیان. 49

شکل 4-5- A   و B قالب آمونیت در سنگ آهك ورقه‌ای، شیل آهكی و چرت‌های قسمت بالایی بخش داریان زیرین، A: برش کوزه کوه، B: برش فهلیان. C و D نودول های اكسید آهن در آخرین واحد بخش داریان زیرین،C: برش کوزه کوه. D: برش فهلیان. 50

شکل 4-6- شیل و مارن با میان لایه‌های سنگ آهک‌های رسی بخش داریان میانی،A و  :B برش فهلیان، C و D: برش کوزه کوه. 51

شکل 4-7- سنگ آهك نارنجی تا قهوه‌ای دارای آشفتگی زیستی فراوان در بخش داریان بالایی در برش كوزه كوه. نگاه به سمت شمال باختر. 52

شکل 4-8- سنگ آهک‌های دولومیتی شده به رنگ قهوه‌ای تا نارنجی با آشفتگی زیستی فراوان که به صورت یک لایه کلیدی روی زمین دیده می‌شود (برش کوزه کوه). 52

شکل 4-9- بخش داریان بالایی در برش کوزه کوه، نگاه به سمت شمال غرب.. 53

شکل 4-10- سنگ آهک‌های بسیار ضخیم لایه بخش داریان بالایی برش کوزه کوه، نگاه به سمت شمال غرب.. 53

شکل 4-11- A و B: سنگ آهک‌های اربیتولینا دار بخش داریان بالایی د ر برش كوزه كوه،.,C, D F و  E: سنگ آهک‌های فسیل دار قسمت بالایی بخش داریان بالایی برش کوزه کوه. 54

شکل 4-12- مرز بین سازند كژدمی و داریان بالایی در برش فهلیان شامل سنگ آهك دارای بورینگ و لکه های اكسید آهن، نگاه به سمت شمال باختر. 55

شکل 4- 14 توالی بخش‌های فهلیان بالایی (U.Fa.)، گدوان زیرین (L.Gd.)، خلیج (Kh.m.)، گدوان بالایی (U.Gd.)، داریان زیرین (L.Dr.)، داریان میانی (M.Dr.)، داریان بالایی (U.Dr.)، سازند کژدمی (Kz.) و سازند سروک (Sv.) در تاقدیس کوزه‌کوه، نگاه به سمت خاور-جنوب خاور. 60

شکل 4-15 ستون چینه شناسی سازند داریان در برش چینه شناسی کوزه کوه 61

شکل 4- 16توالی بخش‌های فهلیان بالایی (U.Fa.)، گدوان زیرین (L.Gd.)، خلیج (Kh.m.)، گدوان بالایی (U.Gd.)، داریان زیرین (L.Dr.)، داریان میانی (M.Dr.)، داریان بالایی (U.Dr.)، سازند کژدمی (Kz.) و سازند سروک (Sv.) در تاقدیس فهلیان، نگاه به سمت جنوب خاور. 66

شکل 4-17 ستون چینه شناسی سازند داریان در برش چینه شناسی فهلیان.. 67

شکل 4-18  انطباق لیتواستراتیگرافی سازند داریان در دو برش کوزه کوه و فهلیان.. 70

شکل 6-1- ستون چینه شناسی، فسیل شناسی و بایوزوناسیون سازند داریان در برش کوزه کوه 91

شکل 6-2- ستون چینه شناسی، فسیل شناسی و بایوزوناسیون سازند داریان در برش فهلیان.. 92

شکل 6-3- انطباق بیواستراتیگرافی سازند داریان در برش های کوزه کوه و فهلیان.. 93

 

خسارات زیست محیطی هستیم. در اینجا این سوال اساسی مطرح است که آیا میتوان در رژیم کنونی حاکم بر مسئولیت مدنی با تمسک بر ضمانت ها و قواعد رایج درحقوق مسئولیت مدنی به جبران خسارات ناشی ازآلودگی هوا پرداخت ؟

