فصل اول:کلیات تحقیق.. 2

1-1- مقدمه.. 2

2-1- بیان مساله.. 2

3-1- اهمیت موضوع.. 5

4-1- هدف تحقیق.. 6

5-1- فرضیه‌های تحقیق.. 6

6-1- مدل تحقیق.. 7

7-1- تعریف مفهومی متغیرها.. 8

8-1-  روش تحقیق.. 8

1-8- 1- نوع تحقیق و روش گردآوری داده‌ها.. 8

2-8-1-  جامعه و نمونه آماری.. 9

3-8-1- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها.. 9

9-1-  ساختار تحقیق.. 9

فصل دوم:ادبیات تحقیق.. 11

1-2- مقدمه.. 11

2-2- مبانی نظری تحقیق.. 11

1-2-2- بازار گرایی.. 12

1-2-2-2. عوامل بازار گرایی.. 14

2-2-2-2. مدل کاکس.. 15

3-2-2-2. مدل و انگ و ساندرز.. 16

4-2-2-2. مدل کهلی و جاورسکی.. 16

2-2-2- نوآوری.. 20

3-2-2- عملکرد.. 22

1-3-2-2. مدل سینک و تا تل (1989).. 24

2-3-2-2. ماتریس عملکرد (1989).. 25

3-3-2-2. مدل نتایج و تعیین‌کننده‌ها (1991).. 25

4-3-2-2. هرم عملکرد (1991).. 26

5-3-2-2. کارت امتیازدهی متوازن (1992).. 27

6-3-2-2. فرایند کسب‌وکار (1996).. 29

7-3-2-2. تحلیل ذی‌نفعان (2001).. 29

8-3-2-2. مدل تعالی سازمان.. 31

9-3-2-2. چارچوب مدوری و استیپل (2000).. 32

10-3-2-2. انتخاب شاخص‌ها.. 33

11-3-2-2. سنجش عملکرد در دانشگاه‌ها.. 34

4-2- پیشینه تجربی.. 35

1-4-2- مطالعات خارجی.. 35

2-4-2- مطالعات داخلی.. 38

2-4) جمع‌بندی:.. 39

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق.. 40

1-3. مقدمه.. 40

2-3. نوع تحقیق.. 40

3-3. مدل تحقیق.. 41

4-3. تعریف عملیاتی متغیرها.. 41

1-4-3. متغیر بازار گرایی.. 41

2-4-3. نوآوری.. 43

3-4-3. عملکرد.. 43

5-3. جامعه و نمونه آماری.. 44

6-3. روش گردآوری داده‌ها.. 45

7-3. روایی و پایایی پرسشنامه.. 45

8-3 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها.. 46

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها.. 49

 

1-4. مقدمه.. 49

2-4. مشخصه‌های عمومی پاسخ‌دهندگان.. 49

1-2-4. جنسیت.. 49

2-2-4. میزان تحصیلات.. 50

3-2-4. سن پاسخ‌دهندگان.. 52

3-4. تحلیل‌های تک متغیره.. 53

1-3-4. متغیر مستقل.. 53

1-1-3-4. جمع‌آوری اطلاعات.. 53

2-1-3-4. انتشار اطلاعات.. 54

3-1-3-4. متغیر پاسخگویی به اطلاعات.. 54

2-3-4. متغیر واسطه.. 55

2-3-4. متغیر وابسته.. 56

4-4. تحلیل‌های دو متغیره.. 57

1-4-4. متغیر جمع‌آوری اطلاعات و عملکرد.. 57

2-4-4. متغیر انتشار اطلاعات و عملکرد.. 57

3-4-4. متغیر پاسخگویی به اطلاعات و عملکرد.. 58

4-4-4. متغیر نوآوری و عملکرد.. 58

5-4. تحلیل‌های چند متغیره.. 59

6-4. معادلات ساختاری.. 62

1-6-4.  تخمین استاندارد مدل.. 63

2-6-4. اعداد معناداری مدل.. 64

3-6-4. ارزیابی برازش مدل.. 65

7-4. آزمون فرضیه‌ها.. 66

1-7-4. فرضیه‌های اصلی.. 66

2-7-4. فرضیه‌های فرعی.. 67

8-4. جمع‌بندی فصل چهارم.. 68

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها.. 71

1-5. مقدمه.. 71

2-5. مروری بر چهارچوب کلی تحقیق.. 71

3-5. یافته‌های پژوهش.. 72

4-5. بحث و نتیجه‌گیری.. 73

1-4-5. فرضیه 1. 73

2-4-5. فرضیه 2. 74

3-4-5. فرضیه 3. 75

4-4-5. فرضیه 4. 76

5-4-5. فرضیه 5. 77

6-4-5. فرضیه 6. 78

7-4-5 فرضیه 7. 78

5-5. پیشنهادهای پژوهش.. 79

1-5-5. پیشنهادهای کاربردی.. 79

2-5-5. پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی.. 82

6-5. محدودیت‌های تحقیق.. 82

نتایج تجزیه تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS. 94

منابع و مأخذ.. Error! Bookmark not defined.

