1-3- ارزش غذایی و دارویی 7

1-4-اهداف و برنامه‌های اصلاحی 8

1-5- اهمیت اقتصادی و سطح زیر کشت 8

1-6- تولید فلفل در جهان 8

1-7- تولید فلفل در ایران 9

2-1- بررسی اهمیت تنوع ژنتیکی 12

2-1-1- نشانگرهای مورفولوژیکی (ظاهری) 14

2-1-2- نشانگرهای سیتوژنتیکی 15

2-1-3- نشانگرهای مولکولی 15

2-2- تجزیه به مؤلفه‌های اصلی 15

2-3- تجزیه خوشه‌ای 16

2-4- انواع روش‌های تجزیه خوشه‌ای 17

2-4-1- روش مراتبی 17

2-4-2- روش تجزیه‌ای 17

2-5- ضریب همبستگی 18

2-6- تجزیه علّیت 18

فصل دوم: بررسی و مرور منابع 20

2-8- بررسی تنوع ژنتیکی فلفل در ایران 27

فصل سوم: مواد و روش‌ها 29

3-1- موقعیت و مشخصات محل اجرای آزمایش 29

3-2- مواد گیاهی فلفل 29

3-3- آماده‌سازی زمین و مواد آزمایشی 31

ج). خزانه و نشاكاری: 31

د). زمان نشاكاری: 31

ه). نحوه كاشت نشا: 31

3-4- عملیات زراعی 31

3-5- صفات مورفولوژیکی 32

3-7- روش اندازه‌گیری 33

3-6- صفات فیزیولوژیکی: 35

3-8- تجزیه و تحلیل‌های آماری 37

تجزیه واریانس و مقایسه میانگین 37

اجزای واریانس و ضرایب تغییرات 37

3-9- تجزیه به مؤلفه‌های اصلی 37

3-10- تجزیه خوشه‌ای 38

3-11- تجزیه علّیت ژنتیکی 38

فصل چهارم: نتایج و بحث 39

4-1-1- خصوصیات عادت رشد و عادت شاخه‌دهی 41

4-1-2- خصوصیات برگ، ساقه و موقعیت جام گل 41

4-2- نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین 43

4-3- آماره‌های توصیفی صفات مورد بررسی 49

4-4- وراثت‌پذیری 50

4-5- همبستگی 52

4-6- تجزیه به مؤلفه‌های اصلی 56

4-7- تجزیه خوشه‌ای 57

4-8- رگرسیون گام به گام 60

4-9- تجزیه علّیت ژنتیکی 60

4-5- نتیجه‌گیری کلی 63

4-11- پیشنهادات 65

4-12- منابع 66

فهرست جداول

جدول 1-1- سطح زیر کشت، میزان تولید و متوسط عملکرد فلفل 9

جدول 3-1- کد و نام ژنوتیپ­های فلفل 30

جدول 3-2- صفات اندازه‌گیری شده و علامات اختصاری آن‌ها 32

جدول 3-3- توصیف نامه صفات بررسی‌شده 36

جدول 4 –1- صفات توصیفی فلفل 42

جدول 4-2- تجزیه واریانس ویژگی‌های مورفولوژیکی 45

جدول 4-3- مقایسه میانگین ویژگی‌های مورفولوژیکی 46

جدول 4-4- مقادیر آماره­های توصیفی صفات 50

جدول 4-5- برآورد اجزای واریانس، ضریب تنوع و توارث­پذیری 52

جدول 4-6- ضرایب همبستگی بین صفات 55

جدول 4-7- نتایج مربوط به مؤلفه‌های اصلی 57

جدول 4-10- نتایج تجزیه علیت با استفاده از رگرسیون گام ‌به ‌گام 62

فهرست شکل‌ها

شکل 1-1- میزان تولید. 10

نمودار 1-1- سطح زیر کشت. 10

نمودار 1-2- عملکرد فلفل . 11

نمودار 1-3- میزان تولید فلفل. 11

شکل 4-1- نمودار دندوگرام. 60

شکل 4-2- شکل شماتیک تجزیه علیت. 63

چکیده

فلفل با نام علمی (L. Capsicum annuum) Pepper، از جمله مهم‌ترین سبزیجات به شمار می‌رود که علاوه بر مصارف غذایی، دارای مصارف دارویی نیز می­باشد. آزمایش حاضر به منظور بررسی تنوع مورفولوژیکی و تعیین خصوصیات 42 ژنوتیپ فلفل با استفاده از صفات مورفولوژیكی در مرکز تحقیقات آذربایجان غربی انجام شد. تجزیه واریانس داده­ها بر اساس طرح لاتیس مستطیل 6*7 در 6 تکرار با استفاده از نرم‌افزارهای SAS، SPSS و MINITAB انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها برای ویژگی‌های مورفولوژیکی نشان داد که بین ژنوتیپ­های مورد مطالعه، در سطح احتمال 1% اختلاف‏‏‏ معنی­داری وجود داشت. برخی از صفات مانند طول ساقه، ضخامت دیواره میوه، فتوسنتز و ارتفاع گیاه دارای ضریب تغییرات بالا در بین ژنوتیپ‌ها می‌باشند. بیش­ترین میزان وراثت­پذیری مربوط به طول میوه، عرض میوه، ضخامت دیواره میوه، طول دم میوه، وزن تر و خشک میوه و عملکرد بود و کم­ترین مقدار وراثت­پذیری به فتوسنتز خالص، ارتفاع گیاه و پهنای چتر میوه اختصاص داشت. در بررسی همبستگی صفات كمی، بیش‌ترین همبستگی بین وزن تر میوه با وزن خشک میوه (**958/r=)، و وزن تر میوه با ضخامت دیواره میوه **834/r=)، به دست آمد. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، حدود 95 درصد از واریانس کل در بین ژنوتیپ­ها توسط 10 مؤلفه اول توجیه شد. گروه‌بندی صفات مورفولوژیک 42 ژنوتیپ فلفل، با استفاده از تجزیه خوشه‌ای نشان داد نمودار دندوگرام به 3 خوشه و هر خوشه به 3 زیر خوشه تقسیم شده است. ژنوتیپ­های ارومیه، لردگان و اورفای ترکیه در تجزیه خوشه­ای دارای عملکرد بیشتری نسبت به بقیه ژنوتیپ­ها بودند. نتایج تجزیه علیت ویژگی‌های مورفولوژیکی نشان داد که وزن خشک تأثیر مستقیم و مثبت بالایی در عملکرد دارد. به طور کلی نتایج بدست آمده از این پژوهش بیانگر وجود اختلاف و تنوع بین ژنوتیپ­های مورد ارزیابی از لحاظ ویژگی‌های مورد بررسی بود که کار گزینش ژنوتیپهای برتر از این طریق را بهبود می‌بخشد. این امر بر قابل‌دسترس بودن این منابع ژنتیکی برای برنامه‌های اصلاحی آینده، گروه‌‌بندی و تفكیك ژنوتیپ‌های فلفل نیز، کمک می­نماید.

کلمات کلیدی: تنوع ژنتیکی، صفات مورفولوژیکی، عملکرد، فلفل، همبستگی.

فصل اول 

مقدمه و کلیات
 

مقدمه وکلیات
فلفل یک گیاه با ارزش از خانواده Solanaceae است که تنوع وسیعی از نظر شكل میوه و تندی دارد و بر اساس شرایط آب و هوایی ممكن است یک ساله یا چند ساله باشد یعنی در صورت وجود سرما به صورت گیاه یک ساله رشد می­کند (بکینقام و سیمور[1]، 1984). فلفل در بیشتر كشورهای دنیا كشت می‌شود و میزان مصرف آن برای استفاده‎های ادویه‎ای و به عنوان سبزی از سال 199۴ تا به امروز بیش از 21% افزایش داشته است (بوسلند و وتاوا[2]، 1999).

اهمیت این گیاه بر اساس خاصیت اشتهاآور، هضم غذا، مقدار کاروتن و به ویژه ویتامین ث آن است. مقدار ویتامین ث در میوه‌های نارس 60 تا 70 و در رسیده بین 120 تا 140 میلی­گرم در 100 گرم میوه تازه است، کاروتن و ویتامین ث این گیاه در تنظیم فشارخون موثرند. نیاز بدن انسان به ویتامین ث یک نیاز ضروری می‌باشد و نیاز ویتامین ث انسان بالغ، روزانه 45 تا 80 میلی‌گرم می‌باشد و حدود 60 درصد این ویتامین از طریق مصرف سبزی و میوه تأمین می‌گردد (پیوست، 1388).