و سوال اساسی تر اینکه چگونه و تحت چه شرایطی امکان اعمال ضمانت های مدنی برای مقابله با آلودگی هوا وجود داشته وچه مشکلات وموانعی در این خصوص قابل بررسی است. پیش فرض اساسی این است که امکان جبران خسارات ناشی از آلودگی هوا به دلیل ماهیت و ویژگیهای خاص این قسم از آلودگیها کمتر توسط حقوق مسئولیت مدنی حمایت میشود.و در بسیاری از موارد با توجه به اصول وقواعد حقوقی حاکم برحقوق مسئولیت مدنی بویژه در نظامهای ملی که مسئولیت مدنی زیست محیطی را هنوز برمبنای نظریه تقصیراستوار نموده اند بسیاری ازخسارات حاصل از آلودگی هوا،آب،خاک،جنگل،انسان و…(محیط زیست) به مرحله جبران خسارت نمی رسد و بسیاری از آنها جبران نشده باقی میماند. لذاهمان گونه که بحث خواهد شد حقوق مسئولیت مدنی در زمینه جبران خسارات ناشی ازآلودگیزیست محیطی با چالشهای جدی مواجه است و در زمینه اعمال ضمانت های مدنی عرصه محدودی وجود دارد که این امر مستلزم تصویب قوانین ویژه و نیازمند تحول اساسی در رژیم حقوقی حاکم بر مسئولیتهای مدنی زیست محیطی و شکل دهی قواعد خاص حاکم بر مسئولیت مدنی ناشی از این قسم از آلودگیهاست. ضمانت های مدنی مقابله با آلودگی هوا از دوجنبه قابل بررسی است. مطرح میشود و شامل آندسته از تعهدات و شروط زیست محیطی می شود که در قراردادها بویژه قرارداده میشود که مربوط« مسئولیت قهری » عمرانی پیشبینی گردیده و دیگری ضمانت های ناشی از به آندسته از اقدامات آلایندهای میگردد که به موجب قانون نسبت به آنها دعوای مسئولیت مدنی مطرح و بدنبال آن بحث جبران خسارات ناشی از آلودگی هوا به میان می آید. در ذیل ضمن بررسی قواعد ضمانت های برآمده از هر دو مسئولیت مد نی را ارزیابی و موانع و چالشها ی موجود درحوزه مقابله با آلودگی هوا را با توجه به تجربه فرانسه؛ ایران و… اشاره خواهیم نمود.

حفظ محیط زیست، پاسخ به یكی از نیازهای امروز جامعه برای نگاهداری بیشتر از محیط زیست و رعایت حقوق عمومی است و تخریب محیط زیست معلول نابرابری‌های اجتماعی و استفاده‌های غلط از طبیعت و یكی از عوامل تضییع حقوق انسان‌هاست. با نگاهی به متون دینی می‌توان دریافت كه محیط زیست و توجه به تأمین سلامت آن و حركت در جهت دستیابی به محیط سالم، از حقوق اساسی بشر است؛ همانگونه كه تخریب محیط زیست در اثر نشناختن حقوق بشر است. انسان به عنوان     « اشرف مخلوقات و جانشین خداوند» بر روی زمین، حق دارد از نعمت‌های الهی استفاده كند؛ اما این استفاده نباید آن چنان باشد كه حق دیگران در بهره‌برداری از این نعمت الهی در خطر قرار گیرد. به عبارت دیگر، انسان همان‌گونه كه حق استفاده و بهره‌مندی از محیط زیست سالم را دارد، مسئولیت درست استفاده كردن از آن را نیز بر عهده دارد. با نگاهی به وضعیت فعلی محیط زیست، در می‌یابیم كه انسان‌ها در بهره‌برداری از طبیعت و محیط زیست به مسئولیت خود در حفظ و حراست از آن به درستی عمل نكرده‌اند. شاهد این سخن، بحران عظیمی است كه در محیط زیست دچار آن شده   است. تخریب و نابودی روزافزون جنگل‌ها و مراتع، نابودی گونه‌های نادر گیاهی و جانوری، آلودگی آب، خاك و هوا، استفاده از سلاح‌های هسته‌ای و شیمیایی، ورود مواد نفتی و آلاینده‌های دیگر مانند: فاضلاب كارخانه‌ها و مجتمع‌های صنعتی به رودخانه‌ها و دریاها، آسیب دیدن لایه ازن، باران‌های اسیدی، مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی، استفاده بی‌رویه از سموم دفع آفات نباتی و ده‌ها عامل آلوده كننده دیگر كه نام بردن از آنها فقط بر تلخ‌كامی و ناراحتی انسان می‌افزاید گویای این واقعیت مهم است كه بشر در داد و ستد خود با محیط زیست، راه خطرناك و مهلكی را در پیش گرفته كه نتیجه آن چیزی جز به خطر افتادن سلامت و حیات انسان و دیگر موجودات نخواهد بود. اندكی تأمل و تفكر در آمارهایی كه همه روزه در مورد وضعیت محیط زیست بیان می‌شود، كافی است تا انسان خود را بر لب پرتگاهی احساس كند كه ساخته و پرداخته خود اوست. در مقابله با این خطر بزرگ كه موجودیت انسان و دیگر جانداران را با تهدید روبه‌رو كرده است، تلاش‌های فراوانی در سطح جهان صورت گرفته تا از شدت و پیشرفت این بحران كاسته شود. برگزاری ده‌ها كنفرانس بزرگ جهانی مانند (كنفرانس استكهلم، درباره محیط زیست انسانی)، (كنفرانس ریو، درباره محیط زیست و توسعه) و ، برگزاری (اجلاس ژوهانسبورگ) بخشی از اقدامات جهانی در مقابله با بحران عظیمی است كه جهان به واسطه آلودگی و تخریب محیط زیست گرفتار آن است. علاوه بر این، تهیه و تصویب اسناد بین‌المللی فراوان در جهت مقابله با بحران زیست‌محیطی جهان، از جمله (اعلامیه استكهلم)، (اعلامیه ریو)، (منشور جهانی طبیعت) بخش دیگری از اقدامات بین‌المللی در این باره است.

