مقدمه………………………………………………………………… 8

تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران…………………………………. 8

موقعیت جغرافیایی……………………………………………………. 9

آب و هوای منطقه مورد مطالعه……………………………………… 9

چارچوب نظری تابع تولید تصادفی………………………………….. 11

پیشینه‌ی تحقیق…………………………………………………….. 19

مطالعات داخلی……………………………………………………….. 19

مطالعات خارجی……………………………………………………….. 25

جمع‌بندی فصل…………………………………………………………. 28

فصل دوم: مواد و روش‌ها ………………………………………………29

مقدمه…………………………………………………………………… 30

2-2- تابع تولیدتصادفی جاست و پاپ……………………………… 30

آب و هوای استان کردستان………………………………………… 31

2-4-2- الگوی تجربی توابع ریسک عملکرد محصولات مورد نظردر استان کردستان……..38

2-4-4- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان سقز…….43

2-4-5- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بانه……..45

2-4-6- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان قروه……..47

2-4-7- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بیجار…….49

2-4-8- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان مریوان…..51

2-5- سناریوسازی براساس سال پایه…………………………. 53

2-6- نوع تحقیق ونحوه ی جمع آوری داده ها…………………. 55

فصل سوم: نتایج و بحث………………………………………… 57

3-1- مقدمه………………………………………………………. 58

3-2- تحلیل توصیفی متغیرها………………………………….. 58

3-2-1- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی در استان کردستان طی سال‌های 70-1391….58

3-2-2  نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سنندج طی سال‌های 70-1391…59

3-2- 3- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سقز طی سال‌های 70-139…..59

3-2- 4- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بانه طی سال‌های 1370-1391…60

3-2-5-  نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان قروه طی سال‌های 70-1391…60

3-2- 6-نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بیجار طی سال‌های 70-1391…61

3-2-7  نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان مریوان طی سال‌های 70-1391…62

3-2-8- عملکرد محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان….62

3-2-8 متغیرهای اقلیمی در استان کردستان………………. 63

3-3- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک محصولات مورد نظر در استان کردستان…..65

3-3-1- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک عملکرد محصول جو آبی…..65

3-3-2- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو آبی در استان کردستان…..67

3-3-3- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم…..68

3-3-4- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم در استان کردستان…..71

3-3-5- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک نخود دیم……….. 73

3-3-6- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم در استان کردستان….75

3-2-7  نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم دیم………….76

3-3-8- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم در استان کردستان……78

3-3-9-  نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم آبی……… 79

3-3-10- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی در استان کردستان….81

3-3-11-  نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عدس دیم…….82

3-3-12- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم در استان کردستان….84

3-4- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج……..85

3-5- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج……87

3-6- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز…………… 88

3-7- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز……. 90

3-8-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه…………..92

3-9- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه……. 94

3-10- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه …………95

3-11- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه…… 97

3-12-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار……..98

3-13- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار……100

3-14- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان………102

3-15- محاسبه کشش‌های توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان…….104

3-16-نتایج سناریو سازی براساس سال پایه………………….105

3-16-1-شبیه سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریو‌های گوناگون برای استان کردستان……..105

3-17- نتایج آزمون ایستایی……………………………………….. 110

3-18- نتیجه گیری…………………………………………………… 110

3-19- پیشنهادات……………………………………………………. 115

پیوست…………………………………………………………………. 103

فهرست منابع…………………………………………………………. 151

چکیده:

مطالعه‌ی حاضر به بررسی اثر تغییرات اقلیمی بر روی عملکرد محصولات عمده زراعی استان کردستان شامل گندم، جو، نخود و عدس با بهره گیری از رهیافت تابع تولید تصادفی جاست و پاپ توابع تولید و ریسک تولید این محصولات و با در نظرگرفتن فاکتورهای اقلیمی و غیر اقلیمی با استفاده از تکنیک برآورد داده‌های سری زمانی می‌پردازد. ابتدا توابع عملکرد وریسک برای کل استان و  سپس برای شهرستان‌های سنندج، سقز، بانه، قروه، بیجار و مریوان فقط توابع عملکرد تخمین زده خواهد شد. جهت برآورد توابع عملکرد محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و عدس دیم از فرم خطی، محصول جو دیم فرم درجه دوم و نخود دیم از فرم ترانسندنتال استفاده گردید.  برای برآورد توابع ریسک گندم آبی و دیم از  فرم خطی، محصول  جو آبی و دیم از کاب داگلاس و محصولات  نخود دیم و عدس دیم از  درجه دوم خطی استفاده گردید. نتایج نشان می‌دهد، متغیرهای بارندگی و دمای حداقل دوره رشد بر عملکرد کلیه محصولات اثر مثبت و معنی داری داشته به طوری که در جو دیم بیشترین اثر را داشته است. متوسط دمای حداکثر دوره رشد بر محصولات منتخب اثر منفی داشته و  بر جو آبی بیشترین بوده است.  متوسط رطوبت نسبی دوره رشد برمحصولات گندم آبی، جو آبی و دیم اثر مثبتو معنی داری داشته و بیشترین اثر را بر محصول جو دیمداشته است. متوسط سرعت باد با عملکردرابطه معکوس و معنی داری داشته است به طوری که بیشترین اثردر محصول جو دیم مشاهده گردید. نتایج تابع ریسک نشان می دهد، عوامل بارندگی و متوسط دمای حداقل دوره رشد بر ریسک عملکرد محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و نخود دیم رابطه منفی معنی داری داشته است. متوسط دمای حداکثر و متوسط حداکثر سرعت باد دوره رشد مقدار ریسک محصولات گندم آبی و دیم، جو آبی و نخو دیم را افزایش می­دهند. شبیه سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریوهای گوناگون تحت بررسی قرار گرفت نتایج نشان داد اثر تغییر اقلیم بر عملکرد محصولات مختلف متفاوت است.

مقدمه:

اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل محیطی است که همه‌ی موجودات زنده وغیر زنده را به شکل مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. شناخت وضعیت هوا و تغییرات آن از گذشته‌های دور مورد توجه دانشمندان علوم مختلف بوده است. با توجه به تغییرات شدید اقلیمی، این موضوع بیش از پیش نظر بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. اقلیم، شرایط متوسط آب و هوا برای یک محدوده­ی خاص و یک دوره­ی خاص است. تغییر اقلیم عبارت است از تغییر معنی­دار در متوسط داده­های هواشناسی در طی یک دوره زمانی. این دوره زمانی معمولاٌ ده ساله و یا بیشتر می­باشد. امروزه نگرانی مهمی در مورد وقوع تغییرات اقلیمی به وسیله فعالیت­های بشر بوجود آمده است، زیرا هر گونه تغییر در آب و هوا بر تولیدات كشاورزی نیز تأثیر خواهد گذاشت. از این رو تغییرات اقلیمی یكی از عوامل مؤثر بر تولیدات محصولات كشاورزی در آینده خواهد بود (ردی و همکاران،2000).  تغییر اقلیم همه بخش‌های اقتصادی را تا اندازه ای تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب پذیرترین بخش باشد، چرا که محصولات کشاورزی وابستگی زیادی به منابع اقلیمی دارند. بر اساس شواهد علمی تغییر اقلیم آینده، بویژه اثرات ترکیبی افزایش دما، بالا رفتن غلظت CO2جو، افزایش احتمال وقوع حوادث جدی (خشکسالی­ها، سیلاب­ها، یخ بندان­ها و(…  و کاهش آب قابل دسترس گیاه می‌تواند اثرات قابل ملاحظه‌ای بر روی محصولات کشاورزی داشته باشد.  بالا رفتن دما موجب بالا رفتن میزان تبخیر و تعرق پتانسیل گیاهی می­شود که نتیجه آن افزایش نیاز آبی گیاهان است.

شناخت نوسانات زمانی و مكانی پارامترهای هواشناسی(نظیر دما، بارش، رطوبت نسبی،… ) و تأثیر آن بر بخش كشاورزی جهت مدیریت منابع كشاورزی و اتخاذ استراتژی­های مناسب بسیار ضروری می­باشد. بارش از طریق تأمین رطوبت خاك بطور مستقیم بر تولید محصولات دیم مؤثر است و از طریق تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی تولید فاریاب را بطور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می­دهد (فاهری، 2003). نیاز آبی گیاهان و میزان تولید در بخش كشاورزی به تغییر در پارامترهای اقلیمی بسیار حساس می­باشد. تغییر اقلیم بر دما و توزیع بارش تأثیرات متفاوتی دارد كه در نتیجه آن بر نیاز آبی گیاهان و مصرف آب در بخش كشاورزی مؤثر می­باشد(لطف آبادی، 2010). عملکرد و تولید در محصولات دیم به طور مستقیم تحت تأثیر شرایط اقلیمی است. روی هم رفته، تغییر آب و هوا متاثر از دو عامل دما و میزان بارش است و این دو عامل نیز خود تحت تأثیر سه عامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جریان اقیانوسی قرار دارند(تقدیسیان و میناپور،1382).  بنابراین،  با تغییر هر یک از این عوامل، تغییرات آب و هوایی رخ می­دهد که در پی آن چگونگی زندگی انسان­ها نیز تغییر می­کند. یکی از این اثرهای ایجاد شده در بخش کشاورزی است. به علت تغییر الگوی بارش و دمای میانگین جو، این پدیده می­تواند بر تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی که عمده­ترین منابع غذایی کشور را تشکیل می­دهند، آسیب وارد کند (تقدیسیان و میناپور، 1382).