تعیین میزان تنوع ژنتیكی موجود در ژنوتیپ، گام اساسی و مهمی در انتخاب صحیح والدین برای ادامه برنامه­های اصلاحی در نسل­های بعدی خواهد بود. در بیشتر مواقع لازم است قبل از انتخاب برای صفت خاصی، آن را به اجزاء دیگری تقسیم نمود و این اجزاء از نظر نحوه توارث پذیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. از آنجا كه همواره عملكرد یكی از مهم‌ترین اهداف اصلاحی است، تشخیص اینكه كدام متغیر، بیش‌ترین عامل مؤثر بر تنوع عملكرد ارقام مختلف است، بدون شك كار برنامه‌های اصلاحی و انتخاب نتایج را آسان تر خواهد ساخت (اسکوئن و براوون[3]، 1991).

تنوع ژنتیکی در بحث اصلاح گیاهان حائز اهمیت است و لازمه بروز هر نوع تغییر در ساختار ژنتیکی گیاهان، وجود تنوع، اطلاع داشتن از سطح و نوع تنوع موجود در ژرم پلاسم است تا بتوان از این تنوع، با توجه به اهداف اصلاحی مورد نظر بهره برد (وجدانی[4]، 1993).

در زمینه بررسی تنوع ژنتیکی، نشانگرهای مورفولوژیکی از این نظر که هزینه انجام پایین دارند و نیاز به تکنیک‎های مولکولی یا بیوشیمیایی خاصی ندارند، مورد توجه هستند و کمک شایانی به تحقیقات اصلاحی می‎کنند (فارسی و ذولعلی[5]، 2003). تحقیقات متعددی برای ارزیابی تنوع ژنتیكی با استفاده از صفات مورفولوژیکی انجام شده است (گلتا [6]و همکاران، 2005).

تنوع ژنتیکی، تنوع قابل توارث درون و بین جمعیت‌های موجودات زنده را بیان می‌کند (براوون[7]، 1983). انتخاب خصوصیات مطلوب در گیاهان و بهبود آن‌ها برای صفات مورد نظر مستلزم وجود تنوع ژنتیکی کافی درون جمعیت‌ها و یا بین آن‌ها است. از طرفی استفاده از تنوع ژنتیکی درون یک جمعیت می‌تواند به عنوان راهکاری مناسب برای مقابله با آسیب‌پذیری ژنتیکی در گیاهان به کار رود، بنابراین، حفظ و یا ایجاد تنوع ژنتیکی برای رفاه حال و آینده‌ی انسان ضروری است (کاننبرگ فالک[8]، 1995). معمولاً تنوع ژنتیکی گیاهان در زمان و مکان تغییر می‌کند (اسکوئن و براوون،1991).

تنوع ژنتیکی در گیاهان زراعی پیش‌نیاز برنامه‌های اصلاح نباتات و از اجزای مهم پایداری نظام­های بیولوژیکی می‌باشد (سینگ و لبانا[9] ، 1990). آگاهی از تنوع ژنتیکی در گونه­های گیاهی برای انتخاب والدین در راستای حصول هیبریدهای مناسب و پیش‌بینی بنیه هیبریدها به ویژه در گیاهانی که هیبرید آن‌ها ارزش تجاری دارد، مهم است (محمدی و پرسانا ، 2003). ارزیابی تنوع ژنتیکی و اطلاع از شباهت­های ژنتیکی بین ژنوتیپ‌ها باعث سازمان‌دهی موثر مجموعه­های ژرم پلاسمی و افزایش بهره وری از آن‌ها در راستای بهبود ژنتیكی گیاهان می‌گردد (جلتا و همکاران ، 2005(.

تا همین اواخر ایجاد محصولات بومی، یک ترکیب ضروری و پویای تنوع زیستی کشاورزی بودند که تنها به عنوان منبع صفاتی که می‌تواند در برنامه های علمی اصلاحی و بهبود بهره وری ارقام جدید مورد استفاده قرار گیرند ارزشمند شمرده می شدند. مقایسه نشانگرهای مولکولی، همانند ریخت‌شناسی گل و میوه در فلفل ساده‌ترین روش برای بررسی و کشف ژنوتیپ‌ها و تشخیص تنوع ژنتیکی است. هرچند آنالیز با نشانگرهای مولکولی همانند دی ان آ به وسیله بزرگ بودن تعداد و عدم تأثیر از شرایط محیطی، قابلیت تولید مجدد و بالا سودمند­تر می­باشد بنابراین هدف از تجزیه مورفولوژیکی برای تعیین شباهت بین ژنوتیپ­ها می‌باشد (بالستر و ویسنت[10]، 1998). به همین منظور نشانگرهای مولکولی در کامل کردن خصوصیات مورفولوژیکی برای تعیین تنوع ژنتیکی قابل‌استفاده می‌باشند. همچنین با دسترس داشتن به مراکز تنوع و تغییرات ژنتیکی، برای بهبود و اصلاح محصولات اغلب قابل ‌استفاده می‌باشند (گیلبرت[11] و همکاران، 1999).

حفظ ژرم­پلاسم گیاهان از اولین وظایف هر دستگاه تحقیقاتی است. ذخایر ارزشمند ژنتیکی می‌تواند به عنوان ابزار مهمی در اصلاح نباتات مورد استفاده اصلاح­گران قرار گیرد. علاوه بر حفظ ژرم­پلاسم داخلی، استفاده و معرفی ژرم­پلاسم خارجی می‌تواند برای کارهای اصلاحی و استفاده از تنوع ژنتیکی موجود، در آینده مورد استفاده قرار گرفته و حائز اهمیت باشد.

تنوع آب و هوایی بالا در ایران، كشورمان را به عنوان یكی از مراكز مهم انتشار و پراكنش بسیاری از گونه­های گیاهی قرار داده است. بنابراین برنامه­ریزی صحیح به منظور شناسایی دقیق ذخایر توارثی ملی و طبقه­بندی آن‌ها بایستی از جمله اولویت­های اساسی باشد كه در سیاست­های كشاورزی كشور در نظر گرفته می­شود.

از آن جا كه افزایش عملكرد همواره از مهم­ترین اهداف برنامه­های اصلاحی در فلفل است، تجزیه علیت عملكرد و تعیین مقادیر معنی­دار واریانس اجزاء عملكرد مشخص خواهد كرد که كدام روش اصلاحی می‌تواند موفقیت­آمیز باشد. تشخیص این­كه كدام متغیر، مهم­ترین عامل مؤثر بر عملكرد ارقام مختلف است، بدون شك كار پروسه­های اصلاحی و گزینش نتایج را آسان­تر خواهد ساخت.

اهداف پژوهش
بررسی تنوع ژنتیکی و روابط ژنتیکی در بین ژنوتیپ‌های فلفل­های بومی ایران
تجزیه علیت عملكرد، تعیین ضرایب همبستگی و تعیین اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات بر عملكرد
بررسی کارایی خصوصیات مورفولوژیکی در متمایز کردن ژنوتیپ‌های فلفل
فرضیه
بین صفات مورفولوژیکی و عملکرد اختلاف وجود ندارد.
تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ‌های مختلف فلفل وجود ندارد.
بین صفات اندازه‌گیری شده هیچ رابطه‌ای وجود ندارد.
خصوصیات مورفولوژیکی قادر به متمایز کردن ژنوتیپ‌ها و بررسی تنوع ژنتیکی نیستند.
1-1- تاریخچه و منشأ فلفل
فلفل گیاهی بومی مکزیک و آمریکای مرکزی است. تاریخ مصرف این گیاه به 7 هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی­گردد، زمانی که سرخ‌پوستان آمریکایی ساکن پرو و مکزیک به عنوان ادویه از آن استفاده می­کردند. تا اینکه طی قرون 15 و 16 میلادی، کاشفان آمریکایی این سبزی خوش‌رنگ و نگار را به اروپا و از آنجا به آسیا و آفریقا آوردند و این‌گونه فلفل وارد برنامه غذایی شد (طباطبایی، 1376). در حال حاضر کشت این گیاه در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر در فضای آزاد و در اروپا اغلب در گلخانه و یا زیر پوشش انجام می‌شود. تا قرن نوزدهم پرورش انواع تند آن رواج داشت، ولی در دهه‌های اخیر کشت انواع شیرین آن که فاقد کاپسایسین[12] است رواج یافته است (پیوست، 1381).