نكته مهم آن است كه دسترسی به اطلاعات زیست‌محیطی شرط لازم برای تحقق حق افراد، برای مشاركت در اتخاذ تصمیمات زیست‌محیطی است؛ زیرا آگاهی یافتن از آثار و پیامدهای عواملی كه بر محیط زیست تأثیرگذارند، وابسته به دسترسی افراد به اطلاعات زیست‌محیطی است. پس از این مرحله است كه افراد با آگاهی كامل می‌توانند در اتخاذ تصمیمات زیست‌محیطی مشاركت داشته باشند. حق دیگری كه در چارچوب حق بهره‌مندی از محیط زیست سالم باید از آن سخن گفت، حق آموزش مسائل زیست‌محیطی است. این وظیفه دولت‌هاست كه نسبت به آموزش مسائل محیط زیست به افراد جامعه اقدام كنند. این عمل می‌تواند از طریق مدارس، كتاب‌های آموزشی و رسانه‌های عموم انجام پذیرد. حق دسترسی به جبران خسارت یكی دیگر از تقسیمات حق بهره‌مندی از محیط زیست سا لم است.    بر این اساس هر شهروندی باید حق دسترسی به مراجع قضایی و جبران خسارت زیست‌محیطی را داشته باشد.

حق بهره‌مندی از محیط زیست سالم، در درون خود متضمن چند حق دیگر است كه عبارتند از:

1-حق دسترسی به اطلاعات زیست ‌محیطی،

2-حق آموزش مسائل زیست ‌محیطی،

3-حق تصمیم‌گیری در مورد مسائل زیست محیطی،

4-حق دادرسی و جبران خسارت زیست محیطی،

حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی، از یك طرف به حق افراد در كسب اطلاعات زیست محیطی بدون هیچ محدودیتی اشاره دارد و از طرف دیگر اشاره به تكالیف دولت‌ها در واگذاری این اطلاعات به افراد جامعه دارد.

2- بیان مساله:

نظریه های وجودی……………………………………………………………………………………..13

نظریه های شناختی……………………………………………………………………………………..13

نظریه های زیست شناختی……………………………………………………………………………14

اضطراب طبیعی و مرضی……………………………………………………………………………..14

تفکیک ترس از اضطرب………………………………………………………………………………15

طبقه بندی اضطراب…………………………………………………………………………………….15

اضطراب امتحان…………………………………………………………………………………………15

تعاریف اضطراب امتحان………………………………………………………………………………17

فهرست مطالب

     عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

 