تغییرات اقلیم علاوه بر عملکرد محصولات کشاورزی بر ریسک عملکرد محصولات نیز اثر می‌گذارد. در حالت کلی تغییرات شرایط آب و هوایی از جمله عوامل اصلی ریسک عملکرد در بخش کشاورزی تلقی می‌گردد. از این رو بررسی میزان اثرگذاری تغییرات اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی از جمله گندم آبی و دیم، نخود دیم، عدس دیم و جو آبی و دیم در استان کردستان نیز حائز اهمیت خواهد بود تا میزان ریسک افزایی آنها مشخص گردد. این مسئله مهمی است که این تحقیق به دنبال آن می‌باشد.

بخش کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد ملی کشور ایفا می­کند. افزایش سالانه حدود یک میلیون نفر به جمعیت کشور و بهبود نسبی در وضعیت اقتصادی افراد جامعه، افزایش مصرف سرانه را در جامعه سبب گردیده است. این امر باعث افزایش تقاضا برای منابع محدود کشاورزی شده است. لذا برنامه­ریزی و سیاست‌گذاری‌ها باید در جهت افزایش تولیدات کشاورزی و درآمد زارعین و مدیریت صحیح واحدهای کشاورزی انجام گیرد. کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه عمدتاً فعالیتی ریسکی است و تصمیم­گیری و فعالیت­های بهره‌برداران معمولاً تحت تأثیر این پدیده و جنبه­های مختلف آن قرار دارد. کشاورزی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش­های اقتصادی، در روند توسعه نقش عمده­ای را به منظور تأمین نیازهای سایر بخش­ها از جمله بخش صنعت ایفا می­کند. کشاورزی فعالیتی است که همواره تحت تأثیر قیمت­ها، عملکردها و هزینه­های تولید قرار دارد. این عوامل همراه با پدیده­های طبیعی هم‌چون سیل، خشک‌سالی، حمله آفات و مانند آن موجب بروز ریسک تولید و نبود قطعیت در این فعالیت می­شود؛ بنابراین وجود عوامل اقلیمی غیرقابل‌پیش‌بینی مذکور موجب می­شود که مدیران و برنامه­ریزان این بخش تصویری روشن و قطعی از وضعیت آینده برای برنامه­ریز­ی­های کشاورزی و دام­پروری نداشته باشند (کمالی،1380).

افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به غذا از مهم‌ترین مشکلات عصر کنونی است و لذا بخش کشاورزی به عنوان تأمین­کننده­ی اصلی نیازهای غذایی، همواره در جستجوی راه­هایی برای برطرف کردن این مشکل بوده است. از سوی دیگر، شواهد بسیاری حکایت از وجود ریسک یا مخاطره در کشاورزی دارند. مطالعات متعددی نشان داده­اند که بهره­برداران کشاورزی به دلایل گوناگونی هم‌چون: نداشتن کنترل بر عوامل جوی، تغییرات اقلیم، آفات و بیماری­ها و وضعیت بازارهای عرضه و تقاضای محصولات و نهاده­ها با ریسک روبه­رو هستند (ترکمانی، 1375). از ریسک به عنوان عامل مهم، مستمر و مؤثر بر رفتار کشاورزان در رفع عدم تعادل از کشاورزی سنتی نام‌برده شده است. یکی از عوامل مهم ریسک در بخش کشاورزی، تغییرات اقلیمی است. هنگامی که یک قرن پیش دانشمند سوئدی اسوانت آرنیوس نظریه گرمایش جهانی ناشی از تغییرات آب و هوایی را مطرح کرد، کمتر کسی می­اندیشید که این مسئله در مدتی کوتاه به مهم‌ترین نگرانی جامعه بین‌المللی تبدیل شود. آثار خطرناک تغییرات اقلیمی بر حیات بشر تقریباً تمامی جوانب زندگی بشر را در بر­می­گیرد؛ خشک‌سالی، طوفان­های دریایی سهمگین مانند سونامی، بالا آمدن سطح آب دریاها، گرم شدن هوا از جمله این آثار هستند (قمبر علی،