1-2- مشخصات گیاه‌شناسی
یک طبقه‌بندی مطلوب گیاه‌شناسی گونه­ها برای مدیریت مناسب ژنوتیپ­ها ضروری می‌باشد. یک شناسایی نادرست گونه­های نگهداری شده در بانک ژن می‌تواند منجر به از دست دادن ازدیاد و حفاظت ناکافی واریته­ها برای تحویل گم شدگی مواد ژنتیکی به مؤسسات دیگر شده و در نتیجه موجب اتلاف وقت و منابع مالی می‌شود (گوتور [13]و همکاران، 2008).

فلفل شیرین با نام انگلیسی (Green papper)، گیاهی است از خانواده بادمجانیان و جنس کپسیکوم و گونه خوراکی آن Capsicum annum می‌باشد (طباطبایی، 1376). جنس‌های فلفل به واسطه صفات مورفولوژیکی یا صفات وابسته شناسایی شده اند. مورفولوژیکی گل شامل رنگ گل، فشردگی کاسه­گل و تعداد گل در هر محور گل، اغلب برای توصیف رده‌بندی گل در فلفل استفاده می‌شود (اینسه [14]و همکاران، 2009؛ موسکون [15]و همکاران، 2007؛ پیکرسجیل[16]، 1971). فلفل گیاهی است یک ساله که برگ­های آن به صورت ساده، منفرد، بیضی شکل و متناوب روی ساقه قرار دارند. برگ فلفل از نظر اندازه، رنگ و شکل متنوع است. بیشتر برگ­ها می­توانند نرم و بدون کرک و در مواردی کرک دار باشند. تعداد روزنه در برگی که در نور خورشید رشد کرده است 120 – 190 روزنه در هر سانتی‌متر مربع و برای برگی که در سایه رشد کرده 35-70 روزنه در هر سانتی­متر مربع می­باشد (اسکاج[17]، 1972). بوته فلفل دارای ساقه محکم ایستاده می­باشد و ارتفاع آن در شرایط معمول مزرعه به 30-50 سانتی­متر می­رسد. ساقه اصلی بعد از پیدایش اولین غنچه گل به دو شاخه و هر شاخه نیز به نوبه خود، بعد از ظهور غنچه گل به دو شاخه تقسیم می‌شود. بر همین اساس بوته آن شاخه‌های فرعی زیادی تولید می­کند که به گیاه شکل چتری می­دهد (مبلی و پیراسته، 1377). ریشه­های فلفل­ها فیبری می­باشد و رشد رویشی، اعم از صاف، زبر و برگ‌های ساده بیشتر به صورت فشرده و بیشتر راست تر از گوجه‌فرنگی‌ها هستند (بوسلند و تاوا، 2012).

ریشه‌های این گیاه بیشتر سطحی هستند و به طور معمول وزن ریشه 10 درصد وزن کل گیاه می­باشد. در گیاهان جوان وزن ریشه نسبت به قسمت هوایی بیشتر است و این نسبت با افزایش سن کاهش می­یابد (بوسلند و تاوا، 2000). ریشه این گیاه به انتقال نشاء بسیار حساس می­باشد و وقتی نشاء از جعبه کاشت منتقل می‌شود و یا با یک لایه سخت در مزرعه روبرو می‌شود ریشه آن آسیب می­بیند (دلی و تیسن[18]، 1969).

گل‌ها در این گیاه هرمافرودیت و مضربی از 5 می­باشند که دارای 5-7 گلبرگ با طول 10-20 میلی­متر و 10-15 میلی­متر قطر گل می­باشند. گل­ها به صورت منفرد در زاویه شاخه­ها رویش می­کنند (بوسلند و گنزالز[19]، 1994). معمولاً بیش از 100 گل در هر گیاه رشد می­کند (بوسلند، 2000). فلفل گیاهی است خود گرده‌افشان (الارد[20]، 1960) که البته مقداری هم قابلیت دگرگرده افشانی دارد (حدود15%) و در دگرگرده افشانی حشرات نقش مهم­تری نسبت به باد دارند (تانکسلی و الیواس[21]، 1984). در اکثر ارقام گل­ها به صورت افقی یا آویزان قرار می­گیرند، بنابراین گرده می‌تواند بر روی سطح کلاله بچسبد. احتمالاً در مزرعه حشرات به انتقال گرده و افزایش میوه بستن کمک می­کنند (شکاری، 1388).

گل فلفل در روز گل دهی، از ابتدای سپیده دم شروع به باز شدن می­کند و بیشتر گل­های جدید در ساعت 8 باز می­شوند. باز شدن بساک­ها عموما با یک تاخیر 1 تا 2 ساعته بعد از باز شدن گل­ها صورت می­گیرد ولی در برخی ارقام گزارش شده است که این وضع تا حدود 4 ساعت بعد از باز شدن گل به تاخیر می­افتد (شکاری، 1388).

میوه فلفل از نظر گیاه‌شناسی سته است و به رنگ­های مختلف دیده می‌شود که دارای تعداد زیادی بذر است (پیوست، 1388). گاهی روی یک بوته تمام انواع میوه با حفره­های مختلف دیده می‌شود. شکل میوه بسیار متغیر است و به صورت کشیده، نوک تیز، گرد و کروی، مخروطی و یا استوانه­ای مشاهده می­گردند. رنگ میوه نارس سبز است و در طی مراحل رسیدن تغییر رنگ داده و در مرحله نهایی رسیدن به رنگ­های زرد، قرمز و یا قهوه­ای ظاهر می‌شود (دانشور، 1379). میوه در دمای زیر 16 و بالای30 درجه سانتی‌گراد تشکیل نمی­شود. وقتی دمای شب بیش از 24 درجه باشد گل­ها ریزش دارند. مناسب­ترین دما برای بالا بردن میزان گل دهی 16 تا 21 درجه می­باشد. طول دم میوه در رقم­های مختلف فرق می­کند و از 10-20 میلی­متر متفاوت می­باشد. میوه‌های کوچک معمولا دم میوه بلندتری دارند (بوسلند و تاوا، 1999). تشکیل میوه در فلفل با گوجه فرنگی و کدو متفاوت است. به این معنی که در آن‌ها در زمان باز شدن گل شکل تخمدان، شواهد اندکی از شکل نهایی میوه را نشان می­دهد. شکل خوشه­ای تخمدان در زمان گلدهی ممکن است باعث تشکیل یک میوه تخم‌مرغی یا کشیده در فلفل شود. بنابراین تغییرات در شکل سلول و طرح و اندازه تقسیم سلولی باعث تأثیر عمیقی بر روی اندازه نهایی میوه می‌شود (شکاری، 1388).

فل

1 – Beckingham and Seymour

2 – Bosland and Votava

3 – Schoen and brown

4 – Vojdani

5 – Farsi and Zolali

3- اکثریت دانش آموزان مردود برنامه ریزی صحیحی جهت گذراندن اوقات فراغت خود ندارند.

4- اکثریت دانش آموزان مردود دوستان بی تفاوت نسبت به تحصیل، اهل تفریح و یا ترک تحصیل کرده دارند.

بیان مسئله:

همگام با پیشرفت و افزایش سرانه آموزش و پروش نیز درمان افزایش است. مسلما هر جامعه ای که برای تعلیم و تربیت سرمایه گذاری می کند انتظار دارد که محصولی در راستای هدف نظام آموزش و پرورش بدست آورد تا این سرمایه گذاری عظیم از طریق تربیت انسانی جوابگوی احتیاجات جامعه گردد.

در این تحقیق تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مدارس مورد بررسی قرار می گیرد و در مورد مسائلی مثل فقر و محرومیت اقتصادی، نا مناسب بودن مکان زندگی نگرش والدین نسبت به تحصیل فرزندان توفیقاتی داده شده است.

فصل اول

معرفی تحقیق

شکست تحصیلی و خسارتهای ناشی از آن یکی از نقایص آموزشی بسیاری از کشورهای جهان سوم، و از آن جمله کشور ایران است این مسئله به عوامل و موجبات گوناگون مربوط می شود که برای چاره جویی باید آنها را به دقت شناسایی و ارزشیابی کرد.