تاریخچه پژوهش در زمینه اضطراب امتحان………………………………………………………20

شیوع و همه گیری شناسی……………………………………………………………………………24

سبب شناسی اضطرب امتحان………………………………………………………………………..25

عوامل فردی و شخصیتی……………………………………………………………………………..27

عوامل آموزشگاهی و جامعه ای……………………………………………………………………..29

عوامل خانوادگی……………………………………………………………………………………….31

مدل و نظری های اضطراب امتحان………………………………………………………………..31

مدل توجهی شناختی واین (1970)………………………………………………………………..31

مدل فرآیند انتقالی……………………………………………………………………………………..32

الگوی نقص و کمبود دوگانه………………………………………………………………………..33

مدل چهار عاملی  اضطراب امتحان………………………………………………………………..35

مدل شناختی…………………………………………………………………………………………….36

مدل مارش……………………………………………………………………………………………….38

الگوی پردازش اطلاعات……………………………………………………………………………..39

مدل دو بعدی پیشنهادی آلپرت و هابر (1960)…………………………………………………41

مدل موریس و لیبرت (1976)……………………………………………………………………….41

مدل آیزنگ………………………………………………………………………………………………42

مدل فرآیندی…………………………………………………………………………………………….43

مدل تبادلی……………………………………………………………………………………………….43

مدل تداخل………………………………………………………………………………………………43

علایم ارزیابی……………………………………………………………………………………………43

رویکردهای درمان……………………………………………………………………………………..44

منبع کنترل………………………………………………………………………………………………..44

فهرست مطالب

      عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

 

تعریف منبع کنترل………………………………………………………………………………………44

نظریات……………………………………………………………………………………………………46

نظریه راتر…………………………………………………………………………………………………46

مفاهیم نظریه یادگیری اجتماعی راتر………………………………………………………………..47

پتانسیل رفتار……………………………………………………………………………………………..48

انتظار……………………………………………………………………………………………………….48

ارزش تقویت……………………………………………………………………………………………..49

موقعیت روان شناختی…………………………………………………………………………………..49

آزادی حرکت…………………………………………………………………………………………….49

انگیزش و نیازها………………………………………………………………………………………….50

نظریه بندورا……………………………………………………………………………………………….50

شخصیت (تكوین، جهت‌گیری و تغییر منبع كنترل)………………………………………………51

نظریه های اسناد………………………………………………………………………………………….52

 

نظری های اسناد روانشناسی هایدر…………………………………………………………………..52

مدل مكعبی كلی از اسناد……………………………………………………………………………….53

نظریه تركیبی اسناد شیور……………………………………………………………………………….54

نظری اسنادی واینر………………………………………………………………………………………54

نظریه درماندگی آموخته شده سلیگمن……………………………………………………………….55

انگیزش پیشرفت…………………………………………………………………………………………55

تعاریف انگیزش پیشرفت……………………………………………………………………………..55

ویژگی افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا………………………………………………………………59

تفاوت جنسی و انگیزه پیشرفت………………………………………………………………………59

نظریه انگیزش پیشرفت…………………………………………………………………………………61

فهرست مطالب

     عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

 

نظریه‌ نیازهای مک کل‌لند در انگیزش……………………………………………………………….63

نظریه شناختی اراده………………………………………………………………………………………64

نظریه لذت گرایی………………………………………………………………………………………..64

نظریه شناختی اجتماعی بندورا………………………………………………………………………..65

نظریه تغییر همگام………………………………………………………………………………………..65

نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو……………………………………………………………………..65

نظریه اسنادی انگیزش پیشرفت…………………………………………………………………………67

نظریه اتكینسون درباره انگیزش پیشرفت……………………………………………………………..67

نظریات دیگر درمورد انگیزش پیشرفت…………………………………………….. ……………..70

پیشینه خارج از کشور……………………………………………………………………………………71

پیشینه داخل کشور……………………………………………………………………………………….73

فصل سوم……………………………………………………………………………………………………77

روش پژوهش……………………………………………………………………………………………..78

جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….78

نمونه آماری………………………………………………………………………………………………..79

روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………79

ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………….80

پرسشنامه منبع کنترل راتر…………………………………………………………………………………80

اعتبار و پایایی آزمون…………………………………………………………………………………….80

شیوه نمره گذاری……………………………………………………………………………………………81

پرسشنامه انگیزش پیشرفت………………………………………………………………………………81

اعتبار و پایایی آزمون………………………………………………………………………………………82

شیوه نمره گذاری…………………………………………………………………………………………….82

فهرست مطالب

     عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

 

پرسشنامه اضطراب امتحان ساراسون………………………………………………………………….83

اعتبارو پایایی آزمون………………………………………………………………………………………83

شیوه نمره گذاری…………………………………………………………………………………………..84

فصل چهارم…………………………………………………………………………………………………85

توصیف داده ها……………………………………………………………………………………………..86

جنسیت……………………………………………………………………………………………………….86

وضعیت تاهل…………………………………………………………………………………………………87

آمار استنباطی…………………………………………………………………………………………………88

تحلیل فرضیه های پژوهشی……………………………………………………………………………….88

سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………94

یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………….96

فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………99

   بررسی فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………..100

سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………..103

یافته های جانبی تحقیق……………………………………………………………………………………105

پیشنهادات پژوهشی………………………………………………………………………………………105

پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………………………….105

محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………105

منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………..106

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………107

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………….114

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………..116

 