 

کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

بازار گرایی به مفهوم “میزان توجه به بازاریابی در سازمان”، طی چند دهه اخیر توجه قابل‌ملاحظه‌ای را به خود جلب کرده است. بسیاری از تحقیقات علمی وجود یک رابطه معنی­دار بین بازار گرایی و عملکرد شرکت‌ها را تأیید نموده­اند. اغلب این تحقیقات به بررسی اثر بازار گرایی در سازمان‌های تجاری پرداخته­اند و شواهد کمتری برای وجود چنین رابطه­ای درموسسات غیرتجاری یا غیرانتفاعی مانند دانشگاه‌ها وجود دارد. هدف این مطالعه بررسی اثر بازار گرایی بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی کشور است برای این منظور از شاخص بازار گرایی کهلی و همکاران[1](1993) که در آن بازار گرایی سه جزء کسب و جمع­آوری، انتشار و پاسخ به اطلاعات بازار را شامل می­شود استفاده‌شده است. عملکرد کلی” نیز با استفاده از معیار دو بخشی جاوورسکی و کهلی [2](1993) که بر مبنای ارزیابی مدیران سازمان درباره عملکرد است، اندازه‌گیری شد.

2-1- بیان مساله

امروزه به دلیل بحران‌های اقتصادی– سیاسی و کاهش اعتبارات دولتی، اغلب دانشگاه‌های دولتی با  محدودیت­های بودجه­ای قابل‌توجهی مواجه هستند. از سوی دیگر دانشگاه‌های خصوصی نیز به دلیل افزایش رقابت، با کاهش تقاضا و همچنین افت بازده مواجه شده­اند. در مواجهه با این چالش‌ها، بسیاری از دانشگاه‌ها از اعطای بورس‌های تحصیلی امتناع نموده، سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی در دانشگاه را به تعویق انداخته و استخدام و حقوق و دستمزد کارکنان را به حداقل رسانده­اند. اما باید توجه نمود که این‌گونه راه‌حل‌ها تنها در کوتاه مدت موثر بوده و در بلندمدت حتی تأثیر منفی بر عملکرد این مؤسسات خواهد داشت(ما و تودوروویچ[3]، 2011). از این روی، بسیاری از دانشگاه‌ها بر طراحی برنامه­ها یا فعالیت‌هایی که بتوانند منبع درآمدی ثابت و پایداری محسوب شوند تمرکز نموده­اند. برای مثال برخی دانشگاه‌ها به جذب دانشجویان سایر کشورها به خصوص چین و هند مبادرت نموده­اند(ایلینگ[4]، 1996). برخی دیگر از دانشگاه‌ها به برقراری ارتباط با بخش صنعت و ارائه خدمات به این بخش پرداخته­اند و در نهایت تعداد زیادی از دانشگاه‌ها به تأمین نیازهای آموزشی سازمان‌های دیگر متمرکزشده‌اند. برنامه­های کارآفرینی، دوره­های مدیریت و برنامه­های مدیریت بهداشت و سلامت از جمله این اقدامات می­باشند.

در واقع، فشارهای رقابتی و رکود اقتصادی، دانشگاه‌ها را در مواجهه با تغییرات سیاسی، اقتصادی، تکنولوژیکی و سایر تغییرات محیطی قرار داده است. برای مقابله با این محیط توأم با نا اطمینانی، دانشگاه‌ها نیاز به یک فرهنگ جدید دارند که با محیط بیرون مرتبط و در مقابل آن  پاسخگو  باشند. به اعتقاد تودوروویچ[5](2004) این فرهنگ یک مجموعه از روش‌های پیچیده  است که منابع داخلی سازمان را به شکل قابلیت­ها و شایستگی ها درمی­آورد. بازارگرائی یکی از این مجموعه روش‌های پیچیده پویا است که با عملکرد سازمان رابطه تنگاتنگی دارد.