برخی از اقتصاد دانان معتقدند در بسیاری از کشورهای در حال توسعه آموزش رسمی بزرگترین صنعت و بزرگترین مصرف کننده درآمدهای عمومی است قراین و شواهد حکایت از آن دارد که کشور ما به علت تمرکز بیش از حد تصمیم گیری در نظام اداری و اجرایی ناسازگار بودن توان آموزش و پرورش با مقتضیات و نیازهای اقتصادی و اجتماعی کشور نیز رشد فزاینده تعداد دانش آموزان که از رشد سریع جمعیت سرچشمه می گیرد و سبب افزایش حجم مسئولیت دستگاه اجرایی آموزش و پرورش می گردد. مجموع شرایطی که با کمیت قلت بازدهی این صنعت یعنی خسارات اقتصادی ناشی از شکست تحصیلی می شود تشدید می گردد.

در این رابطه وضعیت اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی خانواده دانش آموزان چگونگی گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان و برنامه ریزی در جهت آن و گروه دوستان دانش آموزان را به عنوان ویژگیهای مردودین مورد توجه قرار دادیم.

امید است شناخت ویژگیهای مذکور در بررسی همه جانبه و ارائه پیشنهادات دستیابی به نتایج بتواند مسئولان و دست اندرکاران و برنامه ریزان جامعه آموزش و پرورش را به راه حلها رهنمون گردد.

تعریف موضوع تحقیق

موضوع مورد مطالعه در این تحقیق بررسی ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی دانش آموزان ویژگیهای   اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در این تحقیق مد نظر است عبارتست از:

درآمد خانواده، شغل خانواده، تحصیلات والدین، اشتغال دانش آموزان، وضعیت مسکن، نحوه گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان نقش دوستان، رفتار والدین با دانش آموزان، رفتار اعضای خانواده با دانش آموزان این تحقیق در صدد است که ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دانش آموزان دختری که سابقه افت تحصیلی دارند را بررسی کند.

از افت تحصیلی تعاریف متعددی در کتابها ذکر شده است اما آنچه در تحقیق از این مفهوم مد نظر است مترادف دانستن آن با مفهوم پایه تکرار تحصیلی است.

در ذیل به چند تا از تعاریف افت تحصیلی اشاره می شود.

1- در تعریفی منظور از افت تحصیلی یا تکرار پایه تحصیلی عبارتست از تکرار پایه یک کلاس برای دانش آموزان که در معدل یک سال تحصیلی در همان کلاس پایه ای که در سال قبل به سر می برده به تحصیل ادامه می دهد و همان کاری را انجام می دهد که در سال گذشته نیز انجام داده است.

2- در تعریف دیگری منظور افت تحصیلی تکرار پایه تحصیلی بدین صورت بیان شده است که در نظامهای آموزشی که ارتقا از یک پایه به پایه دیگر از نظر سابقه و پیشرفت

عنوان:
شبیه سازی، بررسی و مقایسه روش های هوشمند با (Model Predictive Control (MPC بر روی یک فرآیند صنعتی
برای رعایت حریم خصوصی اسامی استاد راهنما،استاد مشاور و نگارنده درج نمی شود
تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
با توجه به پیشرفت های قابل توجه در زمینه سیستم های کنترل و ابزار دقیق در صنایع مختلف و بخصوص در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، توسعه روش های کنترلی گوناگون و پیشرفته در جهت کاهش تجهیزات و کار نصب، ساده سازی کنترل پروسه ها در هر اندازه و ابعاد، کاهش هزینه های راه اندازی و طولانی کردن کار مداوم دستگاه ها بدون ایجاد وقفه در پروسه، مورد توجه قرار گرفته است.
اغلب پروسه ها روندی غیرخطی دارند و در تعداد چشمگیری از آنها پدیده تداخل دیده می شود. کنترل این پروسه ها نیز می تواند به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز صورت گیرد. همچنین شرکت های بزرگی در سطح دنیا مانند FISHER-ROSEMOUNT و ABB SIEMENS و YOKOGAWA و غیره در زمینه سیستم های کنترلی کار کرده اند به طوری که در حال حاضر محصولات آنها در نقاط مختلف جهان و بخصوص در مجتمع های   صنعتی و صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ایران در حال بهره برداری است. بر این اساس، نیاز به استفاده از بسته های نرم افزاری کنترل پیشرفته در آنها و بررسی زمینه های تحقیقاتی و توسعه ای جدید ضروری به نظر می رسد.
در این پایان نامه با انتخاب یک پروسه از میان هزاران پروسه صنعتی که در آن پیچیدگی نسبی شامل غیرخطی بودن، تداخل و چند متغیره بودن لحاظ گردیده است، ابتدا به بررسی اجزای پروسه و تعیین معادلات آن پرداخته می شود. سپس با استفاده از روش های ریاضی حل معادلات ماتریسی و خطی سازی معادلات غیرخطی، به خطی سازی و سپس جهت کنترل ساده تر به قطری سازی معادلات سیستم پرداخته می شود. در ادامه بعضی از انواع روش های کنترلی هوشمند شامل منطق فازی، شبکه عصبی و کنترل پیش بین مدل بررسی می گردد. در مرحله بعد، کنترل کننده برای پروسه یاد شده به روش متداول و روش های پیشرفته کنترلی فوق طراحی می گردد و شبیه سازی آنها در محیط Matlab انجام می شود. سپس کلیه روش های فوق شامل PID و Fuzzy و Neural و Predict در محیط سیستم کنترل DeltaV  از شرکت EMERSON طراحی و پیاده سازی می گردند.
در پایان ضمن بررسی و ارزیابی نتایج انواع روش کنترل در دو محیط Matlab و DeltaV پیشنهاداتی ارائه می شود.
فصل اول: مقدمه
1-1- پیشگفتار
امروزه صنایع مختلفی در مملکت عزیز ما ایران، روند روبه رشدی را طی می کنند. در بین این صنایع، صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، به دلیل وجود منابع بزرگ زیرزمینی، با 

اجتماعی، سیمای زندگی شهری و خاطرات جمعی مردم شکل می گیرد.

در این پژوهش در روشی «کیفی-تحلیلی»، به منظور شناخت کامل تری از مفهوم فضای تجاری و ابعاد مختلف ادراک و احساس و همچنین حس تعلق به مکان، متون تخصصی مختلف مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در این فرآیند به مفهوم ادراک حسی پرداخته شد. سپس حس تعلق به مکان از منظر صاحبنظران گوناگون مورد بررسی قرار گرفت. در یک مرحله نیز نظر استفاده کنندگان توسط پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله از این تحقیق از روش مطالعات موردی نیز استفاده شد تا ویژگی ها و مفاهیم موجود در آن ها در این پژوهش مورد استفاده قرار بگیرند. نتایج این تحقیق نشان می دهد به کارگیری حواس در معماری ،  موجب برقرای ارتباط غیر بصری انسان با فضای معماری، درک زیبایی شناسی و معنای محیط و تقویت خاطره ذهنی از محیط می شود و حواس به عنوان عناصر محرک بر روی رفتار فضایی انسان و روحیه فضا تأثیر می گزارد.

واژگان کلیدی: ادراک، حواس پنجگانه، حس تعلق به مکان، فضای تجاری

فهرست مطالب

عنوان                                        

چکیده                                             صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-  مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-2- تعریف مسئله…………………………………………………………………………………………………………………..2

1-3- ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….3

1-4- سابقه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………3

1-5-فرضیه………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-6- اهداف و سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..4

1-7- روش گردآوری اطلاعات و روش تحقیق……………………………………………………………………………4

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-  مقدم…………………………………………………………………………………………………………………….     5

2-2- تاریخچه مراکز تجاری…………………………………………………………………………………………….     7

2-2-1- فضاهای تجاری اول……………………………………………………………………………………………          7

2-2-2- فضاهای تجاری در یونان باستان…………………………………………………………………………..          7

2-2-3- فضاهای تجاری در روم باستان…………………………………………………………………………….         8

2-2-4- فضاهای تجاری در قرون وسطا……………………………………………………………………………           9

2-2-5- انقلاب   صنعتی…………………………………………………………………………………………………..          9

2-2-5-1- مغازه ها………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2-5-2- شکل گیری پاساژهای خرید…………………………………………………………………………..          10

2-2-5-3-فروشگاه ها…………………………………………………………………………………………………..     11

2-2-6- قرن بیستم و تحولات در مراکز خرید………………………………………………………………….       13

2-2-7- الگوهای فرمی قابل طبقه بندی مراکز خرید در قرن بیستم……………………………………..          14