 

فهرست جداول

     عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

جدول(4-1) توزیع فراوانی و درصد افراد نمونه به تفکیک جنسیت…………………………….86

جدول(4-2) توزیع فراوانی و درصد افراد نمونه به تفکیک وضعیت تاهل……………………..87

جدول(4- 3 ) نتایج ضریب همبستگی پیرسون در مورد فرضیه اول……………………………..88

جدول(4-4) نتایج رگرسیون چند گانه اضطراب امتحان……………………………………………..89

جدول(4-5.) پیش بینی اضطراب امتحان از روی مولفه های منبع كنترل و انگیزش پیشرفت.90

جدول(4-6) نتایج ازمون t گروههای مستقل در مورد فرضیه دوم………………………………..90

جدول(4 – 7) نتایج مشخصه های چهارگانه F  فرضیه سوم……………………………………….91

جدول(4-8) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره، یکراهه در مورد فرضیه سوم……………………92

جدول(4-9) نتایج آزمون تعقیبی شفه در مورد فرضیه سوم…………………………………………92

جدول(4- 10 ) نتایج ضریب همبستگی پیرسون در مورد فرضیه چها……………………………93

جدول(4 – 11) نتایج مشخصه های چهارگانه F در مورد سوال اول……………………………….94

جدول(4-12) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره، یکراهه در مورد سوال اول……………………..94

جدول(4- 13 ) نتایج مشخصه های چهارگانه F   در مورد سوال دوم…………………………..95

جدول(4-14) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره، یکراهه در مورد سوال سوم……………………95

جدول(4-15) نتایج آزمون تعقیبی LSD در مورد سوال سوم……………………………………….96

جدول(4 -16) نتایج مشخصه های چهارگانه F مربوط به تحلیل  واریانس چند متغیره……….96

جدول(4-17) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره، یکراهه در مورد سوال دوم…………………….97

جدول(4 – 18) نتایج مشخصه های چهارگانه F در مورد سوال چهارم…………………………..97

جدول(4-19) نتایج تحلیل واریانس چند متغیره، یکراهه در مورد سوال سوم……………………98

 

 

فهرست نمودارها

     عنوان…………………………………………………………………………….صفحه

الگوی توبیاس درباره اثر اضطراب در  تداخل شناختی…………………………………….36

مدل مارش……………………………………………………………………………………………38

منحنی استرس و عملكرد………………………………………………………………………….42

.    درصد افراد نمونه  به تفکیک جنسیت………………………………………………………….86

.  درصد افراد نمونه  به تفکیک وضعیت تاهل…………………………………………………..87

.     مسیر رابطه بین منبع كنترل و انگیزش پیشرفت با اضطراب امتحان……………………..88

چکیده:

هدف از این تحقیق بررسی رابطه بین منبع کنترل و انگیزش پیشرفت با اضطراب امتحان در جامعه دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات در سال تحصیلی90-1389 می باشد.با توجه به جدول مورگان تعداد افراد نمونه برای این پژوهش 370 نفر بود،همچنین ازروش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شد.

برای گرد آوری داده ها از سه پرسشنامه؛آزمون کنترل بیرونی_درونی راتر(IE)،آزمون انگیزه پیشرفت (ACMT)ومقیاس اضطراب امتحان ساراسون(S.TAS)استفاده شد.

سوالات و فرضیه های پژوهش با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی،مورد بررسی قرار گرفت.نتایج حاصله نشان داد که؛بین منبع کنترل و انگیزش پیشرفت با اضطراب امتحان رابطه معنا داری وجود دارد.و همچنین بین منبع کنترل و انگیزش پیشرفت،منبع کنترل و اضطراب امتحان ،انگیزش پیشرفت و اضطراب امتحان رابطه معنا داری یافت شد.

همچنین بین آزمودنی های دختر و پسر در رابطه با متغیرهای منبع کنترل و انگیزش پیشرفت تفاوت معناداری یافت نشد،اما در مورد متغیر اضطراب امتحان تفاوت معنی داری بین دو جنس مشاهده گردید.