البته باید توجه نمود که  بازار گرایی با گرایش بازاریابی متفاوت است. بازار گرایی یک مفهوم کلی است و عملکرد کلی سازمان در حوزه بازار را مورد ارزیابی قرار می­دهد درحالی‌که بازاریابی به فعالیت‌های جزئی و تخصصی سازمان اشاره دارد(کهلی و جاورسکی[6]، 1990). بازار گرایی اشاره به درجه گرایش سازمان به سمت متقاضیان و میزان تشخیص اهمیت بازاریابی در سازمان دارد(کلایب[7]، 2012). لادو و ریو را[8] (1995) بازار گرایی را به عنوان راهبُرد دستیابی به مزیت نسبی پایدار[9] تعریف می­نمایند. برای دستیابی به SCA، سازمان باید به تحلیل بازار، محیط و رقبا پرداخته و اطلاعات حاصل را برای جهت‌دهی بخش­های مختلف سازمان به کار گیرد.

بنابراین بازار گرایی به‌کارگیری مفهوم بازاریابی در سازمان است. کانال‌های مختلفی برای تأثیرگذاری بازار گرایی بر عملکرد سازمانی معرفی‌شده است. برخی مطالعات قائل به رابطه مستقیم بازار گرایی با عملکرد بوده و تعداد دیگری کانال­هایی چون نوآوری(متیر و همکاران[10]، 2001)، رضایت شغلی و تعهد سازمانی(رودریگوئز و پینهو[11] ، 2010) را به عنوان واسطه­هایی که از طریق آن‌ها اثر بازار گرایی به عملکرد سازمان انتقال می­یابد معرفی نموده­اند.

 اگرچه مطالعات فراوانی به تجزیه و تحلیل مفهوم بازار گرایی، اثرات و عوامل موثر بر آن پرداخته­اند،  اما ادبیات موجود در زمینه مفهوم بازاریابی در دانشگاه و اثرات آن محدود به اندک مطالعاتی در سال‌های اخیر است. نزدیک‌ترین تعریف بازار گرایی که با ساختار دانشگاه‌ها سازگار است تعریفی است که نارور و اسلاتر[12] (1990) ارائه می­نمایند. به اعتقاد آن‌ها یک بنگاه بازار گرا، بنگاهی است که فرهنگ موجود در آن کاملاً متعهد به خلق مداوم ارزش برای مشتریان است. دانشگاه‌ها نیز به دنبال فراهم آوردن ارزش بالاتری نسبت به رقبا برای مشتریان و دانشجویان و کارفرمایانی که فارغ­التحصیلان این مراکز آموزشی را استخدام می‌کنند و والدین دانشجویان، می­باشند. نارور و اسلاتر چنین بحث می‌کنند که در سازمان‌های غیرانتفاعی بقاء شبیه سود در تشکیلات تجاری است.

 برای رضایت مؤسسان لازم است که در بلندمدت درآمد برای هزینه­های بلندمدت و در نتیجه حفظ بقا کافی باشد. از این روی مؤسسات آموزش عالی نیز بایستی به راهبُردهای بازار گرایی توجه بیشتری داشته باشند. در ایران، اغلب دانشگاه‌ها سازمان‌های غیرانتفاعی هستند که با مؤسسات تجاری که به دنبال منافع مالی هستند تفاوت عمده­ای دارند. با این وجود آن‌ها نیز مانند بسیاری از دانشگاه‌های جهان، برای حفظ کیفیت خدمات نیازمند بازار گرایی می­باشند تا از این طریق در مقابل دانشگاه‌های رقیب به حفظ منافع و برآورد نیاز متقاضیان بالقوه خود به بهترین شکل اقدام نمایند و منابع درآمدی جدید و پایدار برای خود ایجاد نمایند.

 با توجه به افزایش تعداد دانشگاه‌ها و همچنین با عنایت به دانشگاه‌های رقیب خارجی، دانشگاه‌های دولتی نیاز مبرم به جمع‌آوری اطلاعات در زمینه نیازهای متقاضیان بالقوه و قابلیت‌های دانشگاه‌های رقیب دارند که این امر توسط مفهوم بازار گرایی توضیح داده می­شود. همچنین دانشگاه‌ها به عنوان مهم‌ترین تولیدکنندگان دانش می­توانند از طریق بازار گرایی به تجاری‌سازی نتیجه تحقیقات دانشمندان و صاحب­نظران بپردازند. با این وجود و علی‌رغم توجه جهانی به مسئله بازار گرایی در مؤسسات غیرانتفاعی، مطالعات داخلی از پرداختن به این موضوع غافل بوده­اند.