2-3- آشنایی با بازار ایران………………………………………………………………………………………………    15

2-3-1- واژه شناسی……………………………………………………………………………………………………..          15

2-3-2- پیدایش و پیشینه بازار……………………………………………………………………………………….  16

2-3-3- ساختار بازار……………………………………………………………………………………………………. 16

2-3-4- عناصر شاخص بازار ایرانی……………………………………………………………………………………. 17

2-3-4-1-  فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کالا…………………………………………………….. 17

2-3-4-1-1- خان بار یا کالن بار……………………………………………………………………………………….    17

2-3-4-2- فضاهای مربوط به کالا های تولیدی……………………………………………………………………   17

2-3-4-3- فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری……………………………………………………………………     17

2-3-4-4-  فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی…………………………………………………………………      18

2-3-4-5-  فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی………………………………………………………………….       18

2-3-4-6- فضاهای ارتباطی………………………………………………………………………………………………  18

2-3-5- کارکردهای اجتماعی…………………………………………………………………………………………….   19

2-3-6-  عوامل موثر در نحوه استقرار فعالیت ها در بازار……………………………………………………..          20

2-3-6-1- ارزش کالا و امنیت لازم…………………………………………………………………………………..      21

2-3-6-2- متجانس بودن فعالیت ها…………………………………………………………………………………..         21

2-3-6-3- بازار خطی………………………………………………………………………………………………………          21

2-3-6-4- بازار متمرکز…………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-6-5- پوشش بازار……………………………………………………………………………………………………. 21

2-3-7-نمونه های موردی………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-7-1-  بازار قزوین…………………………………………………………………………………………………….          21

2-3-7-2- بازار کاشان……………………………………………………………………………………………………..          23

2-3-8- جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………..          26

2-4- ادراک……………………………………………………………………………………………………………………..   26

2-4-1- تاریخچه ادراک…………………………………………………………………………………………………….          27

2-4-1-1-  علم ادراک از نظر فلاسفه یونان………………………………………………………………………… 27

2-4-1-2- علم و ادراک از نظر حکمای جدید غرب…………………………………………………………….   28

2-4-2- عوامل مؤثر در ادراک…………………………………………………………………………………………….      30

2-4-2-1- نیازها………………………………………………………………………………………………………………       31

2-4-2-2- دفاع ادراکی……………………………………………………………………………………………………..          31

2-4-2-3- انتظار ادراکی…………………………………………………………………………………………………….          32

2-4-2-4- ادراک و تفاوت های فردی…………………………………………………………………………………      32

2-4-2-5- زمینه های اجتماعی……………………………………………………………………………………………   32

2-4-3- سازمان ها و تشکل ادراکی………………………………………………………………………………………          33

2-4-3-1- سازمان ادراکی…………………………………………………………………………………………………..          33

2-4-3-2- نظریه فیزیولوژیک ادراک…………………………………………………………………………………….  34

2-4-3-3- نظریه کنش متقابل ادراک…………………………………………………………………………………….  35

2-4-3-4- درک فضایی از دیدگاه روانشناسی بر اساس نظریه گشتالت……………………………………..         36

2-4-3-4-1- اصول روانشناسی گشتالت………………………………………………………………………………     37

2-4-4- پدیده های ادراکی………………………………………………………………………………………………….          38

2-4-4-1- ادراک فضا، فاصله و عمق…………………………………………………………………………………..     38

2-4-4-2- نشانه های ادراک فاصله……………………………………………………………………………………..  39

2-4-4-3- ثبات ادراکی………………………………………………………………………………………………………          40

2-4-4-3-1- ادراک اندزه…………………………………………………………………………………………………..  40

2-4-4-3-2- ثبات شکل……………………………………………………………………………………………………          40

2-4-4-3-3- ثبات رنگ…………………………………………………………………………………………………….          40

2-4-4-3-4- ثبات مکان……………………………………………………………………………………………………..          41

2-4-5- سیستم های ادراکی در یک انسان کامل………………………………………………………………………      41

2-4-5-1- تعادل و جهت یابی……………………………………………………………………………………………..      41

2-4-5-2- شنوایی………………………………………………………………………………………………………………     42

2-4-5-3- سیستم پوستی…………………………………………………………………………………………………….          42

2-4-5-4- سیستم های بویایی………………………………………………………………………………………………          44

2-4-4-5- سیستم بینایی ……………………………………………………………………………………………………..     44

2-4-6-  جایگاه ادراک در معماری و شهرسازی……………………………………………………………………..          44

2-5- حس مکان…………………………………………………………………………………………………………………       45

2-5-1- حس مکان از منظر روانشناسی محیطی……………………………………………………………………… 45

2-5-2- حس مکان از منظر پدیدار شناسی…………………………………………………………………………….        47

2-5-3- شکل گیری تعلق مکانی …………………………………………………………………………………………      47

2-5-3- صور و مظاهر مختلف حس مکان…………………………………………………………………………….          48

2-5-3-1- هویت مکان یا روح مکان……………………………………………………………………………………    48

2-5-3-2- عملکرد…………………………………………………………………………………………………………….        49

2-5-3-3- زمان پایدار………………………………………………………………………………………………………..          49

2-5-3-4- مرگ………………………………………………………………………………………………………………….       50

2-5-4- نمونه موردی شهر احساسات فرانسه………………………………………………………………………….           51

2-6- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      54

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………..       56

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………       56

3-3- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………….         57

3-4- پرسشنامه…………………………………….. ……………………………………………………………………………       57

فصل چهارم: تحلیل داده ها

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 60

4-2- عوامل مؤثر در ادراکات حسی……………………………………………………………………………………… 61

4-2-1 صوت………………………………………………………………………………………………………………………  62

4-2-2- نور و لامسه……………………………………………………………………………………………………………          62

4-2-3- ثقل……………………………………………………………………………………………………………………….    63

4-3- آگاهی از شرایط محیط و سازگاری با محیط…………………………………………………………………..      63

4-4-تحلیل عاملی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….          63

4-4-1- اندازه گیری متغیرهای کیفی………………………………………………………………………………………  64

4-4-2- آشنایی با مدل کانو……………………………………………………………………………………………………  64

4-4-3- نمونه موردی پاساژگلستان………………………………………………………………………………………..  66

4-4-4- تحلیل داده‌های پرسش‌نامه………………………………………………………………………………………..    68

4-4-4- 1- پایایی پرسش‌نامه……………………………………………………………………………………………….          68

4-4-4-1-1- بررسی پایایی با آلفای کرونباخ………………………………………………………………………….         68

4-4-4-2- روایی پرسش‌نامه…………………………………………………………………………………………………          69

4-4-4- 3- تحلیل نتایج پرسشنامه…………………………………………………………………………………………     73

4-6- تحلیل فرآیند ادراک محیط با استفاده از نظریه اکولوژیک ادراک…………………………………………         74