واژگان کلیدی:منبع کنترل،انگیزش پیشرفت،اضطراب امتحان.

 

     فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

مقدمه:

مادر جامعه ای زندگی می کنیم که با امتحان و آزمون  خو گرفته است ،به طوری که افزایش پیچیدگی ها ی جامعه و اطلاعات ، باعث تعداد فزاینده امتحانات گردیده است.آزمون ها موجب پیشرفت ،عقب افتادن ،پذیرفتن ، محروم کردن ،پاداش دادن ،برچسب زدن ،تبعیض قائل شدن ، احترام و افتخار و طبقه بندی می گردد.ما برای تعیین توانایی های ذهنی ،مهارت های حرکتی ،پایداری هیجانی ،توانایی ها و کمبود های علمی و غیره مورد آزمون قرار می گیریم .از این لحاظ نتایج آزمون ها بسیار با اهمیت است(الیور[1]،1975 ،به نقل از سرو، 1387 ).

غالباَ لازمه هدف های تربیتی و تخصصی ،عملکرد امتحانی است و زیان و خسارت به جامعه از طریق افرادی که  اضطراب امتحان[2] دارند ،می تواند بسیار فابل توجه باشد. با وجود شیوع اضطراب امتحان ، امتحان گرفتن ،بخش مهمی از زندگی هر فرد است(شولتز،دیستفانو،بنسون و دیویس ،2004،به نقل از بی شاپ[3]،2006 ).

امتحان نوعی سنجش است که به بررسی جزئیات یا تحلیل یک موضوع یا یک شخص  می پردازد.اغلب به منظور اندازه گیری دانش ،مهاری ها واستعداد های آزمودنی ها  مورد استفاده قرار می گیرد.امتحانات ،بیشتر در مراکز آموزشی ، روانشناسی ،اعطاء گواهی تخصصی  و بسیاری زمینه های دیگر ، کاربرد دارد.در یک مفهوم تخصصی یا علمی ، امتحانات آزمون هایی هستند که هدفشان تعیین توانایی یک فرد است و معمولاً به صورت کتبی اجرا می شوند(هالادینا و دونینگ[4]، 1989 ،به نقل از سرو ،1387)

اضطراب امتحان به عنوان پدیده ای رایج که به وفور در مراکز آموزشی و تحصیلی دیده می شود یکی از موانع متعدد در بهره گیری کا مل از دانسته ها ،اندوخته ها و اطلاعات قبلی افراد در جلسات امتحانی به شمار می آید (ساراسون[5]،1975؛به نقل از ابوالقاسمی،1382 ).

برای برخی از دانش آموزان و دانشجویان هر امتحانی اضطراب آور است. آنها هر چه بیشتر درس می خوانند باز هم قانع نمی شوند ونمی توانند آرمیده باشند. اینان بر این باورند که اضطراب مخوف آنها در عملکردشان اختلال ایجاد می کند ومعمولاَ همین طور نیز می شود.اضطراب امتحان فرساینده آنها می تواند درک سوال های امتحانی را مختل سازد و در بازیابی پاسخ های درست اختلال ایجاد کند.مهم نیست آنها چه قدر باهوش باشند اما هیشه عملکردشان پایین تر از توان آنها ست(پروچاسکا[6] و نورکراس[7]، سید محمدی 1381 ).

گرچه اضطراب امتحان امری تازه نیست اما سابقه پژوهش های تجربی در این باره به چند دهه اخیر باز می گردد.هیل[8] اشاره دارد که بر اساس بر آورد پژوهشگران سالانه حدود 10 میلیون دانش آموز در سطح دبیرستان و 15 درصد از دانشجویان دانشگاه آمریکا اضطراب امتحان را تجربه می کنند.باید توجه داشت که عوامل متعددی در آن دخیل هستندمثل عوامل فردی،آموزشگاهی ،اجتماعی و خانوادگی (شعیری ،ملا میر زایی ، پروری،شه مرادی و هاشمی ،1383 ).

منبع کنترل[9] و انگیزش پیشرفت[10] جزء متغییر های  فردی و شخصیتی محسوب می شوند،که مطالعات بسیاری را در روانشناسی به خود اختصاص داده اند.