3-1- اهمیت موضوع

موفقیت شرکت‌ها و مؤسسات امروزی در گرو شناخت هرچه بیش‌تر از مشتریان و رقبا و سایر عوامل تأثیرگذار بر بازار است. نیازها و خواست‌های مشتریان همواره در حال تغییر هستند و تنها در صورت شناخت این تغییرات است که شرکت می‌تواند موفق شود. از طرفی رقبا نیز به دنبال جذب مشتریان بیش‌تر برای خود هستند و در این راه از هیچ کوششی چشم‌پوشی نخواهند کرد. همچنین تغییر شرایط بازار و قوانین حاکم بر آن نیز می‌تواند موفقیت مؤسسات را در یک بازار تحت تأثیر خود قرار دهد و شناخت و پیش‌بینی این عوامل و ارائه راه‌کار مناسب در برخورد با آن‌ها، در موفقیت مؤسسه در بازار هدف، نقش کلیدی را بازی خواهد کرد. از این رو گرایش به بازار و نیازهای مشتریان اولین ویژگی بازاریابی جدید است.

 مدیران موفق کسانی هستند که سازمان خود را با شرایط روز هم گام می‌سازند. این هم گامی زمانی امکان‌پذیر است که کارکنان و مدیران، گرایش به بازار را به عنوان یک فرهنگ و بینش بپذیرند. سازمان‌هایی که می‌توانند بهتر نیازهای مشتریان را پاسخ دهند و آن‌ها را راضی کنند، مطمئناً از سطح عملکرد بالاتری برخوردار هستند

سازمان‌های دولتی به دلیل ساختار غیر انتفاعی توجه کمتری به امر بازار گرایی داشته­اند. در چند دهه اخیر و به دنبال موج آزادسازی فعالیتهای اقتصادی و با ورود بخش خصوصی به زمینه های فعالیت بخش دولتی و گسترش رقابت در این حوزه­ها، بازار گرایی برای سازمان‌های دولتی نیز اهمیت یافته است. بنابراین بررسی آثار احتمالی این متغیر بر عملکرد سازمان‌های دولتی ضرورت بیشتری پیدا کرده است.

در کشور ما نیز به مدت خیلی طولانی دانشگاه‌ها به صورت دولتی اداره شده و درآمد این سازم آن‌ها از بودجه دولت تا مین می­شد. با حضور بخش خصوصی در سال‌های اخیر در حوزه جذب و تربیت دانشجو، این امر به خوبی مشخص شده است که بخش تحصیلات تکمیلی می‌تواند درآمدهای قابل‌توجهی را برای سازمان‌های فعال در این بخش ایجاد نماید. از این روی بررسی استراتژیهای موثر بر افزایش این درآمد از اولویت‌های پژوهشی حال حاضر است. بنابراین این مطالعه به دنبال بررسی اثر استراتژی بازار گرایی بر عملکرد دانشگاه‌های کشور است.

 

4-1- هدف تحقیق

هدف این مطالعه شناسایی مفاهیم بازار گرایی در قالب مؤسسات غیرتجاری به خصوص دانشگاه‌ها و بررسی اثر این متغیر بر شاخص عملکرد کلی دانشگاه‌ها از دید مدیران دانشگاهی است.

5-1- سؤالات تحقیق

سؤال های اصلی

1- آیا توجه به اطلاعات بازار و جمع­آوری آن از عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

2- آیا انتشار و پراکنده کردن اطلاعات مربوط به بازار در میان کارکنان بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

3- آیا پاسخ به اطلاعات بازار بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

4- آیا نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

سؤالات فرعی

5- آیا توجه به اطلاعات بازار و جمع­آوری آن از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

6- آیا انتشار و پراکنده کردن اطلاعات مربوط به بازار در میان کارکنان از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

7- آیا پاسخ به اطلاعات بازار از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد؟

 

5-1- فرضیه‌های تحقیق

فرضیه‌های اصلی :

1 – توجه به اطلاعات بازار و جمع­آوری آن بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

2- انتشار و پراکنده کردن اطلاعات مربوط به بازار در میان کارکنان بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

3- پاسخ به اطلاعات بازار بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

4- نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌ها تأثیر مثبت دارد.

فرضیات فرعی:

5 – توجه به اطلاعات بازار و جمع­آوری آن از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

6- انتشار و پراکنده کردن اطلاعات مربوط به بازار در میان کارکنان از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

7- پاسخ به اطلاعات بازار از طریق ترغیب نوآوری بر عملکرد کلی دانشگاه‌های دولتی تأثیر مثبت دارد.

 

6-1- مدل تحقیق

در مورد تأثیرگذاری بازار گرایی بر عملکرد سازمان الگوهای مختلفی ارائه‌شده است. متیر و همکاران (2002) نشان داده­اند که مهم‌ترین کانال تأثیرگذاری بازار گرایی بر عملکرد سازمان، نوآوری است. بنابراین الگوی زیر به عنوان نمونه تجربی این مطالعه معرفی‌شده است.

 

شکل 1:  الگوی تجربی تحقیق

منبع: متیر و همکاران (2002)