4-7- تفاوت بین ادراک شیئی و محیط……………………………………………………………………………………. 74

4-8- ادراک و تأثیر آن در حس تعلق به مکان…………………………………………………………………………..  75

4-9- چگونگی ادراک در فضای غیربصری………………………………………………………………………………. 77

4-9-1- مکث……………………………………………………………………………………………………………………….  79

4-9-2-حرکت…………………………………………………………………………………………………………………….  80

4-9-3- سازماندهی(ترکیب مکثها و حرکت ها)………………………………………………………………………        80

4-9-4- سازماندهی غیر بصری مکث و حرکت……………………………………………………………………….  81

4-10-  احساسات منتج از فضای غیر بصری……………………………………………………………………………          82

4-10-1- فضای آرامش بخش……………………………………………………………………………………………….    82

4-10-2- ازدحام………………………………………………………………………………………………………………….     83

4-10-3- خلوت………………………………………………………………………………………………………………….     84

4-10-4- فضای شاد…………………………………………………………………………………………………………….          84

4-10-5- درک زیبایی فضا……………………………………………………………………………………………………. 85

4-11- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………..      86

فصل پنجم: شناخت و معرفی سایت

5-1- معرفی منطقه………………………………………………………………………………………………………………..       90

5-2- اراضی عباس آباد………………………………………………………………………………………………………….          90

5-3- تاریخچه پیدایش منطقه عباس آباد…………………………………………………………………………………..       90

5-4- بافت شهری محله…………………………………………………………………………………………………………          92

5-5- اطلاعات آماری منطقه6………………………………………………………………………………………………….          93

5-6- تعداد مراکز خدماتی…………………………………………………………………………………………………….           93

5-7- موقعیت منطقه در تهران………………………………………………………………………………………………..    94

5-8- موقعیت محله در منطقه…………………………………………………………………………………………………   94

5-9- محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………          95

5-10- حمل و نقل شهری……………………………………………………………………………………………………..          95

5-10-1- ایستگاه های متروی موجود در منطقه………………………………………………………………………..   95

5-10-2- خطوط اتوبوسرانی موجود در منطقه………………………………………………………………………….  96

5-10-3- پارگینگ های عمومی …………………………………………………………………………………………….   96

5-10-4- وزاتخانه ها ادارات و سازمان ها………………………………………………………………………………. 96

5-11- فضای سبز و بوستان ها……………………………………………………………………………………………….        97

5-12- اماکن و هیئتهای مذهبی……………………………………………………………………………………………….   97

5-13- امکانات ورزشی………………………………………………………………………………………………………..          98

5-14- امکانات بهداشتی و درمانی………………………………………………………………………………………….       98

5-15- امکانات آموزشی و پژوهشی………………………………………………………………………………………        99

5-17- تقسیم بندی راه ها…………………………………………………………………………………………………….    99

5-18- عوارض زمین…………………………………………………………………………………………………………..          102

5-19- زلزله و گسل……………………………………………………………………………………………………………          103

5-20عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………………………  105

5-21-  خط آسمان………………………………………………………………………………………………………………        106

5-22-عوامل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………………….     106

5-23- روند طراحی و ارائه نقشه ها………….. ……………….. ………………………….. …………………………         112

5-23-1- علل انتخاب موضوع پروژه……………………………………………………………………………………..  112

5-23-2- نحوه شکل گیری کانسپت……………………………………………………………………………………….        112

5-23-3- دسترسی ها…………………………………………………………………………………………………………..          112

5-23-4- اقلیم……………………………………………………………………………………………………………………..   112

5-23-5- عملکردهای مجموعه……………………………………………………………………………………………..  113

5-23-6- مسائل و محدودیت ها…………………………………………………………………………………………… 113

5-23-7- امکانات و قابلیت ها………………………………………………………………………………………………         113

5-23-8- وجود شیب زمین…………………………………………………………………………………………………..          113

5-23-9- برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………………………………………..    114

5-23-10-مواد و مصالح……………………………………………………………………………………………………….          115

5-23-11-نظام طراحی و ارائه طرح……………………………………………………………………………………….. 117

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………   128

فهرست جداول

نمودار(2-1) رابطه ادراک و عوامل مؤثر بر توجه……………………………………………………………………….    45

نمودار(4-1) مدل رضایتمندی کانو…………………………………………………………………………………………..          65

جدول(4-2) محاسبه آلفای کرونباخ…………………………………………………………………………………………       69

جدول(3-4) بررسی کفایت نمونه…………………………………………………………………………………………….       70

جدول (4-4) آمار توصیفی امتیازات سوالات…………………………………………………………………………….       70

جدول(5-4) Total Variance Explained ……………………………………………………………………….           71

جدول (4-6) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش……………………………       71

جدول (4-7) ماتریس هفت عامل استخراج شده و مرتب شده پس از چرخش…………………………..        72

جدول(4-8) متغیرهای بدست آمده از پرسشنامه………………………………………………………………….    72

جدول(4-9) طراحی پیام های فضا…………………………………………………………………………………….     87

جدول(4-10) احساسات منتج از فضای غیر بصری…………………………………………………………….. 87

جدول(5-1) اطلاعات آماری…………………………………………………………………………………………….      93

جدول (6-2) تعداد مراکز خدماتی……………………………………………………………………………………..          93

جدول(3-5) برنامه فیزیکی طرح……………………………………………………………………………………….. 114

جدول (5-4)برنامه فیزیکی فضاهای خدماتی و رفاهی شامل(کافی شاپ، رستوران، پست و …)…   114

جدول(5-5) جمع بندی کلی برنامه فیزیکی طرح………………………………………………………………..           115

فهرست تصاویر

تصویر(2-1) قانون مجاورت………………………………………………………………………………………………….          37

تصویر(2-2) قانون پیوستگی………………………………………………………………………………………………….          37

تصویر(2-3) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای……………………………………………………..     51

تصویر(2-4) ) غرفه فرانسه- نمایشگاه جهانی 2010 شانگهای…………………………………………………..       52

تصویر(5-1) موقعیت منطقه در شهر تهران………………………………………………………………………………        94

تصویر(5-2) موقعیت محله در منطقه …………………………………………………………………………………….          94

تصویر(5-3) محله مورد بررسی…………………………………………………………………………………………….     95

تصویر(5-4) راه های ارتباطی……………………………………………………………………………………………….  100

تصویر(5-5) بزرگراه مدرس………………………………………………………………………………………………… 101

تصویر(5-6) بزرگراه رسالت………………………………………………………………………………………………… 101

تصویر(5-7) خیابان آفریقا…………………………………………………………………………………………………….          101

تصویر(5-8) عکس هوایی از سایت………………………………………………………………………………………..        101

تصویر (5-9) دید چهار جهت به سایت…………………………………………………………………………………..  102

تصویر(5-10) شیب زمین …………………………………………………………………………………………………….      103

تصویر(5-11) نمایش گسل های منطقه……………………………………………………………………………………    104

تصویر(5-12) عوارض مصنوعی زمین…………………………………………………………………………………….. 105

تصویر(5-13) خط آسمان زمین. …………………………………………………………………………………………..    106

تصوی(5-14) جهت وزش باد در سایت.. ……………………………………………………………………………..     106

تصویر (5-15) جهت وزش نسیم محلی.. ………………………………………………………………………………     106

تصویر(5-16) جهت وزش باد در سایت. ……………………………………………………………………………..     107

تصویر (5-17) تابش آفتاب…….. …………………………………………………………………………………………      108

تصویر( 5-18) دیاگرام موقعیت خورشید در سایت… ……………………………………………………………..         108

تصویر(5-19) آلودگی صوتی.. …………………………………………………………………………………………….   111

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-مقدمه

برتری بینایی در زمان ما به وسیله جمع کثیری از نوآوری های تکنولوژی و تکثیر و تولید انبوه تصاویر تقویت شده است. به طوری که طراحان،  طراحی برای ناظر را در اولویت قرار داده و طراحی برای انسان را به فراموشی سپرده اند. تأکید بر زیبایی تنها بر سطوح ظاهری و تأثیرات لحظه ای که هیچ قدرت پایداری در طول زمان ندارند، ساختمان ها را به سوی فرآورده های تصویری که عاری از صمیمیت و ژرفای وجودی میباشند، برده است. با کاهش حضور افراد در عرصه های عمومی و کاهش سطح تعاملات اجتماعی و در پی آن افزایش فزاینده ی معضلات اجتماعی، نیاز و ضرورت به طراحی فضاهایی که زمینه ساز حضور بیشتر افراد در عرصه های عمومی باشد بیشتر احساس می شود.

1-2- تعریف مسئله

فضاهای تجاری به عنوان مکان هایی که بر طرف کننده اولین نیازهای مطرح شده توسط مازلو هستند، و بیشترین مراجعه کننده و رفت و آمد را در طول روز به خود می بینند، می توانند از طریق افزایش و ارتقاء گزینه های قابل عرضه به مردم، یک محیط دموکراتیک برای آنان ایجاد کنند. محیطی که احساسی از جاذبه ی ماندن و علاقه برای بازگشت به مکان را در افراد بوجود آورد. حسی که از آن به عنوان حس تعلق به مکان یاد می شود.

حس مکان ادراک فردی مردم از محیط خود و احساسات کم و بیش آگاهانه ی آنها از محیط است. روانشناسان محیطی، تعلق به مکان را حاصل نوعی فرآیند روانشناسانه می دانند، که هم نوعی پاسخ  بیولوژیک به محیط اطراف از طریق حواس پنجگانه را شامل می شود و هم نوعی تولید فرهنگی است، که در ارتباط شخصی با محیط فیزیکی و نیز روابطش با دیگر کاربران فضا و اعضای اجتماعات مختلف شکل می گیرد.

در این پژوهش بر آنیم تا در طراحی فضا  با توجه به جنبه های مختلف احساسی و ادراکی انسان ها ، شرایطی را برای درک بهتر و عمیق تر فضا توسط استفاده کنندگان به وجود آوریم. هدف اصلی این پژوهش، یافتن راهبردهایی برای رسیدن به یک معماری احساس گرا در فضای تجاری است تا با برقراری یک ارتباط غیر بصری میان انسان و فضای معماری به مفهوم کاملتری از معماری، یعنی طراحی برای انسان و نه صرفا برای ناظر دست پیدا کنیم.