منبع كنترل، فرایندی است كه به منبع علیت حاكم بر رفتار فرد اشاره دارد و بین طیفی از درونی تا بیرونی در نوسان است. شخصی كه منبع كنترل درونی دارد مسئولیت اعمال خویش را می‌پذیرد و پیامدهای محیطی را نشأت گرفته از علت‌های درونی خویش می‌داند. مانند نگرش‌ها، خلاقیت، توانایی‌ها و عملكردها. فردی كه منبع كنترل بیرونی دارد متمایل است كنترل رفتارهایش را به نیروهای بیرونی نسبت دهد. مانند شانس، تصادف، فشارهای محیطی، پول، موقعیت اجتماعی (ابراهیمی صدررآبادی، 1383).

انگیزش پیشرفت، گرایش همه جانبه به ارزیابی عملكرد خود با توجه به عالی‌ترین معیارها، تلاش برای موفقیت در عملكرد و برخورداری از لذتی كه با موفقیت در عملكردهمراه است. به عبارت دیگر، حالتی درونی كه فرد را به فعالیت وامی‌دارد تا آنجا كه می‌تواند و در توان اوست پیشرفت كند و به موفقیت دست یابد (تیوان و اسمیت[11]، 1986، به نقل از ابراهیمی صدرآبادی1383).

مطالعات اولیه هوپ[12](1930)تجارب افراد را در زمینه موفقیت و شکست تشریح کرد.او می گفت که افراد پس از کسب موفقیت ،سطح هدف خود را بالا می برند و بعد از شکست آن را پایین می آورند .افراد سطحی از هدف را انتخاب می کنند که بین دو گرایش متضاد تعادل ایجاد کند(ابراهیم پور،1387).

این نکته مسلم فرض شده است که منبع کنترل بر رفتار و انگیزش تأ ثیر می گذارد.افرادی که عقیده دارند در مورد اعمال خویش چه موفق شوند و چه شکست بخورند،کنترل دارند ،بیش از افرادی که عقیده دارند اعمالشان تأثیر کمی بر پیامد ها دارد،تلاش می کنند و روی موضوعات دشوار پا فشاری می کنند.این وضع به نوبه خود تاثیرات انگیزشی را افزایش می دهد(فارز،1976 ،به نقل از کریم زادگان مقدم، 1387).

در این تحقیق سعی بر آن است که رابطه بین منبع کنترل و انگیزش پیشرفت با اضطراب امتحان مورد بررسی قرار گیرد.

 

1-1بیان مسئله

اضطراب پدیده ای بسیار متداول در مطالعات روانشناختی است که سال های زیادی درباره آن تحقیق شده است و در واقع رایج ترین واکنش نسبت به تنیدگی به شمار می آید (ساراسون، 1984).

اضطراب را می توان به عنوان احساس رنج آوری که با یک موقعیت ضربه آمیز کنونی یا با انتظار خطری که به شیئ نا معین وابسته است تعریف کرد(دادستان،1387).

اضطراب به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود:

اضطراب موقعیتی:فرد در برخی از موارد و موقعیت ها مضطرب می شود
اضطراب خصیصه ای :یعنی اینکه فرد در اکثر اوقات دچار اضطراب است
هنگامی که فرد نسبت به کارایی و استعداد خود در شرایط امتحان و یا در موقعیت های ارزشیابی دیگر دچار نگرانی و تردید می شود سخن از اضطراب امتحان به میان می آید (ساراسون، 1984).

اضطراب امتحان به عنوان تجربه‌ای ناخوشایند با درجات مختلف، حیطه‌های نگرانی و هیجان پذیری را تحت تأثیر قرار داده و از كسب معلومات، چگونگی پردازش صحیح اطلاعات و عملكرد تحصیلی تا انگیزه‌ها، باورها، استعدادها را تحلیل می‌برد و بدین سان مانع رشد و پیشرفت تحصیلی فراگیران می‌گردد (صبحی، 1385).

دانش آموزان و دانشجویانی که اضطراب امتحان را تجربه می کنند معتقدند که ،برای یادگیری و یاد آوری مطالب مشکل چندانی ندارند ولی در جلسه امتحان دچار اضطراب می شوند ،تعا دل عاطفی آنها بهم می خورد، اختلال احشایی ،فیزیولوژیکی  و علایم جسمانی در آنها ظا هر می شود و در بهره گیری کا مل از اندوخته های قبلی خود ناتوان می مانند و ناراحت و ناراضی جلسه امتحان را ترک می کنند(بیابانگرد،1378).