1-3- ضرورت تحقیق

چندین مرحله را برای بررسی آثار متفاوت گذرانده است؛ از جمله­ی آن مراحل می­توان به “عملیات گفتمانی” اشاره کرد که خوانش تازه­ای را از آثار آغاز کرده و از زاویه­هایی جدیدی از خوانش این متون پرده برداشته است. کلام قرآن تنها کلامی آگاهی بخش نیست بلکه در کنار معرفت­بخشی بنای تأثیر و انگیزش و عمل به این آگاهی را نیز دارد. دانش نشانه­­-معناشناسی گفتمانی، به ما اجازه می­دهد این کلام مقدس هدایتگر را در مقام گفتمانی قدسی خطاب به خواننده تعریف کرده و با تحلیل عملیات زبانی و اجزای متنی بر مبنای تنش و آگاهی، روشی برای تبیین تأثیرات ضمنی و غیرمستقیم آن بر روح و جان خواننده و انگیزش خاسته از آن ارائه دهیم. پژوهش حاضر بنا دارد انگیزش و تأثر را در کنار کارکرد معرفت بخشی کلام قدسی در سوره مبارکه الرحمن تبیین کند و برای نیل به این منظور، پس از بررسی اجمالی پژوهش­های صورت گرفته درباره این سوره مبارکه، با انتخاب روش تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمانی، تلاش شده است تا عملیات زبانی در سوره الرحمن بررسی شود و سپس به تحلیل محورهای تنشی و معرفتی متن سوره در دو سطح جزئی آیات و کلی سوره می­پردازد و نهایتاً به جمع‌بندی تأثیر و تأثرات انگیزشی و معرفتی متن بر مخاطب می­پردازد.

فهرست مطالب

عنوان
صفحه
چکیده
 
فهرست مطالب
 
فصل اول: کلیات تحقیق
 
1-1- تعریف مسئله
1
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق
2
1-3- سوال‌های تحقیق 

1-4- فرضیات تحقیق

1-5- اهداف اصلی و فرعی

1-6- روش تحقیق و روش جمع‌آوری اطلاعات

1-7- کاربرد تحقیق
3 

3

3

4

4
1-8- پیشینه تحقیق
5
فصل دوم: تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان
 
2-1- مقدمه
7
2-2- نشانه و معنا در گذر از نشانه‌شناسی ساختارگرا به نشانه-معناشناسی گفتمانی
8
2-2-1- نشانه  نزد سوسور 

2-2-2- نشانه از نظر یلمسلف

2-2-3- نشانه از نظر پیرس

2-2-4- نشانه از نظر گرمس

2-2-5- مربع نشانه‌شناسی گرماس

2-2-6- نشانه در نگاه گفتمانی

2-3- تعامل نشانه‌شناسی و پدیدارشناسی

2-3-1- پدیدارشناسی هوسرل

2-3-2- مرلوپونتی و ادراک حسی

2-4- نشانه-معناشناسی سیال

2-5- گفتمان

2-5-1- تاریخچه گفتمان

2-5-2- نظریه‌های گفتمان

2-6- تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان

2-7- عملیات زبانی و شاخص‌های اصلی گفتمان

2-7-1- موضع‌گیری گفتمان

2-7-2- اتصال و انفصال گفتمانی

2-8- طرحواره‌های فرایندی گفتمان

2-8-1- طرحواره‌ی فرایندی افت یا تنزل تنش

2-8-2- طرحواره‌ی فرایندی افزایش یا اوج فشاره‌ی عاطفی

2-8-3- طرحواره‌ی فرایندی افزایش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

2-8-4- طرحواره‌ی فرایندی کاهش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

2-9- بعد شناختی گفتمان

2-9-1- بازی‌های شناختی: مجابی و تفسیری

2-9-2- زاویه دید و شناخت

2-10- بعد حسی- ادراکی گفتمان

2-11- بعد عاطفی گفتمان

2-11-1- فشاره‌های عاطفی

2-11-2- گستره‌های عاطفی

فصل سوم : تحلیل نشانه-معنا‌شناسی گفتمان قرآن (سوره الرحمن)

3-1- زبان قرآن و ویژگی‌های آن

3-2- سیمای سوره الرحمن

3-2-1- سوره الرحمن از دیدگاه مفسران

3-3- بررسی عملیات زبانی گفتمان در سوره الرحمن

3-3-1- گفتمان

3-3-2- گفته‌پرداز

3-3-3- گفته‌یاب (گفته‌خوان)

3-3-4- گفته

3-3-5- گفته‌پردازی

3-3-6- حضور

3-4- شاخص‌های اصلی در گفتمان سوره الرحمن

3-4-1- موضع­گیری گفتمان

الف) تبادل برونه‌ها و درونه‌ها

ب) حاضرسازی (حضور)

ج) جسمار (جسمانه)

3-4-2- دلالت مستقیم و ضمنی در سوره الرحمن

3-4-3- مفهوم‌سازی درون متنی و ساختار زیربنایی گفتمان در سوره الرحمن

3-4-4- اتصال و انفصال گفتمانی در سوره الرحمن

الف) اتصال (قبض یا فشاره) در سوره الرحمن

ب) انفصال (بسط یا گستره) در سوره الرحمن

3-4-5- زوایه دید در سوره الرحمن

3-4-6-گونه‌های مجابی و تفسیری در سوره الرحمن

3-4-7- عاطفه در اتصال و انفصال گفتمانی

3-4-8- تکرار در سوره الرحمن

3-4-9- نقش آهنگ و نمود در گفتمان

3-4-10- تنش در سوره الرحمن

3-4-11- الگوهای تنشی آیات سوره الرحمن

3-4-12- الگوی تنشی سوره بر اساس تقسیم بندی ارائه شده

فصل چهارم : تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان یک نگاره ایرانی-اسلامی
10 

11

12

13

14

14

15

18

19

23

27

29

32

37

43

44

45

46

47

48

48

49

49

50

50

52

54

54

55

56

62

62

65

65

66

66

67

68

68

69

69

69

69

70

70

71

77

77

79

80

81

82

83

85

86

87

94

 
4-1- خوانش گفتمانی نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال الدین بهزاد 

4-2- ویژگی‌های نگاره گریز یوسف از زلیخا

4-2-1- ویژگی بینشی نگاره

4-2-2- ویژگی مضمونی نگاره

4-2-3- ویژگی ساختاری نگاره

الف) پلان و تناسبات در نگاره

ب) رنگ در نگاره

4-3- گفتمان نگاره گریز یوسف از زلیخا

4-3-1- نظام تنشی نگاره

الف) قبض و بسط عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

ب) زاویه دید و جهت‌مندی عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

ج) عامل حضور(پیکره ها) در نگاره و رابطه آن با نظام تنشی

د) کارکرد رنگ در فضای تنشی نگاره

4-3-2- نظام ارزشی نگاره

الف) کارکرد رنگ در نظام ارزشی نگاره

4-4- طرحواره‌ی فرایند تنشی نگاره

4-5- بازخوانی فرایند گفتمانی (تنشی و ارزشی) نگاره بر اساس مربع معناشناسی گرماس

فصل پنجم : پروژه عملی

5-1- چگونگی انجام پروژه عملی

نتیجه‌گیری و پیشنهادات
96 

97

98

98

100

101

104

106

106

107

108

110

110

111

112

112

113

115

120
مراجع
122
فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-تعریف مسئله:

قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است و برای هدایت نوع بشر و همه اعصار و ملل فرستاده شده است، لذا منطق حکم می‌کند که خداوند حکیم و توانا زبانی را به کار گرفته باشد که قابل فهم برای تمام انسان‌هایی باشد که قرار است مورد هدایت واقع شوند. رسالت قرآن هدایت انسان است و از آنجا که از طرف قدرت مطلق فرستاده شده است باید به گونه‌ای باشد که رسالت خود را به نحو احسن انجام دهد و از آنجا که برای انذار بشر زبانی قدرتمند و الفاظی گیرا نیاز است، لذا زبان قرآنی باید حاوی قدرتی باشد که مخاطب را تحت تاثیر خویش قرار داده موجب گردن نهادن به دستورات و مقررات دینی شود.

امروزه توجه به زبان و گفتمان قرآن مورد توجه پژوهشگران زیادی قرار گفته است و در این بین دانش‌های زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی[1] از جمله دانش‌های جدید و موثری در حیطه‌ی مطالعه زبان قرآن مطرح شده‌اند.