با توضیح مختصری که در رابطه با اضطراب امتحان ارائه شد از عواملی که در این تحقیق فرض می شود نقش اساسی در تعیین اضطراب امتحان داشته باشند منبع کنترل و انگیزش پیشرفت در دانشجویان است.

منبع كنترل: این اصطلاح محور نظریه یادگیری اجتماعی راتر است. این مفهوم به انتظار یا باور كلی افراد در  خصوص عوامل مؤثر بر پاداش یا تنبیه اشاره دارد. افرادی كه از منبع كنترل درونی برخوردارند رویدادهای زندگی خودشان را ناشی از عوامل درونی می‌دانند. به عبارت دیگر این افراد بر این باورند كه عملكردشان به میزان توانایی و كوشش خاصی بستگی دارد كه در جهت انجام امور به كار می‌گیرند، ولی در مقابل افرادی كه از منبع كنترل بیرونی برخوردارند رویدادهای زندگی خودشان را ناشی از عوامل بیرونی می‌دانند. به عبارت دیگر این افراد بر این باورندكه عملكردشان به عواملی چون شانس یا دشواری تكلیف بستگی دارد(پروین[13]، 1989، ترجمه جوادی و كدیور، 1374).

سلیگمن[14] (1975) معتقد است هنگامی كه همه تلاش‌های افراد در كنترل موقعیت به شكست منجر شوند، آنها مضطرب می‌شوند (دیماتئو، 1991، ترجمه هاشمیان و همكاران، 1378).

افرادی که داری منبع کنترل درونی هستند در موقعیت های استرس زا کنترل بهتری بر روی اعمال خود دارند و عملکرد بهتری از خود نشان می دهند(دهقانی 1380 به نقل از ابراهیم پور 1387).

در بررسی های دیمن و همکاران (1991) و فیدر و ولکمر (1990)بین اضطراب امتحان و منبع کنترل درونی همبستگی منفی گزارش شده است.افراد داری کنترل بیرونی بر خلاف درونی ها مضطرب تر  پرخاشگرتر شکاک تر بودند و همچنین اضطراب امتحان بیشتری راتجربه می کنند(ابولقاسمی و نجاریان 1378).

انگیزش پیشرفت: منظور از انگیزش پیشرفت اشتیاق برای کسب موفقیت وشرکت در فعالیت هایی است که موفقیت در آنها به کوشش و توانایی شخص وابسته است(اسلاوین[15] ،2006 ترجمه، سید محمدی 1385).

افرادی که نیاز شدیدی به کسب موفقیت و شایستگی دارند تمایل دارند محیط خود را تحت کنترل و تسلط در آورند و موجب اتفاق چیزی شوند آنها نمی خواهند به طور منفعل منتظر بمانند که چیزی اتفاق بیفتد و تمایل دارند نتیجه کار را تحت تاثیر خود قرار دهند و روی مسئله و مشکل خود کار کنند (هرسی و بلانچاد[16]،ترجمه، علاقه بند 1381).

پلات و ایشمن دریافتند كه همبستگی رفتاری كسانی كه منبع كنترل درونی دارند شبیه همبستگی رفتاری كسانی است كه نیاز به پیشرفت بالا دارند برای مثال همه آزمودنی‌ها با منبع كنترل درونی و نیاز بالا به پیشرفت هر دو وقت زیادی را برای تكلیف صرف می‌كنند و ترجیح می‌دادند كه به جای بخت و اقبال، مهارت و تلاش تعیین‌كننده نتیجه باشد (ابراهیمی صدر آبادی، 1383).

بعضی از افراد از اضطرابشان برای بالا بردن انگیزش و نیروی انسانی برای انجام کار استفاده می کنند دیگر افراد با تضعیف ذهنی و هیجانی به عملکردشان ضرر می رسانند(آلپرت و هابر[17]؛1960 به نقل از سرو،1387).

انگیزش شرط اصلی رشد شخصیت، رضایت خاطر و موفقیت است. بدون انگیزش هدایت فرد به عهده شانس و اقبال می‌افتد و دیگر بر زندگی خویش كنترلی اعمال نمی‌كند و به اضطراب و افسردگی دچار می‌شود (هارتلی بروئر، ترجمه ناهیدی1386).

افراد داری انگیزه بالا در موقعیت های مختلف عموماَ با هیجان های گرایشی مانند:امید  غرور  انتظار  خشنودی پاسخ می دهند.اما افرادی که انگیزه پایینی دارند عموماَ با