نشانه‌شناسی ساختگرا متکی بر رابطه‌ای تقابلی بود. این رابطه‌ها ما را با نظام‌های بسته و مکانیکی در حوزة معنا مواجه می‌ساختند. چرا که اغلب آنها قطب‌های معنایی از پیش تعیین شده بودند که به نوعی به اثبات آنها در متن مورد مطالعه پرداخته می‌شد، اما نشانه‌-معناشناسی پساگرمسی معنا را جریانی سیال می‌داند که بر اساس رابطه‌ای تنشی تعریف می‌گردد. بر این اساس نشانه[2] پدیده‌ای است که می‌تواند از صفر تا بی‌نهایت در نوسان باشد. چنین رابطة سیالی که از تلاقی دو محور کمی و کیفی شکل می‌گیرد ارزش‌ها معنایی جدیدی را نیز تولید می‌کند. ارجاع به دیدگاه پدیدارشناختی[3] در مطالعات مربوط به نشانه از آنجا ناشی می‌شود که نشانه-معناشناسان فرانسوی در دهة هشتاد به این موضوع بسیار مهم پی بردند که دیگر صورت‌گرایی محض و یا رابطة صرف مکانیکی بین دال[4] و مدلول[5] نمی‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسایل دخیل در بررسی ساز و کارهای مربوط به دنیای نشانه-معناها[6] باشد. چرا که بدون در نظر گرفتن “موقعیت انسانی”، جنبة وجودی نشانه، ارتباط حسی-ادراکی با چیزها، به ویژه تجربة زیستی و منحصر به فردی که در تلاقی با هر نشانه شکل می‌گیرد و ضامن سیالیت معناست، نمی‌توان به بررسی نظام‌های گفتمانی پرداخت.

در نگاه پدیداری، دیگر معنا جریانی از پیش تعیین شده، تثبیت یافته و قطعی نیست. چرا كه تجربة زیستی و شهودی سبب می‌گردد تا معنا در شرایط مختلف و با توجه به نوع رابطه‌ای كه با چیزها برقرار می‌كنیم، متفاوت باشد. با توجه به همین ویژگی‌های ناپایدار معنایی است که رابطة تقابلی جای خود را به رابطه‌ای سیال می‌دهد.

این پژوهش نیز روش نشانه-معناشناسی گفتمانی و الگو‌های تنشی را برای مطالعات گفتمان قرآن مد نظر قرار داده است. در اینجا مستقیما به متن قرآن پرداخته می‌شود تا از منظری مدرن تعریفی جدید از گفتمان قرآنی ارائه دهد و با تأکید بر ساختار و زبان قرآن، به بیان طرح کلی گفتمان قرآنی برای بشر بپردازد و مهم‌ترین ویژگی‌های آن و تاثیر و تاثر این گفتمان بخصوص گفتمان سوره الرحمن و ایجاد انگیزش در کنار ایجاد معرفت و شناخت در این گفتمان را بیان کند.

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق :

لزوم بررسی گفتمان قرآنی از نگاهی نو و بررسی آن به عنوان یک ضرورت در پژوهش‌های نوین قرآنی تبیین شده است. عملیات زبانی گفتمان که در بطن الگوی “نشانه-معناشناختی”[7]  قرار می­گیرد، دیدگاه تازه­ای است که می­تواند پژوهشگران را وا­ دارد تا به­ گونه­ای دیگر قرآن و خالق آن را بنگرد. عملیات زبانی گفتمان[8] چشمان پژوهشگران را بر زاویه­های جدید می­گشاید تا خواننده را با خوانشی دیگر از قرآن مواجه سازد.

در خصوص اهمیت پژوهش‌های زبان‌شناسی قرآن، باید گفت این بحث، بحث علمی پرچالشی است و از این رو که برای پژوهگشران ما، عرصه‌ای نو و جدید است که در این رابطه مباحث بسیاری مطرح می‌شود که باید به ابعاد آن به درستی توجه کرد و مباحث، در قالب نقدهای علمی، بررسی شود. شكی نیست كه تحقیق و پژوهش علمی در اسلام اهمیت بسیار فراوانی دارد و پر واضح است كه افكار، اندیشه‌ها و آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه زیر ساخت‌های علمی آن جامعه را تشكیل داده، بناهای علمی و نتایج عملی و تجربی فراوانی به همراه دارد. از این رو، اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خود همراه كنند؛ زیر ساخت‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهند داشت.

 تدبر و تفکر در قرآن، فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم است. توصیه‌های قرآنی و روایی مبنی بر التزام به “تدبر در قرآن” و ضرورت بهره‌مندی از قرآن به عنوان کتاب اعجاز و غیر قابل تحریف، اهمیت پرداخت به این موضوع را نشان می‌دهد.

چرا نظریه‌ی تنشی[9] امروزه در مطالعات مربوط به نشانه-معناها و گفتمان از اهمیت زیادی برخوردار است پرسشی‌است که پاسخ به آن را باید در بعد پدیداری و وجودی نشانه یافت. بررسی تنشی آیات قرآن (مطالعه موردی آیات سوره الرحمن) نشان داد که دیگر نمی‌توان نشانه‌ها را گونه‌هایی مکانیکی، کلیشه‌ای و دارای معناهای تثبیت شده دانست. بلکه با فرآیندی مواجه هستیم که ما را با تجربة ناب کنش‌گر[10] و جریان زندة شکل‌گیری ارزش‌ها مواجه می‌سازد. این همان چیزی است که ما آن را بعد پدیداری نشانه نامیدیم. این مطالعه نشان داد که جریان معناسازی جریانی پویا و سیال است و راه نشانه‌راهی بی‌پایان.

فرآیند تنشی نیز به نوبة خود جریان‌هایی گستره‌ای[11] (کمی و شناختی)، فشاره‌ای[12] (کیفی و عاطفی)،  هم‌سو و ناهم‌سو را می‌آفریند و بالاخره همین جریان‌ها هستند که سبب تولید ارزش‌هایی می‌گردند. فرآیند تنشی گفتمان سیالیت معنا را در پی دارد و سیالیت معنا سبب سیالیت ارزش می‌شود. مهمترین دستاورد نظام تنشی و ارزشی گفتمان این است که معنا را مبتنی بر رابطه‌های صرف مفهومی و انتزاعی نمی‌داند. بلکه آن را جریانی می‌داند که بر اساس تجربة زیستی و پدیداری کنش‌گران در فرآیندی پویا و سیال بدست می‌آید. به همین دلیل است که در چنین نظامی ما با جریان معناسازی مواجه هستیم که بر اساس تجربة شهودی، حضور حسی- ادراکی، بافت، موقعیت، فرهنگ، جهت‌مندی، و موضع‌گیری کنشی در گفتمان حاصل می‌گردد.         

1-3- سوال‌های تحقیق

سوالاتی که در خصوص تحلیل گفتمان قرآن و مطالعه نشانه-معناشناختی و نظام تنشی و ارزشی این آیات پیش می‌آید عبارتند از: عناصر و اجزای تشکیل‌دهندة گفتمان قرآن کدامند؟ نقش واسطه‌ای گفتمان در تولید معنا در سوره الرحمن چیست؟ به راستی، فرایند تنشی در سوره الرحمن چگونه عمل کرده و در نهایت وجه انگیزشی و معرفتی قرآن چگونه در تعامل با هم معنا تولید می‌کنند؟

همچنین، گفتمان و فضای تنشی و ارزشی در گفتمان دیداری چگونه عمل می‎کنند؟

1-4- فرضیات تحقیق

ما با تکیه بر رویکردی نشانه-معناشناختی و نشانه‌شناسی پساساختگرا نشان می‌دهیم که در صورت بکارگیری دید‌گاهی پدیداری در هنگام مطالعه‌ی نشانه می‌توان همه‌ی زوایای حضور زندة آن را مورد مطالعه قرار داد.

از دیدگاه عملیات زبانی گفتمان، شاخص­های اصلی، هم­چون موضع­گیری گفتمان، اتصال و انفصال گفتمانی و تنش وجود دارند که می­توان به وسیله­ی آن­ها زاویه جدید از خوانش آیات سوره الرحمن بدست آورد و بر اساس این عوامل و فضای تنشی موجود در سوره نشان می‌دهد که چگونه این آیات ایجاد انگیزش در مخاطب کرده و چگونه وجه معرفتی و